จัดเรียงรูปเลมโดย
รองศาสตราจารย ดร.อัมพร ธํารงลักษณ
สมาคมรัฐประศาสนศาสตรแหงประเทศไทย
www.pasocietyofthailand.org
บทความวิจัย
(FULL PAPER)
เวทีเสวนาวิทยานิพนธ สารนิพนธ และภาคนิพนธระดับบัณฑิตศึกษา
สาขารัฐประศาสนศาสตร
(Graduate Thesis & Individual Study Forum in Public
Administration and Public Affairs)
วันที่ 29 มีนาคม 2556
บทความวิจัย
พลวัตนโยบายสาธารณะด'านการศึกษาขั้นพื้นฐานของไทยกับการปรับตัวเข'าสูH
ประชาคมอาเซียน : แนวคิดและพัฒนาการเชิงพลวัต
THE DYNAMICS OF THAILAND’S PUBLIC POLICY ON BASIC EDUCATION AND ITS
ADAPTATION TO ASEAN COMMUNITY : CONCEPT AND DYNAMIC
EVOLUTIONARY
บทคัดยHอ
บทความนี้นําเสนอพัฒนาการเชิงพลวัตของนโยบายสาธารณะดานการศึกษาขั้นพื้นฐานของไทยซึ่งมี ลักษณะในเชิงปฏิรูป 3 ครั้งสําคัญ โดยการปฏิรูปที่เป,นทางการเกิดขึ้นครั้งแรกในสมัยรัชกาลที่ 5 สําหรับ ระยะเวลาในระหว-างการปฏิรูปครั้งที่ 1 กับครั้งที่ 2 แบ-งออกไดเป,น 4 ยุคดวยกัน คือ 1) ยุคการปฏิรูปสมัย รัชกาลที่ 5 – เปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 การศึกษาเนนผลิตคนเขาสู-ระบบราชการ 2) ยุคหลัง พ.ศ. 2475 – ก-อนยุคสฤษดิ์ ธนะรัชต การศึกษาเนนสรางพลเมืองในระบอบใหม- 3) ยุคสฤษดิ์ ธนะรัชต – 14 ตุลาคม พ.ศ.2516 การศึกษาเนนการพัฒนาสู-ความทันสมัย และ 4) ยุคหลัง 14 ตุลา พ.ศ.2516 – ยุควิกฤติ เศรษฐกิจ พ.ศ.2540 การศึกษาเนนสรางความมั่นคงของประเทศ สําหรับการปฏิรูปครั้งที่ 2 ซึ่งเป,นการปฏิรูป การศึกษาทศวรรษแรก (พ.ศ.2542-2551) การศึกษาเนนสรางความสมดุล ส-วนการปฏิรูปครั้งที่ 3 ซึ่งเป,นการ ปฏิรูปการศึกษาในทศวรรษที่สอง (พ.ศ. 2552 – 2561) การศึกษายังคงเนนสรางความสมดุลและสรางความ พรอมรองรับการเขาสู-ประชาคมอาเซียน
คําสําคัญ: พลวัตนโยบาย, นโยบายสาธารณะดานการศึกษา, การศึกษาขั้นพื้นฐาน, ประชาคมอาเซียน ว-าที่รอยตรีไพศาล บรรจุสุวรรณ
นักศึกษาปริญญาเอกหลักสูตรรัฐศาสตรดุษฎีบัณฑิต คณะรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
ABSTRACT
This article presents the dynamic evolutionary of Thailand’s public policies on basic education. I argue that there are three reforms of the formal reformative processes. The first reform was occurred during the reign of King Rama V (B.E.2411 – 2453) to the economic crisis in 1997, which could be divided into four periods such as; 1) the period of reformation in King Rama V to the political changes in 1932; the educational policy focused on arranging the people to government sector 2) the period of post-political changes 1932 to pre-general Sarit’s administration (after 1932-1958); the educational policy focused on creating Thai citizen to new regime 3) the period of General Sarit’s administration to14 October 1973; the educational policy aimed as mainstream development for Modernization of Thailand state and 4) the period after 14 October 1973 to the economic crisis in 1997 (after 1973-1997); the educational policy focused on creating security of the state. The second reform, educational reformation in the first decade (1999-2008), focused on balancing in educational system. The third reform, educational reformation in the second decade (2009-2018), focuses on maintaining the intensive of education and preparing the people to ASEAN community in 2016.
KEYWORDS: Dynamic policy, Educational public policy, Basic education, ASEAN community บทความนี้นําเสนอแนวคิดและพัฒนาการเชิงพลวัตนโยบายสาธารณะดานการศึกษาขั้นพื้นฐานของ ไทยกับการปรับตัวเขาสู-ประชาคมอาเซียน การนําเสนอแบ-งออกเป,น 3 ส-วน ส-วนที่หนึ่ง นําเสนอแนวคิด การศึกษานโยบายสาธารณะในเชิงพลวัต ส-วนที่สอง นําเสนอนิยามการศึกษาและพลวัตนโยบายสาธารณะดาน การศึกษาขั้นพื้นฐานของไทย และส-วนสุดทายเป,นส-วนสรุป
แนวคิดการศึกษานโยบายสาธารณะในเชิงพลวัต
ในบทความนี้เป,นการศึกษาตามแนวทางที่สาม เนื่องจากเป,นแนวทางที่ใหความสําคัญกับมิติของเวลา โดยมองเวลาในเชิง “พลวัต” (Dynamic) ของการเปลี่ยนแปลง และการพิจารณาปฏิสัมพันธระหว-างบริบท นโยบายและเป‚าหมายนโยบายในแง-พัฒนาการเชิงพลวัตที่เคลื่อนไปภายใตกรอบของเวลา (Kay, 2006, p. 3) รวมทั้งพิจารณานโยบายในฐานะหน-วยวิเคราะหเชิงพลวัต (Dynamic unit of analysis) ซึ่งช-วยเปŠดมุมมองใน เรื่องนโยบายสาธารณะดานการศึกษาขั้นพื้นฐานในแนวทางที่ต-างออกไปจากการพิจารณานโยบายในฐานะที่ เป,นหน-วยวิเคราะหปกติ (Unit of analysis) ในส-วนของความหมายและความเป,นมานั้น แนวคิดพลวัตเป,น แนวคิดที่มีการใชในการศึกษากันอย-างกวางขวาง โดยเฉพาะอย-างยิ่งในแวดวงทางดานเศรษฐศาสตร นัก เศรษฐศาสตรมักใชแนวคิดพลวัตในเชิงเปรียบเทียบควบคู-กันกับแนวคิด “หยุดนิ่ง” (Static) ซึ่งมีที่มาจากคํา ภาษากรีกหมายถึงเป,นเหตุใหยืนอยู- (Causing to stand) ส-วนแนวคิด “พลวัต” (Dynamic) มีความหมายว-า เป,นเหตุใหเคลื่อนไป (Causing to move) (Machlup, 1991, p. 10) การศึกษานโยบายสาธารณะขั้นพื้นฐาน ของไทยในบทความนี้มุ-งเนนในแง-ของความเป,นพลวัตของนโยบายซึ่งสัมพันธกับการเคลื่อนไปของเป‚าหมาย ของนโยบายในช-วงเวลาต-างๆ ที่แตกต-างกันโดยมีเหตุป9จจัยทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม การเมือง วัฒนธรรม และ ป9จจัยภายนอกเป,นบริบทหอมลอมห-อหุม (Haddad & Demsky, 1994) บางครั้งนโยบายอาจมีการแกไข ปรับปรุง และในบางครั้งก็อาจมีการยกเลิกเพื่อที่จะบังคับใชนโยบายฉบับใหม-อันเกิดจากอิทธิพลของป9จจัย ต-างๆ ดังกล-าวที่เขามาเกี่ยวของ ตลอดจนบริบทของสังคมโลกที่มีการเปลี่ยนแปลงไป นโยบายสาธารณะดาน การศึกษาจึงถูกแกไข ปรับปรุง หรือจัดทําขึ้นใหม-อย-างมีพลวัตใหมีความสอดคลองกับป9จจัยและสถานการณที่ เปลี่ยนแปลงไปดังกล-าว
นิยามการศึกษาและพลวัตนโยบายสาธารณะด'านการศึกษาขั้นพื้นฐานของไทย
คําว-า “การศึกษา” (Education) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ไดใหความหมายว-า หมายถึง การเล-าเรียน, ฝœกฝน และอบรม (น. 1104) ในทางพุทธศาสนาไดอธิบายการศึกษาในฐานะที่เป,นเรื่อง ของกระบวนการของการเปลี่ยนป9ญหาหรืออวิชชาใหกลายเป,นป9ญญา (พระพรหมคุณาภรณ, 2542, น.30) เปาโล แฟรร ไดใหความหมายของการศึกษาว-า การศึกษาคือการเผยใหเห็นหรือคนใหพบ คือการเขาใจสิ่ง ต-างๆ อย-างแน-ชัดมากขึ้น ตองเขาใจถึงความสัมพันธที่สิ่งนั้นมีกับสิ่งอื่นๆ (เปาโล แฟรร, เขียน, สดใส ขันติ วรพงศ, แปล, 2547, น. 48) จอหน ดิวอี้ นักปรัชญาการศึกษาของสหรัฐอเมริกาใหนิยามว-า การศึกษาคือ ความเจริญงอกงาม (Growth) และกระบวนการศึกษาก็คือ กระบวนการสรางเงื่อนไขใหชีวิตมีความเจริญงอก งาม (Dewey, 1944, p. 50) สอดคลองกับสาโรช บัวศรี (2549, น. 4) ที่นิยามการศึกษาว-าคือการงอกงาม นิธิ เอียวศรีวงศ (2538, น. 357) อธิบายว-า หัวใจของการศึกษานั้นอยู-ที่การคิดและจินตนาการโดยมีกรอบของ ระเบียบวิธีและความรูเป,นหางเสือ การศึกษาจึงเป,นเรื่องที่มีความสําคัญที่สุดของชาติ ดังคําพูดของเบนจามิน
ดิสราเอลี (Benjamin Disraeli ค.ศ.1804-1881) ที่ว-าชะตากรรมของประเทศชาตินั้นขึ้นอยู-กับการศึกษาของ
ประชาชน (เสรี พงศพิศ, 2555) และคําพูดของโทนี่ แบลรอดีตนายกรัฐมนตรีอังกฤษซึ่งเคยกล-าวถึง ความสําคัญของการศึกษาในฐานะสิ่งสําคัญสูงสุดที่จะตองจัดใหกับคนในชาติว-าสิ่งที่รัฐบาลของผมให ความสําคัญที่สุดเสมอๆ ก็คือ การศึกษา การศึกษา และการศึกษา (The Guardian, 2001)
2 ครั้งปรากฏในยุคป9จจุบันภายหลังการประกาศใชพระราชบัญญัติการศึกษาแห-งชาติ พ.ศ.2542 อันเป,นผล สืบเนื่องจากรัฐธรรมนูญแห-งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2540 ไดแก- การปฏิรูปการทศวรรษแรก (พ.ศ.2542-2551) และการปฏิรูปการศึกษาทศวรรษที่สอง (พ.ศ.2552-2561) อย-างไรก็ดี ในช-วงระยะเวลาในระหว-างการ ปฏิรูปการศึกษาครั้งใหญ- 3 ครั้งนี้มิไดหมายความว-าจะไม-มีการเปลี่ยนแปลงใดๆ ในเชิงพลวัตที่สําคัญเกิดขึ้น ตรงกันขาม นโยบายสาธารณะดานการศึกษาขั้นพื้นฐานของไทยมีพลวัตและการปรับตัวทางดานนโยบายอย-าง ต-อเนื่องโดยตลอดของระยะเวลาในระหว-างการปฏิรูป 3 ครั้งดังกล-าว โดยบางเวลามีลักษณะที่กาวหนา ขณะที่ บางเวลาก็ชะลอตัว ตัวอย-างงานวิชาการที่ศึกษาในลักษณะนี้ อาทิ นิสดารก เวชยานนท (2554) Haddad & Demsky (1994) เป,นตน การอธิบายโดยยึดการปฏิรูปใหญ-เป,นกรอบในบทความนี้ก็เพื่อประโยชนในการขีด เสนแบ-งและสรางความชัดเจนในการนําเสนอเท-านั้น ส-วนรายละเอียดของพัฒนาการเชิงพลวัตมีเนื้อหาปรากฏ อยู-ในกรอบใหญ-ของการปฏิรูปดังกล-าว (โปรดดูตารางที่ 1 ทายบทความ) ซึ่งมีสาระสําคัญ ดังนี้
1) การปฏิรูปการศึกษาสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล'าเจ'าอยูHหัว
1.1) ยุคการปฏิรูปสมัยรัชกาลที่ 5 – เปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475
ในรัชสมัยของรัชกาลที่ 5 (พ.ศ. 2411 - 2453) มีการเปลี่ยนแปลงเชิงปฏิรูป (Reform) ครั้ง ใหญ-ในทางการศึกษาซึ่งเกิดจากสถานการณอันจําเป,นจากลัทธิล-าอาณานิคม กล-าวคือ เริ่มมีการศึกษาที่เป,น ทางการ (Formal education) มาแทนที่การศึกษาที่ไม-เป,นทางการ (Informal education) มีการจัดตั้ง โรงเรียนหลวงสอนภาษาไทยในพระบรมมหาราชวังก-อนแลวขยายออกสู-ภายนอกพระบรมมหาราชวัง (สํานักงานเลขาธิการสภาการศึกษา, 2554ก, น.150) ต-อมามีการตั้งโรงเรียนหลวงสอนภาษาอังกฤษ โรงเรียน มหาดเล็ก และโรงเรียนทําแผนที่ และปรับปรุงโรงเรียนปริยัติธรรมที่มีมาแต-สมัยรัชกาลที่ 3 ใหเหมาะสมขึ้น ในส-วนของแบบเรียนหรือตํารานั้น มีการสรางแบบเรียนหลวง 6 เล-ม โดยพระยาศรีสุนทรโวหาร (นอย อาจาริ ยางกูร) (สมหมาย จันทรเรียง, 2544, น.31-32) ในป= พ.ศ. 2391 ไดมีการจัดตั้งโรงเรียนราษฎรหรือที่เรียกว-า โรงเรียนเชลยศักดิ์โดยคณะสอนศาสนาคริสต และ พ.ศ. 2417 จัดตั้งโรงเรียนราษฎรสําหรับสตรีขึ้น คือ โรงเรียนกุลสตรีวังหลัง ต-อมาไดมีการขยายการศึกษาสู-ประชาชนอย-างกวางขวางดวยการตั้งโรงเรียนหลวง สําหรับสามัญชนแห-งแรก คือ โรงเรียนวัดมหรรณพาราม ตําบลเสาชิงชา จังหวัดพระนครเมื่อ พ.ศ. 2427 รวมถึงจัดตั้งโรงเรียนในพระอารามหลวงทุกพระอาราม เพื่อใหบุตรหลานของไพร-ฟ‚าขาแผ-นดินไดเล-าเรียน โดยสะดวก เมื่อไดผลแลวก็ไดขยายการจัดตั้งโรงเรียนหลวงตามวัดต-างๆ ใหแพร-หลายออกไปตามลําดับทั้งใน กรุงเทพฯ และหัวเมือง ปรากฏว-าการจัดการศึกษาของราษฎรนี้ วัดกับรัฐบาลไดร-วมมือกันจัดการศึกษาอย-าง ใกลชิด (ปŠยนาถ บุนนาค, 2550, น.82-84) ถือเป,นการจัดการศึกษาใหสอดคลองกับวัฒนธรรมดั้งเดิมของชาติ บานเมือง นั่นคือใชวัดเป,นสถานที่เรียนและพระเป,นผูสอน การศึกษาสามารถขยายไดกวางขวางเพราะวัดมีอยู-ทั่วไปในเมืองไทย
และประโยค 3 เรียกว-า มัธยมศึกษาและหลังมัธยมศึกษา เรียกว-าสกลวิทยาซึ่งก็คือระดับอุดมศึกษานั่นเอง (วิชัย ตันศิริ, 2549, น.151) งานสําคัญในยุคนี้ ไดแก- โครงการศึกษาสําหรับชาติ พ.ศ. 2441 ซึ่งมีลักษณะเป,น แผนการศึกษาชาติฉบับแรก และในป=ดังกล-าวถือว-าเป,นป=ที่มีความสําคัญมากป=หนึ่งในการจัดการศึกษาของ ประเทศกระทั่งมีผูเรียกป=นี้ว-าเป,นป=ของการ “ระเบิดทางความคิด” (An explosion of ideas) (Wyatt, 1969, Chapter 7) นอกจากนี้ ยังไดมีการขยายการศึกษาในส-วนภูมิภาคโดยอาศัยคณะสงฆและกําหนดหลัก การศึกษาที่จําแนกการศึกษาออกเป,น 2 ประเภท ไดแก- สามัญศึกษา (General education) และวิสามัญ ศึกษา (Special education)
การปฏิรูปการศึกษาในสมัยรัชกาลที่ 5 นับไดว-ามีความสําคัญอย-างยิ่งต-อการเปลี่ยนโฉมหนาของ การศึกษาของประเทศเพื่อกาวใหทันกับกระแสและอิทธิพลกดดันจากภายนอกช-วงยุคล-าอาณานิคมของชาติ ตะวันตก นโยบายการศึกษาในสมัยรัชกาลที่ 5 จึงประกอบดวยจุดมุ-งหมาย 4 ประการที่สําคัญ คือ 1) การ จัดการศึกษาเพื่อรวมชาติ 2) การจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาคนเขารับราชการ 3) การจัดการศึกษาเพื่อ คุณประโยชนทั่วไป และ 4) การจัดการศึกษาเพื่อเป,นการส-งเสริมพระพุทธศาสตร (วุฒิชัย มูลศิลป•, 2554, น. 146-147) กล-าวโดยสรุป การปฏิรูปการศึกษาในสมัยรัชกาลที่ 5 ความคิดริเริ่มมาจากแรงกดดันจากภายนอก ความจําเป,นดังกล-าวไม-ไดเกิดมาจากความตองการจากประชาชนหรือความเปลี่ยนแปลงภายในสังคมเป,นหลัก หากแต-เป,นความคิดริเริ่มโดยชนชั้นนําในการวางนโยบายการศึกษาเพื่อผลิตคนเขารับราชการเป,นลักษณะเด-น เนื่องจากรัฐในสมัยปฏิรูปตองการขาราชการจํานวนมากเพื่อเป,นกําลังสําคัญในกลไกของรัฐ
สําหรับการศึกษาสมัยรัชกาลที่ 6 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยู-หัวทรงสนพระทัยในเรื่อง
การศึกษาของราษฎรเป,นอย-างยิ่ง เพราะทรงตระหนักว-าการศึกษาเป,นพื้นฐานสําคัญในการพัฒนาคนในฐานะ ทรัพยากรที่สําคัญที่สุดในการพัฒนาประเทศ จึงทรงสนับสนุนการจัดการศึกษาใหแก-ประชาชนตั้งแต-ช-วงตน รัชกาล ไดโปรดเกลาฯ ประกาศตั้งโครงการศึกษา พ.ศ. 2456 เพื่อส-งเสริมการจัดการศึกษาใหกวางขวางยิ่งขึ้น ทั้งในระดับมูลศึกษา ประถมศึกษา มัธยมศึกษา และอุดมศึกษาทั้งฝ˜ายสามัญศึกษา ไดมีการยกเลิกโรงเรียน ขาราชการพลเรือนของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยู-หัวขึ้นเป,นจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ในป= พ.ศ. 2459 เป,นการเริ่มตนมหาวิทยาลัยแห-งแรกของประเทศ ต-อมาในป= พ.ศ. 2461 ไดมีการประกาศใช พระราชบัญญัติโรงเรียนราษฎรฉบับแรก และใน พ.ศ. 2464 ไดมีการประกาศใชพระราชบัญญัติประถมศึกษา ฉบับแรกซึ่งก-อใหเกิดคุณประโยชนในทางวางพื้นฐานการศึกษาใหแก-เยาวชนทั้งชายและหญิง โดยการจัด การศึกษาภาคบังคับทั่วประเทศ ในรัชกาลนี้ไดมีการเปลี่ยนแปลงระเบียบขาราชการในกระทรวงธรรมการใหม- แบ-งเป,น 5 กรม คือ กรมบัญชาการ กรมสังฆการี กรมธรรมการ กรมราชบัณฑิต และกรมศึกษาธิการ ในป= พ.ศ. 2462 ไดมีการเปลี่ยนชื่อกระทรวงธรรมการเป,นกระทรวงศึกษาธิการ (ปŠยนาถ บุนนาค, 2550, น.116-117) ต-อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยู-หัวรัชกาลที่ 7 เมื่อป= พ.ศ.2469 ไดมีการเปลี่ยนแปลง ชื่อกระทรวงศึกษาธิการเป,นกระทรวงธรรมการอีกครั้งหนึ่ง แมว-าพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยู-หัวจะทรง ตระหนักถึงความสําคัญของการศึกษาในการพัฒนาคนเช-นเดียวกับสมเด็จพระบรมชนกนาถและสมเด็จพระ บรมเชษฐาธิราช แต-พระองคก็ทรงไม-สามารถดําเนินงานในดานการศึกษาไดมากนัก เนื่องจากบานเมืองอยู-ใน ภาวะเศรษฐกิจตกต่ํากับทั้งยังเกิดการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองการปกครองครั้งสําคัญในป=พ.ศ.2475 หลังจาก ที่พระองคครองราชยมาไดเพียง 7 ป=เท-านั้น (เบนจามิน บัทสัน, เขียน, พรพรรณ เกิดผลและคณะ, แปล, 2555) กระนั้นก็ดี เป‚าหมายของนโยบายการศึกษาก็ยังคงมุ-งเนนผลิตคนเขาสู-ระบบราชการเช-นในอดีต
1.2) ยุคหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 - กHอนยุคสฤษดิ์ ธนะรัชต%
ต-อรัฐสภา นอกจากนั้นยังไดกําหนดแนวนโยบายการศึกษาไวในแผนการศึกษาแห-งชาติและแผนพัฒนา การศึกษาแห-งชาติ โดยในแผนการศึกษาแห-งชาติไดกําหนดเป,นแนวนโยบายระยะยาวและกําหนดไวอย-าง กวางๆ แนวนโยบายดังกล-าวจึงมีความสําคัญในการกําหนดทิศทางและแนวปฏิบัติเกี่ยวกับการจัดการศึกษา อย-างมาก สิ่งที่เห็นไดชัดจากการเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครองของประเทศเมื่อวันที่ 14 มิถุนายน พ.ศ. 2475 ต-อการศึกษาก็คือคณะราษฎรไดประกาศหลักนโยบาย 6 ประการ โดยกําหนดนโยบายการศึกษาไวว-า จะตองใหการศึกษาอย-างเต็มที่แก-ราษฎร รวมทั้งหลักการจัดการศึกษาพื้นฐานภาคบังคับใหครอบคลุมเด็กวัย เรียนทุกคนในประเทศตามหลักสิทธิขั้นพื้นฐานของพลเมืองที่กําหนดไวในรัฐธรรมนูญเพื่อเป,นฐานรองรับการ สรางสังคมประชาธิปไตย (พงษเทพ สันติกุล, 2550, น. 535) ในป= พ.ศ.2478 ไดมีการประกาศใช พระราชบัญญัติประถมศึกษาโดยใหยกเลิกฉบับเดิมเพื่อปรับปรุงการประถมศึกษาใหเหมาะสมยิ่งขึ้น อีก 1 ป= ต-อมา (พ.ศ. 2479) มีการปรับปรุงแผนการศึกษาชาติโดยมุ-งเนนใหพลเมืองไดรับการศึกษาเพื่อทําหนาที่ พลเมืองตามระบอบรัฐธรรมนูญ
1.3) ยุคสฤษดิ์ ธนะรัชต% – กHอน 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516
ภายหลังการทํารัฐประหารลมรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงครามโดยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต (16 มิถุนายน พ.ศ. 2451 – 8 ธันวาคม พ.ศ. 2506) ในวันที่ 17 กันยายน พ.ศ. 2500 รัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ได ใชมาตรการหลายอย-างเพื่อปรับปรุงการศึกษาขั้นพื้นฐาน ดังที่จอมพลสฤษดิ์กล-าวไวเมื่อป= พ.ศ. 2503 ว-างาน สําคัญของเราในระยะปฏิวัตินี้คืองานพัฒนา ไดแก- งานพัฒนาการเศรษฐกิจ การศึกษา การปกครอง และทุกสิ่ง ทุกอย-าง (ทักษ เฉลิมเตียรณ, เขียน, พรรณี ฉัตรพลรักษและคณะ, แปล, 2552, น.272) มีการตั้งเป‚าการศึกษา ภาคบังคับจาก 4 ป=เป,น 7 ป= พ.ศ.2503 ประกาศใชแผนการศึกษาแห-งชาติ จัดระดับการศึกษาเป,น 4 ระดับ ไดแก- อนุบาลศึกษา ประถมศึกษา มัธยมศึกษา และอุดมศึกษา ส-งผลใหภายในป= พ.ศ. 2505 จํานวนนักเรียน ระดับมัธยมเพิ่มถึงรอยละ 63 ควบคู-ไปกับการขยายตัวของการศึกษาระดับอาชีวะ จํานวนครูที่ผลิตออกมา ในช-วงนี้เพิ่มขึ้นรอยละ 79 (เดวิด วัยอาจ, เขียน, กาญจนี ละอองศรี, บรรณาธิการแปล, 2556, น. 514) ที่เป,น เช-นนี้เพราะจํานวนประชากรไดเพิ่มขึ้นสูงมากจากนโยบายสรางชาติสมัยของจอมพล ป. พิบูลสงครามในช-วง สงครามโลกครั้งที่ 2 ทําใหประชากรในวัยเรียนเพิ่มสูงขึ้น (ประจักษ กองกีรติ, 2548, น. 55) ในยุคสฤษดิ์ ธนะ รัชตยังไดมีการเปŠดมหาวิทยาลัยในระดับภูมิภาคดวย เช-น เชียงใหม- ขอนแก-น และสงขลา เป,นตน จอมพลสฤษดิ์เองไดกล-าวแก-ประชาชนอย-างชัดแจงมาตั้งแต-เริ่มตนรัฐบาลคณะปฏิวัติของเขาว-ากระทําไปเพื่อ พัฒนาประเทศใหทันสมัย การศึกษาขั้นพื้นฐานจึงเป,นการศึกษาเพื่อพัฒนาไปสู-ความทันสมัย เมื่อจอม พลสฤษดิ์ ธนะรัชตถึงแก-กรรมวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ.2506 พล.อ.ถนอม กิตติขจร ไดรับตําแหน-งนายกรัฐมนตรี คนใหม-สืบต-อและภายหลังไดยศจอมพล ในสมัยของจอมพลถนอมเป‚าหมายของนโยบายการศึกษาขั้นพื้นฐาน มิไดมีอะไรที่แตกต-างไปจากสมัยของจอมพลสฤษดิ์มากนัก ในขณะที่แผนการศึกษาแห-งชาติที่ใชอยู-คือแผนการ ศึกษาแห-งชาติ พ.ศ. 2503 ที่ยังคงเนนทําคุณประโยชนแก-ประเทศชาติและพัฒนาสู-ความทันสมัย
1.4) ยุค 14 ตุลา พ.ศ. 2516 – ยุควิกฤตเศรษฐกิจ พ.ศ. 2540
ของชาติ ความมั่นคงทางการเมืองและวัฒนธรรมเป,นหลัก (วิชัย ตันศิริ, 2544, น. 20; พงษเทพ สันติกุล, 2550, น. 286) นอกจากนี้ เนื้อหาสาระในแผนการศึกษาแห-งชาติ พ.ศ. 2520 ยังไดกล-าวถึง การศึกษาผูใหญ-เป,นครั้งแรก (ทิพวัลย มาแสง, 2544, น. 9-10) เมื่อถึงป= พ.ศ.2523 การศึกษามีลักษณะที่แสดงถึงพัฒนาการ เชิงพลวัตในลักษณะที่ เดวิด วัยอาจ (2556, น.534) วิเคราะหไวว-า ใน พ.ศ. 2523 สัดส-วนของนักเรียนที่ไดรับ การศึกษาขั้นสูงเพิ่มขึ้นอย-างน-าอัศจรรย จํานวนสัดส-วนของเยาวชนที่ไดรับการศึกษาระดับมัธยมและระดับที่ สูงขึ้นมีความสําคัญยิ่ง เนื่องจากสะทอนใหเห็นการเพิ่มโอกาสทางการศึกษา ขณะที่บริบทที่มีอิทธิพลต-อ แผนการศึกษาฉบับป= พ.ศ. 2535 ส-วนหนึ่งคือแนวคิดใหม-ที่องคการยูเนสโกและธนาคารโลกมาจัดประชุม ระดับโลกเรื่องการศึกษาเพื่อปวงชนที่หาดจอมเทียน ในป= พ.ศ. 2533 และเห็นว-าการศึกษาขั้นพื้นฐานควรเป,น เป‚าหมายหลักของประเทศที่กําลังพัฒนาทั้งหลาย ในส-วนของสภาพแวดลอมทางเศรษฐกิจ กล-าวไดว-า เศรษฐกิจของประเทศอยู-ในช-วงเติบโตอย-างรวดเร็ว เช-น ใน พ.ศ. 2532 เศรษฐกิจขยายตัวถึง 11% จนคาดกัน ว-า ไทยกําลังพัฒนาไปสู-ความเป,นประเทศอุตสาหกรรมใหม-หรือที่เรียกว-ากลุ-มประเทศนิกส (สุธาชัย ยิ้ม ประเสริฐ, 2551, น. 211) แต-ในทายที่สุดก็เผชิญกับวิกฤตการณทางเศรษฐกิจครั้งรายแรงที่สุดในป= พ.ศ. 2540 อันมีสาเหตุมาจากภายในประเทศทั้งสิ้น (คณะกรรมการการศึกษาและเสนอแนะมาตรการเพิ่มประสิทธิภาพ การบริหารจัดการระบบการเงินของประเทศ, 2542, น.3) โดยภาพรวมแลว เป‚าหมายทางการการศึกษาในยุค นี้ยึดโยงอยู-กับการสรางความมั่นคงใหกับประเทศเป,นหลัก การบริหารยังคงรวมศูนยอํานาจสู-ส-วนกลาง แต-ไม-มี เอกภาพทางนโยบายเท-าที่ควร (สมหมาย จันทรเรือง, 2544, น. 138) และมีความพยายามในการผลักดัน แนวคิดและผลักดันกฎหมายการศึกษาแห-งชาติเพื่อใชเป,นแม-บทในการวางรากฐานสําหรับการปฏิรูปการศึกษา จนถึงป= พ.ศ.2540 ไดมีการประกาศใชรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2540 และป= พ.ศ.2542 ไดมีการประกาศใช พระราชบัญญัติการศึกษาแห-งชาติซึ่งระบุสิทธิ เสรีภาพ และโอกาสทางการศึกษาอย-างกวางขวาง
2)การปฏิรูปการศึกษาทศวรรษแรก พ.ศ. 2542 – 2551
การปฏิรูปกฎหมายเพื่อการศึกษา (สํานักงานรัฐมนตรี กระทรวงศึกษาธิการ, 2552) โดยภาพรวมของ เป‚าหมายนโยบายทางการศึกษาขั้นพื้นฐานก็คือการมุ-งเนนสรางความสมดุล อย-างไรก็ดี ผลจากการปฏิรูปรอบ แรกก็ยังคงมีป9ญหาอุปสรรคหลายประการโดยคณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบเมื่อคราวประชุมวันที่ 18 สิงหาคม 2552 ไดสรุปผลการปฏิรูปการศึกษารอบแรกในรอบ 9 ป=ที่ผ-านมาโดยแยกป9ญหาไว 9 ดาน ไดแก- ดานการ พัฒนาคุณภาพผูเรียน/สถานศึกษา ดานการผลิตและพัฒนาครูอาจารย ดานการเพิ่มประสิทธิภาพการบริหาร และการจัดการศึกษา และการส-งเสริมการมีส-วนร-วมทั้งกระจายอํานาจ ดานการเพิ่มโอกาสทางการศึกษา ดาน การผลิตและพัฒนากําลังคน ดานการเงินเพื่อการศึกษา ดานเทคโนโลยีเพื่อการศึกษา ดานกฎหมายการศึกษา และดานการศึกษาตลอดชีวิต (สํานักงานเลขาธิการสภาการศึกษา, 2552, น. 5 - 9) จากผลสรุปป9ญหาจาก การปฏิรูปการศึกษารอบแรกทําใหเกิดขอเสนอการปฏิรูปการศึกษาทศวรรษที่สอง (พ.ศ. 2552 - 2561) ตามมา อีกทั้งยังเป,นสิ่งที่สะทอนใหเห็นว-าการแกป9ญหาการศึกษามิใช-จะแกไดโดยง-ายหากแต-จะตองอาศัย ระยะเวลาและการดําเนินการใหสอดคลองกับเหตุป9จจัยต-างๆ นานาที่เกี่ยวของ โดยเฉพาะอย-างยิ่ง ความสามารถตรวจสอบได (Accountability) (อัมมาร สยามวาลา ดิลกะ ลัทธพิพัฒน และสมเกียรติ ตั้งกิจวา นิชย, 2555) กระบวนการตัดสินใจที่เปŠดกวาง ความร-วมมือจากทุกภาคส-วนที่มิใช-แค-ตัวแสดงที่เป,นเพียงรัฐ เท-านั้น แต-ในทางเป,นจริงรัฐยังคงรักษาบทบาทการเป,นผูแสดงหลักโดยมิไดมีการเปลี่ยนแปลงใดๆ อย-างมี นัยสําคัญ
3) การปฏิรูปการศึกษาทศวรรษที่สอง พ.ศ. 2552 - 2561
จากป9ญหาการจัดการศึกษาที่ผลลัพธของการปฏิรูปการศึกษารอบแรก ส-งผลใหเกิดการปฏิรูป การศึกษาในทศวรรษที่สอง (พ.ศ. 2552 - 2561) กรอบการปฏิรูปการศึกษาทศวรรษที่สองนั้นเกิดขึ้นภายหลัง จากคณะรัฐมนตรีในคราวประชุมเมื่อวันที่ 18 สิงหาคม 2552 มีมติเห็นชอบขอเสนอการปฏิรูปการศึกษาใน ทศวรรษที่สอง ซึ่งกําหนดวิสัยทัศน “คนไทยไดเรียนรูตลอดชีวิตอย-างมีคุณภาพ” และกําหนดเป‚าหมายภายใน ป= พ.ศ.2561 จะตองมีการปฏิรูปการศึกษาและการเรียนรูอย-างเป,นระบบ อีกทั้งยังไดมีการประกาศใชระเบียบ สํานักนายกรัฐมนตรีว-าดวยการขับเคลื่อนการปฏิรูปการศึกษาในทศวรรษที่สองเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2552 ทําใหมีคณะกรรมการ 2 คณะเพื่อขับเคลื่อนการปฏิรูปการศึกษา ไดแก- 1) คณะกรรมการนโยบาย ปฏิรูปการศึกษาในทศวรรษที่สอง (กนป.) มีนายกรัฐมนตรี เป,นประธาน และ 2) คณะกรรมการขับเคลื่อนการ ปฏิรูปการศึกษาในทศวรรษที่สอง (กขป.) มีรัฐมนตรีว-าการกระทรวงศึกษาธิการ เป,นประธาน และไดจัดทํา สรุปขอเสนอการปฏิรูปการศึกษาในทศวรรษที่สองที่ตองเนนคุณภาพผูเรียนเป,นสําคัญใหสอดคลองกับ วิสัยทัศนพรอมกับการกําหนดเป‚าหมายไว 3 ประการ คือ 1) พัฒนาคุณภาพและมาตรฐานการศึกษาและ เรียนรูของคนไทย 2) โอกาสทางการศึกษาและเรียนรู และ 3) ส-งเสริมการมีส-วนร-วมของทุกภาคส-วนของสังคม ในการบริหารจัดการ (สํานักงานเลขาธิการสภาการศึกษา, 2554ข) กอปรกับกระแสอิทธิพลที่เขมขนมากขึ้น จากกรณีการปฏิรูปการศึกษาในสหรัฐอเมริกาโดยมีการออกกฎหมายการศึกษาใหประชาชนและองคกรทองถิ่น เขามามีส-วนร-วมมากขึ้น ลดขั้นตอนการบริหารจัดการจากส-วนกลาง กระจายอํานาจการตัดสินใจที่โรงเรียน หรือที่เรียกว-าการบริหารที่โรงเรียนเป,นฐาน (The World Bank, 2007) ส-งผลต-อการพัฒนาคุณภาพการศึกษา เป,นอย-างยิ่ง แนวโนมและทิศทางของการปฏิรูปการศึกษาช-วงทศวรรษที่สองสรุปได 4 เรื่องหลักสําหรับ การศึกษาขั้นพื้นฐาน ดังนี้
ออกเป,นระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษา ส-งผลใหเกิดเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา 42 เขต ส-วนเขตพื้นที่ การศึกษาประถมศึกษามี 183 เขต รวมเป,นพื้นที่การศึกษาในป9จจุบันมีทั้งหมด 225 เขต เพื่อการพัฒนา การศึกษาที่คล-องตัวมากขึ้นอันเป,นหมายเหตุตอนทายของพระราชบัญญัติฉบับแกไขเพิ่มเติมดังกล-าว
เรื่องที่สอง ผลจากการปฏิรูปหลักสูตรการจัดการศึกษา ทําใหเกิดการจัดทําหลักสูตรการศึกษาขั้น พื้นฐาน พ.ศ.2544 และต-อมาไดมีการปรับปรุงเป,นหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ.2544 ฉบับ ปรับปรุง พ.ศ.2551 โดยไดมีการนําองคความรูในส-วนที่เป,นทองถิ่นเขามาใชอย-างเต็มที่สอดคลองกับความ ตองการของผูเรียน อย-างไรก็ดี เมื่อเดือนกุมภาพันธ พ.ศ.2556 นายพงษเทพ เทพกาญจนา รัฐมนตรีว-าการ กระทรวงศึกษาธิการคนที่ 3 ในสมัยรัฐบาลนางสาวยิ่งลักษณ ชินวัตรไดลงนามในคําสั่งกระทรวงศึกษาธิการ ที่ สร 197/2556 ลงวันที่ 5 กุมภาพันธ พ.ศ.2556 เรื่องแต-งตั้งคณะกรรมการปฏิรูปหลักสูตรการศึกษาขั้น พื้นฐานแห-งชาติ เพื่อใหการปฏิรูปและการพัฒนาตําราเรียนในระดับการศึกษาขั้นพื้นฐานตามนโยบายของ รัฐบาลที่แถลงไวต-อรัฐสภา สามารถดําเนินไปไดโดยมีประสิทธิภาพ มีการแต-งตั้งบุคคลเป,นคณะกรรมการร-วม 2 คณะ ประกอบดวย คณะกรรมการกําหนดวิสัยทัศนการปฏิรูปหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน โดยมี รัฐมนตรีว-าการกระทรวงศึกษาธิการเป,นประธานกรรมการ คณะกรรมการปฏิรูปหลักสูตรและตําราการศึกษา ขั้นพื้นฐาน โดยมี ศาสตราจารยพิเศษ ภาวิช ทองโรจนที่ปรึกษารัฐมนตรีว-าการกระทรวงศึกษาธิการเป,น ประธานเพื่อร-างหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐานใหม-ทั้งระบบ ใหเป,นหลักสูตรที่ทันต-อการเปลี่ยนแปลงทาง วิชาการของโลก
เรื่องที่สาม การปฏิรูปกระบวนการจัดการเรียนการสอนตามที่กําหนดไวในพระราชบัญญัติการศึกษา พ.ศ.2542 ที่ยังคงตองเนนผูเรียนเป,นศูนยกลางหรือเนนนักเรียนเป,นสําคัญ โดยเป,นการปฏิรูประบบการศึกษา ใหสอดรับซึ่งกันและกันทั้งระบบ ไม-ว-าจะเป,นการศึกษาในระบบ การศึกษานอกระบบ และการศึกษาตาม อัธยาศัย
เรื่องที่สี่ การปฏิรูปครูและบุคลากรทางการศึกษา การพัฒนาครูใหจบการศึกษาระดับปริญญาตรี ครูที่ สอนตองมีวุฒิทางครูและมีใบประกอบวิชาชีพครู ทั้งสายปฏิบัติการสอนและสายผูบริหารการศึกษา ส-งเสริม การผลิตครูใหไดคนดีคนเก-งมาเป,นครูโดยถือว-าเป,นผูประกอบวิชาชีพชั้นสูง เนนมาตรฐานและจรรยาบรรณ ของวิชาชีพ โดยกําหนดกรอบในการดําเนินงานการปฏิรูป 4 ดาน คือ การผลิตครูที่เนนการผลิตครูแนวใหม- การพัฒนาใหเป,นครูมืออาชีพ พรอมที่จะจัดการเรียนรูที่เนนผูเรียนเป,นสําคัญ การเตรียมการที่จะพัฒนาครูให มีความพรอมที่จะนําหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐานสู-หองเรียน พัฒนาครูใหมีความเขมแข็งดวยการพัฒนา หลักสูตรพัฒนาครูและผูบริหารทางการศึกษาใหดียิ่งขึ้น
4) การปรับตัวของนโยบายสาธารณะด'านการศึกษาในการเข'าสูHประชาคมอาเซียน
ในการปรับตัวเขาสู-การเป,นประชาคมอาเซียนนั้น การศึกษามีหนาที่โดยตรงที่เกี่ยวของและมีบทบาท สําคัญในการขับเคลื่อนและเตรียมพลเมืองเพื่อกาวสู-การเป,นประชาคมอาเซียน (ASEAN Community) ให เป,นผลสําเร็จภายในป= พ.ศ.2558 ภายใตคําขวัญระดับภูมิภาคที่ว-า “หนึ่งวิสัยทัศน หนึ่งเอกลักษณ หนึ่ง ประชาคม” (One Vision, One Identity, One Community) โดยการศึกษาขั้นพื้นฐานมีบาทบาทอยู-ใน 3 เสาหลัก (Three Pillars of ASEAN Community) ประกอบดวย ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน (ASEAN Political and Security Community - APSC) ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community - AEC) และประชาสังคมและวัฒนธรรม (ASEAN Socio-Cultural Community - ASCC) อย-างหลีกเลี่ยงมิได โดยเฉพาะอย-างยิ่ง เมื่อนโยบายดานการศึกษาขั้นพื้นฐานของไทยเคลื่อนเขาสู-การปฏิรูป การศึกษาในทศวรรษที่สองอย-างมีพลวัตที่มุ-งสรางความสมดุลใหคนไทยยุคใหม-ไดมีความรู ความดี และ สามารถอยู-ร-วมกับผูอื่นอย-างมีความสุข ซึ่งหมายรวมถึงการจัดการศึกษาเพื่อใหคนไทยมีความพรอมที่จะเป,น พลเมืองอาเซียนที่สามารถแข-งขันไดและอยู-ร-วมกับเพื่อนบานอย-างสันติสุข ตลอดจนเป,นตนแบบการ ดําเนินการเพื่อขยายผลความร-วมมือที่เป,นรูปธรรมกับประเทศเพื่อนบานต-างๆ ในภูมิภาคเดียวกัน อีกทั้งยังถือ เป,นหนึ่งในเจ็ดยุทธศาสตรการศึกษา พ.ศ.2556-2558 ของไทยอีกดวยซึ่งระบุเอาไวว-า “เพิ่มขีดความสามารถ ของทรัพยากรมนุษย เพื่อรองรับการเปŠดเสรีประชาคมอาเซียน” (กมลทิพย ใบเงิน, 2556, น. 68) โดย ขอเท็จจริง ความสําคัญของการศึกษาในการขับเคลื่อนประชาคมอาเซียนปรากฏชัดเจนในปฏิญญาว-าดวย แผนงานสําหรับประชาคมอาเซียนซึ่งเนนย้ําความสําคัญของการศึกษาในฐานะกลไกสําคัญในการนําอาเซียน บรรลุวิสัยทัศนอาเซียน 2020 ที่ ไดกล-าวถึงความสําคัญของการพัฒนามนุษย โดยใหประชาชนสามารถเขาถึง โอกาสในการพัฒนาดานการเรียนรู ตลอดชีวิต การฝœกอบรม นวัตกรรม รวมถึงการเขาถึงเทคโนโลยีสารสนเทศ การวิจัย การพัฒนาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ภายใตประเด็นสําคัญ ไดแก- ความร-วมมือทางดานวิชาการ และการพัฒนาซึ่งจะช-วยสนับสนุนกระบวนการรวมตัวของอาเซียน และการพัฒนาทรัพยากรมนุษยเพื่อลด ช-องว-างการพัฒนา
ในแง-ประวัติศาสตร ความร-วมมืออาเซียนดานการศึกษาเป,นส-วนหนึ่งของความร-วมมือเฉพาะดานของ อาเซียน โดยเริ่มดําเนินการมาตั้งแต-ทศวรรษแรกของการก-อตั้งอาเซียน เมื่อมีการจัดการประชุมดานการศึกษา ASEAN Permanent Committee on Socio – Cultural Activities ครั้งแรกในช-วงเดือนตุลาคม พ.ศ.2518 และเมื่ออาเซียนมีการปรับตัวในเชิงโครงสรางเพื่อใหความร-วมมือในดานต-างๆ ของอาเซียนเขมแข็งขึ้นจึงไดมี การจัดตั้ง ASEAN Committee on Education (ASCOE) เป,นกลไกการบริหารความร-วมมืออาเซียนดาน การศึกษาในป= พ.ศ.2532 ต-อมาในป= พ.ศ.2549 ไดมีการจัดการประชุมรัฐมนตรีศึกษาอาเซียนครั้งแรกคู-ขนาน กับการประชุมสภาซีเมค ระหว-างวันที่ 21-23 มีนาคม พ.ศ.2549 ที่ประเทศสิงคโปรและมีการจัดอย-างต-อเนื่อง ทุกป= ยิ่งไปกว-านั้น ใน “ปฏิญญาชะอํา – หัวหินว-าดวยการเสริมสรางความร-วมมือดานการศึกษาเพื่อบรรลุ ประชาคมอาเซียนที่เอื้ออาทรและแบ-งป9น” (การประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 15 ระหว-างวันที่ 23 – 25 ตุลาคม 2552 ณ อําเภอหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ และอําเภอชะอํา จังหวัดเพชรบุรี) ไดเนนย้ําถึงบทบาท สําคัญของการศึกษาในการสรางประชาคมอาเซียนใน 3 เสาหลักไวอย-างชัดเจนอีกดวย
คณะมนตรีประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียนเพื่อเสริมสรางความเขมแข็งดานการศึกษา สิ่งที่ปรากฏเป,น รูปธรรมในเชิงพลวัตกรณีของไทย ก็คือการที่ทางสํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานไดวางนโยบาย สาธารณะดานการศึกษาขั้นพื้นฐานในเรื่องนี้ไวใน “โครงการพัฒนาสู-ประชาคมอาเซียน: Spirit of ASEAN” เมื่อป= พ.ศ.2554 ว-า นักเรียน ครูและสถานศึกษาจะไดรับการพัฒนาเตรียมความพรอมสู-ประชาคมอาเซียน มี เป‚าหมายเพื่อพัฒนาสู-ประชาคมอาเซียน ไดแก- 1) โรงเรียน Sister School เป,นโรงเรียนตนแบบในการพัฒนา หลักสูตรของสถานศึกษาที่เนนอาเซียน เนนภาษาอังกฤษ พหุวัฒนธรรม และภาษาเพื่อนบาน โดยตั้งเป‚าไว 30 โรง 2) โรงเรียน Buffer School เป,นโรงเรียนตนแบบในการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาเนนเรื่องอาเซียน พหุ วัฒนธรรม และภาษาเพื่อนบานที่มีชายแดนติดที่ตั้งของโรงเรียน ไดแก- พม-า ลาว กัมพูชา และมาเลเซีย โดย ตั้งเป‚าไว 24 โรง 3) ASEAN Focus School เป,นโรงเรียนตนแบบในการพัฒนาการเรียนรูเรื่องอาเซียน โดย บูรณาการหลักสูตรแกนกลางของการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ.2544 ปรับปรุง พ.ศ.2551 ที่เนนการจัดกิจกรรม เพื่อพัฒนาผูเรียนโดยโยงไปสู-ประชาคมอาเซียน โดยตั้งเป‚าไว 14 โรง กล-าวสรุปไดว-า ในการปฏิรูปการศึกษา รอบที่สองดําเนินไปพรอมๆ กับการเคลื่อนตัวในเชิงพลวัตของนโยบายสาธารณะดานการศึกษาขั้นพื้นฐานที่มุ-ง สู-การสรางความพรอมรองรับการเป,นประชาคมอาเซียนที่จะเกิดมีขึ้นในอนาคตอันใกล
ตารางที่ 1 แสดงพัฒนาการเชิงพลวัตและสาระสําคัญของเป‚าหมายนโยบายการศึกษาขั้นพื้นฐาน
พัฒนาการเชิงพลวัต เป‡าหมายของนโยบายการศึกษา การปฏิรูปครั้งที่ 1 (สมัยรัชกาลที่ 5)
ยุคการปฏิรูปสมัยรัชกาลที่ 5 – พ.ศ.2475 ยุคหลัง พ.ศ.2475 – ก-อนยุคสฤษดิ์ ธนะรัชต ยุคสฤษดิ์ ธนะรัชต – 14 ตุลาคม พ.ศ.2516
ยุคหลัง 14 ตุลาคม พ.ศ.2516 – วิกฤตเศรษฐกิจ พ.ศ.2540
การศึกษาเพื่อพัฒนาคนเขาสู-ระบบราชการ การศึกษาเพื่อสรางพลเมืองในระบอบใหม- การศึกษาเพื่อการพัฒนาสู-ความทันสมัย การศึกษาเพื่อความมั่นคงของประเทศ
การปฏิรูปครั้งที่ 2 (การปฏิรูปทศวรรษแรก พ.ศ.2542 - 2551)
ยุครัฐธรรมนูญ พ.ศ.2540, พรบ.การศึกษาแห-งชาติ พ.ศ.
2542, พรบ.การศึกษาแห-งชาติ พ.ศ.2542 แกไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2545, หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ.2544 ปรับปรุง พ.ศ.2551
การศึกษาเพื่อสรางความสมดุล
การปฏิรูปครั้งที่ 3 (การปฏิรูปทศวรรษที่สอง พ.ศ.2551 - 2561)
ยุครัฐธรรมนูญ พ.ศ.2550, พรบ.การศึกษาแห-งชาติ พ.ศ. 2542 แกไขเพิ่มเติม พ.ศ.2553, หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ.2544 อยู-ในระหว-างการปรับปรุง พ.ศ.2556
สรุป
นโยบายสาธารณะดานการศึกษาขั้นพื้นฐานของไทยมีลักษณะพลวัตที่เป,นทางการเกิดขึ้นครั้งแรกใน สมัยรัชกาลที่ 5 ดวยแนวคิดการปฏิรูปใหทันสมัยกาวทันกับกระแสและอิทธิพลกดดันจากภายนอกช-วงยุคล-า อาณานิคมของชาติตะวันตก ต-อมาช-วงสมัยรัชกาลที่ 6 ในป= พ.ศ.2464 ไดมีการประกาศใชพระราชบัญญัติ ประถมศึกษา นโยบายการศึกษาไม-สามารถดําเนินงานไดมากนักในสมัยรัชกาลที่ 7 ขณะที่บานเมืองตกอยู-ใน ภาวะเศรษฐกิจตกต่ํา แต-การศึกษายังคงเป‚าหมายผลิตคนเขารับราชการดังเช-นในอดีต ครั้นภายหลัง เปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อป= พ.ศ.2475 คณะราษฎรไดประกาศหลักนโยบาย 6 ประการ เป‚าประสงคของ นโยบายการศึกษามุ-งผลิตคนเขาสู-ระบอบใหม-ของการปกครอง มีการจัดการศึกษาพื้นฐานภาคบังคับให ครอบคลุมเด็กวัยเรียนทุกคนตามหลักสิทธิขั้นพื้นฐานของพลเมืองที่กําหนดไวในรัฐธรรมนูญ เมื่อถึงยุค สมัยสฤษดิ์ ธนะรัชตการศึกษาอยู-บนพื้นฐานการผลิตคนเพื่อพัฒนาไปสู-ความทันสมัย และมีการเปลี่ยนแปลง ไปสู-การผลิตตนเพื่อความมั่นคงของประเทศในยุคหลัง 14 ตุลาคม พ.ศ.2516 ในแง-เศรษฐกิจนั้นอัตราการ เติบโตทางเศรษฐกิจอยู-ในอัตราเร-งก-อนจะเผชิญกับวิกฤติเศรษฐกิจครั้งใหญ-ในป= พ.ศ.2540 และ 2 ป=ต-อมามี การประกาศใชพระราชบัญญัติการศึกษาแห-งชาติ พ.ศ.2542 เกิดการปฏิรูปการศึกษาทศวรรษแรก (พ.ศ. 2542-2551) การศึกษาเนนสรางความสมดุล ส-วนการปฏิรูปการศึกษาในทศวรรษที่สอง (พ.ศ. 2552 – 2561) แมจะยังไม-สิ้นสุดระยะเวลา แต-การศึกษายังคงเนนสรางความสมดุลและดําเนินการสรางความพรอมรองรับ การเขาสู-ประชาคมอาเซียนในอนาคตอันใกลนี้
บรรณานุกรม
กมลทิพย ใบเงิน. (2556). โคงสุดทายปฏิรูปการศึกษา: 7 ยุทธศาสตรการศึกษา. เนชั่นสุดสัปดาห%, 68.
คณะกรรมการศึกษาและเสนอแนะมาตรการเพิ่มประสิทธิภาพการบริหารจัดการระบบการเงินของประเทศ.
(2542). รายงาน ศปร. ฉบับสมบูรณ% รายงานผลการวิเคราะห%และวินิจฉัยข'อเท็จจริงเกี่ยวกับ
สถานการณ%วิกฤตทางเศรษฐกิจ. กรุงเทพฯ: เจได.
เดวิด เค. วัยอาจ, เขียน, กาญจนี ละอองศรี, บรรณาธิการแปล. (2556). ประวัติศาสตร%ไทยฉบับสังเขป.
กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตําราสังคมสาสตรและมนุษยศาสตร.
ทักษ เฉลิมเตียรณ, เขียน, พรรณี ฉัตรพลรักษ และคณะ, แปล. (2552). การเมืองระบบพHอขุนอุปถัมภ%แบบ
เผด็จการ. ธํารงศักด เพชรเลิศอนันต, บรรณาธิการ. (พิมพครั้งที่ 3). กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตํารา สังคมศาสตรและมนุษยศาสตร.
ทิพวัลย มาแสง. (2544). การพัฒนาศูนย%การเรียนในประเทศ: วิเคราะห%เชิงเปรียบเทียบกับแนวทางของ
องค%การสหประชาชาติ. กรุงเทพฯ: บรรณกิจ.
นิธิ เอียวศรีวงศ. (2538). ปากไกHและใบเรือ: วHาด'วยการศึกษาประวัติศาสตร%-วรรณกรรมต'นรัตนโกสินทร%.
(พิมพครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: แพรวสํานักพิมพ.
นิสดารก เวชยานนท. (2554). การเปลี่ยนแปลงในรอบศตวรรษของการบริหารงานบุคคลภาครัฐ.
วารสารพัฒนบริหารศาสตร%. ป=ที่ 51 ฉบับที่ 1, 123-155.
เบนจามิน บัทสัน, เขียน, พรรณงาม เง-าธรรมสาร และคณะ, แปล. (2555). อวสานสมบูรณาญาสิทธิราชย%ใน
สยาม. กาญจนี ละอองศรีและยุพา ชุมจันทร, บรรณาธิการแปล. (พิมพครั้งที่ 3). กรุงเทพฯ: มูลนิธิ
