Ön söz
− Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 571-1 (1997) standardõ esas alõnarak, TSE Metalurji Hazõrlõk Grubu‘na bağlõ Tahribatsõz Muayene ve Kaynak Özel Daimi Komitesi’nce TS EN 571-1 (1994)’in revizyonu olarak hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulunun 5 Şubat 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
İ
çindekiler
1 Kapsam...1
2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar ...1
3 Tarifler...1
4 Emniyet tedbirleri ... 2
5 Genel prensipler ... 2
5.1 Personel ... 2
5.2 Metodun tanõmlanmasõ... 2
5.3 İşlem sõrasõ... 2
5.4 Teçhizat... 2
5.5 Etkinlik ... 2
6 Ürünler, hassasiyet ve kõsa gösteriliş... 3
6.1 Ürün ailesi ... 3
6.2 Muayene ürünleri ... 3
6.3 Hassasiyet... 3
6.4 Kõsa gösteriliş... 4
7 Muayenede kullanõlan malzemelerin muayene edilen parçalarla uyumu ... 4
7.1 Genel... 4
7.2 Penetrantla muayenede kullanõlan ürünlerinin uyumu... 4
7.3 Penetrant muayene malzemelerinin muayene edilen parçalarla uyumu ... 4
8 Muayene prosedürü... 4
8.1 Yazõlõ muayene prosedürü ... 4
8.2 Hazõrlõk ve ön temizleme... 4 8.2.1 Mekanik ön temizleme ...5 8.2.2 Kimyasal ön temizleme ...5 8.2.3 Kurutma ...5 8.3 Penetrantõn uygulanmasõ... 5 8.3.1 Uygulama metotlarõ...5 8.3.2 Sõcaklõk...5 8.3.3 Nüfuziyet süresi ...5
8.4 Fazla penetrantõn giderilmesi... 5
8.4.1 Genel ...5
8.4.2 Su...5
8.4.3 Çözücüler...6
8.4.4 Emülsiyon yapõcõ...6
8.4.4.1 Hidrofilik (suyla seyreltilebilir) ...6
8.4.4.2 Lipofilik (yağ esaslõ) ...6
8.4.5 Su ve çözücü ...6
8.4.6 Fazla penetrantõ giderme işleminin kontrolu ...6
8.4.7 Kurutma ...6
8.5 Geliştiricinin uygulanmasõ... 7
8.5.1 Genel ...7
8.5.2 Kuru toz...7
8.5.3 Suyla süspansiyon haline getirilebilen geliştirici...7
8.5.4 Çözücü esaslõ geliştirici ...7
8.5.5 Suyla çözülebilir geliştirici...7
8.5.6 Özel uygulamalar için su veya çözücü esaslõ geliştirici (meselâ, sõyrõlabilir geliştirici)...7
8.5.7 Geliştirme süresi ...7
8.6 Muayene ... 8
8.6.1 Genel ...8
8.6.2 Muayene şartlarõ...8
8.6.2.1 Florõşõl penetrantlar...8
8.6.2.2 Renk kontrast penetrantlarõ...8
8.7 Kayõt ... 8
8.8 Son temizleme ve koruma ... 8
8.8.1 Son temizleme ...8
8.8.2 Koruma...8
9 Muayene raporu1)... 9 Ek A...10 Penetrantla muayenenin ana safhalarõ...10 Ek B...11
(Bilgi için) ...11
Tahribats
õ
z muayene – Penetrant muayenesi - Bölüm
1
: Genel
kurallar
1
Kapsam
Bu standard, muayene edilecek malzemenin yüzeyine açõlan çatlaklar, katlanmalar, tabakalanmalar, gözenekler ve ergitme eksikliği gibi süreksizlikleri tespit etmek için kullanõlan penetrant muayene metodunu kapsar.
Bu standard, esas olarak metalik malzemelere uygulanmakla birlikte muayene ortamõyla reaksiyona girmemeleri ve yüzeylerinin aşõrõ derecede gözenekli olmamalarõ kaydõyla diğer malzemelere de uygulanabilir. Bunlara örnek olarak dökümler, dövmeler, kaynaklar, seramikler vb. verilebilir.
Bu standard, kabul kriteri olarak kullanõlmaz ve ne özel uygulamalar için kullanõlan muayene sistemlerinin uygunluğu hakkõndaki bilgiyi ne de muayene teçhizatõnõn karşõlamasõ gereken şartlarla ilgili bilgiyi vermez.
Bu standardda "süreksizlik" terimi, kabul edilebilirlik veya redle ilgili değerlendirmeyi kapsamadõğõ
anlamõnda kullanõlmaktadir.
Kullanõlacak penetrant muayene ürünlerinin ana özelliklerinin tespiti ve izlenmesine ilişkin metotlar EN 571-2 ve EN 571-3'de belirtilmiştir.
2 At
õ
f yap
õ
lan standard ve/veya dokümanlar
Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr.
EN, ISO, IEC,vb No Adõ (İngilizce) TS No1) Adõ (Türkçe) EN 473 Qualification and certification of NDT personnel- General principles TS 7477
EN 473 Tahribatsvasõflandõõrz muayene personelinin õlmasõ ve belgelendirilmesi - Genel prensipler
EN 571-2 2) Nondestructive testing - penetrant testing – Part 2: Testing of penetrant materials
- -
EN 571-3 2) Nondestructive testing- penetrant testing- Part 3: Reference test blocks
- -
EN 956 2) Nondestructive testing- penetrant testing-
Equipment
TS prEN 956 Tahribatsõz muayene- Penetrant muayenesi- Teçhizat
EN 1330-6 2) Nondestructive testing- Terminology- Part 6:
Terms used in penetrant systems
TS 11297
prEN 1330-6 TahribatsPenetrant sistemlerinde kullanõz muayene- Terimler- Kõlan terimler õsõm 6 -
EN 1956 2) Nondestructive testing- penetrant testing and
magnetic particle testing- Viewing conditions
- -
3 Tarifler
Bu standardda TS 11297 EN 1330-6'da verilen tarifler uygulanõr.
1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. sütunda verilmiştir.
2) TSE Notu: EN 571-2 iptal edilmiş; yerine EN ISO 3452-2 geçmiştir. EN 571-3 iptal edilmiş; yerine EN ISO 3452-3 geçmiştir. EN 956 iptal edilmiş; yerine EN ISO 3452-4 geçmiştir. EN 1330-6 iptal edilmiş; yerine EN ISO 12706 geçmiştir. EN 1956 iptal edilmiş; yerine EN ISO 3059 geçmiştir.
2
4 Emniyet
tedbirleri
Penetrant muayene teknikleri zararlõ, yanõcõ ve/veya uçucu malzemelerin kullanõmõnõ gerektirdiğinden belirli tedbirler alõnmalõdõr.
Bu malzemelerin ciltle veya herhangi bir mukoza zarõyla uzun süreli veya tekrarlõ temasõndan kaçõnõlmalõdõr.
Çalõşõlan alanlar yeterince havalandõrõlmalõ ve yerel mevzuata uygun olarak, çõplak alevden, kõvõlcõm ve õsõ kaynaklarõndan uzakta konumlandõrõlmalõdõr.
Penetrant muayene ürünleri ve teçhizatõ dikkatle ve daima imalâtçõ tarafõndan verilen talimatlara uygun olarak kullanõlmalõdõr.
UV-A kaynaklarõ kullanõldõğõnda, UV-A kaynağõndan gelen filtre edilmemiş õşõğõn muayene yapanõn gözüne doğrudan ulaşmamasõnõ sağlayacak şekilde tedbir alõnmalõdõr. Lambanõn ayrõlmaz bir parçasõ
olmasõna veya ayrõ bir bileşeni olmasõna bakõlmaksõzõn UV-A filtresi daima iyi durumda muhafaza edilmelidir.
Sağlõk, emniyet, kirlilik ve depolama vs. yönünden kanun ve tüzüklere uyulmalõdõr.
5 Genel
prensipler
5.
1
Personel
Muayene, uzman kişi tarafõndan yapõlmalõ veya yönetilmelidir. Gerektiğinde personel, sözleşmedeki taraflarca üzerinde mutabakat sağlanan bir sisteme veya EN 473'e göre vasõflandõrõlmalõ ve belgelendirilmelidir.
5.2 Metodun
tan
õ
mlanmas
õ
Penetrant muayenesinden önce, muayene edilecek yüzey temizlenmeli ve kurutulmalõdõr. Daha sonra uygun penetrantlar, yüzeye açõlan süreksizliklere girecek şekilde muayene alanõna uygulanmalõdõr. Nüfuziyet için uygun bir sürenin geçmesinden sonra, fazla penetrant yüzeyden giderilmeli ve geliştirici tatbik edilmelidir. Geliştirici, süreksizlikler içerisine giren ve orada kalan penetrantõ emer ve süreksizliğin açõk bir şekilde görünen kuvvetli bir belirtisini verebilir.
Tamamlayõcõ olarak diğer bir tahribatsõz muayene metodunun da uygulanmasõ gerektiğinde, taraflar arasõnda anlaşmaya varõlmadõkça, yüzeye açõk süreksizliklerin içine kir girmemesi için önce penetrant muayenesi uygulanmalõdõr. Diğer bir tahribatsõz muayene metodu uygulandõktan sonra penetrant muayenesinin yapõlmasõ halinde, muayeneye başlanmadan önce kirliliklerin giderilmesi için yüzey dikkatli bir şekilde temizlenmelidir.
5.3
İş
lem s
õ
ras
õ
Genel durum için işlemlerin sõrasõ Ek-A'da şematik olarak gösterilmiştir. Muayene genellikle aşağõdaki işlem basamaklarõnõ takip eder:
−−−− Hazõrlõk ve ön temizleme (Madde 8.2), −−−− Penetrantõn uygulanmasõ (Madde 8.3), −−−− Fazla penetrantõn giderilmesi (Madde 8.4), −−−− Geliştiricinin uygulanmasõ (Madde 8.5), −−−− Muayene (Madde 8.6),
−−−− Kayõt (Madde 8.7),
−−−− Son temizleme (Madde 8.8).
5.4 Teçhizat
Penetrant muayenesinin yapõlmasõ için kullanõlan teçhizat, muayene edilecek parçalarõn sayõsõna, boyutuna ve şekline bağlõdõr. Teçhizatõn karşõlamasõ gereken şartlar için EN 956'ya bakõlmalõdõr.
5.5 Etkinlik
a) Penetrant malzemelerinin ve muayene teçhizatõnõn tipleri, b) Yüzey hazõrlama ve yüzey durumu,
c) Muayene edilen malzeme ve beklenen süreksizlikler, d) Muayene yüzeyinin sõcaklõğõ,
e) Nüfuziyet ve geliştirme süresi, f) Muayene şartlarõ vb.
6
Ürünler, hassasiyet ve k
õ
sa gösterili
ş
6.
1
Ürün
ailesi
Penetrant muayenesinde çeşitli muayene sistemleri mevcuttur.
Bir ürün ailesi, penetrant, fazla penetrantõ giderici ve geliştiriciden oluşan penetrant muayene malzemelerinin bir kombinasyonu olarak anlaşõlõr. EN 571-2'ye uygun olarak tip muayenesi yapõldõğõnda penetrant ve fazla penetrantõ giderici aynõ imalâtçõdan alõnmalõdõr. Yalnõzca onaylanmõş ürün aileleri kullanõlmalõdõr.
6.2 Muayene ürünleri
Muayene ürünleri Çizelge 1'de verilmistir.
Çizelge 1 - Muayene ürünleri
Penetrant Penetrant Giderici Geliştirici
Tip Tanõmlama Metot Tanõmlama Şekil Tanõmlama
I Florõşõl penetrant A Su a Kuru toz
II Renkli kontrast
penetrant B Lipofilik emülsiyon yapõcõ Yağ esaslõ emülsiyon yapõcõ
Akar suyla durulama
b c d Suda çözünebilir Suyla süspansiyon haline getirilebilir Çözücü esaslõ (susuz-yaş)
III Çift amaçlõ
(florõşõl renkli kontrast penetrant)
C Çözücü (sõvõ) e Özel uygulamalar için
su veya çözücü esaslõ
(sõyrõlabilir geliştirici gibi)
D Hipofilik emülsiyon yapõcõ
1. Uygun ön durulama (su) 2. Emülsiyon yapõcõ (suyla
seyreltilmiş) 3. Son durulama (su) E Su ve çözücü
Not - Özel durumlar için EN 571-2'ye göre tutuşabilirlik, kükürt, halojen ve sodyum muhtevasõ ve diğer kirlilikler yönünden özel ihtiyaçlar için uyumlu penetrant muayene ürünlerini kullanmak gereklidir.
6.3 Hassasiyet
Bir ürün ailesinin hassasiyet seviyesi, EN 571-3'te tarif edildiği şekilde referans blok 1 kullanõlarak tespit edilmelidir. Değerlendirilen seviye, daima onaylanmõş ürün ailesinin tip muayenesi için kullanõlan metodu kasteder.
4
6.4 K
õ
sa gösterili
ş
Penetrant muayenesi için kullanõlacak onaylanmõş ürün ailesi, muayene ürünleri için biçim, metot, tip ve şekilde EN 571-3'de tanõmlanan referans blok 1'de muayene yapõldõğõnda elde edilen hassasiyet seviyesini gösteren kõsa bir gösterilişle belirtilir.
Örnek:
Bir florõşõl penetrant (I), fazla penetrantõ gidermek için su (A), kuru toz geliştirici (a) ve seviye 2 hassasiyetli bir sistemden oluşan onaylanmõş bir ürün ailesinin kõsa gösterilişi, EN 571-1 ve EN 571-2'ye göre şu şekildedir:
Ürün ailesi EN 571-1-IAa-2.
7 Muayenede
kullan
õ
lan malzemelerin muayene edilen parçalarla
uyumu
7.
1
Genel
Penetrant muayene ürünleri, muayene edilecek malzemeyle ve parçanõn tasarõmlandõğõ kullanõmla uyumlu olmalõdõr.
7.2 Penetrantla muayenede kullan
õ
lan ürünlerinin uyumu
Penetrant muayene ürünleri birbirleriyle uyumlu olmalõdõr.
Farklõ imalâtçõlardan gelen penetrant malzemeleri tesisin ilk dolumu sõrasõnda birbirleriyle karõştõrõlmamalõdõr. Penetranttaki kayõplar, farklõ imalâtçõlardan gelen penetrant malzemeleri kullanõlarak karşõlanmamalõdõr.
7.3 Penetrant muayene malzemelerinin muayene edilen parçalarla uyumu
7.3.1
Pek çok durumda, ürünlerin birbirleriyle uyumu, kullanõm öncesinde EN 571-2'de ayrõntõlarõverilen korozyon deneyi vasõtasõyla değerlendirilebilir.
7.3.2
Bazõ metalik olmayan malzemelerin kimyasal veya fiziksel özellikleri, penetrant muayene malzemeleri tarafõndan olumsuz olarak etkilenebilir. Bu malzemelerin uyumluluğu, bu tür malzemelerden imaledilen ve montajõnda bu tür malzemeleri bulunduran parçalarõn muayenesinden önce tespit edilmelidir.7.3.3
Kirliliğin meydana gelebileceği durumlarda penetrant muayene malzemelerinin yakõtlar, yağlar, hidrolik sõvõlar vb. üzerinde bozucu bir etkiye sahip olmadõklarõndan emin olunmasõ esastõr.7.3.4
Peroksit roket yakõtõyla ilgili parçalar, patlayõcõ maddeler (bunlar patlayõcõ barut, ateşleyici veya piro teknik malzemeleri ihtiva eden bütün maddeleri kapsar), oksijen teçhizatõ veya nükleer uygulamalar için penetrant muayene malzemelerinin uyumu özel bir dikkati gerektirir.7.3.5
Son temizlemeden sonra penetrant muayene malzemelerinin muayene parçasõ üzerinde kalmasõ halinde, gerilmeli korozyon veya korozyonlu yorulma gibi bir korozyon ihtimali vardõr.8 Muayene
prosedürü
8.
1
Yaz
õ
l
õ
muayene prosedürü
Sözleşme gerektirdiğinde, muayeneden önce yazõlõ bir muayene prosedürü hazõrlanmalõ ve onaylanmalõdõr.
8.2 Haz
õ
rl
õ
k ve ön temizleme
Gerektiğinde mekanik veya kimyasal metotlar veya bu metotlarõn bir kombinasyonu kullanõlarak tufal, pas, gres veya boya vb. kirlilikler giderilmelidir. Ön temizleme sõrasõnda muayene yüzeyi, artõklardan arõndõrõlarak uygulanacak penetrantõn herhangi bir süreksizliğe girmesi sağlanmalõdõr. Temizlenen
alan, gerçek muayene yüzeyine bitişik alanlardan kaynaklanabilecek bir etkileşimi önlemek için yeterince büyük olmalõdõr.
8.2.1 Mekanik ön temizleme
Tufal, curuf, pas, vb. kirlilikler; fõrçalama, sürtme, aşõndõrma, kumlama, yüksek basõnçlõ su püskürtme, vb. uygun metotlar kullanõlarak giderilmelidir. Bu metotlar, kirlilikleri yüzeyden uzaklaştõrmakla birlikte yüzey süreksizliklerinin içindeki kirliliklerin giderilmesinde genellikle yetersizdir. Her durumda ve özellikle yüzeye çelik bilya püskürtme işleminde, süreksizliklerin plastik deformasyonla veya aşõndõrõcõ
malzemelerle tõkanmak suretiyle maskelenmemesine dikkat edilmelidir. Gerektiğinde süreksizliklerin yüzeye açõldõğõndan emin olmak için müteakiben yüzey asitle dağlanmalõ, yeterli durulama ve kurutma yapõlmalõdõr.
8.2.2 Kimyasal ön temizleme
Kimyasal ön temizleme, gres, yağ, boya veya dağlama malzemeleri gibi artõklarõ gidermek için uygun kimyasal temizleme malzemeleri kullanõlarak yapõlmalõdõr.
Kimyasal ön temizleme işleminden gelen artõklar penetrantla reaksiyona girebilir ve penetrant hassasiyetini büyük ölçüde azaltabilir. Özellikle asitler ve kromatlar florõşõl penetrantlarõn õşõma özelliğini ve renk kontrast penetrantlarõn renklerini büyük ölçüde azaltabilir. Bu sebeple kimyasal maddeler, temizleme işleminden sonra suyla durulamayõ da ihtiva eden uygun temizleme metotlarõ
kullanõlarak muayene edilen yüzeyden giderilmelidir.
8.2.3 Kurutma
Ön temizlemenin son kademesi olarak muayene edilecek parçalar süreksizlikler içerisinde su veya çözücü kalmayacak şekilde tamamen kurutulmalõdõr.
8.3 Penetrant
õ
n uygulanmas
õ
8.3.1 Uygulama metotlar
õ
Penetrant, muayene edilecek parçaya spreyle püskürtülerek, fõrça ile sürülerek, dökülerek ya da parça penetranta batõrõlarak veya daldõrõlarak uygulanabilir.
Nüfuziyet süresi boyunca, muayene yüzeyinin tamamen õslanmõş olarak kalmasõnõ sağlamaya özen gösterilmelidir.
8.3.2 S
õ
cakl
õ
k
Nemin süreksizliklere girişini en aza indirmek için muayene yüzeyinin sõcaklõğõ genellikle 10°C-50°C aralõğõnda olmalõdõr. Özel durumlarda 5°C'a kadar düşen sõcaklõklar da kullanõlõr. 10°C'õn altõnda veya 50°C'õn üzerindeki sõcaklõklarda yalnõzca bu amaç için EN 571-2'ye göre onaylanmõş işlemler ve penetrant ürün aileleri kullanõlmalõdõr.
Not - Özellikle düşük sõcaklõklarda, yüzey üzerinde ve süreksizlikler içerisinde suyun donma tehlikesi vardõr ve bu su, penetrantõn süreksizlikler içine girişini engelleyecektir.
8.3.3 Nüfuziyet süresi
Uygun nüfuziyet süresi, penetrantõn özelliklerine, uygulama sõcaklõğõna, muayene edilecek parçanõn malzemesine ve tespit edilecek süreksizliklere bağlõdõr.
Nüfuziyet süresi 5 dakikadan 60 dakikaya kadar değişebilir. Gerçek nüfuziyet süresi, muayene prosedüründe belirtilmediğinde, en az hassasiyetin belirlenmesi için kullanõlan süre kadar olmalõdõr. Nüfuziyet süresi boyunca penetrantõn kurumasõna hiç bir şekilde izin verilmez.
8.4 Fazla
penetrant
õ
n giderilmesi
8.4.1 Genel
Giderici ortamõn uygulanmasõ, penetrantõ süreksizlikler içerisinden çõkarmayacak şekilde olmalõdõr.
8.4.2 Su
Fazla penetrant, meselâ spreyle durulama veya nemlendirilmiş bir bezle silme gibi, uygun bir durulama tekniği kullanõlarak giderilmelidir,. Durulama metodunun yol açtõğõ mekanik hareket etkisini en aza indirmeye özen gösterilmelidir. Su sõcaklõğõ 50°C'õ aşmamalõdõr.
6
8.4.3 Çözücüler
Fazla penetrant, önce temiz, havsõz bir bez ile giderilmeli, daha sonra çözücüyle hafifçe nemlendirilmiş temiz, havsõz bir bezle temizleme yapõlmalõdõr. Diğer herhangi bir giderme tekniği, özellikle parça yüzeyine çözücü gidericinin doğrudan spreyle püskürtülmesi, taraflarca onaylanmalõdõr.
8.4.4 Emülsiyon yap
õ
c
õ
8.4.4.1 Hidrofilik (suyla seyreltilebilir)
Sonradan emülsiyon haline getirilen penetrant, muayene yüzeyinden giderilebilmesi için bir emülsiyon yapõcõ tatbikiyle suyla yõkanabilir hale getirilmelidir. Emülsiyon yapõcõnõn uygulanmasõndan önce, muayene yüzeyi, fazla penetrant tabakasõnõn giderilmesi için suyla yõkanarak daha sonra uygulanacak hidrofilik emülsiyon yapõcõsõndan düzgün bir şekilde etkilenmesine imkân sağlanmalõdõr.
Emülsiyon yapõcõ, daldõrma veya köpük teçhizatõyla uygulanmalõdõr. Emülsiyon yapõcõnõn konsantrasyonu ve temas süresi imalâtçõnõn talimatlarõna göre yapõlacak ön denemelerle kullanõcõ
tarafõndan belirlenmelidir. Emülsiyon yapõcõnõn yüzeyle temas süresi, önceden belirlenmiş olan değeri aşmamalõdõr. Emülsiyonlaştõrma işleminden sonra Madde 8.4.2'de belirtildiği şekilde son yõkama işlemi yapõlmalõdõr.
8.4.4.2 Lipofilik (yağ esasl
õ
)
Muayene yüzeyinden giderilecek sonradan emülsiyon haline getirilen penetrantlan kullanabilmek için penetrant bir emülsiyon yapõcõ tatbikiyle suyla yõkanabilir hale getirilmelidir. Bu işlem yalnõzca daldõrma suretiyle yapõlabilir. Emülsiyon yapõcõnõn temas süresi imalâtçõnõn talimatlarõna göre yapõlan ön denemelerle kullanõcõ tarafõndan belirlenmelidir.
Bu süre, müteakip yõkama esnasõnda muayene yüzeyinden yalnõzca fazla penetrantõn giderilmesini sağlayacak yeterlilikte olmalõdõr. Emülsiyonlaştõrma süresi aşõlmamalõdõr. Emülsiyonlaştõrma işleminden hemen sonra Madde 8.4.2'de belirtildiği şekilde suyla yõkama yapõlmalõdõr.
8.4.5 Su ve çözücü
İlk önce, suyla yõkanabilir penetrantõn fazlasõ, suyla uzaklaştõrõlmalõdõr (Madde 8.4.2). Daha sonra çözücüyle hafifçe nemlendirilmiş temiz, havsõz bir bezle temizlik işlemi yapõlmalõdõr.
8.4.6 Fazla penetrant
õ
giderme işleminin kontrolu
Fazla penetrantõn muayene yüzeyinden giderilmesi esnasõnda penetrant artõklarõnõn tespiti için yüzey gözle kontrol edilmelidir. Florõşõl penetrantlar için bu işlem bir UV-A õşõnõm kaynağõ altõnda yapõlmalõdõr. Muayene yüzeyindeki en düşük UV-A õşõnõm şiddeti 3 W/m2 (300 µW/cm2) ’den az olmamalõdõr.
Fazla penetrantõn giderilmesinden sonra parça yüzeyinde aşõrõ bir penetrant fonla karşõlaşõlmasõ
halinde yapõlacak işleme ait karar, uygun vasõfta personel tarafõndan alõnmalõdõr.
8.4.7 Kurutma
Fazla suyun hõzlõ bir şekilde kurutulmasõna imkân vermek için, su damlacõklarõ ve su birikintileri parçanõn yüzeyinden uzaklaştõrõlmalõdõr.
Su esaslõ geliştiricinin kullanõldõğõ durum hariç, fazla penetrant giderildikten sonra muayene yüzeyi aşağõdaki metotlardan biri yardõmõyla mümkün olduğunca çabuk kurutulmalõdõr:
a) Temiz, kuru, havsõz bir bezle silme,
b) Sõcak suya batõrõldõktan sonra ortam sõcaklõğõnda buharlaştõrma, c) Yüksek sõcaklõkta buharlaştõrma,
d) Basõnçlõ hava sirkülasyonunda kurutma,
e) Yukarõda belirtilen metotlarõn (a-d) bir kombinasyonu.
Basõnçlõ hava kullanõldõğõnda, havanõn su ve yağdan arõnmõş olmasõna ve parça yüzeyine çarpma basõncõnõn mümkün olduğu kadar düşük tutulmasõna özen gösterilmelidir.
Muayene edilecek parçanõn kurutma metodu, süreksizlikler içerisinde tutulan penetrantõn kurumamasõnõ sağlayacak şekilde seçilmelidir.
8.5 Geli
ş
tiricinin uygulanmas
õ
8.5.1 Genel
Geliştirici, kullanõm esnasõnda homojen bir durumda muhafaza edilmeli ve muayene yüzeyine düzgün bir şekilde uygulanmalõdõr.
Geliştiricinin uygulanmasõ fazla penetrantõn giderilmesinden sonra mümkün olan en kõsa sürede yapõlmalõdõr.
8.5.2 Kuru toz
Kuru toz, yalnõzca florõşõl penetrantlarla kullanõlabilir. Geliştirici, muayene yüzeyine aşağõdaki tekniklerden birisiyle düzgün bir şekilde uygulanmalõdõr: toz üfleme, elektrostatik spreyleme, istifleme tabancasõ veya akõşkan yatağõ. Muayene yüzeyi ince bir şekilde kaplanmalõdõr; kõsmî birikintilere izin verilemez.
8.5.3 Suyla süspansiyon haline getirilebilen geliştirici
Geliştiricinin ince, düzgün bir şekilde uygulanmasõ, onaylanan prosedüre göre uygun bir teçhizatla spreyleme veya karõştõrõlan süspansiyon içine daldõrmak suretiyle yapõlmalõdõr. Geliştiricinin daldõrma süresi ve sõcaklõğõ, imalâtçõnõn talimatlarõna göre yapõlan ön denemelerle kullanõcõ tarafõndan belirlenmelidir. Daldõrma süresi, en uygun sonuçlarõ elde edebilmek için mümkün olduğunca kõsa olmalõdõr.
Parça, buharlaştõrõlarak ve/veya basõnçlõ hava sirkülasyonlu bir fõrõn kullanõlmak suretiyle kurutulmalõdõr.
8.5.4 Çözücü esasl
õ
geliştirici
Geliştirici, yüzeye spreyleme suretiyle düzgün bir şekilde uygulanmalõdõr. Sprey, geliştiricinin yüzey üzerine hafifçe õslak olarak ulaşmasõnõ, ince ve düzgün bir tabaka meydana getirmesini sağlamalõdõr.
8.5.5 Suyla çözülebilir geliştirici
Geliştiricinin ince düzgün bir şekilde uygulanmasõ, onaylanmõş prosedüre göre uygun bir teçhizatla spreyleme veya daldõrma suretiyle yapõlmalõdõr. Geliştiriciye daldõrma süresi ve sõcaklõğõ, imalâtçõnõn talimatlarõna göre yapõlan ön denemelerle kullanõcõ tarafõndan değerlendirilmelidir. Daldõrma süresi, en uygun sonuçlarõ elde edebilecek şekilde mümkün olduğunca kõsa olmalõdõr.
Parça, buharlaştõrma ve/veya cebri hava sirkülasyonlu bir fõrõn kullanõlmak suretiyle kurutulmalõdõr.
8.5.6 Özel uygulamalar için su veya çözücü esasl
õ
geliştirici (meselâ, s
õ
yr
õ
labilir
geliştirici)
Penetrant muayenesi ile kaydedilmesi gereken bir belirti gösterildiğinde aşağõdaki prosedür uygulanmalõdõr:
−−−− Parçanõn yüzyindeki geliştirici temiz, kuru, havsõz bir bezle silinir.
−−−− Uygun bir vasõtayla aynõ penetrant uygulanõr ve daha sonra geliştirici tatbikine kadar başlangõçta uygulanan işlem aynen tatbik edilir.
−−−− Fazla penetrantõn giderilmesinden ve parçanõn kurutulmasõndan sonra imalâtçõnõn tavsiye ettiği şekilde sõyrõlabilir geliştirici uygulanõr.
−−−− Tavsiye edilen geliştirme süresi geçtikten sonra geliştirici tabakasõnõ dikkatli bir şekilde sõyrõlõr. Belirti (belirtiler), parçayla doğrudan temasta olan kaplama yüzeyi üzerinde ortaya çõkar.
8.5.7 Geliştirme süresi
Geliştirme süresi 10 dakika ile 30 dakika arasõnda olmalõdõr. Daha uzun süreler için taraflar arasõnda anlaşmaya varõlabilir.
Geliştirme süresi,
−−−− kuru geliştirici tatbik edildiğinde, uygulamadan hemen sonra, −−−− yaş geliştirici tatbik edildiğinde, kuruduktan hemen sonra, başlar.
8
8.6 Muayene
8.6.1 Genel
Genellikle, geliştiricinin uygulanmasõndan hemen sonra veya geliştirici kurur kurumaz ilk muayenenin yapõlmasõ tavsiye edilir. Bu husus daha iyi bir belirti değerlendirilmesine imkân sağlar.
Son muayene, geliştirme süresi tamamlandõğõnda yapõlmalõdõr.
Büyüteç veya kontrast gözlükleri gibi gözle muayene için yardõmcõ aletler kullanõlabilir.
Not - Belirtinin çapõ, genişliği veya renk şiddeti, sõnõrlõ bir bilgi sağlar.
8.6.2 Muayene şartlar
õ
8.6.2.1 Flor
õ
ş
õ
l penetrantlar
Fotokromatik gözlükler takõlmamalõdõr.
Muayene operatörünün gözlerinin muayene kabinindeki karanlõğa uyum sağlamasõ için yeterli bir süre, genellikle 5 dakika, verilmelidir.
UV õşõnõmõ operatörün gözüne doğrudan ulaşmamalõdõr. Operatör tarafõndan incelenen yüzeyler õşõma yapmamalõdõr.
UV õşõnõmõ altõnda õşõldayan hiç bir kağõt veya bez, operatörün görüş alanõnda bulunmamalõdõr.
Gerektiğinde, operatörün muayene kabininde rahatça hareket edebilmesi amacõyla bir UV arka fon
õşõğõ kullanõlabilir.
Muayene yüzeyi, bir UV-A õşõnõm kaynağõ altõnda EN 1956 standardõnda belirtildiği şekilde incelenmelidir. Muayene edilecek yüzeydeki õşõma şiddeti, 10 W/m2 (1000 µW/cm2) den daha az olmamalõdõr.
Yukarõdaki ifadeler, görünür aydõnlatma şiddetinin en fazla 20 lüks ile sõnõrlandõğõ karanlõk odalardaki muayeneler için geçerlidir.
8.6.2.2 Renk kontrast penetrantlar
õ
Muayene yüzeyi gün õşõğõnda veya muayene edilen parça yüzeyinde 500 lüks'ten daha az olmayan bir aydõnlatma şiddetine sahip sunî beyaz õşõk altõnda muayene edilmelidir. Muayene şartlarõ, parlama ve yansõmalarõn önlendiği şartlar olmalõdõr.
8.7 Kay
õ
t
Kayõt, aşağõdaki metotlardan herhangi birisiyle yapõlabilir: a) Yazõlõ tanõm,
b) Çizim,
c) Yapõşkan şerit (bant), d) Sõyrõlabilir geliştirici, e) Fotoğraf,
f) Fotokopi, g) Video.
8.8 Son temizleme ve koruma
8.8.1 Son temizleme
Son muayeneden sonra, parçanõn son temizlenmesi yalnõzca penetrant muayene ürünlerinin sonraki işlem veya servis şartlarõyla etkileşim yapabileceği hallerde gereklidir.
8.8.2 Koruma
8.9 Muayenenin
tekrarlanmas
õ
Muayenenin tekrarlanmasõ gerektiğinde (belirtilerin herhangi bir şüphe kalmayacak şekilde değerlendirilmesinin mümkün olmadõğõ durumlar gibi) bütün muayene işlemi ön temizlemeden başlanmak suretiyle tekrarlanmalõdõr.
Gerekiyorsa, bu prosedür için daha uygun muayene şartlarõ seçilmelidir. Farklõ tipte bir penetrantõn kullanõmõna veya farklõ bir tedarikçiden alõnan aynõ tip bir penetrantõn kullanõmõna, süreksizlikler içerisinde kalan penetrant artõklarõnõn tamamõnõ giderecek bir temizleme yapõlmadõğõ sürece izin verilmez.
9 Muayene
raporu
1)Muayene raporu, bu standard referans alõnmak kaydõyla, aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Muayene edilen parçayla ilgili bilgi
−−−− Kõsa gösteriliş, −−−− Boyutlar, −−−− Malzeme, −−−− Yüzeyin durumu, −−−− Üretim safhasõ, b) Muayenenin amacõ,
c) Madde 6.4'de belirtildiği şekilde imalâtçõ ismi ve ürün kõsa gösterilişi ve parti numarasõ verilmek suretiyle kullanõlan penetrant sisteminin gösterilişi,
d) Muayene talimatlarõ,
e) Muayene talimatlarõndan sapmalar,
f) Muayene sonuçlarõ (tespit edilen süreksizliklerin tanõmlanmasõ), g) Muayene yeri, muayene tarihi, muayeneyi yapanõn ismi,
h) Muayeneyi yönetenin ismi, sertifika seviyesi ve imzasõ.
Muayene raporu için kullanõlabilecek bir form Ek-B'de verilmiştir. Form, muayene sonuçlarõnõn değerlendirilmesi için önemli olan metoda ilişkin bütün ayrõntõlarõ ve parça tipine bağlõ olarak uygun bir şekilde değiştirilmesine rağmen muayene edilecek parçalara ilişkin ilâve bilgiyi ihtiva etmelidir. Başka bir formun kullanõlmasõ halinde form "a-h" maddelerinde ayrõntõlar; verilen bilginin tamamõnõ ihtiva etmelidir.
Madde 8.1'in gereklerini karşõlayan bir muayene prosedürünün olmasõ (Madde 9'da "a-d" de belirtilen bilgiyi ihtiva eden) ve "e-h" da belirtilen bilginin uygun bir şekilde belgelenmesi şartõyla muayene raporu hazõrlanmayabilir.
1) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC 17025’de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir.
Ek A
Penetrantla muayenenin ana safhalar
õ
Yüzey hazõrlõğõ ve ön temizlik
Kurut
Suyla yõkanabilir penetrantõ uygula ve penetrasyon için bekle
Sonradan emülsiyon haline getirilebilir penetrantõ uygula ve penetrasyon için bekle
Çözücüyle yõkanabilir penetrantõ uygula ve penetrasyon için bekle
Su ve çözücü ile yõka
Su ile yõka Çözücü ile
yõka
Su püskürterek yõka Yağ bazlyapõcõyõõ uygula ve emülsiyon temas süresi boyunca bekle Su bazlõ emülsiyon yapõcõyõ uygula ve temas süresi boyunca bekle Su ile yõka Su ile yõka Bezle sil Kurut
Ara yõkama kontrolünü yap
Kurut
Kuru geliştiriciyi uygula
Suda çözülebilir geliştiriciyi
uygula Kurut Suda süspansiyon haline getirilebilen geliştiriciyi uygula Kurut Kurut
Geliştirme süresince bekle Muayene
Son temizlik
11
Ek B
(Bilgi için)
Muayene raporu örne
ğ
i
Muayene Raporu
Firma Adõ: Referans No.:
Departmanlar: Alt referans No.:
Penetrant muayenesi
Muayene rapor No.: Sayfa/Toplam sayfa
Proje: Parçalar:
Görevlendiren: İmalât no.:
Görev sipariş no.: Çizim no.
Muayene edilecek parça İlâve ayrõntõlar, meselâ:
Kaynak plan no: Muayene izleme
plan no.
Boyutlar Kaynak no.: Sayfa no:
Ünite no.: Parça no.
Döküm no:. Model no:
Malzeme: Yüzey şartlarõ: Isõl işlem şartlarõ: Ön işlem:
.
Muayene talimatõ (Meselâ, şartname, muayene yönü, teslim şartlarõ) Muayene kapsamõ:
Penetrant sistem gösterilişi: İlave ayrõntõlar: meselâ EN 571-2'ye göre, korozyon bileşenlerinden arõnmõş gibi)
İmalâtçõ:
Ürün kõsa gösterilişi:
Penetrant: Parti no.:
Fazla penetrant giderici : Parti no.:
Geliştirici: Parti no.:
Prosedür
Muayene sõcaklõğõ: Fazla penetrantõ giderme: (ilâve ayrõntõlar, korozyon önleyici maddeler gibi)
Ön temizleme: Emülsiyonlaştõrma süresi: Kurutma: Kurutma:
Nüfuziyet süresi: Geliştirme süresi: Son temizleme: Muayene talimatlarõndan sapmalar
TSEN 571-1'den olan sapmalar:
Muayene sonuçlarõ: (süreksizlikler için süreksizliklerin yerleşme ayrõntõsõ, tipleri, dağõlõmlan, boyutlarõ ve sayõsõ, şema gibi).
Muayenenin yapõldõğõ yer: Muayene tarihi: Operatörün ismi:
Değerlendirme: Kabul edilebilir: Kabul edilemez:
(Muayene talimatlarõna göre) Notlar:
Muayene yöneticisi: Belgelendirme: Tarih: İmza:
veya
Muayene görevlisi/uzmanõ: Tarih: İmza:
veya
