KO NSTRUKSI BA NG UNA N LA UT DA N PA NTA I SEBA G A I A LTERNA TIF PERLINDUNG A N DA ERA H PA NTA I
Nur Hid a ya t *
Abstrac t
C o a sta l a re a is the m o st p ro d uc tive a re a a nd ha s ric h b io d ive rsity. Be sid e tha t, c o a sta l p ro vid e s mo re a c c e ssib le sp a c e fo r tra nsp o rta tio n a nd ha rb o r a c tivitie s a sa we ll a s a re la tive ly c he a p a nd e a sy fo r ind ustrie s, to urism a nd she lte r. The p ro b le m whic h ha s b e e n a rise n in the e xp lo ita tio n o f c o a sta l a re a is the d a m a g e /c ha ne a b ility in the q ua lity o f p hysic a l a nd b io p yhsic s e nviro nm e nta l. The p urp o se s o f this e ssa y a re to e a rly d e sc rib e c a use s o f c o a sta l d a ma g e a nd g ive instruc tio ns fo r o ve rc o ming the c o a sta l d a ma g e . If c o a sta l d a ma g e c a n no tb e e a rly ha nd le d , he nc e it will g ra d ua lly e xte nd the d a m a g e to its b o rd e r a re a .
Ke ywords:C o a sta l Pro te c tio n,C o a sta l a re a
A b stra k
Da e ra h p a nta i m e rup a ka n ka wa sa n ya ng p a ling p ro d uktif d a n m e m iliki ke a ne ka ra g a m a n ha ya ti (b io d ive rsity) ya ng ting g i, se la in itu d a e ra h p a nta i m e nye d ia ka n rua ng d e ng a n a kse b ilita s le b ih ting g i b a g i ke g ia ta n tra nsp o rta si d a n ke p e la b uha na n se rta rua ng ya ng re la tif m ud a h d a n m ura h b a g i ke g ia ta n ind ustri, p a riwisa ta d a n p e m ukim a n. Pe rm a sa la ha n ya ng te rja d i p a d a d a e ra h p a nta i d a la m p e m a nfa a ta nnya se ring m e ng a la m i ke rusa ka n/ p e rub a ha n kua lita s ling kung a n fisik d a n b io fisik.
Tujua n d a ri p e nulisa n a d a la h m e ng ka ji up a ya -up a ya p e na ng g g ula ng a n ke rusa ka n d a e ra h p a nta i se c a ra d ini. Ke rusa ka n p a nta i b ila tid a k te ra ta si se c a ra d ini, m a ka la m b a t la un a ka n b e rd a m p a k te rha d a p ke rusa ka n d a e ra h p a nta i ya ng d ip e rp a nja ng hing g a m e nc a p a i d a e ra h se m p a d a n p a nta i te rse b ut.
Ka ta kunc i: Pe rlind ung a n Pa nta i, Da e ra h Pa nta i
* Sta f Pe ng a ja r Jurusa n Te knik Sip il Fa kulta s Te knik Unive rsita s Ta d ula ko , Pa lu
1. Pe nd a hulua n
Se b e lum m e m ula i m e m ilih
ko nstruksi b a ng una n la ut d a n p a nta i se b a g a i p e rlind ung a n p a nta i, a d a la h p e nting untuk m e ng id e ntifika si d a n m e m a ha m i p e nye b a b ke rusa ka n d a e ra h p a nta i b a ik a kib a t ja ng ka p a nja ng m a up un ja ng ka p e nd e k. Se hing g a d a p a t d ib e rika n a lte rna tif so lusi p e na ng a na n d a n p e rlind ung a n ke rusa ka n te rse b ut se sua i d e ng a n ko nd isi p a nta i. Ke g a g a la n m e ng id e ntifika si b isa m e ng a kib a tka n sa la h p e ne m p a ta n d a n d isa in ukura n p e rlind ung a n d a e ra h p a nta i.
Up a ya p e rlind ung a n te rha d a p d a e ra h p a nta i um um nya d ila kuka n untuk m e lind ung i b e rb a g a i b e ntuk p e ng g una a n la ha n se p e rti p e rm ukim a n, d a e ra h ind ustri, d a e ra h b ud id a ya p e rta nia n m a up un p e rika na n, d a e ra h p e rd a g a ng a n d a n se b a g a inya ya ng b e ra d a d i d a e ra h p a nta i d a ri a nc a m a n e ro si.
2.7.2 G RO IN (Me ng ub a h la ju a ng kuta n se d im e n se ja ja r p a nta i d e ng a n)
Da p a t d ila kuka n d e ng a n m e ng a tur a ta u m e ng ura ng i “ lo ng sho re tra nsp o rt” . Ba ng una n ya ng d ig una ka n a d a la h G RO IN ya ng d ib a ng un te g a k lurus g a ris p a nta i. Efe ktifita s sua tu g ro in d a la m m e ng a tur a ng kuta n p a sir se p a nja ng p a nta i sa ng a t te rg a ntung p a d a ting g i, p a nja ng d a n ja ra k g ro in te rse b ut. ke le m a ha n siste m g ro in a d a la h te rja d inya e ro si d ib a g ia n hilir (d o wn d rift) g ro in, se hing g a untuk m e lind ung i p a nta i
se c a ra m e nye luruh ha rus d ip e rtim b a ng ka n se ja uh m a na g a ris p a nta i ha rus d ip a sa ng g ro in te rse b ut. G ro in c ukup e fe ktif untuk p a nta i b e rp a sir d a n kura ng e fe ktif untuk p a nta i b e rlum p ur.
Untuk m e ra nc a ng g ro in d ip e rluka n d a ta a ng kuta n se d im e n se ja ja r(se p a nja ng ) p a nta i. Be sa rnya a ng kuta n se d im e n d a p a t d ihitung b e rd a sa rka n d a ta ka ra kte ristik g e lo m b a ng ya ng m e ng e na i p a nta i (d a ta g e lo m b a ng , p e ta b a tim e tri d a n d a ta se d im e n).
2.7.3 REVETMENT(Me mp e rkua t te b ing p a nta i)
Ko nstruksi p e rkua ta n te b ing
p a nta i ini b e rfung si untuk m e lind ung i ta na h a ta u b a ng una n d i b e la ka ng d ind ing / re ve tm e n te rse b ut d a ri g e m p ura n g e lo m b a ng , se hing g a ta na h tid a k te re ro si. Re ve tm e n d ig una ka n untuk p e rlind ung a n te rha d a p g e lo m b a ng ya ng re la tif ke c il.
Ke le m a ha n d a ri b a ng una n ini a d a la h ke m ung kina n te rja d inya p e ng g e rusa n ya ng c ukup d a la m d i ka ki b a ng una n. O le h ka re na nya p a d a b a g ia n ka ki b a ng una n ini ha rus d ib ua tka n sua tu p e rlind ung a n te rha d a p
g e rusa n/ e ro si (To e p ro te c tio n) ya ng
c ukup b a ik.
2.7.4 SEAWALL (Me mp e rkua t te b ing p a nta i)
Ad a la h struktur p e rlind ung a n p a nta i ya ng d ile ta kka n se ja ja r g a ris p a nta i ya ng b e rfung si m e na ha n g e lo m b a ng p e nuh d a n se b a g a i p e na ha n tim b una n ta na h. Se a wa ll b ia sa nya d ig una ka n untuk m e lind ung i G a m b a r 2. Pe m b e ntuka n
To m b o lo p a d a Pa nta i ya ng d ip a sa ng Bre a kwa te r
G a ris Pa nta i
Pengendap
an Ero si
Bre a kw a te r Ara h g e lo m b a ng
G a m b a r 3. Sho re c o nne c te d
Bre a kwa te r d a n Pe ng a ruhnya
te rha d a p G a ris Pa nta i
Te g a k
lurus
Tip e T Tip e L
G a m b a r 4. Be b e ra p a tip e G ro in
sho re line
G a m b a r 5. G ro in ya ng b e rfung si se b a g a i p e ng ha la ng se d im e nt lito ra l
Se d im e n lito ra l
G a ris p a nta i G RO IN
p a nta i te rha d a p g e lo m b a ng ya ng c ukup b e sa r.
2.7.5 BULKHEAD(Me mp e rkua t te b ing p a nta i)
Bulkhe a d (tura p b a ja ) a d a la h struktur p e rlind ung a n p a nta i ya ng d ile ta kka n se ja ja r g a ris p a nta i ya ng b e rfung si untuk m e lind ung i ta na h d a ri g e m p ura n g e lo m b a ng jug a m e lind ung i te rja d inya ke lo ng so ra n (slid ing ) ta na h, te ruta m a ta na h ha sil re kla m a si.
p e rlind ung a n te rha d a p g e lo m b a ng ya ng se d a ng .
2.7.6 JETTY (Sta b ilisa si mua ra sung a i)
Je tty a d a la h b a ng una n p e lind ung p a nta i ya ng d ile ta kka n te g a k lurus g a ris p a nta i, d ig una ka n untuk sta b ilisa si m ua ra sung a i.
Sua tu sung a i ya ng te rtutup
m ua ra nya o le h “sa nd sp it” , p a d a sa a t
te rja d i b a njir a ka n b e rusa ha m e nc a ri ja la n te rm ud a h untuk m e ng a lir m e nuju la ut. Ap a b ila a lira n tid a k m a m p u
m e ne m b us a lira n sa nd sp it, ha l inila h
ya ng m e nye b a b ka n m ua ra sung a i b e rp ind a h-p ind a h. Pe nutup a n m ua ra
sung a i o le h sa nd sp it b ia sa nya
d ise b a b ka n
a . d e b it sung a i te rla lu b e rva ria si d a n
p a d a sua tu sa a t sa ng a t ke c il
b . a ng kuta n se d im e n p a nta i c ukup
p o te nsia l, se hing g a m a m p u m e nutup m ua ra sung a i p a d a sa a t d e b it ke c il
c . a p a b ila te b ing sa ng a t re nd a h,
d a p a t m e nim b ulka n b a njir d i d a e ra h ka na nkiri m ua ra sung a i d a nm ua ra sung a i se ring b e rp ind a h.
Untuk m e ng a ta si m a sa la h ini d ila kuka n sta b ilisa si m ua ra sung a i d e ng a n JETTY. Ap a b ila te b ing sung a i re la tif re nd a h m a ka je tty ha rus d iko m b ina sika n d e ng a n ta ng g ul sung a i.
2.7.7 Be a c h No urishm e nt (Me na m b a h sup la i se d ime n ke p a nta i)
Siste m p e ng a m a na n p a nta i
d e ng a n p e na m b a ha n sup la i se d im e n
d a p a t d ila kuka n d e ng a n “b e a c h
no urishm e nt” ya itu m e na m b a hka n sup la i se d im e n (m e m ind a hka n se d im e n) d a ri d a ra t a ta u d a ri te m p a t la in p a d a
Re ve tm e n t La ut
G a ris Pa nta i
A
A
C o nc re te
G a ris Pa nta i Filte r
Po to ng a n A - A
G a m b a r 6. REVETMENT (C o nc re te
Blo c k)
Po nd a si tia ng
Tura p b a ja
Tim b una n O m b a k
G a m b a r 7. Sa la h sa tu b e ntuk
ko nstruksiSe a wa ll
Ba tu p e lind ung ka ki
Muka ta na h a sli
Kabel
Tura p Ba ja Tia ng Ka yu Ba tu
Pe lind ung
Tim b una n
Muka Ta na h Asli
G a m b a r 8. BULKHEAD (Tura p Ba ja )
te m p a t ya ng p o te nsia l a ka n te re ro si, a ta u m e ng e m b a lika n ke a d a a n p a nta i ya ng te re ro si.
Ke untung a n ya ng d id a p a t d a ri siste m p e ng a m a na n p a nta i ini ya itu p e la sa na a nnya ya ng se d e rha na , na m un d a ri se g i b ia ya m e m b utuhka n m a te ria l ya ng sa ng a t b a nya k.
2.7.8 Re b o isa si (Me la kuka n p e ng hija ua n d a e ra h p a nta i)
Re b o isa si m e rup a ka n c a ra a la m i untuk p e ng a m a n d a e ra h p a nta i. Pe na na m a n tum b uha n p e lind ung p a nta i se p e rti p o ho n b a ka u a ta u p o ho n a p i-a p i sa ng a t c o c o k untuk p a nta i lum p ur a ta u le m p ung Po ho n b a ka u se la in d a p a t m e m a ta hka n e ne rg i g e lo m b a ng jug a d a p a t b e rm a nfa a t untuk :
a . p e rlind ung a n d a n p e le sta ria n
te rha d a p ke hid up a n p a nta i se p e rti ika n, b urung ,
b . d a p a t m e m b a ntu m e m p e rc e p a t
p e rtum b uha n p a nta i,
c . se b a g a i d a e ra h b uffe r zo ne ya ng
d a p a t b e rfung si se b a g a i d a e ra h p ro d uksi o ksig e n.
3. Ke sim p ula n
a . Untuk m e m b a ng un b a ng una n
p e rlind ung a n d a e ra h p a nta i te rle b ih d a hulu ha rus m e ng a d a ka n surve y d a n m e ng ka ji p e nye b a b ke rusa ka n te rse b ut.
b . Me re nc a na ka n ko nstruksi b a ng una n
p e lind ung d a e ra h p a nta i ha rus se sua i d e ng a n ko nd isi p a nta i
(ke rusa ka n d a e ra h p a nta i). Ke g a g a la n d a la m m e ng id e ntifika si b isa m e ng a kib a tka n sa la h p e ne m p a ta n d a n d isa in ukura n p e rlind ung a n d a e ra h p a nta i.
4. DA FTA R PUSTA KA
C o a sta l Eng ine e ring Ma nua l (C EM),
ASC E. ,2002, C o a sta l Se d ime nt
Pro c e sse s, So lutio n to Disa ste rs C o nfe re nc e 2002, Sa n Die g o , C A.
C EM. ,2002,. C o a sta l G ro ins a nd
Ne a rsho re Bre a kwa te rs, Eng ine e ring a nd De sig n,
De p a rtm e nt o f The Arm y US. Arm y C o rp s o f Eng ine e rs, Wa shinto n DC .
De p a rte m e n Ke la uta n d a n Pe rika na n RI.
,2004 , Pe d o ma n Pe nyusuna n
Re nc a na Pe ng e lo la a n G a ris Pa nta i.
Hid a ya t, N. ,2005, Ka jia n Hid ro
-O se a no g ra fi Untuk De te ksi Pro se s-Pro se s Fisik d i Pa nta i, Jurna l Sm a rte k, Fa kulta s Te knik Unive rsita s Ta d ula ko , Vo l 3, No m o r 2, p p 73-85.
Hid a ya t, N. , 2005, Pe rlind ung a n d a n
Pe na ng a na n Da e ra h Pa nta i Te rha d a p Ke rusa ka n Da e ra h Pa nta i (G a ris Pa nta i), Pro sid ing Se m ina r Na sio na l Te knik Sip il I-2005, Sura b a ya , p p . E-14-E-22.
Ka y, R. ,1999, C o a sta l Pla nning a nd
Ma na g e m e nt, E&FN SPO N. Lo nd o n.
Pra tikto , W.A. ,2000, Pe re nc a na a n
fa silita s Pa nta i d a n La ut. BPFE. Yo g ya ka rta .
Sho re Pro te c tio n Ma nua l (SPM), C ERS ,1994, De p a rtm e nt o f The Arm y US. Arm y C o rp s o f Eng ine e rs, Wa shinto n DC .
Tria tm o d jo , B. ,1999, Te knik Pa nta i. Be ta
O ffse t. Yo g ya ka rta .
Jetty
Gelombang dominan
Garis gel. pecah
G a m b a r 9. Je tty Arah transport sediment
Muara sungai
