• Tidak ada hasil yang ditemukan

KEDAULATAN RAKYAT DI DALAM UNDANG-UNDANG REFERANDUM : Suatu Tinjauan pasal I huruf a jo pasal 2 Undang-undang Nomor 5 Tahun 1985 tentang Referandum Repository - UNAIR REPOSITORY

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2019

Membagikan "KEDAULATAN RAKYAT DI DALAM UNDANG-UNDANG REFERANDUM : Suatu Tinjauan pasal I huruf a jo pasal 2 Undang-undang Nomor 5 Tahun 1985 tentang Referandum Repository - UNAIR REPOSITORY"

Copied!
85
0
0

Teks penuh

(1)

ZAENUR ROFID

KED AULATAN RAKYAT DI DALAM

U N D A N G- U N D A N G REFERAN D UM : Suatu

Tinjauan pasal I huruf a jo pasal 2 Undang-undang

Nomor 5 Tahun 1985 tentang Referandum.

(2)

KEDAULATAN HAK'YaV Ji . DALAM

Ud D n r l G- u i i D A i JG H EFEH A N D UM :

Su a t u Ti n j a u a n Pa s a l 1 hui - uf a j o Pa s a l 7

Un d a n g - u n d a n g No mo r b Ta hun 1985 t e nt a ng Re f e r a ndum.

S K K I P S 1

M I L U

FERPUSTAKLAAK nnHVBi t s r r AS a i r l a n* ^

S U R A B A y A

f p s.

Co-j-&

0 L E II

U K N II II H O l-‘ I D

Jj ' A K U Li 'A S HUKUM U N IV ERS1 T A S A IRLA N G G A

S U i l A i i A i a

(3)

KEDAULATAN RAKYAT DI DALAM UNDANG- UNDANG REFERANDUM:

Su a t u Ti n j a u a n Pa s a l 1 h u r u f a j o r a s a l 2 Un d a n g - u n d a n g Nor aor b Ta h u n 198 5 t e n t a n g

Re f e r a n d u m. S. K R I P S I

DI AJ UKAN UNTUK MELENGKAPI TI J GAS

DAN MEMENUHI PEHSYARATAN UNTUK

MENCAPAI GELAR SARJ ANA HUKUM

O L E H

Z A E N U R R O F I D

0 3B^116! >2

FAKULTAS HUKUM UNI VEI i SI TAS A1 RLANGGA S U R A B A Y A

(4)

/iOTTO ;

\1V

KKJ J ENAHAN I TU ADALAH DAK I TUHANMU, SEBAB I TU J ANUANLAH SEKALI - KALI KAr i U TERMAJ 3UK URANG- ORa wG Ya wU ka GU. ( q. S. ? : 1 4 7;

s * \ S

MAKA Ki i l t J AKAMLAH APA YANG Dt Pj i RI NTAHKAN KUPADA. ' U. ( y. S. ? : 68)

<n

DAN J AHGAN SKKAl i - i vALI KA. I U MUGATAKAM xi i NTANG SKSUa- j l ' U: SJ SSUNGGUHNYA AKG AKAN i' IEN GJ2 R J a Ka NN Y A

’ I TU Bj i SOK Pa GI " ( y. a . 18 ; 2 5 j

(5)

KM 1 A t i w )/ v M T A R

b I SA LLLk t i i m A i A k M IR R O H I M

p ' j j j . u n t u k ^ u y a A t l a n y a n g t e l a h m e m b e r i K a n

k e k u a t a n k e p a d a k u s e h i n g g a n i ai n p u m e n y e l e s a i k a n s k r i p s i

y a n g m e r u p a k a n s y a r a t d a n t u g a s d i a k h i r p e n c a r i a n i l ; n u k u

d i F a k u l t a s * l u k u m U n i v e r s i t a s A i r L a i i g g a .

o k r i p . i i i n i b e r k i s a r t e n t a n g i d e k e d a u l a t a n r a k y a t

d i d a l a r n UU T h 1 9 8 ^ t e n t a n g r t . f e r a n d urn y a n g m t r u p a K a n

s a l a h s a t u P a r a n a d a r i p c l a k a , U i a . i n k t d a u l a t a r i r a k y a t . Ja r a -

n a y a n g d i p a k a i i t u a k a n j a x i g a t u n .- t o p t n g a r u h i p e r i g h a r g a a n

a e s e o r a t i g a k a n s u a t u i d u , y a i i ^ In r a k i u a t p u l a p a d a s i i c a p

d a n t i n d a k a n n y a .

Se h u b u n g a n d e n g a n p e r u l i u . i i i Jn i , r j a y a s a w p a i k a n r i -

d a t e r i m a k a s i n k e p a d a B a p a k So e v / - > t o , S . H . , d S * y a n g d t : n g n n

a i o a r t e l a h .in m o i : n b i n g s a y a , s e m n g g i m e m b e k a l i p t . n g e t .n i

-a n t * u t -a n g p e -a i u l i u -a r i d i -a k h i r p e n c -a r i -a n i l m u s -a y -a . A- i -a nn

k a f j i h p u l a U u l i u » p a i k a r i k e p a d a i b u i t u a i l , i n S a r t o n u , S . d . , i l L i .

d a n B a p a k D r . 1 n .i 1 i p u s . - l a r u U r i B a d , , o r ; , J. l l . s e l a k u d o ^ f . n pi.*-

n g u j i , s e r t a a e r r m a p i n a k y a n g i k u t i i . Lr r j b a n t u « a y . i d al.- .- .I m w-

r k y u s i m s k n p a i ' n i *

A k h i r t i,y a k u s a i n p a i k a n t<. r i rna k a s i h k e p a d a A y a h k u J 1 t -

m e t d a n i b u k u u a n r o t u r i a e r t a j e l u r u t k a n g g o t a k e l u a r g a j u i g

t e l a h b e r k o j ' b a n d e r n i c i t a - c i t a k u u i i , u e.T i o g a p e n g o r o a n a h

y a n g l k h l a s o c t i a u d i t e r i m a A l l a h SWT s e b a g a i a t n a l l b u l . i h .

D e n g a n k e t t ?r b a t a s a n i l r n u y a i g s a y a m i l i k i, s e m o g a

(6)

pa n d a i - p a n d a i j ne nga mbi l h x k ma h dal ai n me mp e l a j a r i i l mu hukum, d e n g a n me n y e i mb a n g k a n a n t a r a a k a l d e n g a n ma t a ha - t i n y a s e h i n g g a b i j a k d a l a m me n a n g g a p i s u a t u a t u r a n hukum.

Su r a b a y a , 1. S. yawal 1 4 0 8 H . 17 t f ei 1 9 8 8 M.

(7)

DAFTAR I S I

Ha l a ma n

KATA * J EJ SI GAMTAK. . . i

D A FT A R I S I . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . Xi

DAFTAR SIN GKaTAN. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . m

BA B I PEN D A t f ULUAN . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .

1. Pe r ma f i a l a h a n : La t a r b o l a k a n g d a n r ui nus a nnya . . . i 2. Pe n j e l a s a n J u d u l . . . ^ 3. Al a s a n Pe mi l i h a n J u d u l . . . 7

4. Tu j u a n Pe n u l i s a n . . . 9

5. Me t o d o l o g i . . . 9 b. Pe r b a n g g u n g j a wa b a . i u i s t e ma t i k a . . . * . . . ^ BAB I I . PERWUJ UDAN XXUS KEDAULATAN RAKYAT. . . 1?

1 . Ke h e n d a k r a k y a t s e b a j a i c e r mi n a n k e d a u l a t a n r a k y a t . . . 1 5 2. Ke h e n d a k r a k y a t di d a l a m Pe r nbuka a n UUD 1945* **25 3* Pe r wu j u d a n k e d a u l a t a n r a k y a t di d a l a m p a a a l

1( 2) UUD 1 9 4 5 . . . 37

BAB I I I . KEHENDAK MPR DI u aLA.-I UU REFER AW D U M. . . 44

1. Ke h e n d a k t e n t a n g p e r u b a h a n UUD 1945*. . . 56

2 . Ka i t a n a n t a r a k e h e n d a k ni ' K d e n g a n i nt i k e ­

h e n d a k r a ky a t . . . 64 3. Pe l a k a a n a a n r e f e r a n d u m o l e h P r e a i d e n . . . 6 6

(8)

DAFTAR SI NGKATAN.

BPUPKI : Ra d a n Pe . nye l i di k Ua a h a Pe r s i a p a n Ke me r d e k a a n I n d o n e s i a

DPR : De wa n Pe r wa k i l a n Ra k y a t .

DPRGR ; De wa n Pe r wa k i l a n Ra k y a t Go t o n g Ro y o n g .

G 30 S PKI : Ge r a k a n 3 0 Se p t e mb e r Pa r t a i Ko mu n i s I n d o n e s i a GAPI : Ga b u n g a n Po l i t i k I n d o n e s i a .

Ga s b i i n d o : Ge r a k a n Or g a r u s a s i Bu r u n Sa r i k a t I s l a m I n d o n e s i a .

GOLKAR : Go l o n g a n Ka r ya .

I PKI : I k a t a n Pe n d u k u n g Ke me r d e k a a n I n d o n e s i a ,

J o : . Tunct o.

J i s : J u n e t i s .

KRI : Ko n g g r e s Ra k y a t I n d o n e s i a .

LNRI S : Le mb a r a n Ne g a r a Re p u b l i k I n d o n e s i a Se r i k a t . MASYUMI :• Ma j e l i s Sy u r a Mu s l i i n m I n d one s i a .

MI Al : Ma j e l i s ul I s l a m i l A* l a a I n d o n e s i a . MPR : Ma j e l i s Pe r nms ya wa Ea ' . a n Ra kya t .

MPRS : i l a j e l i s Pe r t nus ya wur a t a n Ra k y a t Se me n t a r a . MRI : Ma j e l i s Ra k y a t I n d o n e s i a .

No : No mo r .

NU : Na h d a t u l Ul a ma .

Pa r k i n d o : 1’a r t a i Kr i s t e n I n d o n e s i a . Pj i RTI : Pe r a a t u a n Ta r b i y a h I n d o n e s i a ,

PKJ : Pa r t a i Kor a uni a I n d o n e s i a .

PNI : Pa r t a i Na s i o n a l I n d o n e s i a ,

(9)

PUTURA : Pu s a t Te n a g a RaKy, . t .

PVPI J ; Pe r s a t u a n Va k b o n d e n Pe g a wa i Ne gr i .

R I : K e pu b i i k . I n d o n e s i a .

R I S : H e p u b l i k I n d o n e s i a Jc r i k a t .

RH : Re v e r i n g Re gl e i ne n

So k s i : Ce n t r a l Or ga ni i i a a i Ka r ^ a wa n Swa d i r i I n d o n e Ta p ; Ke t e t a p a n .

Th : Ta hun.

UU : Un d a n g - u n d a n g .

(10)

PJ SNDAHl / LUAN

1. Pe r ma s a l a h a n : La t a r Be l a k a n g d a n Ru mu s a n n y a .

Se o r a n g p e n u l i s me n g a t a k a n " I d e k e d a u l a t a n r a k y a t y a n g d i wu j u d k a n d a l a m p e me r i n t a h a n y a n g d e mo k r a t i e t e l a h me n j a d i mi t o s a b a d 1 9 “ . ^ Ha l Xnl k a r e n a d e mo k r a s i me r u p a ­ k a n s u a t u k o n s e p p e me r i n t a h a n y a n g d i a n g g a p p a l i n g i de a l . I d e a l i s me i n i l a h y a n g me r aacu u s a h a ma n u s i a u n t u k i ne wuj ud- k a n k o n s e p d e mo k r a s i d a l a m s i a t e m p e me r i n t a h a n y a n g n y a t a . Be r b a g a i k e ma j u a n t e l a h d i c a p a i d a l a m u s a h a i ni mi s a l n y a , de*" ga n me n c i p t a k a n l e mb a g a - l e mb a g a p o l i t i k p e mi l i h a n umum, b a d a n p e r wa k i l a n r a k y a t , p a r t a i p o l i t i k , l e mb a g a r e f e r a n ­ d u m d a n s e b a g a i n y a . De n g a n d e mi k i a n k o n3e p i ni t i d a k me n j a - di k h a y a l a n b u l a k a y a n g d a p a t me n i mb u l k a n s i k a p p e a i mi s , a k a n t e t a p i j u s t r u me r u p a k a n p e n d o r o n g k e h i d u p a n b e r n e g a ­ r a ke t i n g k a t yang, l e b i h ba i k.

Di

ba l i k s e mua UBa ha

i ni ,

pe r l u di ke t a hui

p u l a b a h ­ wa

kons e p de mokr a s i

i ni

me mpunya i a r t i ya ng ni e ndua Ca mbi gu-

oua i ,

me nge na i l e mba ga - l e r nba ga nya , c a r a - c a r a

y a n g

di pa ka i

unt uk

me l a k s a n a k a n i de ,

s e r t a

k e a d a a n

kul t ur i l

d a n

hi s t a -

r i o

y a n g

mer apengar uhi i s t i l a h, i de

d a n

pr a kt e k t e r a e but .

BAB X

1 9 7 1

^ Ho e t a o e r o e k . Se l u k Be l u k Ne g a r a , Er l a mr g a . J a k a r t a , , h. i l 7 . Li ha t p u l a T f f i ms a T i r WI VNo 4 Ap r SS

o

Me r i a m Bu d i a r d ^ o , Da s a r - d a s a r l l mu P o l i t i k , Or ar oe- d i a , J a k a r t a , 1 9 8^ , h. 50.

(11)

Den g a n d e mi k i a n t e r j a d i Da n y a k a e k a l i p e r b e d a a n p e n g e r t i - a n t e n t a n g a p a y a n g d i s e b u t n e g a r a d e mo k r a s i a n t a r a n e g a ­ r a y a n g s a t u d e n g a n y a n g l a i nnya .

Mer oang s u d a h me n j a d i s u a t u k e n y a t a a n b a h wa p e l a k - s a n a a n s u a t u kons e p, t i d a k a k a n l e p a a d a r i p e n g a r u h a i t u - a s i d a n k o n d i s i s e t e mp a t . Ne g a r a - n e g a r a y a n g me n e r a p k a n s u ­ a t u k o n s e p j u g a a k a n me n g a d a p t a s i k a n k o n s e p t e r a e b u t s e s u - a i d e n g a n p a n d a n g a n h i d u p y a n g di r ni l i ki nya . J a d i s u a t u k o n ­ s e p y a n g a s a l n y a s a t u di al ar n i de , a k a n me n j e l ma b e r b e d a - b e d a di t e mp a t t u mb u h n y a , a k a n t e t a p i s e s u a i d e n g a n p a n ­ d a n g a n h i d u p ma s y a r a k a t s e t e mp a t . Pr o s e s p e n g a d a p t a s i a n s u ­ a t u k o n s e p a k a n t e r l i h a t j e l a s j i k a k i t a i k u t i d a r i l i k u - l i k u n y a s e j a r a h p e r j a l a n a n k o n s e p t e r a e b u t di d a l a m k e n y a - t a a n n y a . Su a t u k o n s e p d e mo k r a s i a k a n me n c a r i b e n t u k n y a s e n - d i r i di t ei npat t u mb u h n y a . J i k a k o n s e p i ni ma mp u me n j a wa o t a n t a n g a n s e a u a i d e n g a n pe r ke r a ba nga n j a i nannya, ma k a i n i l a n y a n g a k a n d i p a n d a n g p a l i n g i d o a l d a n u o c o k d e n g a n ma s y a r a ­ ka t a e t e mp a t .

Be g i t u p u l a d e n g a n k o n s e p d e mo k r a s i p a n c a s i l a y a n g s e k a r a n g k i t a a nut , s e b e n a r n y a me mp u n y a i s e j a r a h y a n g ou- k u p p a n j a n g . Mu l a i d e n g a n a d a n y a i de k e d a u l a t a n r a k y a t y a n g

(12)

1. De mo k r a s i Pa r l e me n t e r , ma s a 1 9 4 5 ~1 9 5 9 s e b a g a i Re ­ p u b l i k I n d o n e s i a ke - 1, y a n g d i d a s a r i t i g a Un d a n g - Un d a n g Da s a r b e r t u r u t - t u r u t y a i t u 1945, 1 9 4 9 d a n 1950;

2. De i nokr a a i . Te r pi mpi n, ma s a 1 9 5 9 - 1 9 6 5 s e b a g a i Re p u ­ b l i k I n d o n e s i a k e - I I y a n g d i d a s a r i Un d a n g - Un d a n g Da s a r 1945;

3- De i nokr a a i Pa n c a s i l a , ma s a 19^ 5 s a mp a i s e k a r a n g s e ­ b a ga i Re p u b l i k I n d o n e s i a ke I I I y a n g d i d a s a r i Un- d a n g - Un d a n g Da s a r 1 9 4 5 . ^

J i k a k i t a l i h a t da r i k e t i g a i nacam p r a k t e k d e mo k r a - e i t e r a e b u t di a t a s , ma k a d a p a t l a h k i t a t a r i k k e s i mp u l a n b a h wa wa l a u p u n me n g g u n a k a n Un d a n g - Un d a n g Da3a r y a n g sat na y a k n i Un d a n g - Un a a n g Da s a r 1945, t e t a p i me n g h a s i l k a n p r a k ­ t e k d e mo k r a s i y a n g b e r b e d a . J a di j i k a s e s e o r a n g me l i h a t a t a u me n i l a i s u a t u k e h i d u p a n de i nokr a a i h a n y a me l i h a t da r i e e g i f o r ma l n y a s a j a * a r t i n y a n a n y a me l i h a t c o r a k p e me r i n - t a h a n y a n g s e ma t a - ma t a t i anya d i t i n j a u da r i Ur i da ng- Unda ng Da e a r n y a , a d a t i d a k n y a l e mb a g a p o Li t i k d e mo k r a t i o a e p e r t i Ba d a n Pe r mu s y a wa r a t a n / Pe r wa k i l a n Ra k y a t , pe r ni l i ha n umum,

r e f e r a n d u m d a n s e b a g a i n y a , t a n p a me l i h a t i s i d a n p r a k t u k y a n g a e b e n a r n y a , ma k a pe ni l a i a nn. ya t e n t a n g h a k e k a t de r nokr a

s i a k a n mu d a h t e r k e l a b u h i .

3

(13)

Di d a l a m p r a k t e k , t i da k b e r j a l a n n y a a a r a n a d e mo k r a a i a e ba ga i ni a ua y a n g d i h a r a p k a n , y a k n i h a r u a me n c e n n i n k a n ke d a u l a t a n r a k y a t , a k a n mc ni wi bul ka n p a n d a n g a n y a n g n e g a t i f

t e r h a d a p k o n s e p d e mo k r a s i y a n g d i t e r a p k a n di n e g a r a t e r s e b u t . Su a t u c o n t o h a d a l a h a d a n y a l e mb a g a pe r ni l i ha n umum' u n t u k me mi - l i h wa k i l - wa k i l r a k y a t s e b a g a i p e mc g a n g p e me r i n t a h a n n e g a r a d a l a m a r t i l u a s . Pr a k t e k i ni a k a n me mp u n y a i ma k n a y a n g l a i n j i k a t i d a k b e r j a l a n s e s u a i d e n g a n k o n s e p n e g a r a d e mo k r a t i s y a n g d i h a r a p k a n . Mu n g k i n d e mo k r a s i p e r wa k i l a n i ni a k a n d i a r -

t i k a n a o b a g a i auaf cu p e me r i n t a h a n a r i a t o k r a s i d a l a m b e n t u k y a n g mo d e r n , ma k a u d n y a p a r a p e me g a n g p e me r i n t a h a n i l u d i a n g - k a t me i a l u i c a r a pe i ni l i ha n u mu m. Se d a n g a r i a t o k r a a i k uno, p a ­ r a p e me g a n g p e me r i n t a h a n d i a n g k a t k a r e n a me r e k a b e r a s a l da r i k e t u r u n a n b a n g s a wa n .

Co n t o h l a i n y a n g b e r k a i t a n d e n g a n ma s a l a h pe nuj . i s a n di d a l a m s k r i p s i i ni a d a l a h l e mb a g a r e f e r a n d u m. Le mb a g a i ni me r u p a k a n s u a t u aax- ana der i i okr aui y a n g ba r u d i k e n a l d a l a m s i a - t er n k e t a t a n e g a r a a n k i t a . Re f e r a n d u m p a d a h a k e k a t n y a a d a l a h p e r n y a t a a n k e h e n d a k r a k y a t s e c a r a l a n g s u n g me n g e n a i a o a l - a o a l k e n e g a r a a n , t e r u t a ma me n y a n g k u t k o n s t i t u s i . ^ Sa r a n a i ni me r u ­ p a k a n u p a y a t e r a k h i r d a r i k e p u t u a a n s u a t u ma s a l a h k e n e g a r a a n , y a n g d i t a n g a n i s e c a r a l a n g s u n g o l e h r a k y a t 3 e n d i r i s e b a g a i

^ Ph i l i p u a M Ha d j o n f Le mb a g a Te r t i n g g i Ne g a r a d a n Le mb a - g a - l e mb a g a T i n ^ i Ne g a r a Ke nur ut Tl TUD l 9 4: ?Tl ^ u ma I i . Sur a ba ya .

(14)

ol e h r a k y a t s e n d i r i s e b a g a i p e mi l i k k e d a u l a t a n ( p e mi l i k k e - k u a s a a n t e r t i n g g i ) di n e g a r a i t u, t a n p a d i d e l e g a s i k a n k e ­ p a d a wa k i l n y a y a n g d u d u k di d a l a m b a d a n Pe r mu s y a wa r a t a n / p e r wa k i l a n . J i k a s a r a n a i ni t i d a k b e r j a l a n s e ba ga i i na na y a n g d i h a r a p k a n , a r t i n y a t i da k me nc u- r mi nka n k e d a u l a t a n I ' akyat , a k a n me n i mb u l k a n p a n d a n g a n y a n g n e g a t i f a t a s s a r a n a d e mo ­ k r a s i i ni . .

Ol e h k a r e n a r e f e r a n d u m y a n g a k a n d i b a h a s di d a l a m s k r i p s i i ni me mp u n y a i ma k n a k h u s u s , s e b a g a i ma n a y a n g t e ­ l a h d i r u mu s k a n di d a l a m p a s a l 1 h u r u f a J U No 5 f h 19B5, y a k n i y a n g d i r e f e r a n d u mk a n a d a l a h k e h e n d a k MPR d a n k e h e n ­ d a k i ni k h u s u s t e n t a n g ma s a l a h u n t u k r ne nguba h UUD 1945, 3 e r t a d a l a m p a s a l 2 - n y a d i s a r a t k a n b a h wa r e f e r a n d u m di a - d a k a n b i l a a d a k e h e n d a k MPR u n t u k r ne nguba h UUD 194 5 y a n g t e l a h me n g a l a mi p r o s e s di d a l a m s i d a n g MPR t e r l e b i h da hul u, ma k a s e o l a h - o l a h p e l a k s a n a a n r e f e r a n d u m i ni s a n g a t t e r g an** t un g d a r i MPR s a j a . J i k a k e k h u a u o a n - k e k h u s u s a n i ni k i t a k a i t k a n d e n g a n i de k e d a u l a t a n r a k y a t y a n g k i t a a nut , ma k a a k a n

t i mbi L ma s a l a h y a n g p e r l u d i b a h a s l e b i h d a l a m.

Be r a n j a k d a r i a o u ms i b a h wa k e a a u l a t a n r a k y a t a d a l a h k e h e n d a k r a k y a t , b u k a n k e h e n d a k b a d a n Pe r mu s y a wa r a t a n / Pe r - wa k i l a r my a , ma k a mas al ah- i r i aaal at i y u n ^ a k a n d i b a h a s d i d a ­ l a m s k r i p s i i ni s e n u b u n g a n d e n g a n t i mb u l n y a ma s a l a h di a t a s a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t :

(15)

l a n g s u n g d i r o f e r u n d u mk a n ma a a l a h p e r u b a h a n UUD 1 9 4 5 i t uV 2. Ap a k a h k e h e n d a k MPR u n t u k me n g u b a h UUD 194 5 i t u t i da k b e r t e n t u n ^ a n d e n g a n i de k e d a u l a t a n r a k y a t y a n g di - a nu t d a l a m p a s a l 1 a y a t 2 UUD 1 9 4 5 V

3

.

J i k a MPR b e r k e h e n d a k me n g u b a h UUD 1945* ma k a k e ­ h e n d a k i t u h a r u s di r e f e r a ndui nka n t e r l e b i h d a h u l u , t e t a pi j i k a b e r k e h e n d a k r ne ne t a pka n UUD 1 9 4 5 a p a k a h j u g a h a r a s d i r e f e r a n d u mk a n ? .

4. Se s u a i d e n g a n t e k a d Or d e b a r u d e n g a n k o n s e n a u s Na - s i o n a l n y a y a n g a k a n me mp e r t a h a n k a n d a n r a e l a ks a na ka n UUD 1 9 4 5 s e c a r a mu r n i d a n k o n s e k u e n , me n g a p a UUD 1 9 4 5 i t u t i ­ d a k d i j a d i k a n d o k u me n p o l i t i k s a j a y a n g t i d a k mu n g k i n d i - u b a h VJ i k a s u a t u wa k t u a d a y a n g p e r l u d i s e s u a i k a n , ma k a d i b e r i k a n j a l a n l a i n s a j a mi 3a l n y a d e n g a n Ama n d e me n t s e - p e r t i di Ame r i k a Se r i k a t .

2. Pe n j e l a s a n J u d u l .

J u d u l p a d a p e n u l i s a n s k r i p s i i ni a d a l a h " Ke d a u l a ­ t a n Ra k y a t di d a l a m Ur i da ng- Unda ng Re f r e a ndum' ! . Ke d a u l a t a n r a k y a t y a n g d i ma k s u d di s i n i a d a l a h k e k u a s a a n t e r t i n g g i di n e g a r a i t u a d a p a d a r a k y a t , j a di d i a l a h - p e mi l i k k o d a u - l a t a n, s e d a n g p e l a k s a n a a n n y a d i s e r a h k a n k e p a d a Ba d a n Pe r - mu s y a wa r a t a n / Pe r wa k i l a n Ra k y a t . Na mun. p u t u s a n t e r a k h i r da r i , s u a t u ma s a l a h k e n e g a r a a n y a n g pokok- t e t a p a d a p a d a r a k y a t .

(16)

di k o t a h u i d e n g a n me l i h a t o p i m ma s y a r a k a t s e c a r a n y a t a di - d a l a m k e h i d u p a n b e r n e g a r a y a n g d u mo k r a t i s . Co n t o h k o n k r i t - n y a a d a l a h a d a n y a p e r n y a t a u n k e o u l a t u n t e k a d b e r a a mu da r i o r g a n i s a s i - o r g a n i s a s i r nas s a, a d a n y a t u n t u t a n Ama n a t Pe n - d e r i t a a n r a k y a t p a d a t a n u n 1967 s e r t a a d a n y a Bo n o e n s u s Na - s i o n a l u n t u k me l a k s a n a k a n d a n me mp e r t a h a n k a n UUX) 1 9 4 5 s e ­ c a r a mu r n i d a n k o n s e k u e n .

Se d a n g r e f e r a n d u m y a n g di t na ks ud di a i n i a d a l a h r e v f e r a n d u m s e ba ga i i na na y a n g t e l a h d i d a f i n i s i k a n di d a l a m p a ­ s a l 1 h u r u f a UU No b Th 19 8 b y a k n i . Ke g i a t a n u n t u k me - mi n t a p e n d a p a t r a k y a t s e c a r a Lmg s u n g me n g e n a i s e t u j u a t a u

t i d a k a e t u j u t e r h a d a p k e h e n d a k Mu j e l i s Pe r mu s y a wa r a t a n

5

Ra k y a t Un t u k r ne nguba h Unda ng- Unda r i g Da s a r 194 5 ' *

J a d i ma k s u d s e l u r u n j udul di a t a a y a i t u , k e d a u l a ­ t a n r a k y a t y a n g b e r u p a k e h e n d a k r a k y a t s e c a r a u mu m di d a - l ai n s i 3 t e m p e me r i n t a h a n y a n g d e mo k r a t i s , d i k a i t k a n d e n g a n s a r a n a d e mo k r a s i y a n g b e r u p a r e f e r a n d u m u e b a o a i ma n a d i ma k -

3ud di d a l a m p a a a l 1 h u r u f a UU i i o b Th 198b. 5. Al a s a n Pe mi l i h a n . j udul .

Me n g i n g a t a d a n y a p e r a l i h a n g e n e r a s i y a n g t i da k me - n g a l a mi s e c a r a l a n g s u n g l i k u - l i k u n y a p e r j u a n g a n u n t u k me - n e t a p k a n s u a t u Ko n s t i t u s i s e b a g a i Un d a n g - Un d a n g Da a a r n e ­ g a r a , ma k a p e r l u me n d a l a mi l a t a r b e l a k a n g mu n c u l n y a s a r a

(17)

n a d e mo k r a s i i ni a g a r me n y a d a r i b e t a p a 9 Ul i t n y a mune t a p - k a n s u a t u k o n s t i t u s i s e b a g a i Un d a n g - u n d a n g J J as ar n e g a r a , ba gi n e g a r a y a n g me mp u n y a i ma s y a r a k a t p l u r a l i s s e p e r t i I n d o n e s i a i n i . De n g a n d e mi k i a n d i h a r a p k a n a g a r g e n e r a s i y a n g b a r u i ni a k a n s e l a l u be r c e r t ni n k e p a d a e e j a r a h per n-

b e n t u k a n n e g a r a i ni , d a n a k a n s e l a l u me n g i n g e t a r a h y a n g d i t u j u s e t e l a h t e r b e n t u k n y a n e g a r a i ni , s e h i n g g a ma mp u me n e r u s k a n s s t a f e t p e r j u a n g a n k e h i d u p a n b e r n e g a r a y a n g d i c i t a - c i t a k a n ,

Se l a i n i t u, me n g i n g a t p e r k e mb a n g a n - p e mi k i r a n p o ­ l i t i k r a k y a t y a n g a ui na ki n k r i Uo , p e r l u l a h k i r a n y a me m- b e r i k a n p e n j e l a s a n mu n c u l n y a l e mb a g a r e f e r a n d u m i ni , • a g a r me n g u r a n g i a t a u me mp e r k e c i l s a i a h p a n d a n g r a k y a t

t e r h a d a p s a r a n a d e mo k r a s i i ni y a n g s e o l a h - o l a h b e r t a n t a - n g a n d e n g a n p e n g e r t i a n k e d a u l a t a n r a k y a t y a n g k i t a a nut , k a r e n a k e b a n y a k a n me r e k a ma s i h me ma n d a n g da r i s e g i p o l i ­ t i k p r a k t i 3 n y a s a j a .

De n g a n me n d u d u k k a n ma s a l a h r e f e r a n d u m mi p a d a j a l u r h u k u m, ma k a 3e s ua i d e n g a n h i r a r k i n y a a k a n s a mp a i - l a h k i t a p a d a UUD 19 4 5 y a n g d a p a t d i j a d i k a n d a s a r u n t u k mt me c a h k a n ma s a l a h i n i k a r e n a s a l a h s a t u f u n g u i d i o i p - t a k a n n y a Un d a n g - Un d a n g Da s a r a d a l a h u n t u k me n j a g a n ubu- n g a \ a n t a r a wa k i l r a k y a t s e b a g a i p e me r i n t a h ( p e n g u a a a ) d a l a m a r t i l ua s , d e n g a n r a k y a t s e b a g a i p e mi l i k k e d a u l a - t a n di n e g a r a i t u.

(18)

4- Tu j u a n Pe n u l i s a n .

Pe n u l i s a n a k r i p a i i ni , a e l a i n b e r t u j u a n u n t u k me me - n u h i s a l a h s a t u s y a r a t y a n g wa j i b d i t e mp u h d a l a m r a e mpe r o- , l e h g e l a r a a r j a n a h u k u m p a d a Fa kul t a f i Hu k u m Un i v e r a i t a s Ai r l a n g g a , j u g a b e r t u j u a n mt n g u r a n g i r a s a s k e p t i s r a k y a t t e r h a d a p ma s a l a h k e n e g a r a a n , y a n g d i s e b a b k a n me r e k a me mp u ­ n y a i g a mb a r a n y a n g a a l a h t e n t a n g s a r a n a d e mo k r a s i y a n g di ~ d i p a k a i , a t a u p u n a a l a h me n g a r t i k a n ma k a u d d i a d a k u n l e mb a ­ g a r e f e r a n d u m y a n g me mp u n y a i r nakna k a u s u s di I n d o n e s i a i ni . De n g a n me mpe r ke c . i l s a l a h p a n d a n g a n a t a u s a l a h p e n g e r t i a n i ni , d i h a r a p k a n a k a n d a p a t me mp e n g n r u h i t i n d a k a n - t i nda - k a n n y a d a l a m b u r p a r t i s i p a s i a k t i f d a n upt i r ni s me n y e l e s a i - kar i r a a s a l a h- t na s a l a h d a l a m k e h i d u p a n b e r n e g a r a .

5* Me t o d o l o a i .

Me t o d e y a n g s a y a g u n a k a n di d a l a m p e n u l i s a n s k r i p - s i i ni a d a l a h me t o d e d i s k r i p t i f a n a l i t i s # a r t i n y a a p a y a n g a k a n d i b a h a s i t u d i u r a i k a n d e n g a n r ne mbe r i ■g a mb a r a n t e n t a n g ma a a l a h i t u t e r l e b i h d a h u l u , k e mu d i a n d i a n a l i s a d a n d i t a - n k k e a i mp u l a n d e n g a n c a r a b e r p i k i r d u d u k t i f y a k n i d e n g a n me n d a a a r k a n p a d a k e b e n a r a n umu m / a d a a - a d a s u mu m%u n t u k me - n e r a n g k a n p o r i a Li wa - p e r i a t i wa yai i u k h u s u s .

Pe n d e k a t a n y a n g d i g u n a k a n di d a l a m me : nba ha d t pa s a l a n i ni a d a l a h s e c a r a h i s t o r i a - y u r i d i 3 d e n g a n me l i h a t l a t a r be - l a k a n g e e j a r a h d a r i 3 e g i h u k u mn y a .

(19)

d en y a n ma t e r i b a n a a a n , d i k t a t u e r t a c a t a t &j i k u l i a h *

6 . Pe r t a n g g u n g . i a wa b a n s i a t e ma t i k a *

Si s t e ma t i k a p a d a p e n u l i a a n a k r i p s i i ni d i b a y i da - l a m e mp a t ba b. Ba b I a e b a y a i i >e nda hul ua n me mu a t p a u d a n y a n a e c a r a u mu m u n t u k i nemahai i u i nut er i y a n y a k a n a i p e r ma a a l a h - Ka n da d a l a m p e n u l i a a n uKr i ^t >i i r u . i e n d a h u l u a n i ni «u mu a t l a t a r b e l a k a n y mu u n c u l n y a maoa l a . n, . pe nj e l a : i a n j ua ul ae ba - y a i a n j a k k a n d a l a m me mb a h a a ma a a l a h a 0 a r t i da k l e r ^ a a , a a l a h f a h a m t e r h a d a p a r t i da r i . . . i dt u . i at i i ah, g o r t a a l a a a n p e mi l i h a n j u d u l , t u j u a n p e n u l i a a n d a n me t o u o i o ^ i pe nuJ i a<i n y a n y di t ul up d u n ^ a n a i a t e ma t i k a p e u u l i a a n a e b a y a i 0a: nUt - r a n u mu m s e l u r u h Ke r a n 5 ka p e mb a h a a a n p e n u l i a a n i ni *

Ba b I I a k a n me mb a h a s a p a na ke i t a t k e d a u l a t a n r a k y a t i t u d a n b a y a i ma n a wu j u d n y a di dai . i m a i t e m por . er i nj i af i an y a n y me n y a t a k a n d e m^ r a t i j i j ; u. U- n ^ a n me l i h a t h a k e k a t k e ~ d a u l a i a u r a k y a t y u h y a e s u n ot Ju n n y a ty a n y be r a r t i b u k a n h a n y a . sel oyai i y a n w Jt r i r i u di j a di t a n pei uuo a a j a, ma k a Ki t a d a p a t mt n c a r i d i ma n a t e mpa t Ku d a u l a t a n r uky*i t i t u mu n c u l . Pe mb a - n a a a n i ni a k i n „t ; l a^ J i Ka d i d e k a l i l a L ^ >H?l akaf <t_, k. v-j u r a h n y a . Ol e h * i r e na Kr d a u l a t a n i ^ kya t v-j . % di ua ha a v-j < . ■ai l a d a l a h j ^ n tJ mu n c u l di I ndune , i a, ma k a pund< kat ar i - M a r a h i ni - pur i d< <i yan me l i h a t :it j . i ' uh p e r j a l a n a n ke ne ^. u* t . , n di I n d o n e s i a l »i no£j a pe ne mpa t a nnj s a d.i d a l a m UJ! ) 1)•**).

■ Dal am ba b I I I a k a n d i b a h a a t i aK' kat ke he nda . v Ma ^ e 1 i.. Pur ni Ut t ya wa r a f ui Ha k y a t j a ny a a a d i d x I a m UU no 5 t h l O. ' S;

(20)

a k a n d i k e t a n u i s e c a r a j e l a s k e n e n d a k a i a p a k a n y a n ^ l e b i h b e r d a u l a t , s e r t a k e b i j a k s a n a a n d a l a m me n g o l a n k e d u a k e ­ h e n d a k i ni s e n i n g g a t e r l J n a t p u l a b a g a i ma n a h u b u n g a n a n ­ t a r a wai ci l r a k y a t d e n g a n r a k y a t n y a s e n d i r i s e b a g a i p e mi - l i k k e d a u l a t a n . Pe mb a h a s a n k e h e n d a k r a k y a t y a n g r ne a c e r mi n- k a n k e d a u l a t a n i ni a k a n d i l i h a t s e c a r a y u r t d i a y a k n i d e ~ n g a n me l i h a t j a l u r k e h e n d a k r a k y a t di d a l a m wa d a h p e r u n - d a n g - u n d a n g a n Ke p u b l i k I n d o n e s i a s e s u a i d e n g a n n i r a r k i n y a .

Ba b I V s e b a g a i p e n u t u p p e n u l i s a n s k r i p s i i ni , a k a n s a y a s i mp u l k a n u r a i a n da r i b a b - b a b s e b e l u mn y a , d i s a mp i n g i t u j ug a a k a n d i b e r i s a r a n - s a r a n s e b a g a i k e l e n g k a p a n n y a .

(21)

PERWUJ UDAN I DE KEDAULATAN KAKYAT

Su a t u k e n y a t a a n y a n g s u d a n t i da k d a p a t d i p u n g k i r i

b a h wa a n t a r a i de d e n g a n k e n y a t a a n s e l a l u t e r j a d i p e n y i m- pa n g a n . Na mu n y a n g i nenj adi ma s a l a h a d a l a h b a g a i ma n a me mp e r- k e ci l p e n y i mp a n g a n i ni a g a r me n d e k a t i i d a a l i s me y a n g di-

h a r a p k a n . De n g a n d e mi k i a n s u a t u i de i t u t i da k i nenj adi u t o ­

pi a . Pe n y i mp a n g a n i ni a d a l a h wa j a r k a r e n a di dal at n al ur n k e ­

n y a t a a n s e g a l a s e a u a t u i t u me mp u n y a i Ke t e r b a t a a a n- k ot e r b a-

t a s a n t e r s e n d i r i . Be g i t u j uga d a l a m ma s a l a h me wu j u d k a n i de

k e d a u l a t a n r a k y a t di d a l a m p e me r i n t a h a n y a n g d e mo k r a t i s .

Da l a m ma s a l a h i ni Ar i s t o t e l e s , s e o r a n g f i l o s o f me mb e d a k a n

b e n t u k- b en t u k " Pe i n e r i n t a h a n y a n g ada** d e n g a n " Pe me r i n t a h a n y a n g e e h a r u s n y a a d a " . ^

J a di d a p a t l a h d i s i mp u l k a n bat i wa me wu j u d k a n p e me r i n ­

t a h a n y a n g d e mo k r a t i s a d a l a h ma s a l a h y a n g t i d a k p e r n a h s e-

l e s a i , b a h k a n me r u p a k a n p e r s o a l a n f i l o s o f i s y a n g t i d a k

p e r n a h t e r s e l e s a i k a n . Na mu n u n t u k me n j a g a a r a h me n u j u p e ­

me r i n t a h a n y a n g d e mo k r a t i s , p e r l u l a h k i r a n y a me me g a n g pe- d o ma n h a k e k a t k e d a u l a t a n r a k y a t t e r l e b i h da h u l u , k a r e n a s e t i a p s a r a n a d e mo k r a s i y a n g d i g u n a k a n u n t u k me wu j u d k a n

BAB I I

Sr i Swma n t r i , De mo k r a s i Pa n c a s i l a d a n I mp l e me n t a-

s i n. ya Me n u r u t / Da l a m UUD 1 9 4 3 . Al u mn i , Ba n d u n g , 1 %9 » h . 1 7 Li h a t .1u&a Na a r o e a , As a l Hul a Ne g a r a , PuBt a ka Ti n t a t f as,

(22)

n p g a r a de ui okr a t i s y a n g d i h a r a p k a n , n a r u s me n c e r mi n k a n k e ­

d a u l a t a n . r a kya t . dl e h k a r e n a i t u p e r l u me n c a r i wu j u d k e d a u-

l a t a n r a k y a t d a l a m k e h i d u p a n b e r n e g a r a s e c a r a n ya t a .

u a l a m p e mb a h a s a n ma s a l a h wu j u d ke da ul a t a r i r a k y a t

d a l a m s i s t e m p e me r i n t a h a n y a n g n y a t a , p e r l u d i b e d a k a n t e r-

l e b i h d a h u l u a nt a r a :

1. Wu j u d k e d a u l a t a n r a k y a t d a l a m a r t i h a k e k a t n y a ;

2. Wu j u d k e d a u l a t a n r a k y a t y a n g s e r i n g d i a s o s i a a i k a n

de nga n. Ta r a wa y a n g d i c i p t a k a n un t u k me l a k s a n a k a n

i de t e r s e b u t y a n g b e r u p a ke l e r nba ga a r mya .

Ti t i k be r a t p e mb a h a s a n d a l a m p e n u l i a a n i ni l e b i h

d i t e k a n k a n p a d a ma s a l a h. y a n g p e r t a ma y a k n i wu j u d k e d a u l a ­

t a n r a k y a t y a n g p a d a h a k e k a t n y a b e r u p a k e h e n d a k r a k y a t . J a- di me r u p a k a n ke he nda k. b e r a a u a d a r i r a k y a t d a n r aenj adi k e ­ h e n d a k u mu mn y a . Se r t a d i b a h a s p u l a a p a k e h e n d a k u mu m i t u

d a n d i ma n a k a h p o s i s i n y a di d a l a m k e h i d u p a n b e r n e g a r a i t u. Se d a n g wu j u d k e d a u l a t a n r a k y a t d a l a m a r t ! a u r a n a-

n y a . y a n g d i p e r ma s a l a h k a n a d a l a h h a n y a b a g a i ma n a c a r a n y a

k e h e n d a k r a k y a t y a n g me r u p a k a n c e r mi n a n k e d a u l a t a n n y a i t u

d a p a t t e r a a l u r k a n d a l a m s i s t er n p e me r i n t a h a n y a n g de i nokr a-

t i s . De n g a n k a t a l a i n s a r a n a a p a k a h y a n g h a r u s d i c i p t a k a n

a g a r b e n a r- b en a r d a p a t me n c e r mi n k a n k e d a u l a t a n r a kya t .

K. edua ma s a l a h di a t a s me r u p a k a n ma s a l a h y a n g pe l i k.

Da l a m ma s a l a h y a n g p e r t a ma , y a k n i me n c a r i a p a y a n g s e b e-

n a r n y a me r u p a k a n k e h e n d a k b e r s a ma r a k y a t s e h i n g g a me r u p a

(23)

ka n k e h e n d a k u mu mn y a i t u, k i t a ma s u k p e r s o a l a n f i l o s o f i s .

Di s i ni a d a b e b e r a p a j a wa b a n mi s a l n y a k e h e n d a k ut nurn r a k ­

y a t y a n g a k h i r n y a me r u p a k a n k e h e n d a k n e g a r a i t u a d a l a h k e ­

h e n d a k ma y o r i t a 3 , a t a u p u n t i ar us me r u p a k a n " Ro h o b y e k t i f "

d a r i r a k y a t d a n b a h k a n a d a j a wa b a n s e d a p a t mu n g k i n me r u p a

-f

ka n h a s i l da r i mu s y a wa r a h u n t u k mu f a k a t . Se d a n g d a l a m r nas a-

l ai y a n g k e d u a y a k n i p e n y e d i a a n s a r a n a n y a , k a r e n a a l a s a n-

a l a a a n b a h wa d a l a m ma s y a r a k a t mo d e r n a e k a r a n g i ni wi l a y a h

n e g a r a s u d a h b e g i t u l ua s , j u ml a h p e n d u d u k n y a s a n g a t b a n y a k

d a n t i n g k a t k e h i d u p a n n y a s a n g a t k o mp l e k s s e h i n g g a me n i m- bu l k a n macam- rnacat n s p e s i a l i s a s i ( y a n g ber af ct i ma s a l a h ke-

n e g a r a a n- pu n d i wa k i l k a n k e p a d a a h i i n y a , ma k a d e mo k r a s i p e r wa k i l a n l a h y a n g r nenj adi s a t u-s a t u n y a a l t e r n a t i f , wa l a u- pu n a d a k e wu n ^ k i n a n me n j a d i a n s t o k r a a i mode r n*

b o b e l u mn y a p e r l u d i a a d a r i b a h wa d a l a m p e mb a h a s a n

wu j u d k e d a u l a t a n r a k y a t d a l a m a r t i n a k e k a t n y a a k a n s e l a l u

b e r k a i t d e n g a n wj u d d a l a m a r t i s a r a n a n y a , k a r e n a s a r a n a

i t u me r u p a k a n p e l a k s a n a a n n y a l e b i h l a n j u t . Se d a n g t i t i k be- ra t p e mb a h a s a n p a d a wu j u d k e d a u l a t a n r a k y a t d a l a m a r t i ha- k e ka t n y a d e n g a n p e r t i mb a n g a n b a h wa , mu n g k i n g e j a l a h a k e k a t k e d a u l a t a n r a k y a t y a n g b e r u p a k e h e n d a k r a k y a t i t u ma s i h

f c' r anz r t a g n i z-Su s e n o , Kt i k» Po l i t i k , Gr a me d i a , J a ­ k a r t a , 1987, t i . 2 4 0- 2 5 0 . Ba ndi ngka ' n a e n g a n c a r a p e n g a mb i l a n k e p u t u s a n di d a l a m MPR.

(24)

l b

b e l u m me n d u p a t k a n wa d a h d a l a m j a l u r h ukum, s e h i n g g a p e r l u

me nc *pf c a ka n Pa r a n a ba r u t e r l e b i h d a h u l u , a t a u- pu n g e j a l a i ni me ma n g r nuncul di l u a r s a r a n a y a n g t e l a h d i s e d i a k a n . k e-

a d a a n i ni b i a s a n y a d i s e b a b k a n c i da k b e r j a l a n n y a s a r a n a i t u

s e b a g a i ma n a y a n ^ d i h a r a p k a n .

1. Ke h e n d a k Kak. yat s e b a Ka i c e r mi na r i k e d a u l a t a n r a kya t .

Pe mba ha .-a n ma s a l a h i ni , me n u r u t p e n d a p a t s a y a i ne- ma n g l e b i h c o n d o n g me r u p a k a n p e r s o a l u n i’i l o s o f i a k a r e n a i de k e d a u l a t a n r a k y a t i t u s e n d i r i s e b t n a r n y a a a a l a h s ua-

t u h a l y a n g a b s t r a k. Pe r i ge r t i a n i ni t i d a k d a p a t d i l i h a t de-

n g a n n y a t a d a l a m b e n t u k y a n g k o n Kr i t . J a d i h a n y a d a p a t di-

t a n g k a p me l a l u i g e j a l a- g e Ja l a y a n ^ t i mb u i d a l a m k e h i d u p a n b e r n e g a r a y a n g de i nokr a t i a , a t a u p u n d i t a n g k a p [ i i el al ui p r a k-

t e k y a n g d i j a l a n k a n d a l a m s a r a n a de r nokr a s i y a n g t e l a h di-

s e d i a k a n , s e b a b s a r a n a i t u d i e i p t a x a n d a n d i r a n c a n ^ a g a r

nj encer ai i nkan a d a n y a k e d a u l a t a n r a kya t .

Ol e h k a r e n a i t u di s i ni a k i n d i b a h a s d u a p e n d a p a t

f i l o s o f t ( ?nt ang k e h e n d a k r a k y a t y a n g me r u p a k a n k e h e n d a k

u mu m di n e g a r a i t u . Pe r t a ma a d a l a h p e n d a p a t n y a J e a n J a c q u e a

Ro u s s e a u . . Ui al ah y a n g p e r t a ma ka l i me i ^ c e t us ka n i de k e d a u l a-

t a n r a k y a t y a n g b e r s u mb e r p a d a p e r a s a a n n y a * Ui j e l a s k a n n y a

ba hwa wu j u d k e d a u l a t a n r a k y a t i t u d i n y a t a k a n d a l a m b e n t u k

p e r n y a t a a n k e h e n d a k r a k y a t y a n g di s a r npa i ka n d a l a m d u a c a ~

r a y a i t u :

(25)

de t o u s “ ;

2. Ke h e n d a k s e b a g i a n b e s a r r a k y a t y a n g d ma ma k a n " Vo

-D

l on t e ge ne r a l **.

" Vo l o n t e de t o u a 1* d i l a k a a n a k a n h a n y a a e k a l i s a j a

s e wa k t u n e g a r a h e n d a k d i d i r i k a n me l a l u i p e r j a n j i a n ma s y a ­

r a ka t . Ke j a d i a n i ni d a p a t k i t a a n a l o g i k a n d e n g a n k e h e n d a k

u n t u k me r d e k a da r i n e g a r a-n e g a r a ba r u u e t e l a h p e r a n g d u n i a k e d u a . J a d i i ni me r u p a k a n k e b u l a t u n k e h e n d a k d a r i a e l u r u h

r a k y a t a t a u b a n g s a t e r s e but *t f a l a upun, d a l a m k e a d a a n r e v o-

l ua i k e me r d e k a a n t i d a k mu n g k i n u n t u k i ne nge t a hui k e h e n d a k

s e l u r u h r a k y a t d e n g a n t e g a e . Se d a n g d a l a m " Vo l o n t e g e n e r a l e "

y a n g b e r a r t i k e h e n d a k umui n r a k y a t i t u, d a p a t d i k e t a h u i d e ­

n g a n pe r nungut a n s u a r a . Di s i n i l a h l e t a k n y a i a t e r p e r o s o k

d a l a m p e ma h a ma n " Me e r d e r h e i d s d i c t a t u u r ” y a n g b e r a r t i me-

n y a ma k a n k e d a u l a t a n r a k y a t d e n g a n a u a r a t e r b a n y a k a t a u di k -g

t a t u r s u a r a t e r b a n y a k . *

Al u r p e mi k i r a n J a a n J a c q u e s Ro u s s e a u a e c a r a r i n g k a s

a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t . Pe r t a ma , i a b e r t o l a k da r i p e mi k i r a n

k e h e n u a k i n d i v i d u a l ma s i n g- ma a i n ^ o r a n g y a n g d i s e b u t " Vo-

l oi t e p a r t i c u l e r e " , * ^ Ha l i ni d a p a t l a h k i t a k a t a k a n k e p e n t i

-o

Mo h Ku a n a r d i d a n l l ar r nai l y I br a hi m, Per i f f ant ar Hu- ku m Ta t a He g a r u I n d o n e s i a , Pu a a t St u d y HukunV ^ a t a i J e ga r a Fa k u l t a a Hu k u m ( J ni ve r a i t a a I n d o n e s i a , J a k a r t a , i y8 3, h . l ? 6

^ I b i d .

(26)

n g a n a t a u ke he nda k. p e r o r a n g a n . Ke l i h a t a n n y a k e p e n t i n g a n

p e r o r a n g a n 1 t u me n g a b a i k a n k e p e n t i n g a n ur num. Na mun j i k a di-

t e l us u r i l e b i h d a l a m hct l i t u c i d a k l a h b e n a r s e l u r u h n y a .

Me n u r u t Ro u s s e a u d a l a m k e h e n d a k i n d i v i d u i t u t e r d a p a t d u a

Ko mp o n e n y a i t u :

1 . Su a t u k e p e n t i n g a n y a n g u e ma t a- ma t a i n d i v i d u a l ; 2. Se b a g i a n d a r i k e p e n t i n g a n umum.

Pe n j u ml a h a n . s e mua k e h e n d a k i n d i v i d u i t u me n g h a s i l -ka n " Ke h e n d a k a e mu a " y a n g d i a e b u t " Vo l o n t e de t o u s “ » s e -da n g p e n j u ml a h a n k e h e n d a k b e r s a ma a e mu a i n d i v i d u y a n g me

-n g a r a h k e p a d a k e p e -n t i -n g a -n b e r s a ma ui e -ngh a 3 i l k a -n " k e h e -n d a k

11

u mu m” y a n g d i s e b u t " Vo l o n t e g e n e r a l e " . De n g a n de ui i ki a n

" Vo l o n t e g e n e r a l e " i t u s e o l a h- ol a h pe n^ ut nl a ha n s ei nua k e ­ h e n d a k i n d i v i d u p a d a k o mp o n e n y a n g k e-2 . Ja di t i d a k d e n g a n s e n d i r i n y a " Vo l o n t e de t ous " i t u me n j a d i " Vo l o n t e g e n e r a l e " .

))i d a l a m " Vo l o n t e de t ouB" k e p e n t i n g a n- k e p en t i n g a n k h u a u u i n d i v i d u a l mai3i h a da , u e d a n g di d a l a m " Vo l o n t e g e n e r a l e "

u u d a h t i d a k a d a l a g i . Ha l i ni d e n g a n p e r t i mb a n g a n b a h wa d a ­

l a m p e mu n g u t a n uua r a , k e p e n t i n g a n- ku p e n t i n g a n k h u s u s y a n g b e r t e n t a n g a n s a t u s a ma l a i n s a l i n g me n i a d a k a n s e h i n g g a

a k h i r n y a t i n &g a l k e p e n t i n g a n u mu m y a n g d i k e h e n d a k i ol f l h

aer nua.

17

(27)

Da l a m r a n g k a me n d a p a t k a n k e h e n d a k u mu m y a n g i d e a l

i n i l a h i a ma s u k d a l a m p e ma h a ma n y a n g t o t a l i t e r . Ro u s e a u

me n g h e n d a k i ha/ aya a d a s a t u ke r i e nda k u mu m di dal ^i t n s u a t u

n e g a r a , k e h e n d a k u mu m i n i l a h ^ a n g me n j a d i k e h e n d a k n e g a r a

Ke h e n d a k n e g a r a i t u ha r us i d e n t i k t ot a l d e n g a n k e h e n d a k

aer nua i n d i v i d u . Ne g a r a di s i n i h a n y a s e b a g a i l e g i t i m, a r t i

n y a k e b e r a d a a n n y a h a n y a a a h j i ka a e a u a i d e n g a n k e h e n d a k

12

a e mu a md i v i d u . Ha l i ni t e r bukt i b e r d a s a r k o n u e p s i n y a

y a n g me n o l a k a u g a l a j a mi n a n e mp i r i d ba gi k e b e b a a a n i ndi- vi d U. Ol e h k a r e n a i t u l a h d i k a t a x a n b a h wa md i v i d u y a n g me-

n y e r a h k a n k e d a u l a t a n n y a k e p a d a n e g a r a i t u d i a n g g a p s e b e-

n a r n y a me n y e r a h k a n k e p a d a d i r i n y a a e n d i r i s e b a g a i k e s e l u- ruha n.

Ke h e n d a k mi n o r i t a a y a n g t i d a k s e k e h e n d a k d e n g a n ke

h e n d a k u mu m y a n g t e l a h d i t e t a p k a n o l e h ma y o r i t a s , o l e h

Ro u s s e a u d i a n g g a p s u a t u p e n y i mp a n g a n . Di a me n i l a i k e h e n d a k

mi n o r i t a a buk a h h a n y a s u a t u y a n g t i d a k bol e h* b a h k a n i ne- ru p a k a n s u a t u y a n g a a l a h . Ol e h k a r e n a i t u d i k a t a k a n n y a be-

l um d a p a t me i nbe da ka n a n t a r a ke pe nt i n^ c r n e g o i a s e n d i r i d e ­

(28)

wa r g a ne g a r a .

Pe n d a p a t Ro u s s e a u y a n g p e r l u k i t a ba ha s , d a l a m r a n g- ka me n d a p a t k a n k e h e n d a k u mu m y a n g me r u p a k a n k e h e n d a k r a k ­ y a t a d a l a h :

1. Mu n c u l n y a " Vo l o n t e de t oua " ;

2. Ha r u a a d a n y a s a t u k e h e n d a k u mu m d a l a m s a t u n e g a r a ,

4 «

a d. l . Ba g i Ro u s s e a u " Vo l o n t e de t ous " t e r j a di h a n y a s eka- . 1 1 s a j a y a k n i p a d a wa k t u p e mb e n t u k a n n e g a r a me l a l u i p e r j a n-

j i a n ma s y a r a k a t . Ma k 3 u d n y a a d a l a h me mb e r ! d a a a r a g a r n e g a r a

d a p a t b e r d i r i a b a d i . Ol e h k a r e n a i t u t i d a k d a p a t d i t a r i k l a- gi , s e r t a h a l i ni me r u p a k a n k e b u l a t a n k e h e n d a k . Se t e l a h i t u, k e h e n d a k u mu m d i b e n t u k me l a l u i s u a r a r r i ayor i t as , k a r e n a j i ka

me l a l u i ^ Vo l o n t e de t ous " t e r us , p e me r i n t a h a n t i d a k da pa t

b e r j a l a n . ^

i

J i k a k i t a r e a l i s a s i k a n d e n g a n k e a d a a n di n e g a r a-n e- ga r a mo d e r n s e k a r a n g , y a n g k e b a n y a k a n p e mb e n t u k a n n e g a r a-

n y a me l a l u i ; r e v o l u s i k e me r d e k a a n d a r i c e n g k r a ma n p e n j a j a h ,

ma k a a ma t l a h s ul i t . me n g a d a k a n pe ngumpul a f t k e h e n d a k r a k ­

y a t s e l u r u h n y a u n t u k b e r j a n j i me n d i r i k a n n e g a r a . Be g i t u p u ­

l a d a l a m s i t ua a i- ra i t ua a i k e n e g a r a a n y a n g a ma t g e n t i n g d a n my n d e s a k , k e h e n d a k r a k y a t s e l u r u h n y a a u l i t s e k a l i d i k e t a-

hui d e n g a n c a r a di a t a s . Da l a m s i t u a a i y a n g d e mi k i a n , k e ­

h e n d a k r a k y a t y a n g me r u p a k a n k e h e n d a k umum, i nungki n h a n y a

(29)

a d . 2 . Ma s a l a h ha r u s a d a r y a s a t u k e h e n d a k u mu m d a l a m s a-

t u ne g a r a , bi l a d i k a i t k a n d e n g a n p a h a m Ro u s s e a u y a n g l a i n

y a k n i k e h e n d a k ma y o r i t a s i t u l a h y a n g d i j a d i k a n k e h e n d a k

umum, ma k a k o n s e p n e g a r a da r i Ro u s s e a u i ni d a l a m k e n y a t a-

a n n y a d a p a t me n j u r u s k e p a d a n e g a r a d i k t a t o r ma y o r i t a s

y a n g t ot a l i t e r . Na t nun p a h a m t o t a l i t e r i ni r nenur ut p e n d a p a t

s a y a t i d a k l a h me s t i d e mi k i a n , k a r e n a y a n g me n j a d i ma s a l a h

i n t i n y a s e b e n a r n y a t e r l e t a k p a a a p r o a e a p e mb e n t u k a n k e h e n ­

d a k u mu m t e r s e b u t . Bi l a d a l a m pe ^ noe nt uka n k e h e n d a k u mu m i t u

s u a r a mi n o r i t a a d i h i l a n g h a n b e ^ i t u s a j a , t a n p a p r o s e s a p a- pun, ma k a s u a r a t na yor i t a s i ni d a p a t me n j u r u s k e p a d a t o t a l i ­ t e r . Ak a n t e t a pi j i ka t nas i h a d a p r o s e s n y a , mi s a l my a d e n g a n

d i r nus ya wa r a hka n t e r l e b i h d a h u l u u n t u k di r nuf a ka t ka n, a t a u- pu n k e h e n d a k ma yor i j i a s y a n g d i j a d i k a n k e h e n d a k j mu m i t u b e r a u mb e r da r i k e h e n a a k u mu m y a n g t e l a h d i s e p a k a t i s e b e-

l umnya , a t a u d e n g a n k a t a l ai n, me r u p a k a n " Vo l o n t e de t ous "

a e b e l u mn y u , ma k a p e n g a mb i l a n k e p u t u s a n d e n g a n d a s a r y a n g

t u j a k s a n a i ni t i d a k l a n d a p a t d i k a t a k a n s e b a g a i t ot a l i t e r .

Al a s a n p e r t a ma a da l a h, b a ^ a i ma n a p a n j uga a d a n y a

s a t u k e h e n d a k u mu m mu t l a k d i p e r l u k a n , k a r e n a me mb e r i k a n

k e s a t u a n a r a h, p e d o ma n s e r t a c i t a- oi t a y a n g a k a n s e l a l u d i u s a h a k a n u n t u k d i wu j u d k a r u J i k a s u a t u n e g a r a me mp u n y a i

k e h e n d a k ui num l e b i h da r i s a t u, s e h m&g a b e r d i r i s e n d i r i -

s e n d i r i ni aka t i d a k l a h a k a n t e r c a p a l k e h e n d a k b e r s a ma n y a

y a n g t e l a h me n j a d i k e b u l a t a n k e h ^ n d a k n y a t e r s e b u t . Ke a d a-

(30)

-ma l mu n g k i n me n y a t u k a n n y a , j a dL b u k a n me n g h a p u s k a n n y a .

Bi l a u s a h a i ni t i d a k b e r h a s i l n.-ika t e r j a d i l a h pe mi s a l i . m y a n g b e r a r t i k e h e n d a k mi n o r i t a s i ni me n j a d i k e h e n d a k

u mu m y a n g be r d i r i s e n d i r i ba gi p e n g i t u t - p en g i k u t n y a . Ha l i ni b u k a n l a h b e r a r t i b a h wa j i ka d a l a m s u a t u n e g a r a t e r j a- di k e a d a a n y a n g d e mi k i a n , b e r a r t i a d a d u a a t a u l e b i h k e ­ h e n d a k u mu m. Di a i ni t e t a p a d a s a t u k e h e n d a k u mu m y a n g

b e r d i r i s e n d i r i d e n g a n p e n d u k u n g y a n g b e r l a i n-l a i n a n . ^ a- mu n p e r ma s a l a h a n n y a a d a l a h a p a k a h k e h e n d a k u mu m d a r i mi ­ n o r i t a s i t u a k a n d i b e r i k e b e b a 3 a b u n t u k d i wu j u d k a n V. Bi l a

t i d a k b e r h a s i l me wu j u d k a n t e n t u n y a k e h e n d a k mi n o r i t a s

i t u t e t a p t e r l e t a k di b a wa h k e h e n d a k ma y o r i t a a d a n a k a n

t e t a p t e r p e n d a m.

Al a s a n k e d u a a d a l a h s u d a h t t mnj adi k e wa j i b a n n e g a r a

u n t u k i ne nj a ga k e u t u h a n n y a , wa l a u p u n a d a k e h e n d a k- k eh e n d a k l a i n y a n g i n g i n me l e p a3k a n di r i . Apa J . a gi j i ka p a d a wa k t u

p e mb e n t u k a n n e g a r a i t u a d a s e ma c a m^ Vo l o n t e de t ous " y a n g

b e r u p a k e b u l a t a n k e h e n d a k s wl ur ut i r a kya t y a n g mu n c u l da r i

p e r a s a a n a e n a s i b s e p e n d e r i t a a n , s r o a g a i ma n a mu n c u l n y a k e ­

me r d e k a a n n e g a r a-n e g a r a s e t e l a h p e r a n g d u n i a k e d u a . Ke h e n ­ d a k mi n o r i t a s y a n g t i d a k d a p a t d i s a t u k a n l at , i d a n i n g i n

me l e p a s k a n di r i i ni , d a p a t d i p a n d a n g y e b a g a i p e n g i n g k a r a n

d a r i k e h e n d a k r a k y a t y a n g t e l a h d i a e p a k a t i s e h e l u mn y a .

(31)

k e h e n d a k u mu m i ni , b a i k l a h k i t a ba ha s p e n d a p a t s e o r a n g

f i l o s o f l a gi y a i t u Ge o r g e Wi l h e l m Fr i e d r i c h He g e l . Se c a r a

r i n g k a s p e n d a p a t He g e l d a p a t d i u r a i k a n s e b a g a i b e r i k u t :

Pe r t a ma , d a l a m g a g a s a n n y a d i a me n g h i n d a r i ma s a l a h

ma y o r i t a s d a n r ni nor i t a s , d e n g a n me n g a j u k a n k o n s e p t e n t a n g

" Rp h s u b y e k t i f " d a n "Rol l o b y e k t i f " . " Ro h s u b y e k t i f " a d a l u h

k e s a d a r a n ma s i n g- ma s i n g i n d i v i d u d a l a m ma s y a r a k a t . Da l a m ma s y a r a k a t y a n g me r u p a k a n k u mp u l a n d a r i " Ro h- r oh s u b y e k t i f " i ni , me n u r u t n y a me mp u n y a i c i r i - ci r i k h a s t e r t e n t u b i l a di- ba n d i n g k a n d e n g a n a e k u mp u l a n ma s y a r a k a t l a i n n y a . Ha l i n i l a h y a n g me r u p a k a n k e b u d a y a a n , s i s t er n n i l a i , s e r t a c a r a p i k i r

y a n g k h a s d a r i ma s y a r a k a t s e t e mp a t , s e h i n g g a me r u p a k a n t ee

s a t u a n r o k h a n i d a r i ma s y a r a k a t t e r s e b u t . Ke s a t u a n r o k h a n i

i ni o l e h He g e l d i s e b u t " Ro h o b y e k t Lf " . ^

Ke dua , d a l a m kor i3e p s i He g e l i ni b a h wa k e h e n d a k n e ­

g a r a t i d a k h a r u s s a ma d e n g a n a p a y a n g k e b e t u l a n d i k e h e n d a- ki o l e h r a k y a t . pa da s a a t t e r t e n t u , me l a i n k a n d a p a t k i t a k a t a k a n d e n g a n a p a y a n g " s e b e n a r n y a " d i k e h e n d a k i o l e h r a k »

I S

ya t . Me n u r u t He g e l di b a l i k k e r a g a ma n " Ro h- r oh s u b y e k t i f " t e r d a p a t ke a a t ua r i " Ro h o b y e k t i f " . Ha l i ni b e r a u mb e r da r i

" Ro h s e i ne s t a " , y a n g me n y a t a k a n d i r i me l a l u i t a h a p-t a h a p a r t i k u l a a i k e r o k h a n i a n ma n u s i a . Re a l i t a a s q b a g a i u n g k a p a n

(32)

" Ro h s e me s t a " p a d a h a k e k a t n y a b e r s i f a t r a3i o n a l . Ra s i o n a l -

n y a a k a l -a k a l i n d i v i d u a l t e r u n &Ka p d a l a m " Ro h o b y e k t i f ", t a n p a d i s a d a r i o l e h i n d i v i d u- mdi v i d u s c n d i r i . Pa n d a n g a n s e ma c a m i ni d a p a t l a h k i t a b a n d i n g k a n d e n g a n k o n s e p Ro u s ­

s e a u y a n g me n y a t a k a n p a d a h a k e k a t n y a di d a l a m k e h e n d a k

i n d i v i d u i t u t e r d a p a t d u a k o mp o n e n , s e p e r t i y a n g t e l a h di -

u r a i k a n di muka .

y a n g p e r l u k i t a b a h a s d a l a m p i md a p a t He g e l i ni ,

p e r t a ma b a h wa k e h e n d a k r a k y a t y a n g me n j a d i k e h e n d a k umum

i t u t i d a k s e l a l u t e r i k a t p a d a k e h e n d a k u mu m y a n g t e r j a di

p a d a s u a t u s a a t t e r t e n t u . J a d i k e h e n d a k u mu m i t u d a p a t

b e r g a n t i - ga n t i me n u r u t a p a y a n g0s e b e n a r n y a n d i k e h e n d a k i o l e h ma y a r a k a t y a n g b e r s a n g k u t a n , s e h i n g g a k e mu n g k i n a n

d a p a t l e p a 3 d a r i k e h e n d a k u mu m y a n g me r u p a k a n k e b u l a t a n

k e h e n d a k s e b e l u mn y a .

Ke dua , d e n g a n a d a n y a k o n s e p a i He g e l t e n t a n g k e h e n ­

d a k u mu m i ni , y a k n i me r u p a k a n a p a y a n g " s e b e n a r n y a " d i k e ­

h e n d a k i o l e h r a k y a t , ma k a y a n g p e r l u d i p e r t a n y a k a n a d a ­

l a h ba ga i ma r i a e a r a me n g e t a h u i k e h e n d a k r a k y a t y a n g " s e b u-

n a r n y a " i t u , d a n s i a p a k a h y a n g d a p a t a t a u b e r h a k me n g i d e n-

t i f i s i r k e h e n d a k " s e b e n a r n y a " d a n r a k y a t y a n g d i j a d i k a n

k e h e n d a k u mu m i t u . Da p a t k a h k e h e n d a k r a k y a t y a n g " s e b a n a r-

n y a " i t u h a n y a d i l i h a t d a r i g e j a l a- g ej a l a y a n g n a mp a k d a ­ l a m k e h i d u p a n ma s y a r a k a t , d a n h a n y a d i l i h a t o l e h o r a n g- o ra n g y a n g d i a n g g a p p e j u a n g a t a u t o k o h d a r i r a k y a t ? . Di

(33)

s i ni He g e l t i da k me mbe r i k' i n p e n j e l a a a n n y a t e n t a n g ma a a l a h

t e r a e b u t . Na mu n me n u r u t p e n d a p a t a a ya , d a l a m ke nya t a a r i nya

me ma n g h a n y a a d a b e b e r a p a o. r ang a a j a y a n g d a p a t me n g i n a y a- fi a d a n y a k e h e n d a k y a n g " a e b e n a r n y a " da r i r a k y a t , k a r e n a i a me r a a a me mp u n y a i k e wa j i b a n i nor al l a l u b e r u s a h a me n y a d a r- ka n p a d a y a n g ' l ai n.- ^ahkan s e b a g i a n b e a a r r a k y a t a e n d i r i s o ­ r i n g t i d a k me ma h a mi a p a y a n g " s e b e n a r n y a " h a r u s d i k e h e n d a k i

i t u.

Da r i pe ngga bi a nga n k e d u a p e n d a p a t f i l o s o f t a di d a p a t-

l a h k i t a s i i npul ka n t e n t a n g k e h e n d a k u mu m p a l i n g t i d a k a d a ­

l a h s e b a g a i be r i kut :

1. Ba h wa k e h e n d a k u mu m i t u d a p a t d i b e n t u k d a n d i k e t a-

hui d e n g a n c a r a p e n g u mp u l a n k e h e n d a k a e l u r u h r a k y a t i s eper t i

d a l a m" Vo l o n t e de t o u s " ( t e n t u n y a y a n g a u d a h me mp u my a i haJk-

h a k p o l i t i k d e n g a n s y a r a t-s y a r a t t e r t e nt u) , mi s a l n y a d e n g n n c a r a r e f e r a n d u m s e b a g a i ma n a y a n g a e k a r a n g k i t a k e n a l . Te n t u-

l a h p e l a k a a n a a n i ni p e r l u d i p e r t i mb a n g k a n b i a y a n y a y a n g c u- ku p b e s a r d a n k e s a d a r a n p o l i t i k r a k y a t y a n g c u k u p t i nggi , a g a r t i d a k t ar nbah me n y e n g a a r a k a n r a kya t .

2. Ke b u l a t a n k e h e n d a k a e l u r u h r a k y a t s e p e r t i " Vo l o n t e de

t oua " i t u t i da k h a n y a ■ada- s e k a l i e a j a d a l a m p e mb e n t u k a n n e ­ ga r a , a k a n t e t a pi a e k a l i wa k t u d a p a t mu n c u l l a gi d a l a m ke hi

d u p a n b e r n e g a r a . J a d i s e t e l a h. ne ga r a . t e r b e n t u k i t u- pu n ma a i h d a p a t t e r j a d i a e ma c a m ^ Vo l o n t e de t o u s " . Oo n t o h . d a l a m ha l

(34)

-l u s i - ra v o l u s i l a i n di b a n y a k n e g a r a *

3. Ke h e n d a k u mu m y a n g me r u p a k a n k e b u l a t a n k e h e n d a k r a k ­

y a t i t u, t i d a k h a n y a d a p a t di i t e t a hui d e n g a n c a r a y a n g j e l a s

d a n t e ga s , s e r t a h a r u s me l a l u i l er nbaga y a n g f o r ma l Gn i s u l s e

p e r t i r e f e r a n d u m) , a k a n t e t a pi d a p a t j uga d i k e t a h u i d a n d i - ra a a k a n me l a l u i p e r a s a a n ma a s a p a d a wa k t u i t u,

J a d i s e c a r a k e s e l u r u h a n d a p a t l a h k i t a r i n g k a s ba h- wa k e d a u l a t a n r a k y a t i t u me r u p a k a n p e n c e r mi n a n d a r i a d a n y a k e h e n d a k r a k y a t y a k n i s u a t u ke t na ua n y a n g i n g i n d i wu j u d k a n

d a l a m u s a h a y a n g n y a t a o l e h s u a t u ba ngs a , b a i k s e c a r a k e a e-

l u r u h a n ma u p u n o l e h s e b a g i a n , a k a n t e t a pi t e t a p me r u p a k a n

k e h e n d a k b e r s a ma n y a y a n g a k a n d i j a d i k a n k e h e n d a k umumnya .

2. Ke h e n d a k r a k y a t dx d a l a m Pe mb u k a a n UUP 194b*

De n g a n b e r p e g a n g a n b a h wa p e n g e r t i a n k e h e n d a k r a k y a t

b e r a r t i k e h e n d a k u mu m s e p e r t i y a n g t e l a h d i u r a i k a n di muka ,

ma k a p e r l u l a h s e k a r a n g me i nba ha s a p a y a n g s e b e n a r n y a me r u p a ­

k a n

i 3i

d a r i k e h e n d a k r a k y a t y a n g me r u p a k a n c e r mi n a n k e d a u-

l a t a n n y a i t u.

Se b e n a r n y a a u d a h me n j a d i ha l y a n g u mu m b a g i b a n g s a

y a n g t e r j a j a h b a h wa k e h e n d a k u mu mn y a a d a l a h k e me r d e k a a n *

k e me r d e k a a n b a g i b a n g s a n y a u n t u k me n g a t u r d a n me me r i n t a h

s e n d i r i t a n p a cai npur t a n g a n b a n g s a l a i n. l i e gi t u p u l a d e n g a n

b a n g s a I n d o n e s i a , k e h e n d a k u mu m s e wa k t u ma s i h di b a wa h p e n-

j a j a h a n t i d a k a d a l a i n a d a l a h k e me r d e k a a n . Te n t u s a j a k e h e n ­

d a k umuuj u n t u k me r d e k a i ni t i d a k mu n g k i n di r i ya t a ka n s e c a r a

(35)

t e ga n, n a mu n c u k u p l a h b a g i p e l u p o r cl an p e j u a n g r a k y a t u n ­

t uk me n a n g k a p , me ma h a mi d a n me mp e r j u a n g k a n k e h e n d a k b a n g- ea n y a p a d a wa k t u i t u, d e n g a n me l i h a t g e j a l a- g ej a l a y a n g t i mb u l d a l a m ma s y a r a k a t .

I)i s i ni h a n y a s a y a b a t a s i a d a n y a g e j a l a- g ej a l a ma ­ s y a r a k a t y a n g d a p a t d i k a t a k a n s e b a g a i k e h e n d a k u mu m ba n g-

s a a d a l a h s e j a k a d a n y a k e b a n g k i t a n n a t i o n a l , a r t i n y a a e-

j a k a d a n y a p e r j u a n g a n r a k y a t me i a l u i p e mb e n t u k a n o r g a n i -

a a s i- o r ga n i s a a i y a n g me mp u n y a i t e n d e n s i p o l i t i k . J a d i s e-

j a u a d a n y a k e s a d a r a n ba gi b a n g a a I n d o n e s i a u n t u k me mp e r-

j u a n g k a n k e me r d e k a a n n y a s e c a r a n a s i o n a l me i a l u i o r g a n i s a-

s i- o r ga n i e a s i k e k u a t a n s o s i a l p o l i t i k , s e b a g a i wa d a h d a r i a l i r a n-a l i r a n a t a u g o l o n g a n- g ol o n g a n y a n g h i d u p di d a l a m ma s y a r a k a t .

Te n t u s a j a k e g i a t a n s e ma c a m i ni d i l a r a n g o l e h pe- me ri n t a h Hi n d i a Be l a n d a , k a r e n a d a p a t me mb a h a y a k a n s t a t u s q u o n y a . De n g a n a d a n y a k e t e n t u a n y a n g t e r d a p a t di d a l a m pa-

s a l 111 RH Th / 1 8 3 4 y a n g me l a r a n g aer nua p e r k u mp u l a n y a n g

be r a z f t yka n p o l i t i k d a n y a n g d i a n g g a p me mb a h a y a k a n k e p e n t i -

n g a n umum, s e r t a me mb e r i k a n k e k u a s a a n k e p a d a p e me r i n t a h

Hi n d i a Be l a n d a u n t u k me n g a mb i l s e g a l a t i n d a k a n j i ka l a r a-

n g a n t e r a e b u t d i l a n g g a r . De n g a n d e mi k i a n pe r kur a pul a n- pe r - ku mp u l a n p o l i t i k y a n g d l d i r i k a n p a d a ma s a i t u b a n y a k y a n g b e r k e d o k s o s i a l buda ya . " ^ Se b a g a i c o n t o h a d a l a h Bo e d i Oe-

(36)

t omo, d i d i r i k a n p a d a t a n g g a l ? 0 Me i 1 9 0 8, t u j u a n p o l i t i k

o u a k a n-a k a n d i u e l u b u n g i d e n y a n t i el i mut k e b u d a y a a n . ^ S a r i - ka t Da g a n g I s l a m, d i d i r i k a n p a d a t a hun 1911, t u j u a n p o l i ­

t i k s e a k a n-a k a n d i a e l u b u n g i d e n g a n t u j u a n d a g a n g d a n d a-

s a r k e a g a ma a n I s l a m. ^

Se s u a i d e n g a n b e r p u t a r n y a r o d a p e r j u a n g a n b a n g s a

I n d o n e s i a , r naka p a d a t a h u n 1 9 1 b t e r j a di p e r u b a h a n p a d a

p a3a l 111 HR Th / 1 8 b 4 . Pe me r i n t a h l i i ndi a Be l a n d a mul a i me-

n g a k u i h a k p e n d u d u k u n t u k b e r s e n k a t d a n b e r a p a t , me a k i - pu n p e l a k n a n a a n n y a d e mi k e p e n t i n g a n u mu ml k e p e n t i n g a n pe -me ri n t a h p e n j a j a h j , y a n g a k a n d i a t u r d a l a m p e r a t u r a n u mu m

17

( a l ge r ne ne ve r or de ni ng. ) . Ke mu d i a n p a d a t a hun 1 9 1 8 d i b e n t u k

" Vo l k s r a a d " y a n g b e r a r t i p e me r i n t a h Hi n d i a Be l a n d a mo l e -1 ft p a s k a n l a r &n g a n u n t u k me l a k u k a n k e g i a t a n p o l i t i k t e r s e b u t .

De n g a n d e mi k i a n t i mb u l l a h o r g a n i s a s i - o r ga n i s a s i ke- ku a t a n s o s i a l p o l i t i k l a i n n y a s e p e r t i , Pa r t a i Wa s i o n a l I n- d on e s i a ( PNl ) , b e r d i r i p a d a t a n g g a l 4 «Jul i 1927, ^ a h d a t u l Ul a ma ( NU) , b e r d i r i t a n g g a l 31 J a n u a r i 1926, Pe r s c t t ua n Ta r - bi ^ a h I i i l a mi ^ a h ( PKRTI ) r b e r d i r i t a n g g a l b Me l 1 9 2 8 d a n l a i n a e b a g a my a .

27

l b I b i d .

I6I bi d.

17

18

I b i d . h . 1 0,

Referensi

Dokumen terkait

Dinas Koperasi, UKM, Perindustrian, Perdagangan, dan Energi Sumber Daya Mineral adalah Instansi pemerintah yang menangani seluruh aspek terkait perkembangan industri

Sebagai acuan dan pemahaman bahwa pentingnya pengelolaan likuiditas bank yang baik terutama pada perbankan syariah dan umum konvensional yang akan dapat menghindarkan bank tersebut

Tinggal di rumah susun merupakan budaya yang relatif baru bagi masyarakat kita, sehingga seringkali kegiatan sehari-hari yang dilakukan pada saat tinggal di rumah

Strategi keibubapaan tradisi atau dunia nyata amat sesuai untuk diamalkan dalam keibubapaan siber, di mana ibu bapa melindungi anak-anak kecil dengan mengawasi mereka secara

Di era persaingan ini, bagi sekolah swasta diperlukan inovasi-inovasi khusus dalam penggalian sumber pembiayaan dengan menggunakan ilmu manajemen pembiayaan

Untuk mendukung usaha penyembuhan pasien secara cepat pada unit rawat inap Rumah Sakit Khusus Jantung akan dilengkapi dengan instalasi farmasi pada tiap lantai

Training Kewirausahaan Sosial bagi 8 KUB Kader Kesehatan Desa 3 Kali – 3 Bulan 137 Anggota 8 KUB Kader Wringingintung Tulis Wonokerso Beji Simbangjati Kenconorejo

Tanggung jawab Direksi ketika terjadinya Kepailitan pada Perseroan Terbatas menurut Ketentuan Undang-Undang Nomor 40 Tahun 2007, adalah dalam hal Kepailitan terjadi karena