cP[cKA
nb[inEBHA
SAAPyIA
oef,oBaua
lB92 ro4nue
i
q J I A E O B ' I P E , q A K q ' l J E
@PAIrc BAPNNfi/TE ABAH EO}KUA AHEPEJ NINTPOBNh Pr'./4]OB.AH CANIAPITAb . EPAT0'CJIAB CPEJOBAA
n
PATHH
I{l{/bEBI[
cPsnJu
lgt4.
M[A0PAA
EKMEqUn
D E ( ) I P A A
t973.
ttz
M'!NOPA.4 EI(MEqI4BoJraKo y3nMaJra. V nrrany 6yryhe Ap)KaBe, one 4nrje erpaHe pa3nnKoBane cy ce trcTo oHoJrI4Ko KoJrtlKo cy ce pa3n[KoBaJre y rrrrarby yr{yrparrrbllx cno6o4a, a ro pa3uJrax(erse rarrna cnoje rrprujene y oruureM pa3wrKoBarby rrorMarba genaoxpatrje. Sojm KpyroBn oxo I{pue pyKe HerI{paJr}t cy napJraMeHTapHI{ o6urar Ap)KaBe, a aa jaeno MlrrlrJberbe oKo BJraAe ro je 6r.na BeJrrlKa lrcroprjcra reKoBrHa cpncKor HapoAa. V roxy 1914' rojnr KpyroBr{ E}rcy r4Manr{ ruaucy Aa BJIaArd Hauehy cnoje florrrr{qKe xonrleuquje, anra ocraje rll4rbenurla Aa ce y Kpyro-Br4Ma BJraAe crpaxyje s6or uoryhnocrl4 cyxo6a. Kovrrxo roA pa3Jrr,rKe u3rneAaJre He3HarHe, ,{ Kao pa3nuKe y rrpwlI\rffiI/IMa laely uprjareJbrMa, IdnaK cy rleMeJblt parHrDr IIr.(JbeBa na o6je crpaHe 6rarr nenrro rrrro ce paAI{KaJIHo pa3trJrasz. ,{p:xaaa
Kao oKJr[Jbarbe cprrcKrtx seM€uba, MaKap r y QeaeparttBHoM o6rrxy, 14 Ap)KaBa xao sajeg,nrqa Cp6a, Xprata rn Closenaqa
rlpeAcraBJbajy 4arje pa3nl4qldre 'r senoMrrpJbtrBe crnapr. Je,q-rroM cy ce. MopaJIe pasnhu.
Ees o6srpa Ha ro KaKo ce cBe Mo)Ke rJrMaqxrtl iyrocno-BeHcKa ra4eo.norzja rsrpallcana I4 rponoBnje4ana y
trHTeJIeK-KparKoporrHo Kao [ocJbeA]rrla rroKnoua r xanojnraqa oA crpaxe BeJrnKlD( ct{Jla 3a 4o6po rloHarrrarbe. }lsysen urrrpoKo parur-peHe rAeonorr,rje jyroc.nonencrBa, rcroprja nrje caMa
rrpltrq)e-MnJra cpncxoj nna,4lr H,flrrra ruro 6r oua MoHIa rrpeygerr Kao [pr{poAaH MaHAar BoJbe nporuJrerx u frtttsux renepary'rja.
flpo-rparvr jyrocnoBencKor yjegrurerra 6ro je rcroprjcxa
rreMrr-lIOBHOCT.
2. IIPBI4 CBJETCK'I PAT KAO PEJI'III4O3HI4 PAT
HA EAJIKAHY
,,Iocuo,4 je nerrror parHltr" ro je pevertqa roja ce
rro-c.nnje 1912. sa Ba.nxary Aocra .ryje.l lI aprjeue KaA ce crBapa
Jyrocnaeuja og 1914. rrvra cnojy pewrrl4o3rry crpaxy xoja je
rroxagEura raxo je gBaHr/FrHa
noJrltrl{Ka neuohna Aa rrpeKopaaryt
oHe t(croprjcxe rpaHwle rrmo cy pas4aaja.rre Jyrocnonene. V
'ToKy qpBor cnjercxor para rroropruaHr cy oAuoctt ue$y
pe-.rnnrrjaua, a rc je cyA6rncrra yrrllano Ha noJrtrn (Ky 14
noJII4-TrtrrKe r4eonourje. Iloyuenr
ca3HarbeM o craJrHou lpourerby
rrapo,4Hrx enepurja s6or pe.rnarro3nor cyro6.rraaana, raro 6es
IIPETrIOCTABKE y IIOJIIZ(IUUI CPIJC.I<nX PATTIT{X IpIJbEBA
1 1 3
BeJrr{Kor peJrr/rr}fo3Hor paTa }r KpBorrportha y cuorvr r,rcroprj-cKoM ncKycray, JyrocJroBeHr4 cy y par 1914. yultn ca HaAoM 4a he il rbr4xoBe qpKBe 6uru mztruienene. Io4rHe 1912. or-jepaHu cy Typqr ca jyrocnoneHcKe reprroprje, a 4nzje roAuHe xacnrje AoruJra je ua pe4 Aycrprja. Cr.u onn rojr cy pap.unrtr Ha HapoAHorvr ocyro6ofercy rr4jeJrr{ cy Aa oHo rroqntbe reK oHAa KaA BeJrrrKe crpaHe crJre oAy. One cy sa ne6pojeH JraHaq nrjexona pas4aojr;re raj npocrop no KyJrrypu, penurwju, MeH-TaJrnre'.ry, o6;rlrqrua ApyrurBeHor opraur3oBalba. O.rex[eano ce Aa he reK TaAa rrporoBopr4Tu gy6uucxn ucropujcxu rrHcrrrHKT jegnrcrea. Cne pasmaKe, oA jearxa 4o penurrje, npmrrrcuBaHe cy Ay6oroj rrpour.nocrlr Kao nJroA crpaHor BJraAana. ,[a 6N ce crBoprrJra saje,4nrvxa jyroc.noBeHcKa Ap)KaBa, 6Nno je no-rpe6no jeano jeg,rncreeno njeponarre u je,4na rIpKBeHa 3a-je4nzqa. Prje.r je rcxryvnBo o xpuurhancxoj qpxeenoj sa-je,4nrr1r. ,,C.noBeHcreo rpe6a Aa fipe cBera, y cauoue ce6r u3unpv ,rcrorrlry u 3anaAHy ApKBy, na Aa raKo r43 ceoje cpe-Arrxe yKJroHr4 rJraBr{y cMerrby je,4zncraene KyJrrype."2 TaKo cy y eehruu MncJrrl.ttrn cr.rT oHr xoju ce 6ope sa Jyroc.nanrjy. Izleurpege KaroJrlrqKe rr npaBocJraBHe rIpKBe, paeje,4zmeHe ga-rraAHe il rrcrorrHe rpaHe xpnurhaHcrna, 6uno je yc.noa un$pa-crpyKTypHor yje4me*a swju 6n ce rrpBr{ nJroAonr ocjeru.nra TeK HaKoH HeKoJrrlKo renepaqrja x<rrBora y sajegurrsKoM Apyrfi-rny. Jeguncrno xoje cy oHlr rs xepojcxe rcroplrje ,qo3uBaJrr{ HrKaA Hrje nocrojalo, nurr,r je rsraH rblrx y Eeponra nocrojao nprujep Aa cy KaroJrrqr lr npaBocJrazuu >xtrzjenn saje4no y jeanoj xapMoHrlrrHoj .qeMoKparcxoj Ap)KaBu. I,qje ro4 cy eaje4Ho >xrnje.nz, yje4rrranaJra nx je nenora ayroKparcKr4x pexsrMa HaA rbrMa - Kao y Pycujn r Typcxoj. flprrvrjepr IIOJbCKI4, l,,pgr.I',^, AOHeKJIe noHaruarbe KaTOII,IIIKI,IX Urnajqap-cKvx Karrrona xojut cy rpax<rrJru yeujex Br{rue ayronovruje n zs4naja;rr ce, a Hapoqr4To rtcroputjcxe EoyKe belra.rxor Kul-turkampJa, sacrpauryjyhe cy onoMrrlbaJrr ,4a saje,4nuqa xorBora rrpaBocJraBHrrx r{ Karoazxa 6es crpaHtlx Bem{KI4x cyrJla Mo)Ke jour suure noeeharu yHyrparrrrbu pacqjen Jyroc"noaena. Onr xojz cy roBopvJrv o je,4zHcrny rIpKBe npe,4y3rMarru cy Heurro Br4rue oA oHAarrrrbe KoHBeHrIrroHaJrHe peBoJryqlroHapHocrv.
Irlneja yje,4urrerra IrpKaBa pa3BltJra ce nocreneso w 6una je anurr creneu npno6urne HeocJraBncrilqKe npeMuce o us-je4Haveray cBnx rIpKaBa Kao ocHoBrr HoBor cJroBeHcrBa v cnro-BeHcKe capaArte. Heocflaaracru'r.Kel n,qeoJror B. IL CajarKoBcKlI y caojenpcnou HeocJroBeHcKoM vranu$ecry 1906, Ha npBo ujecro je crarro TaqKy Aa ,,cJroBeHcxo je4rncrso o6jaeryje zeje,4Haverre cBHx rlpxaea". IzI oraq HeocJroBeHcrna K. Kpa-Map)K roBopro je cnr.*ro.3
tt4
MI4JIOPA.q EI(MEqUBllrnopncana je vr,rneHr{rla Aa cy ,r caMe rlpce ypefene
Kao Apx€Be, ,r ,4a je rrraxoeo nofcrno 6utto ottutapxuja cJrr{qHa
crjeronnoj._ Herur cy crpaxoBann wnajyhra ce Aa Jrvr.
je
wro-ryhna cra6tr.nna ,qp)KaBa y xojoj ce Karo.[]fiIu, xojm
AoMrr-Hrrpajy jyroctonencKr4M 3arraAoM, HaJra3e y Martrrur,r. Hehe nra
rbrfxoBa rroJrr/milKa y Jyroctanuju
6vna [oJr]fTnKa Apx<aBHe
saje4nrqe xao njeuno orBopeHe pane? Je4an MorlrB
iesano-Bo,rbcrBa cmjeruyje Apyrrr. V saocrarorvr r njepcrr ur.rjeuranou
arpapuoM ApyrrrrBy, TaKo ce rronarra cBaKo xpr,rurhaxcrno.
Be.nrxa HaAa rroJraraHa je r4 y caM par y yrjeperry 4a he
ox new$eHrM rrpoJrlrjeraneu rrpBrr^
vr najrehrrnn Aora4arrrrbrM
rrprujercunarbeM rprjexa y ;ry4cxoj ucropuju ocnjecrlru,r
vo-njexa, na he ce ofiaMer]rrrr lr 4o6poao.rrno noqerrr Aa ce
oAprre crapr{x HaBaAa grjenerra, xoje cy ra je4nou JrBaJruJre
y raKo crparuHo s.lro: ,,He [Jrarrrrre ga Mr4poM, y KoMe cMo
40
jy.re znwBeJru. Hrurra ne4ocrojnrje Barrrrrx cysa xNje o4
j5rvaruner Mr4tr)a", raxe Hrxonaj Be;rnnnrposnh.
I4axo na rrpBrd rrorneg rrcrJreAa Aa je z4eja o je4rncrny
xprrurharrcxrx
qpKaBa 6utra qrcro [oJrr4Tr4rrKa rBopeBrna, Kao
cyubep HarorreHa fioJrrrrrtrrK]tM paqJnrrrMa, oHa r/rMa Ay6Jby
ro-3aAr,rHy 14 rreu rrpaBrf r{,qeoJrorrrKrr xopzjen rraJragr{ ce y
jy-rocJroBencrBy r4)orxJrora nrjexa, a rroAcrr,r.re je r,r r4eonorrja
HeocJraBrrcra oBora nzjexa. Jbygenrr laj r 6rcxyu
IIIrpoc-uajep 6mnu cy BeJrr4Ke
rbeue rrpereqe r ,qyxoBHr{ oqn y
r{cro-prjr.
Oaa je nexonzxo geqenrja >rr,rnje.na Kao HaAa
jyrocao-B€HcKtfx'rHTeJreKTyaJraqa, najar,rure KaroJrr4rrKr/D(.
V nehnnr,
oHa ce cacrojata o,4 saxrrjeBa 3a cJraBn3oBarbenn
jesrxa r,r
o6pe4a y ynlrBep3amroj Kar(MrrrrKoj qpxnr, 4or je r4eja o
ynujn qpaBocJraBue r{pKBe c KaToJrr.rqxonr
6rtta rrpeuona xoja
je nr.rure Ir3asr4BaJra
pacqjen nero s6arx(aBarLe.
Ilpojexar r{pKBeuor jegrnrcrea r,nr,ra
xopnjeu }r y
HeocJra-rrcrrvxoj
mgeonotuju. rr Heocfiopan je npr.rMar rseroBe
Srlo-so$cxe gr rr4eoJrorrrKe ,qr,nvrensr.rje HaA rbeHoM rroJrrtrr{lrKoM
cBpcrcxoAHoufry. Ha xpajy, Ilonar1lr n Pycu wmanv cy rpeA
1914..y roMe Bwue ryraeo6oJbe
o4 Cp6a rr Xpeara. Onlr xojr
C.nosencr<a r,r4eonorNja 'r rexrrse sa yjegrrserbeM qpKaBa
ra4y saje,4no. flo'rerro*r rrpBor cnjercror para, ro je lacro
Sopuy.rrzcao Mruan Mapjanowrh. Ilprje pa*a, y ro*L
""-IIPETIIOCTABKE Y IIOJI'TTU'JYI cPTT,c.I<ItX PATTI'I)< IIHJbEBA
1 1 5
Tr.rrlao Crjeuan Pannh xo4 Xpaara n Huxonaj Beurnorporrh
ro4 Cp6a. Crjeuan Paauh je 1913. Frcao Aa cy nane
sa6pa-lr;wne hr,r'punr{cKo nr4cMo ,r cJroBeHcxr jesrax y r{pKBr! rroA
qpr,r-TrrcKoM
Hrjenraqa xojr cy ce 6ojanr jaxrx C.noseHa.a
Tnp4no
je Ra je ,,xopNjerr MauapoHcrBy y floJrerr]rrrKoj anacrr ry\ux
rronoBa Jrarruaura".5 llpora Hrxo;raj Be.nrurrposrh macao je
o roMe 1910. je4an sJraHaK y JroHAoHcKoM
JrHcrJr leapdujat+,
a noc.nxje rora je ro jour 4y6;re cry4rrpao.o Ha rrpnr,r garr
6anxancxor para 1912. 4p>xn 6ecje4y ,,O vua4oj Cp6ujn" y
rojoj ce mzveSy peAaKa Ha3r4)e rocpeAno ,{ cKpr4BeHo Bpa*
hame oaoj TeMn: ,,Je Jr91.
Ba.nrax Bara, Ha xojoj caax Mox(e
Mepl4n4 BeJltrqr4Hy cBora rpexa, 'f MecTo, Ha KoMe BeJrrrKI,IHa-poAr,r Kyruajy cnojy uoh rpemena? .. . Hehe ce cpJnrurtr lavr* je4ua oA onr,rx qapeBlrHa, y xojrua ce BJraAa Ha npnnrllrfiy clo6o4e ,r npaBAe. Ja sac yBepaBaM. Cauo ce crapa tr. rpyJrao TKarba ocvnajy."T On4a je y 6ecje4r ,,Mr.rp gau Caoaenx!" u3wno Mlrcao Aa cJroBeucrBo Hoctt r{ HoBy sjepy, rprrrpajyhla ,{ocrojescxor: ,,Hayxy rrr 3Ernare Mo)KeMo r:,pmurrrn oA 3arraAa, Ho Bepy He, jep je nu 3arraA HeMa."8
Oae cnoje rwrcnrvr, Be.nranrr.rpoanth je xajnorrryrrrje ue.no-rKr4o y 6ecje4r ,,CaH o c.noaencxoj peturnjvr carbaH rleJror je,4nor )Kr.rBora". Kax<e Aa cy CroseHr je,4an ur.fpoK oKeau ca rrJrrlMoM 6es ocjexe. Tpe6a ce 6ojatlr re pa3JrrrBeHe rrmpnHe roja rrprjer;lt Aa ce nperBopr4 y MorrBapy. Tpe6a uhu y xy-6rny xojy Mox(e Aarr caMo pe.nrruja. Hn nayxa, xr ynrjernocr, Hrd eKoHoMuja - Hero peJrr4urja. ,,9onex >lxrtBu oA caMora xae6a oHAa, KaA xohe ,qa 6y4e uecpehax."o Cuosenx lropajy srBop'rrr{ jegHy pemrrrjy Ha rrpr4urlrrrrrMa cBerocrrr, co6op-Hocrrd 14 auocrroJrcrea. Co6opHocr 3Haqrlr yje,4rarrerae xpr4rrr-hancrul:< r{pKaBa: ,,,{or,ue he ce Mp>rfiba je4nora oJrrapa fipeMa ApyroM oJrrapy cMarpaur sa cnyxr6y Eory?. .. Je4rHocrraca-eajyhe rIpKBe jour Herra; cBe cy rroJrycrracaBajyhe. Br,r here gohu tt ca3rr4arlr ruefy .ny4rua r uely HapoArMa rIpKBy co-6op*y, je4rnocuacanajyhy. Ha sac ce qeKa. V sac ce rfie,4a."lo
Ca osrM rgejaua Jnrao je Hrroaajesnh r y par 1914. Kmruxrrqa Peauzuja u Mrl4uorurJlirocr .g Cp6uju xojy ua en-NrecKoM jesrxy, y3 JrBoAHy [pelopyKy Crron-BorcoHa, o6-janmyje y Jlox,4ony 1915, y qje.nuHra je nocseheHa roj TeM" 14 ry je najcrcreuarcrrje ,r3Jrox<eua r3y3eB Snnosoft-cKe crpaHe. V ucro sprjeue, ona je ry najuane cBecJroBeHcKa tr oAHocH ce Ha rrnrarsa yje.tlrmerca npaBocJraBHe 'r Karo-JltrrrKe qpKBe y 6yayhoj Jyroorar'rjr,r. Oeo KapaKTeprcrlcrHo gao6ruarxerbe cJroBeHcrBa rr cBecJroBeHcrna 1915, 6es cyrune je nocne,4rrla He caMo rrr{rbeHrrre Aa oH rr[rrre sa 6pr,nancxy rry6.nrry roja og cJroBencrBa crpaxyje, a raxofe r og Cp6rje
1 1 6
M'IJIOPAA EICMEII'(EKao r$€roBof Moryher JrJrtloHorue Ha 3anaA, Hefo tt yBieperba je4nor prjora cprrcKe 3BaHr4aIHe rroJI"Tt{Ke Aa lrapcKa Pycrja rrehe o4o6prtn yje4maBarbe r{pKaBa. Be.rraurponrh je y
Bp}t-jenne para Apx€o nponoarje4u y rnaBHI4M noHAoHcIs{M r{pK-3aMa, a y EeroBI/tM r4ejaua noAp)KaBaJItI cy ra KaroJrtrqKrl KatrF
wrnarr (y vnjeu rrpffcycrBy Apxu{ npononrje,qr) r nofctao arrJrlrKaHcKe r1pxae.ll
l[5lxorrr r3Bopx Be.nr,norponrahesrx r4eja JIe>Ke 6es cym-rbe y pycKoM cuasjanoQtrJrcrBy (,{octojercrcr, Xoujaron ra Eepfajen), aJrlr oH caM Ka)Ke Aa je cfyAllpao ,,KorrrpoBep3y ,o Ayurn 14 rortcllt" Nsrvlefy rlaptca Knrrc.rrja tr KapAtrHaJra
I65ruena, tr ro rrocnrje 1910.12 OcrosHe I,IAeje cy oA Aocto-jencxor. Ha Xorvrjaxora 5rrr5rhyje nrrcao o ,,co6opHoqrI4" Kao ,ocHoBHe KapaKTeprcrxKe cJIoBeHcKe Ilprne,rs llaro je ncra
caMo ro QopmyJrar{hrjr, jep to Bemturpos}th He Be>Ke caMo '3a rrpaBocnaBHy r{prrBy. Iberosa qje;roxynna Sr.roso$uja 3r1rurrbaBa ce y jegnoj pevenrrg ,{octojencxor: ,,Hajrrprje ..rry6an, a oH,4a ,rorrKa." ,[ytua trMa rrpeAHocr rrpeg Jror]rKoM'
njepa rrpeg HayKou, yujetnourhy r er(oHoMr,Ijorvr. Hapanno, Sra--noso$cxa 'r r€onorrrKa crpaHa [r{Tarba nxje oa4je snavajHa, rbeHe noJrl,rrrrrKe KoH3eKBeHrIe cy 6urrrje: oHo rrrro BoJril Aa
tritr:,tT y 6yayhoj Jyroc.nasrjr, uehe rpilKlrrl4 AnaKy y jajery .Aa noKatKe KaKo je to nennoryhno.
OcHoea o4 xoje Benm'rrponrh norasN jecre ra Aa he se-Jrwntt par ]rMarll 3a nocJbeArqy rrpr6.nrtrx<aBarbe xapo4a je-.AaH ApyroM, ca nnu 6es carJlacHocrtr r{pKBe. Crora 6u ee n qpKBe MopaJre rrpufln;zrz<ury! ,,vI KoHaqHo yjepitr:e,rrru". Ose 6ra 'rpe6a.no
,qa ce yjearnyjy y eBaHrenrqKllM, TeoJlorrrKrrM rrr/rra-rbr4Ma r y Sopnraua c.rry>r6e 6orxrje. ,,I{pxne, raxofep, uo-pajy uay.u,rrr ceojy rexqrjy H3 oBor para. Oxe uopajy o6pa-Trrrn nalxrby na yje,4rrraBatbe y rrpaKTtIaHoM BI4Ay Kojr rpe. ,6a nncnrpaqrje xprruhancxor Ayxa r xprruhancxe ry6aer."1a
Eyayha jyroc.nonencKa Ap)KaBa (oH ner4je Ka)Ke ,,cprcKa ,qP-:xasa") rrruahe oxo 50 4rjer.1esa, oA qera he norosrna 6urn
KaroJrrrrrKrlrx.rs Kaxo 6u ce one yje4rnrle, Betrnoqlostfr cam 'Herua
QoprvryJre, naKo je ovrrne4Ho MrrcJrtro ga he KaroJrIrlIKa rrpKBa y3ern crapocJroBeucKy ntrr5prr.rjy, xao Irlro cy 3arpe' 6a.rxr KaHoH,tIIH Tpa)Krrntl roArlre 1848. A.nr ro rrllmarbe
oc-TaBJba rro crpaHlr: ,,Vje,4lrnrMo ce uajnprje y rrpaKTrIHI4M rrr{TarbfiMa, y HarrD,IM cBaKoAHeBHrfM Kop}rcH}fM rrocJIoBI4Ma ca ;qpJrurrBoM z .ronjevancrBoM; .reuhe crlrtcHtrMo pyKe y
go6po-rrr4HcKoM paAy y xoue o6ojr 5r.recrnyjemo, jep he nac ro oA-Becrrr ronepaHrlr{jr, a ro.nepanqzja he ca cnoje crpaHe tr3-Tpa4wtu Mocr 3a rrpoHaJrax<erre saje4nrrvKe nortnlKe ocHoBe . . . Pasrzxe y rJreAr4rrrrrrua r{pKaBa xoje ce ruqy
rpaHcqenAeH-UPE'IIIOCTABKE V UOJIT!T'{q'I qPIICK'D( PATIIT{X Ig4rJbEBA
1 1 7
TaJrH,rx $opuyaa HeocrBaprrBl,rx y x<lrBofy 3atrcra uory 6rtr craBJbeHe Ha Apyro vrjecro."to Taj rrpaKTruaH pa4' t!3Meby ograJrora, oH Bu4vt I,I y HanoplrMa 3a I,I3rpaArLy saje4rrrvxe HarlrroHaJrrre Ap)KaBe, na je rberoBa Krb'oKuIIa Hr3arbe rrpll-ujepa raKBor paAa KaroJlvr'rrKvtx cBerrrreHlrKa o4 Jlyxe I/I6pu-urrnosraha 4o Illrpocuajepa, ea xojer peqe Aa je 6ro ,,o9, Eora nocrarrr,r 6oroc.noB cBoMe napo4y".
Ca cpucxe crpane, Benrur,rposrh je 6ro uefy prjerxrua xojr je rrAejy jyrocuoaencrBa Be3ao 3a peJrttrt{jy. Tlaxo cy sehrfiroul npr)KeJbKtlra.nu je4r,rrcrBo rIpKaBa' cpucKrlr
trlrreJreK-ryalr\u cy MrtcJrttJrl4 oHaKo xaxo je vrvcJrvro JosaH Creplrh nprje para, xojl,t 6N 6es cyMrbe o,4o6puo rrpn6tux<aearbe IIp-KaBa y rrr{Tarby KaJreHAapa u y rrpaKruqHuM rrvratt.uwa.rT Anu on je pasgnajao jyroc.noeencrBo tr qpKBe. MaAa je nonasro oA Tora Aa ,,caMa crBapHocr ynyhyje Jyxcre CJloeeHe Aa ce, Ha ocHoBy rryHe BepcKe tr HarluroHaJrHe paBHonpaBHocTr{' rpy-nnruy y jearry BeJrttKy HaIrroHaJrI{y t1efiuHy",l8 ilnaK ce 3a ray Huje MHoro oruMao. ,,Haur najnehr Henprjarer jecre naura BepcKa nognojeHocr... flpar KopaK Ka HarueM Hapo4novr je-Ar,{HcrBy ro je nepcra paBHoA)[uHocr, je4noBpeMeHo cBecrpaHo cra6rserre BepcKor ocehana. IzI ca re raqKe rJleAtfiura Mo)Ke ce pehr: jyrocnorencxa lr4eja, cpncKoxpBarcKa HapoAHa
Mil-cao, unn he 6urn arrt(KJrepttKaJrHa, uxu ie nehe 6rtrvr."re HesoJbe Bearrvrrrporrhesnx uneia cy y roMe ruto 6r, KoH3e-KBeHTHo rrprujerrene y >KttBory, Hy)KHo BoAuJre jegnou . no-BoM KJrepnKaJrn3My y ApyrurBy KoJe le cBoJy ,rcroptrJcr(y rlraHcy HaJra3rJro caMo trSBaH }Lera.
Ca xarornrrKe crpaHe 6rlo je noqerKoM para 1914. sax-rjesa sa orryBarbe crapocJroBeHcKor jesnxa X 4pxsr. V ceu-rervr6py 1914, rpyna ol, L24 cBelrrreHrKa crl,rrrrcKe 4ujeqese rpiuKr4Jra je y jeanoj croMeulfrl,l oA HoBotr3a6paHor nane Bene-ArrKra XV ga noruaJbe y ,{a.rrrvraqrjy aapo'rrtor AeJlerara xojr he ce ynjeprtn ,,o Heonxo4Hoj notpe6N cavynana erapocJra-BeHcKor jeslma y HeorpaHtrqeHoM ortcery".zo To je 6ro na-craBaK craprx 6op6n 3a oqyBarbe HraroJbrtlre y AaJIMarI,rHcKtrM KaroJrvrrrKrrM rrpKBaMa. flpunucunaJro ce aycrprjcxoM ABopy Aa KaroJrr,rlrKtrru 6rcr5mraMa Ka,4 AoJIa3e y Be'r Aa rroJrox<e 3a-KJrerBy, r3p?rlrrlrro rrpe[opyqyjy ,,Aa us csoje 6Ncxynrje na-croje npohepawr ca6.nuKlLnBy rJraroJbnl-ry, xoja FP Bog.tt Ha py-cr43aM tt Ha noxptturhasarbe".2l
flprje para 1914, nana je 6ro rrporrr ilIaroJblrle r cJIo-BeHcKe mrryprrje y KaroJrtrqxoj upxnr, na je aycrpnjcxou trocnanxKy peKao 1913. ga je uaro.rsrlra
"ancoJlyrHo JeAHo cpe,qcrBo fiponaraHAe cJloBeHr3oBarba" vr Aa l.r4e 3a [ErHcna-BrrsrnqKnM ren4enqrjaua. ,,HeMaM rrpeApacyAa rrywa
Jy:x-1 Jy:x-1 8
M'4JIOPAA EKMEII'(EI{rfif CnoBeHrMa ]r paAo rrpr3HajeM rbrrxoBa Ao6pa cBojcrBa,
aJrr4r
oHn cy x(egroKr (arrabiati) r nerorepaHTnr
rroJrr4Trfira-pvr."n V npxjeve 6a.nxancxrx paroBa cMarpao 'r:( je
BapBa-pzua (,,Sono tutti quanti barbari"). Eojao ce Aa Ha xpajy cnn
CnoeeHr,r KoHaqHo He oAy Pycujn y Kprno -
,,najneheM
He-rrprjare;sy
r{pKBe".23 Hosr nana Bene4rxr XV (1914-7922)
nrje 4Nje;rro re crpaxoBe ,{ 6no je enacrrrlrHrrjr. A;rr s6or
oBaKBe parrrje qpaKce rdpKBenor nofctaa, nHTeJreKryaJrrlr{Ma
je 6rro !e)Ke Aa ce saJrax(y sa N4eje rroMr{pe*a r{pKaBa, ,(
To je 4o6zjaro $oprue peBoJrra, Kao Ha rprrMjep ro4 Cym,rra
1904. xa4 ocyfyje noxyruaje Aa ce y Xpsarcxoj erBope BeJr,lKe
xneprKrurHe HoBrrHe sa cys6{ane
HoBor Ayxa. Axo xre.rnr 4a
rrarrpe4yje Ha Ba.nxary, Aycrprja
ce Mopa ocJrarbarr Ha
nar-exr Prau, nogehz penrrr{o3r{y fioJrrr[{Ky (,,rrpeao}erre"
Mycar-MaHa ,r npaBocJraBur,Dr)
xoja he o,qroaaparr Barzxary. A
Ba-TrlxaH 3arlrM HaJra3r4
cnor Hajvrohrrrjer caBe3xrKa y Eevy.2a
OA csera oBora je sna'rajxrje norrrrr.rrio H AvrnJroMarcKo
rracrojane oKo noMrrp€na xprurhaHcKr,o( r{pKaBa. Ono urro je
rrpr rroMe Kaparrlepr4qrlrlrno, ro je y6jefene 4a je,4rrncraene
jyrocroaencKe Ap)KaBe He Mox(e 6rrr cse AorJre AoK
xpr4rrr-hancxe r{pKBe 6yny y rroj pasje4nbeHe. florrrrrsap'n
Burie
roBope o 6yayhoj capa,qrblr r{pKaBa Hero o rb}rxoBoM yje4rnerry.
Taxso crauoBnrrrr€ ?r3Jro)Kro je Cynu.ro pycxoj 4vmlomarvjrl
rrpeKo neHepanHor KoH3yJra A.nercangpa Ca;rnrjarrja
y
Map-ceJby, wrju je MeMoap ga llssoJbcKor caM mrcao:z5 ,,Apyra
reurroha xojy rpe6a caBnagarr4 6rhe 6eg cyMrse rporr.rBJbelse
HOB@TBOpeHOM CTarSy CTBapr4 BTTCOKOT KarOJrr4rIKOr CBerrrreH-crea. Ko4 HapoAa xojr cy AoBoJbHo HaqpeArrr, a norJlaBr{To y rrcreneKTya-nuoj cpegrrrrr4, AaHac ce He tpe6a rrJIauMTIl
pe-Jmrnosurvn< xoxQ.nnrara. Karo.nrr.rxo cBerrrreHcrBo xoje ce crroJba ffHcm{prdrrre u, roje je no cKopa 6r.no sp.no uohno r QanoprsrrpaHo noA pelKrrMoM Xa6s6yproaaqa, rpe6a y3err4 y o6snp Kao eJreMenar c.na6o noMr4pJbr{B tr Kao $arrop HeMupa 'r HepeAa y jeauoj Ap)KaBr4 KaKBa he 6rrr ona rojy rpe6a Sopurpaur, r,4e je sehlrna qraHoBur{rrrrBa rrpaBocJraBHa }r y xojoj he cnJroM rrpr{nrKa qpeAcraBHr4rlr pt{McKe r4pxae 6rarr y ApyroM pe4y. HanrKnyro Aa eHa:KHo noM€uKe n.na4y, xoja rrry je ocr€lBJbaJra cro6oAne pyKe Aa JTHlctxaBa u ga ce 6opr rrporr4B cprrcxe npaBocnaBHe rrpKBe y geMJbr!, ro he ce Karo-JrurrKo cBerrmeHcrBo, KaA noAnaAHe no4 Cp6rjy, TeruKo Ha-Bulr'Hyrlfi ga 6y4e Ha oHoM Mecry vr Aa urpa olry yJrory, xoja uy 6y4e o4peleua. Tpe6a AaKJre lrmarr! Ha yMy ry BpJro BilKrry TaqKy Bepcxor Mrpa rrcMefy Xprara n Cp6a, Aa He 6ra eeex-ryanHa pacqpa usuefy ABe Bepe noqr€ura onacHo opyx<je y pyKaMa cnoJbarrrr.ber Herrprjare.rra. On,qe je uecro nr4rarby o
IIPETIIOCTABKE Y IIOJI'ITIAII'T CPfiCI<'TX PATII'T>( IS4JbEBA
1 1 9
cTapocJroBeHcKoj JrglTJprujvr 9r rJlaroJburler y KaroJrIlrlIKIIM rIpK-BaMa xpBarcKe o6aJre, Tlcrpe r ,4a;rnnaqrje. Hoea he ena4a jyroc.norencxrx xpajeBa HecJrMrbt{Bo sa4o6ltrl,z xajrehe cr,mr-naruje xpBarcKora HapoAa aKo ycne Aa Ao6uje o,4 Baurxana 3a cBe rdpKBe 6es pasnrKe ynorpe6y cnonencxe nrqprrje r4 xpBarcKor jesraxa y BepcKuM o6pe4,uua. Orpanrveraa, roja je sa apervre uocJreArber uonrrStrKara, nourryjyhtr ce 3axre-eNI{a 6e.rxe rroJrrlTr4Ke, ygeJra Cs. Cro.npqa y yflorpe6y ura-roJbr4rle pa3Apaxs4Jra cy BeJrlrKu Aeo xpBarcKor cBerrrTeHcTBa ,r cBe KaroJrnKe tr3 Te o6.nacrr. To je rrl4Tarbe no3Haro, Kao r 6op6e r4 pacffpe xojrnaa je ono npe 6rlo rroBoA, a raKo ercro u snavaj xojr nry npz4ajy Xpearr. flpane4no peruelbe oBor rrxrarba, peuerLe xoje 6N nornyHo oAroBapaJlo BepcKuM norpe6alca craHoBHrrrrrna, roje jour Hrje rsry6r,rno Bepy, ocr,r-rypaJro 6ra o,4vrax, y noqerKy ersr.lctemryrje, noaoj Ap)KaBI,I 3axBaJIHocT r BepHocr BeJIt{Kor AeJra rbeHrx rroAaurKa," To 6u 6nno rrM JraKrue rrpoBecrl4 y 4je;ro, jep 6r HoBrt rrarra, ,,peBHocHr4 €IrrocroJr AoKTprIHa u Nnerfir Jlana Tprnajector, vrjra je 6ro Hajnepnrjr yqeHrK y MJraAocrvr, ersafirao 6es c5rvrrre Ha cycper luor6avra, xoje 6z nry 6r.re ,r3HeceHe y trHrepecy Bepurn( ca ?Icro'rtre o6a.ne Ja,4pancxor Mopa."2o
Heurro xacHrje, Cynrno je 4rpextlro caomrrrtlo Casorrory Aa ,,rJreAe HarDrx KaToJItlKa. . . Apx('rM caAa AoBoJbHtIM rrpo-TerHJrrr Ha rbHx HoBtl cpncKl/r KoHKopAaT c Barrxanou, rojr gaje rorlr oqeKLGaHo cJraBeHcKo 6orocnyxrje, re he y cJIa-BeHcKoM [paBl{y ou_oryhr,rrn KaroJII4rII4Ma eranHo rrpu6.nra'xra-Barbe rrpaBocJraBJby Ao 6omx BpeMeHa. Pexao calr, ,4a he oBaKBy axryrjy njepnrqr r HapoAHI,I Jby4u c oAyrrreBJberbeM rroAynrrparr,r. Cagonoa MaxHe rpe3l,rpHo pyKoM ,t oABparlr' Aa KoHKopAar, cJIaBeHcKa cny:x6a 6oxja ,l cBe re xorvr6rnaqnje Hprcy Hrtrrrra, AoKJreroA ce uana 6y,4e rrpld3HaBao BpxoB'HoM HraBoM rIpKBe".2? Ou je CasoHony roBopro o roMe ,,Kaxo 614 ce -Karo^urlrilra rIpKBa -y "6ygyboj ,qp>naBr4 MorJra rrpeBecrl4 y geKy Bpcry ynlrje ca npaBocJraBuoM qpxsou".z8 Casonoe je ro og6uo (,,Cauo uparocnanre"), a KaA je 5r rrpr6nruruo ucro nprjevre 6paHro .{a;rvraqnjy op, Vbanuje' spl43trBao je y norvroh [paBocJraBHor cBerla cs. I4caxa ,[anuatrurla2e xorvre je nocnehena najneha KareApaJra y flerporpa4y. Ma4a je rsja-Jbr4Bao Aa je ,,oAJryrreH oA KaroJltlqKe IIpKBe" 9r He njepyjes0, Cynrlo je sarcra 6uo rjepan KaroJrHK, upe4aurjr cnojoj IIpI<nT Hero ruro 6u ce Ha MaxoBe ro MoHIo tr r:ortmcJrurvl Ono ruto ra je y oBoMe BoAlrJro 6uuo je l4cro rlrro r'I KoA HeKilx AId[JIoMara ca cprlcKe crpaue: 4a rjepa He nocraHe ocHoBa HoBoM oprxjarsy xoje ce na Eauxarry Ha3r4)aJIo, rrrt-jancray 6es slrra.
L20
M'IJIOPA,4 EI<MEIII4EOcnoea ceera 6rrra je y casnany na ce je4an oA KJby-rreBa qBpcre Jyroenanrje nanasr y BarvKaHy, rra cy HeKr4 cprrcKrr Ar4nJroMarr n cawyr IroqeJrrr saxrrjeaatrr Aa ce c Ba-Tr,rKaHoM ycnocraBe rjeume Be3e, Tr(M nprje rxro cy ro pa-Avrile w Apyre Ap)KaBe. V rolre cy ce ucrv\anwr nocJraHrrlrr y Prrvry r Eop4oy, Mraxaj"rroerh r Becnrh. Mnxajnoenh je To Be3ao 3a ArrrJroMarcKe norpe6e, a Becnvh je nuao gy6;re oA Tora w 6uo ycaMJbeH y Mr{ruJberby 4a rpe6a rhr 4o o6e-harra yje,4ruerra rIpKaBa, zaxo Hrje o6paenarao raxo 6r ro ,{3rJreAaJro. flo.rerxou oxro6pa 1914. o6pasJrox<rro je sanajeuuxy MrrHrrcrpa cnoJbHr4x [ocJroBa 4a BarzxaHy rpe6a wsnhn y cy-cper ,,Ao xpajrrzx rpaurqa" rr oAMax Aao no6rrr)Ke ryMatrerbe one rgeje: ,,Ko4 ,4o xpajmvx rpaHlrrla Ha cycper x{eJbaMa Cs. Ctorlaqe ja pa3yMeM Aa He rpe6a aa [ce] vcnnbytrvr :avr o6ehane yje4nrrerua rIpKaBa, a:<o 6n ce Ha roMe rr3 PrMa nacrojana.no, ,r aKo 6r Havr 3a ro 6r.na eajerwveHa noy3AaHa ,{ HecyMrbffsa uolroh. Baua je nosnara r3peKa Anprja IV ,,Paris vaut une messe!" C ryrnoro Br4rrre pa3Jrora wu 6vt MorJrr4 pehz: ,,La Dalmatie vaut une promesse". Carvro pa3yMe ce, Ha oBoMe nyry Mopano 6n ce nhu BpJro orpe3Ho 14 qyBarr 4o6po ocerJbytBocr pycKy, Ma Aa Hr oHa Hr,rje enue oHaKo rrrKaK-JbnBa Kao HeKaAa, Hapoqrro nocJre rlapeBor nporJraca flo.na-I{trMa. Vocranovr oeo je wroje nrvHo cxBararbe. Bn cre raMo, te hete c npeAceAnrxonn MrHr{crapcrBa r{ BJraAoM tvrohx csec-tpaHrje [porlennrr{ rberoBy ocHoBaHocr."sl PaqyHao je r na 6o.rse o4Hoce y 6y4yhoj 4p>raeer, Kao r na 6o"ny capaArby ca xpBarcKoM eMrrpaqrjovr y ,tHocrpaHcrBy oA xoje cy nerx (Meurrponrh, Cyur"rro, Tpynr6rh) >xrnje.nr.r ca oBrdM r,r4ejaua, vrano vrx Mr4 AaHac jour ne 3HaMo AoBoJbHo.
Mrxaj"noezh je ca cnoje crpaHe 'rMao y rlrqy 6yp.yhvr yrrllaj Barlrxana, paAr4 trera cy @panrlycKa r Enraecxa pa-ArrJre Ha nocraBJbarby caojrx [peAcraBH]tKa KoA Csere cro-Jrr4rle. Enr"rrecxa je ,y Haue.ry" ro 6n.na neh ypa4rna, na 6u u Cp1uja rpe6a.no Aa Kpeue roM cra3oM raro 61 6o.rse oclr-rypaJra capaArby c jyrocnonencKoM ervrzrpaqr,tjom. ,,Enno 6ra KopurcHo Aa vr ;olyt lIMaMo cBora npeAcraBHr4Ka, KaKo 6il ca HarurrM uprjare.rsrMa MorJrr ycneruHo pa4urlr y cMrrcJry Ha-rrrr4x rHTepeca. flpe,4craBuvK 6r lrorao 4ohr y rarnoj vrucuju 3a [oArrrcr4Barbe rr3MeHa KoHKopAara. Jk'rHocr rro troryhnocrr rpe6ana 6n ga 6y4e rs .{a"rriraaqnje r ca r43BecHoM rroJrrrwrq-KoM nporu.nourhy y Cp6njn. Moxr4a 6n sa ro 6ro roAecaH JcsaH Eaja. On4arurbrr pycKr{ EocJraHrK npr Barrxany vr av,-6aca4op eHrJrecKrd HaJra3e onaj rvroj npeAJror xoprcnuu."3z fla-rurhy ce no oBoMe rurje x<yprJro, rra je na AoKyMeHTy sa-6utue>xuo r,3a Aorlurfje octannrr".
IIPIIIOCTABKE Y IIOJII4T'7IIU CPE.CI<'4X PATHI4X II''J5EBA
72L
Oeo je 6uno r:,zr JraKrue ocrBapvfivr. rrrro cy nperoBopr4 oKo KoHKopAara 6rnra ycnjerrrHo oKoHr{anz jour nprje Hero ruro je par 3anoqeo, aJrlr yroBop rwrje 6uo rrorrrficaH. Ka-ToJrrrqKl.r cnrjer no jyroc"noBeHcKr4M 3eMJbaMa :Hao je 3a oBe rperoBope.ss OHz cy mwaJrn nannjepy ,qa JyrocloBeHe npr4ByKy rrrro Brrue Cp6vrjvr,sa a KaA je xouxopAar noqeo Aa 3aKatu-rbaBa, y roMe cy ce nupjenn npcrur 6e.rxe Aur^Jrol,r.aruje xoja je ctpaxonaJra .qa tl{M nyreM ne 6w KpeHyJra r4 TeK crBopeHa A.n6aHrja, na cnoje KaroJrr4Ke Be3aJra Ar,rpeKTHo 3a PuM a He 3a Ee.r.
Konxop,4aroM ce xrje"na ocrryparr norpe6na nouoh Ba-rrxaHa.35 V cpncxoj Ar4nJroMarr{jr saroaapaJra ce r4eja 4a ce 3a fioJrtrrvrKy Ebew:lax parHrrx qr4JbeBa r4cKoprrcre raKBe uohne [HTepHar{rroHaJrHe oplaHrr3ar{r4je xao Irrro cy KaroJrr{rrKa rIpKBa, cao6o4xr,r 3vr4apv u coqvjanvrcaM, 6e3 o6srpa Ha ro ruro ro tpoje nurje r4MaJro MHoro sajeg,rurvxora. Kacurje ce noKa3aJro Aa je y oBoMe najeSrxacHrja no4purKa AorrrJra oA KaroJrr4r{Ke IIpKBe. ,,fne4ajyhr y Eaponr BeJrHKy cHary uefyHapo,4uux opraHr3arlr4ja (xaronrrraHcrBo, cao6o,4no 3r4AapcrBo r coqrja-nu:ana) - urcao je Hrxo.na CtojaHowrh - fiuraJrrr cy ce MHorr oA Hac Aa JuA heruo ce Mo>KAa Mohrd ocronrrr na xojy oA rbxx KaKo 6ra ce ocnoco6uJni Aa, KaA ce noBoJbHo peurld nr4Tarse Ap>KaBHr4x rpaHr,rlla, r4cKpeHo jyroc.noneHcKr4 Hacrpo-jenr eaevleHTr4 roBeAy Apx(aBy nyreM npaBor Hanperxa? IzIn-TepHaIIr4oHaJrrIr4 cy ce oArcra 4oqHnje yMeruaJrlr, alrvr y pa3HrrM npaBI{tIMa: cro6o,4uu o.n4apn c Hajenue [prrBrrAHor, a
Karo-Ju4\u c Hajnrure crBapHor ycnexa."36 Wnax, coe Hrje 6r.no y raKTr4qr4, yr oBa Mzcao je rcroprajcrr ycaxJra uexajyhr rlpeA Kar[jaua none rcroprje KaKo Aa ce y Herp[eJbrrBrrM lr saeafeurnn pe.nlrrrjaMa 3acaAr{ 4pno Syn4aMeHraJrHor Ay* xoBnor je4uHcraa, 6es xojer Jyrocnaerja uehe 6raru uepcra r 6es rojer he cBaKrr penrmruo3nn cyKo6 y cnujery vmaret Hyx{Ho r cnoj 4omahr oajex.
V xonxopgary xojn je cx,non.nen rrprje para, na parrr-$rroaaH 20. nnapra 1915, r cp[cKa BJraAa r{ KaroJrurrKa rIpKBa HarrpaBr4Jre cy ysajauue ycryrKe, Ha4ajyhr ce Aa he rrrre noseharr caoj ytr,rqaj na ouoj Apyroj crpaHr4. Katoayr.rxa IIpKBa je ajeponaaa Aa je urnne ojava.na cnoj yruqaj Ha npa-BocJraBHe y Cp6ujut r Maxeg,ouuju, a cprrcKa BJraAa je lrz-cJrlrJra Aa je ro uprvrjep 3a KaroJryrKe yr3BaH Cp6rje xojr 6r ce rsajecHNvr o,qpeg6anaa y KoHKopAary (crapocJroBeHcKr,r o6pe,q, rJraroJbr{rla, hupunuqa, cpncKr jesnx) rrprr6Jrt4>t<r Jrrr rlpaBocJraBnr,rMa 14 TaKo rIpKBa 4o6rna HarllronaJran gyx. Taxo 6r ce najraKrue acrrMr4JroBaJrn KaroJrr4rrKrr An6anqr y Cp6vrju. Konxop4at ro Huje [ocrr4rao, a.nu je osraBJbao lrcropujcrla
.1,22
MI4JIOPAI EKMEqI4BcyA6oHocrry MorTfiHocr Aa KaroJrl/rqv y br4puJrfi\n u cpncKoM jeranfeny He BXAe AyrrrMaur{Ha KaroJrl4rlaHcrBa ,r rI4Me rpa-nrqy croje ajepe, Hero Aa BnAe u ceoje ajepcKo ocrBaperbe, Kao rrrro je rr rrpaeocJraBHr(Ma AaBao uor5rhnocr Aa y Karo-ruvxoj rdpKBlr He BIIAe yJbe3a y cBoM HapoAy. flox5ruranano ce 1914. Aa arpapur Earxau, Ha KoMe je qpxna 6rna soAo-AeJrHlrqa uaqrje ra ogpefunaJra AplKaBy, AaAe tran uoryhnoc-Tr4Ma rdcropujcxu cMrcao.
flo ,,3axorry o KouKopAary rsrvrefy Cp6rje rl Csere Cto--Jrrrrle y Plruy" op, 24. jyna 1914, nana je 6no o6asegau Aa cpncxoj BJraAv AocraBH I4MeHa KaH,4HAara 3a apxre[trcKona ,5eorpa,4cxor rr erll4cKona cKoncKor ,44 oBa Br.lgil tlMa Jr?I pa3-.Jrora noJrlrrr4qKe vr:rm rrpvrcarHe rrpnpoAe, xojr 6r rowre HailMe-HoBarby craja.nr ua nyty".87 O6a Jrlrqa cy ce 3aKJlr{rbaJra cp[-€KoM KpaJby 4a nehe 6ogpnru cBeruTeHI4Ke Ha paA rrportlB ,qpx(aBe. V Eeorpa4y, uJlvr oKoJru\v, ycrErHoBJbl/tBao ce je4an ceMruap ,,4a 6tt ce fipurrpewturrt cprrcK]r v,ta4uhu 3a ptrMo-Karorr4.IKe cBeurteuvtKe". Vpegnhe .ra IIpKBeHa BJracr 14 o IbeMy ce craparr, a cprrcKa BJIaAa Je 3a To AaBaJIa cxoAlry roArrrrrby nouoh. ,,HacraBHr jesrx 3a rIpKBeHe rrpeAMere y oBoM ceMxnapy 6nhe cp[cKl4."38 Bnaga je rrprsxana.na 6paxone cKJronJbeHe npeA KaToJrrqKtfM cBerIrTeHuIIvrMa tr fipaBo Karo--Jrr4rrKrrM AyxoBHr{M cyAoB}rMa 4a pjeruanajy cnopoae. cynpyr
rs wrujeruanor 6paxa cKJrorrJbenor rrpeA KaroJrtrrlKttM eBerrne-HlrKoM rrvrao je fipaBo ,,Aa yroBapa 4a he Aeqa I'I3 ror 6paxa ,6rtlt sacnr4TaHa y KaroJrtlqxoj neporcuoBecrl,I".s0 Karortrlxe
r{pKBe no Maxe4omjr npeua3r4Jre cy oBIIM 3aKoHoM tr3 Ha-AJrex(Hocrr/r Bjepcxe [ponaraHAe y Pruy y peAoBHo crar6e.
To cy 6unr xpymrtr ycrynrlr xoje je cprrcKa B'JraAa Jrqtr-HlrJra Karo.nr.rxoj qpKBI,t. V naxnagy, ApxraBHlr cexperap Ba-"TXKaHa, KapArHan PaQaen Mepr Aevr Ba.n, Kao cynorrrucuvtK
oBor 3aKoHa Aao je ceou KoJrerfi ca cpncKe crpaHe Mrnenxy Becrrnhy jegrry rsjasy ,,y Aonyry vr r.ao cacraBnlt Aeo
KoH-xop4ata" xoja ce oAnocr Ha rrp'rcHarbe cp[cKor jesrxa u hu-pr4Jrrrqe: ,,ILeroBa Cseroct npucraje Aa KaroJrr4rl[ JrartrucKor ,o6pega KpaJbeBtrHe Cp6uje ynorpe6e y CB. Jlrtyprrjr cra--pocJroBeHcxr jesrx r rJraroJrcKa cJroBa y oHrM napoxvjaua
xoje he ce noce6lcle Ha3Haqlrru Ha ocHoBtt jesnxa xojrrvr ro-Bope Aorl,rqHr4 rrapoxiljanr. Cenn rora, Iberoaa Cnetoct rrpo-Tex<e Ha re napox]tje o4uyxy Cn. Konrperaqrje o6peaA on 18. geqen6pa 1906. 6p. 4196 y KoJrrKo ce y rsoMe (!) ypefyje -ynorpe6a Prarucxor o6pe,4nrxa (npn xpurrerbrrMar BeHrIarbI{Mat
norpe6zvra r r.4.) Kao r rreBarba vr lluraHba MoJrr/rraBa, a[o-croJrcnr{x nocJrarrIll{a r Enanle.rsa Ha cprrcKolt jesrxy' O6pe4-:rrx, Enar$eJbe ,r MoJrI4TBe o xojm'ra je roaop y FoprbeM crarsy
IIPETIIOCTABKE Y IIOJI''T'I\U CPNCK'TX PATH'!)( III4JbEBA
123
IvIOry ee ruraMrrarrr KrblDKeBHt(M cJIoBrlMa KoJa cy caAa y yrlo-Tpe6r y Cp6Njn."ao
Oae o,4peg6e rgrneAaJle cy Cpiujn xopnurrje nocnnje as6;nja*a para Hero qprje us6nja*a. Axo nlrrura ,4pyro, 6ap cy AaBaJre HaAy Aa IIpKBa Hehe noctaru yrotltlrrrre cenapa-Tlr3Ma lr ,4a he rocrarl,I rrpar pa3yvlrjerana il capaArbe, a 6r;re cy rraj6o.ne cpeAcrBo sa acl4Mrnaqrjy KaroJleruKr{x Al-6arraqa. Mefyrrnr,r, xa4 je par rs6ro, 6pso ce [oKa3aJro Aa aerrxoj HaArr HeMa ujecra. flprje cBera, par ca Aycrprjou r,rnrao je caM no ce6u, u 6ez 6anrancxe peaJrHocrr{, neh y rrpr,rHq[rry njepcxy n IIpKBerry crpaHy xoja ce oA caBe3HtrtlK]rx seMaJba najnrrue rrpurvrjerrvmaJra Ha Vbanujy r Cp6xjy. Ka-ToJrilqKa rIpKBa je rrpanNra NsnjecHe cMembe lnarrjancxovr yJracKy y par Ha crpaur caBe3Hr4Ka. Herra KarorttqKtr JrvtcroBvl rroApx(aBaJrr,r cy lbervravxy,al a rbeMaqKa 3BaHtrqHa nr1flra qaK rrpzjerrura xta.nrjaxcxoj AxrrJroMartlju la he rpaturr crje-ToBrry BJracr naue.42 AvrH ruasHa orurpr(qa oBe rIoJIt{T[Ke oA-HocnJra ce Ha Cp6lrjy. Batrxan je rrvrao rvrHoro pa3Jrora Aa y oBoM cyKo6y uo,4prxana Aycrpr,rjy, tuju je qap Hoclro ruryrry arrocroJrcKor BJraAapa, raKo caM nana BeneAuxr XV Hrje npe-y3vrMao jacne o6anese. KaA lwy je qapeB rrocJraurK Tpa)KHo ga Barraxau oAroAr,r parn$rxaqrjy KonKopAara xojr je sa nocJbeAr,rr{y Morao wmargr qp}rBJraqerbe rberoBrx no4anr,rxa jy-rocJroBeHcKNx o6.nacrr cpncKoM Ha\vonanru3uy,as nana na raj saxrjen He 4aje jacrry caruracHocr.aa Anu caM nana Hrje Ba-TfiKarr, vr He rroHar[a ce yerjex rcro.
Hera.rHa je npe4craBa Aa je BarrraH y rrplaHrrrany 6uo Trporr{B C.noseHcrsa rr cJroBeHcKe }rAeonorrje. On je
Sanopr-3oBao KaroJrrrrrKo Croseucrso roje je 6r"no rrvlToMo sa Aycrpo--Vrapcxy, a ne C.noseHcrBo yomrnle xoje je [peMa rroj 6rno
nenprjare.rrcKrr pac[oJrox<eHo. V Barrxany ce traK :tavrcJrgrlro va 6n Croseucrso yonurre MorJro rrocrartr Sarrop 3a rfirrpe*e rrrr3Me y KaroJrlrqxou carjery.as flornrcllBarbe KouKopAara ca Cp6njou 6r"no je rJroA Ayro uamr$ecroBaHe re)Klbe Aa ce ,,y Ao3BoJbeHtrM rpaHr{rlaMa" HaqnouaJrrsyje JrH}IBep3aJrHocr r(aroJr?FrKe penrrrje. Er.ro je ro He caMo KaroJIrrIKo
rrptr3Ha-rbe cplcKor HapoAa Hero r4 rrpr3Harrptr3Ha-rbe cp[cKe naqrje Kao ,,BpI4-jegnor oKBr,rpa 3a xapMoHrrran pasnoj KaroJII4IqaHcrBa", urro je 4oao4rlo 4o cyxo6a ca aycrprjcxxu cBerrrrencrsoM.ao KoH-Kop,qar je Baruxarry orvroryhaBao Aa r.nna 6o.rrN KoHTaKT ca oHrM KpyroBrlMa 6yrapcxr opNjenrncaHe 'rHTeJrrrenqrje y Ma-xe4onujlr xojr cy re>rsrJrrt 3a ycflocraBJbarbeM ynNje ca na-noM, vJrn 'rar 3a npeJracKoM Ha KaroJrrrlraHcrno. Byrapcxr
qap ce y noneu6py 1913. jagao y Be.ry Aa je uarra nacnBaH y oBoM nrrrarry.aT Aycrprjcrcr Mlruucrap crroJbHr4:K nocJroBa
t24 MtrrIoPA'4 EKMr
o6ehaBao je HeKo rrlrrarbe rrynca y Batuxary ("Ftihl-ungsnahme").
Iz1axo je ocHoBa Bart{KaHcKe noJl}trtrKe 1914. 6rura 6op6a ga noBparaK Ha cejercrr MXp, rroA crapr(M nanoM llxjorvr X (nana ao 20. aBrycra 1914) 6r;ra je je4na Qaea xa,q je Ba-TrrKaH aKTttBHo roAp)KaBao aycrprjcxo o6pavynanarce ca Cp-6rjovr. Eanapcxr ornpaBHttK nocJloBa janro je cnojoj BfiaAr 24. jyna 1914. ga ,,rlana o,qo6paaa crpory aKlrqjy Aycrprje rrporrrB Cp6uje u HeMa BrcoKo MrtrrJberbe o aojcqr pycxoj r $panqycxoj". Cpucxr noKper ,,caAa npeAcraBJba Hajaehy onacHocr sa nocrojarbe MoHapxuje", a naua je roM [ptrJrtlKoM H3pa3r4o n cnoj crpax o,4 naHcJlaBil3tta.a8 O,4o6paaao je xax<-rbaBarbe Cp6rje, na je 29. jy;ra 1914. rsjaBtro aycrpoyrap-cKoM rrocJranuKy 4a y Cp6uju r.up:u ,,Kopo3rrBHy 6oaecr xoja he npennenonn 4ocujetfi Ao Br raJrHor x<trBIIa MoHapxtrJe r pa-3opvrru je. Ayctpo-Vrapcxa, yrpKoc cBttM eKcrept{MeHTtlMa roje je 3aArbtrx ro,4r4Ha npaBrJra xyprja, octaje er3eMnJrapHa KaroJrrrr{Ka Ap>KaBa, Hajuepurha repfaea ujepe xoja je qpxnr rrpeocraJra. Pyurenevr rora 6eAelvra I{pKBa 6n uzty6una cnoj najrvrohHrjr ocJroHarl u sugjena KaKo raAa najjauu 6opaq y 6op6r nport4B [paBocJraBJba".4e TrMe je r roHxopAat ca Cp-6rjorvr o3HaqeH Kao ,,eKcfleptrMeHar 3aA]bt{x roArHa", uaxo he ce BarrraH [oHoBo npahatr roM eKcnepnMeHTy rroA HoBI4M rranoM. Ko.rrlrxo cy noHyAe na yuuiy oA crpaHe HeKI4x cp[-cKrrx ,4r{rJroMara yrrlraJre Ha HoBy oprjernaqr,rjy, nuje uo-ryhuo er3aKTHo ycraHoBr{Ttr. floAatax Aa cy 6eorpagcxr no-noBr nouy4ovr ynrje xacnrje npugo6unn 6ncxyna Jer,nrha r,r HeKe Apyre cBelureHr4Ke 3a Jyrocrarrjy,so uraurta ne xaayje y roM [orJreAy, raxo je rHTepecaHTaH.
Mefyrrrvr, crBap ce raKo paswtja.na Ha Apx<aBHlrM tr IIpK-BeHt{M BpxoBrrMa, a o6r,t.ran KaroJrtrqKl4 x [paBocJraBHr,I Ha-poA Hr,rJe ce noH€Iurao npeMa oHoM Irrra he pehr Cynruo y Prruy nnm Huxona flarurh y Hrury, jep rrrxoaa MI4ruJbetba nuje nr 3Hao, Hero ce noH€turao oHaKo KaKo My je xasrnao ceocKrr non. A oHo rrrro ce 4orafa.no y HapoAy Ha 3eMJblrt noKa3aJro je aa je pat 6No javr o,4 xpr,rurhaHcKxx IIpKaBa. He canno Aa upaBocJraByr ,r KaroJrt{qr Ha BarKaHy y orpoM-noj nehrnr nrcy je4rancrBeHtr nero je par trAeoJrornKvr u
rro-Jturvr':rKtt pas6uo cBaKy oA rbnxoBrx IIpKaBa noje4rrHavno, traKo najuane KaroJII4tIKy. PNjev je uajnrure o IIpKBama y Ayc-rpo-Yrapcxoj. Katonrvra qpxra je 6una je4rncraenuja, a rbeHo HecJrararbe ca 3BaHrlrqHoM noJrtrrHKOM tr3 Ee'ra t}Itre ce yrJraBHoM Hg1)Ker nptlMopcKon cBerureHcrBa I4 rrex ornop je Ha w*AwBu4ya;lHoj ocHoBn. flpaaocnanHa IdpKBa je pas6zjena, a rbeH HapoA rorbeH y HeKI4M noxpajranaua. ,,tf3rreAa.ro je
IIPETIIO TABKE Y IIOJII4T'IU'I CPIICKI4X PATTII4X II'IJbEBA
126
Aa ce Bor 4parx 3arcra ua Cp6e paxsbyrrro, a qapcKa BJracr nacroja.na 4a roj Jbyrebm AaAe nyn rr3pa3."51
flpr o6jaatr para, rrpaBocnaBHe r{pKBe $oprvra.nno roAtrF x<anajy 6e.rxr 4aop. 3aujeHrx KapnoBaqKor narpujapxa 'r3-gao je 29. jyla 1914. npornarraaqujy cBerrrreHcrBy 14 cpncKoM Hapo4y, onoumyhr Aa je ,,HacraJro no cBe Hac B.peMe rerrrKo lr os6,'rJbHo n cBuwa je narua Hajcneruja Ayx<Hocr
xprruhan-cr'a tr rpafancxa, Aa paAr{Mo najcaaecnrje u najo4aHzje sa go6po caoje oraq6uue, n raKo r o4 caoje crpaHe nprroMor-rreruo lberoay BenrvaHcrBy r lberosrrM BnaAaMa cperHo r rroBoJbHo peruerbe 3aAarKa, xoju uuje HH MaJreH, a Hr{ Jra-raH".62 Cnr.r.rHo crarbe 6ruro je r{ ca [paBocJraBHoM rIpKBoM y Bocrrx.
Karo.nr,r.rxe rIpKBe cy 3BaHrrHo rroApx<aBare Aycrpo-Vrap-cKy, a 3a HeKe oA rbxx (Xpnarcxa, BocHa), jesux oBe noAprrr-Ke rrpeBa3xJrasro je yo6r.rajerry KoHBeHrIlroHaJrHocr n orKpr{-Bao )r(eJby Aa ce rpeHyTaK ucrlopvrcTu sa o6pavyH ca 3aKJre-TvrM Henpr{jare.rrena. Karonuqra r{pKBa y Aycrprju 6ulr.a je ,,exreslljacrnqnu o4cjer Apx<aBe xojr je ,4je.nonao y ,rHTepecy BJraAe Kao ruro cy pa4uiln BojcKa, 6rporparrja u noauquja'. Eyxaprcrr,r.rKx KoHrpec y Eevy 1912. nperBoprro ce y alo-Teo3y xa6c6ypruxor KaroJrrqaHcrBa, a rIpKBa y uoHapxrjr je 5rnrjer no4peflrna;ra,,JroKaJrHa narplrorcKa pacnoJro>Kerba'( ArKTarr4rMa nane. On je 6ro roA eranHnrvr yrnqajeu jesynra.ss
To ce crarLe joru nrure noreHrlr/q)a.no y 6arxaucKr{M [poB]rr-ql,rjaua rronapxrje. Kpraqr 3a areHrar H par ner4je cy 03-HaqaBaHH Kao rrpmaAH,fiIr{ Apyre xpraurhaucxe rrpKBe: ,,Vpor-larz:1vr cy 6nnu pw:uhalru (Cp6u). flpox.neru oBu crBopoBr Ha-ByKorrre ToJrrKy Jbary r,f cpaMory Ha Haury MrrJry AoMoBnIJy, Aa je Hrfirrra wrje xa4po us6pucaru.rs4 Y roBopy rojHrqrua
xoju ngy Ha cprrcKx $pont, 6rcxyu IIIaprh BeJrr4 y Capajery 31. jy;la 1914: ,,Hajrpnje ja narvr qecrnraM Ha roJrrKoj rrr-Jrocrlr Eo>rrjoj. Mpr.nocr je, 6paho, Bo:xrja Luro cre o4a6paur sa 6opqe r jynaxe Harrre Mr4Jre AoMoBnHe. Mraocr je Eo>xrja rrrro BaM je ero AaHo, Aa 6epere HeyBene JroBopnKe, xojrola here onjenrrarr{ noHocHo qeno cnojoj ora\6wnu... Ja nac, .qparr4 nojuzqr,r, uehem rroA oKpvrJbe rr rro,q uohny 3aurrxry
Harue Apare locne, Haure ne6ecxe Majxe rr 3aurrtrrHulre."s5 Bncxyu Mlrurrh je npouao,ro y Mocrapy Aa cKynJba Ao-6poao.rsqe y nojHe je4unzqe, ,,y raMourrbr,r 4o6pororaqKu Kop-rryc". florjopeK l,ry ro nuje 4o3nolno.56
C.xrqno craHoBrrune trv'a u KaroJrvFrKa r{pKBa y Xpaar-cxoj. V oKpyxrrrr,rrlt'r noBoAoM xs6rjarra para, na,46zcxyn je no,4cjerNo ejepHr,rxe Aa je ,,par c Kpa.rbeBuHoru Cp6rjou or-noqeo, jep nrrpa He Mo)Ke 6l.aru c A1rruMaHrtHom, xojr caefep
L26
MI4JIOPAT EKMEII'IE3JrorryrHarrKn poBapl,( Ilporl,fB MoHapxrje, Harrre Apx<aBJbaHe noAjapyje Ha He3aAoBoJbcrBo, Bje.ilrro Kyje cflrerKe r ypore. Harua uonapxnja seh Hexofi,rKo roAr{Ha ,r^uBvr y rp3aBxrlaMa xoje yrpoxanajy jannr ropeAaK r nprje.re 6raroc:rarre lbeHrrx Hapo4a". BojHrqN he ce 6opuru, a oHn xojN ocrajy xo4 xyhe lorajy ,qyx(Hocr' ,,Ausarv. pau[4peHe pyxe locnoAy rorryr rbe-roBlrx cJryry Mojcrja ra Apona, nera 6r urro nprje r(a3Hlro nenprjare.na, a rrolrrjemao no6je4y HarrvrM AlrrrurrM r,r xpa-6pnr veraMa".57 Ceaxr AaH rrocJrrje urace, rro r{pKBaMa cy ce MopaJre o6asJbarz janne MoJrrffBe ,,sa cpehy Harfier opy:rja, Te r,rMaAy )KyrrHrrrlrt ra npe4cmjnrrqrr TIpKBN c ajepnr.na [yKoM w3uoJrwtw Jlmrar,uje cnrjy cBerrln( c MoJrrrBaua ogpeleuru y ,{njerlesancKoM KareKrr3My 3a nprjervle para".re V roaopy na-poAy aBrycra 1914, nag6ucxyn Eayep je ronopro 4a je par cget.59
CnaxoAnesHe MoJrrrrBe noc;rrje Mrce 3a no6jery ayerprj-cKor opy)Kja vrrane cy r no KaroJrrqKr{M qpKBaMa y ApvrrrM noxpajrananra, a y 3aograJroM ceJbarrKoM HapoAy arpapnor Ea.n-rana 6r.ne cy AaJreKo jave r e$rxacnrje oA 'rKaKBe rroJrn-TrfirKe ra4eo.rrorrje. Onaxso Apx€rse qpKBe noMorJro je 4a ce y roKy para jom Bnrre noseha pacqjen y ajepcxoj uacr pa3Jrll.rerrvrx qpKaBa. To je 6no nocreAnr 'rcropnjcnt vcfiur Ha KoMe je rrponjepaBaHa BaJbaHocr mra ,qpyurBa Aa >r.nBer no $rroso$njr xoja rcnoaje4a rrprMar .rsy6aer HaA nowrKoM.
[a nu je uor.no 6uru 4pyxvrje xa4 je orpouna eneprrja yrporrreHa Aa ce nocrnHe pacqjen uely qpxrama ,r Hapo4rtMa. Brcryn Jer.nrh Ap)Kao je nojrrrrtrrMa roBop rrporrrB Cp6a ,,3a-KJrernx nerrprjare.rra caMora l/Icyca, [prqn'Hor y caKpaMeHTy Jbf6aBr4".60 V XeprleroBvrtru je 6lrcxyu Mrurrh HapeArro Aa ce y cBrlM rKynHrrM rIpKBaMa oxo 6-7 carr JrBetre Hapo4 oKynJba Ha 3BoHo, MoJrrr KpyHrlr{y rrpeA cBgrrM caKpaMeHToM, njena ,,Tantum ergo" r Ha Kolqy ,,njepwlqnua 6rarocnoe ca flpecBerlrrvr no4r,rjeJrtrrru" rpe6a.61 Cupr cnarora rreKa, aJrr{ 'rMa pa3Hr/rx HaqfiHa yrffiparba. ,,vuprjerr 3a cB. Anourro.ncxo nprjecrone, sa 4o6po AoMoBlrHe, sa 4o6po cBora HapoAa, 3a :larp n peA y Ap)KaBff, jecr cnera crBap, jecr uyvenrrK, KoMy he 4parra Bor y He6y eje.rHy n.nahy AarH, AoMoBn:aa fi HapoA sje.rno My 3axBaJrau 6ynt ." florjopex je uucuexo noxBaJrlro rberoBor ceKperapa sa roBope nojnrqrlra [peA oAJra3aK Ha $ponr.62 Mefyrrrvr, KaA cy us6une AeMoncrpaqrje rrporra Cp6a v nol{eJrl/l HanaAr4 Ha lblrxoBe rIpKBe, a BJracT yBeJra onca,qHo crarbe, 6rcryn Mrurrh je ruar rp:DKrro oA KaronrqKor Ha-poAa ,,Aa >rlrBr y cJro3r{ ca cBrrM ocraJrr4M, ua xoje ejepe ga 6uo". He uoxce ce pehr Aa je TIFKBa BoArrJra aHTrcp[cKy uoJil4Ttn<y ArrpeKTHo. Ona je 6lLra cnjecHo rrpeA€rx
lfficrpy-IIPETTTOCTABT(E y rrOJIr{TnfiJ4 cpilc.r<tf)r pATHr{x urrJbEBA
L27',
MeHar y pyKaMa xa6c6ypurKe Ap>KaBe Koja je BoAr4Jra ry no-nvrrvrry. I4ua nexe nese Nsuefy cTr4xoBa qapy (,,A raMo rope-c He6erope-cxor rope-cBoAa y parope-crourjy cBoM sazjes4a je4na rIaKJrr4 n ru.pa sa Xa6s6yprrrKr,r AoM") n nujecru y je4Honr ejepcxou
Jrl.acry o najnonrjeM Mo,qeJry rbeMaqKor ro[a.
To je 6rta no4prrrKa 3a no6je4y y pary, rLeroBoM He-. nocpeAHoM norrerKy, a ilpaBo craHoBr4rure sehffHe KpyroBa xojr cy ce Apxr€urrt KaroJrr4qKe r.IpKBe xacnnje je
Sopmy-Jrncao 6ocarrcxr na,46r,rcxyn Illra4nep:,,Crporo KaromrrrKrr' KpyroBr4. . . upe4er$ajy Aa he no,4 BJracrrrr npaBocJraBJba Ka-r.olru'rKgt x<r{Bor Mopar}r 4o>xnnjeml fipouaAarbe. Pe.nr,rruogno rn4rQepenrna rr sehrM,4rj enou aHTr,rrIpKBeHa rrnTeJrrrrenqrj a HarrporlrB ne rreryje raKBo MrrrrrJberbe r seh je nehrnr 4N-je.nonr je,qltrcrrena y ugeju xoja ua4a rlrM Kpyronn jour o4. nplrje para, yKoJrlrKo oH nrje uo4 yrrqajeu KarortrtrKe rIpKBe: ocHoBarr4 6o;ry HarIuoHaJrHy, rroJrxrrllrKy rr ilplrBpeAuy er3r4-crenqujy npranajarreM npaBocJraBHoM Cnonencrny." Crora je-. gruo pjeurerse Jre)Klr y oKyrrJbarby Karofirqrnx o6.nacru Jy>x-nyrx Cuos€Ha Ao ,{prne y jeAHy rljemany, erJrer y oKBr4py ayc-rprjcxe nnonapxrje, grJrvr,,Kao MrrH'flvryrvr yje4rtserre Eocne lr Xepqeronrne ca XprarcKoM, Cnaaonr,rjorvr r,r ,{anrrarlrajovr". V rrporrrBHoM, KaroJrlrrlrrMa Eocne nprjerr onacHocr oA npaBo-cJraBJba, trJII{ caBe3a rrpaBocJlaBHtlx I4 MycJrrrMaHa, npl4 qeMy 6z xaro.nrrqgr,,6grJrvt norr4cnyrrr rao 6esyrnqajna Marbr.rHa".6'l
floc.rse,qr,nle osn< njepcKrlx Hecnopa3yMa, xaracrpo$alne" cy 3a 6y4yhnocr. Hosa Ap)KaBa roqera ce pafarr y ycJro-arua xpajrre ujepcxe HeroJrepaHqrje. A ro4rne 1914, njepa je na Ba.nxarry jorrl je4Nnu coJr:r^4ar ocHoB JbyAcKe canjecrr. Taj ocnoe nrje 6ro ocr{rypau noaoj 4p>xaByr, a qrajeaa sea-HrrqHa rr He3BaHr/Grna jyroc.noBeHcKa rroJDlTr4Ka nouurca.ra je. BeJrvrryr [oAyxBar y canroo6rvraur4 Aa he y pary ycraHoBrrrr4 coJrIlAHe rr 3ApaBe reMeJLe HoBora ApyrrrrBa rojeu qpxna nehe. 6uru rparrnqa na4,rje r4 Ap)KaBe. Cnjercxa Ar4trrJroMarxja 1914. paqyHa Ha oBo n He n'v4et peaJrne ocHoBe Aa ce saxrjenra sa Jyroc.rranrjovr o6jepy.rxe no4p>xarajy. Ha nrrarse pycKor anr6aca4opa y Huruy uoqerKoM 1915. 4a Jrr4 xpBarcKr,r Hapo4, x(eJrn je4rncrnerry Ap)KaBy ca Co6rvra, @pano Cynzno je oAroBopr4o ,,AaHar[rsa renepaqraja y uehunr.r nnje, ann oMJra-AuHa y BeJrrKoM AeJry ce reuo.rryje 3a HapoAHo je,4ltrcrno Cp6a r Xpnar4".6l I{prra je jour Br4rue rroAp)KaBaJra oBo He-rarr,IBHo onpe4jereme sehrrne. V rovr je ycurjeuaJra roKoM 1914, naxo he y noc.rreArbrM roArrHaMa para y rou oc.na6urr u 6vtvu neuohna 4a cnpnjevfi pacnaA rlapcrBa.
Cpncxa IIpKBa y Cp6ujr 6nra je je4rura roja nrje wr$alra ranjyroc.rroBencrcy rro3aAr4rry, nurepece r qjearlry xojy 6r uo*
128
M'INOPA,4 EKMETI',I1paJra 6paunrll y roKy para. Mopamrr.l ocJroHarl aa Pycrjy ,caMo rroMa:Ke caBe3Hrvxoj crnapr. Taj ce ocJroHarl jour r
neryje, ua je y nporehe 1914, nosoAoM qpocJrase 1600-10-gr4rurbrrqe Mu.nancxor eAlrKTa r poferua rlapa KoncraHTr,rHa, pycru rlap Aapr4Bao rIpKBy y Hrnry cKyrrrrM upr6oporvr.65 LIs-6rjame para 3areKno je ry rIpKBy y BeJrrrKoM MopaJrHoM yc-lorry, aJrv MarepzjanHo oc.na6.rreny s6or aojnzx uo6r.nrga-quja o,q L9L2. u orpoMHe eneprrje xoja je sa 4nrje roArrHe yrporrrena Ha wcrucKtrnarse 6yrapcKor qpaBocJraBJba y Maxe-.4onuju rr KoHcrur)[,rcarbe cpncKor.
Cpncxa rIpKBa je 4rje;rrla roJrrrrr/rrKy ,{Aeonorrjy cnor jannor MlrrrrJbelba, rru npr,rje ulro je cpflcKrr rrpaBocJraBHr{
cBerureHr4K neh nooAasHo 6ro Jrrrrao y eo]crno norr{TnqKe rraprrje. floruyno yjeglrnerse cprrcKor HapoAa, na [peMa roMe
r{ AoBprrrerbe cnoje &rracrerre je4uncraexe opraur3aqrje, qpxna je ysNua.ra Kao rrpernocraBxy 6y4yhnocrra. Ka4 par us6uja, y roMe n maje MopaJra 6zrr,r naporrrro rJracHa, neuro s6or HeAocrarKa ApyrrrrBeHe norpe6e, norrrro n caMa yujenu ;laa-'Tr'rqHa y6je$rema cprrcKor jannor MrflrrJberba, a Herrrro r cTora
ruro rs6rjarbe para r 6orvr6ap4oBarbe Beorpa4a Jruocu no-Merlsy y trcJralr(erbe rbeHrrx jannrx rJracr4Jra. Caoj rrporpann '$opn'rynrca;ra je nocnrje no6je4e na4 Typcxou r EyrapcKoM
1 9 1 2 . u 1 9 1 3 .
Ibene sBaHrrrrHe HoBXHe cy [peA o6jaay para rrJrHe trJra-traKa o MoAepHoM r{HTeJreKTyaJrr3My ra 6ory, o oAHocy corlr4-ja.rrnsua u penuruje. 14 cBeMy onoMe ruro joj je npe4craBJbaJro v3a3oB y paseojy MoAepHe cpncKe KyJrrJpe. Mr,rry.ne 6a.n-KaHcKe paroBe 4oxorejera je xao ,qje;runrrrvHo ocrBapebe 3a-oqarKa cpficKor Harl]roHaJrnor yje4ltrerra. ,{a 6r ce ono Ao-.BprrrlrJro, 6ro je norpe6an AyxoBur,t npeo6pa:xaj napo4a: ;Cpn-cxa roj;Cpn-cxa je y parowrMa u3Bpr[nJra caMo je4an Aeo HapoA-]rora 3aAarxa. Ca4a, y Mr4pHo ,qo6a, gyxrHr cMo nsBpurvtr:r4 .npyrr, xpynnrjr 3aAaraK y )Kr,rBory HapoAHoM. Ono urro je
cpflcKa nojcxa norreJra MatreM, AyxrHa je cpncxa uHTeJrnreH-qrja 4onpurlrrrr nepoM. Cpncxra upKBeHr ,{ rpocBerHr paAHrq}r ,qyx<Htr cy rpocBeroM Hony Cp6ujy rpenopoAltrr! y Ayxy Caszue Hayre; cne rpa$ane y lroj y cBeMy usje4Ha.rzur c
rrapoAoM y crapr{M rpaHrrlaMa Cp6uje. Ka4 4yxonHo yje4nnerre .rlocrl4rHeMo,
Mr,r heuo 6rrr naj6.nnxe BpeMeHy, xaAa he 6rrr,r ocrBapen cpncKlr aMaHer, Aa ce qelo Cpncrao yje4rHu Ey-xoBxo u rroJruryr"tKrd.*66 To je m(caHo Ha HeKoJrrtro ujecer5r tpep, uz6njarre para.
,{a ce no,4 rsje,4naaraBarbeM cBrrx cranoBHrKa y Maxe-gonnjn Hzje racnoauje4ano noKprrrraBarie MycJrrtMana, BvIAvt .ce u3 je4nor qJraHKa Ha AaH ns6mjarca para Aa cpncKn nojnm
ITPETIIOCTABKE y IJOtrtrT',''rIrt cpllcKrrx pATrI'Ix qI{JbEBA
Lzg
,,He ilreAa y Typwrry
r Apnayrrr5r
rrerrprjare;sa, oH caAa
BnW y rbrrMa ronnuujy rr rrpzjare.rrg".67
paroBr,rMa. V uapry 1913. o6asujerurex je Ilaurrh Aa
IIpHo-ropqx cuJroM rroKprrrraBajy craHonnnrrrBo oxo Saxosrrqe (1.200
Jby4vr): ,,V Haur Aeo Baroszrle rrpe6erJro MHoro MyruKor
cra-HoBHlrr[TBa a v y Muoro cena. CranoBnr{rurBo Ha xauroj crpaH}t
cr/rpoMarrrHo
rra He Mox(e 6erynqe Aa fipul/lrl r rcxparryje. ..
Ko4 nac MnpHr4M ,r o6e3opy)KaHrrM Apnayrrnna 14
cBerrrreHr,r-IIrrMa He qrrHe ce Hr{KaKBe cMerrbe yt r*;uwa je xoa xae 4o6po.,,
04 flargrha ce rpilKrrJro Aa ce rlpHoropcKrd ,,Tepopr(3aM
crrpe-.rlr".G Cau llanrrh je go6ro o6anrjecr Aa cy y I{aprrpa4
nocJrare >xa.n6e e6or rlpnoropcKor noKprrrraBarba MycJrr4MaHa
y ceJrrrMa JIory v f.no.rany, alru y ro nrje 6ro crrlpan.oe
Kacxrje nponjepararbe rroKas€uro je 4a cy I{pnoropqrl
3a-'rcra rroKpruraBaJrr4
MycJrr4MaHe
?. uaja 1913. y BepaHavra,
sa-rrru qzjenil flnas r qrje.uo lycrrre
,,y xojr,nua nrje ocrao
nnje4an T5ryvrn". Poxraje je rs Heno3Harlrx pa3Jrora ocraJro
HenoKprrrreHo, a y Pyroay cy caMo 2 ce.na (Cranxaj r ,{yxajrn)
ocrarra y crapoj ajepu, ovexyjyhr
4a he ycKopo 4ohr pe4
tr Ha Ebvrx. Ilpenna rnpferuy uorroBa, y oKoJrr,rrr{ flehpr 6r;ro
je noxprureuo oKo 10.000 AJrra, y carraoj flehr 200, a rvrefy
rbrMa je4an xorla r je4an AepBnur. Haron uno je 2.000 .rry4N
rpanr,rhxor 6apjaxa cr4rrrJro y fleh r{ AeMoHcrp}rpaJro (,,Aa cy
Mycnrnrarr
r ,4a he ocrarn Myc.nr,ruaHu"), Bracrr,r cy
[pe-craJre Aa noKpruranajy. H{e ce Moruro norBpA}trr4 caorrrrrrerbe
Aa cy ,r KaToJrr{qrr [oKprrmaBaHrlr, na cy nrjecrr,r o ToMe IIo
cnoj nprnrqu
6une ,{3MrrrrrJbeHe.
Oeo je 6r,ro pas.nor rrro cy An6arqr 6jex<awr ca
r{pHo-ropcKe repzroprje Ha cprcKy, HeKr rraK r noc.nrje
rroKprrrra-Barba. A r.r onr xojn cy ocrajaur Ha crapoM ombr4rrrry,
Ap-x(aJltr cy Aa je norpruraBarbe 6rlo rrprrpeMeHo: ,,Hecylvrrarano
Je Aa Je noKpruTaBarbe BprrreHo n Aa ce AaHac Bprur4
HacrfJr-Hr4M rryreM. Xu.rra4aua je Apnayra s6or rora rrpe6erJro Ha
Harr4/ reprroprjy.
V ocranoM rro He Kpr,rjy y pa3roBopy Hr4
caMr{ opraHr4 BJracr}r. flprrvreheno je nrnroru 6e>xe r nocJre
Kprurerba. Ha rryry caM ce 3aycraBJbao y noKprrnexlrM ceJrrrMa
n Bu4eo caM Aa jour je4an Apyror nasrnajy crapr,rM TJrpcKtrM
vruenmma. Mnorr n ne snajy KaKo l'rM je xprurhaHcKo rrMe
r o4roaapajy -
,,3ua KyM". Mnorr cy noKprurenr{ 3aApx<aJrrr
no 2 w 3 x<ene, tr rivr4rz ce Aa HoBy Bepy cnrarpajy
130
M'IJIOPAE EKMEqI4NMeHoM. HNcau Morao JrrBpAtrrtr Aa Jrvr ie wuryfiarlrBa
3a
rroKprrrraBarbe rroreKJra oA IIeHTpaJrHe
BJracrr ca I{etrrra, ,urvr
je o4 ry4 AoruJro oAo6perbe Eorlrro cy noje,4rrN opraHtr BJIacrI4r
r,et. 6unu noqerr KpluraBarlr Myc.nrmalre."70
Cpncra Bna4a je ocyfrnaJra oBo I{ TpuKrna
npoejepa-Barbe, jep nrje xtjena Aa cHoct( oAroBopHocr cBor ttcropoAnor
caBe3nr4Ka ca I{errrsa, xojN je Iwyxy Myqtto ca xsrBorHI4M
r'rraEbeM KaKo Aa opranreyje Ap)KaBy y xojoj je naxon
te-prroprjanHor
yreharba crpaxoBao Aa HapoA Apyre ajepe xe
6y4e rrenprjate.n.
Aar axo ce rsje,4naqerbe Hapo4a y noaoj cpucxoj Ap)KaBtt
nNje o4nocrrJro Ha MycJIrMaHe xojr cy go6ujanu rapanrrje
sa caojy Bjepy n cnoje saje,4xraqe, oAHoclIJIo ce Ha rorberbe
rrprrcrarrra 6yrapcxe ersapxr,rjcxe rIpKBe. Pa4 na opraHr(3oBarby
rlprce y Mare,4orrajr, jour je 1914. oAHocro rlIaBHT Ar(o
eHep-rNje cpucxe r{pKBe. Pesynrar rora paAa rpe6alo je ga 6yge
rroJrr/rrrrlrKo yje4ureBe
MaKeAoHcKor Hapo,4a ca cp[cKI,fM y
je4ny HallnonaJrrry r1jerurry, na je je4an 6prarancrur
AvrrJro-Mara y Beorpa4y, maja 1914, cJItIKoBtrro 3aKJbyrlllo Aa cMrrcao
rroJrrrrnKe cpncKe r{pKBe y Maxe,4onnju waje y roMe Aa raMo
crBopr{ KpaJbeBcrBo 6oxcaje, Hero KpaJbeBcrBo cpncxo.7l
,{o-AJrrue, Epuranaq je 6no yejepen Aa je ersapxnjcxa 6yrapcxa
rIpKBa y Mare4onrju 6una t{HcrpyMeHat 6yrapcxe HarIroHaJrHe
rroJrr{rr4Ke
n ,4a je ,,ona oArojvJra u KoHcoJrr(Aosa:ra
xr6pr,4ne
CroseHe Maxe4omaje r4 trncm(ptrcEula ,D( HaqttoHa.nnrrvr
ocje-harrervr, sa xoje cy oxlr Aalrn 6ecronaqne rrprae".7z Hrje
6uo jegmvll y y6jeleny
Aa ce y MaKeAoHcKoM
HapoAy npeKo
ersapxrje ycaArrJra 6yrapcra HarryIoH€MHa
errject. lI nexr
cpn-cxlr SynxqnoHepr4r cy y roKy rrpBor cnjercxor pata
npnrje-hur,aru Aa je raj napo4 taAa 6ro no ocjeharsy 6nnxr
Ey-rapxMa nero Cp6mra. Taxo je wrrcnno r KoMaHAaHT
cpncKttx
ar6ancrnx rpyna 1915. o6r;ragehr 3ana,4ny Maxe4omjy. Axo
cy y nprjerre Byxa Kapa$Hha osr ,,croje Bpcre Cnoseun
6mnn 6nu>xe Cp6rnna nero EyraprMa, caAa je o6pryro
saxBa-.nyjyhr
6yrapcxoru Ersapxary r uponaran4r ".TE
I'I nprje r noc.nrje us6uja*a para 1914, cpncKa BJracr
rr rdpr<Ba
HarJra3xJre cy y Maxe4ovnjn Ha c[opaAr4tlau ornop
MycJMMaHcKrrx
rpyfia no BapouvtMa, Kao r 6yrapcrnx r rpqKl4x
rrprcraJrrfiIa y rIpKBrr r jannocrN. Ilpxsa je 6n;ra pa4trKaJrHo
rasvrnjemena y roM cMyrcny ruro je qjerorynHo Btrrue
er3ap-xrjcxo 6yrapcro cBerrrreHerBo MopaJro ornhu rs Maxe4orrlje.
fp.rxe qpKBeHe orrrrrrr4He no jy:xnoj Maxegormjn jou cy ce
6rue sa4p>IraJre. Hraxce cBerrrreHcrBo MaKeAoucxor uoprajexna
ocraJro je y ujenrnr
na crojrmn noro:rajrarua u ocjehaJlo ce
3axBaJrHo Cp6uju sa ocro6olebe oA Typara. ,,I{eo aapo,4 oceha
TTPETTTOCTABKE v UOJTI4Tt{qr cPUCKTf:r PATII}I)( ry!.68:RA
ce 3aAoBoJbErlrM
u cpehHxru y HoBoM cro6oAHoM xr(BoTy,
6ra-tocvJbajltrin ocJro6oAr{oqa.!74
Aa Jrr je fierrr 1'sss 6r'ro
o4y-rrreBJbeH,
ocraje BeJrrKo rrrrarbe, aJrv Aa je 6ro 3a,4oBoJbaH
s6or geQrurrrBHor
AonacKa je4ne xprurhaucxe AprKaBe, o
TOMe HeMa CyMrse.
Y jyx<Hoj Maxe4orrjr
ocjehano ce Aa cy 14 cpreKa
[p-rr(aBa r cp[cKa r{pKBa 6rne Aare oA HapoAa Hero Ha cjenepy,
rgje ce rro MaHacrvpnma orrprsajy
crape KrLI4re ca cprrcKr4M
3a[rcrrMa (y nomrcy cpncKttx Krbttra 1914. y MaHasrtrpy Jleurxy
rroMrrrly ce ABa garrrrca o cprrcKrrM BJIaAaptrMa), unu ce
Hatt-Jra3r{ Ha JrKJrecaHe cpncKe rp6oae.
Cer 4oxynrerrrrr roBope o roMe Aa je o6r.rax napo4 6ro
xpajrre no6orxan r4r BeoMa BrcoKor Mop:Ma. ,,Cregcrseno
ja-xoj no6o:xHocrr,r u Mopan y HapoAy je ua BncoKoM crlmrby,
no onurreM rrpaBr(Jry, Aa ce HapoA jaxo y Bepu u MopaJrHnM
oco6rnama o4nrryje.
floue4r,r rberoBtt Ha nopoAxvalr N(nBor,
cpehy y 6paxy, peJrr{rr{o3Ho Baertmarbe AeIIe u p.P. oco6rne
MopanHor :{srBora, crsapajy oceharbe, rojr
ee 6ylre r rrpr
najrrarroj rpeuqr
qporr{By xpranfrancror Motr)aJra.'r7t
Cpncrul rIpKBeHrr usacJramrrrryr ucrrvrrrzBaJru cy xoju ce oA
[peOCTaJIIfx CBeIIrreHrKa HeraTI/tBHO OAHOC'I rq)eMa HOBOMCpII-cxou ypefeny. Je4an oA rrr.rx BeJrr Aa ce y 6rrorcKoM oKpyry
,,rroBepJbr{BrrM
nJrreM pacm.rrrrBao 3a cBerureHr{Ke xojr rruajy
cyMrbr{Bo Apx(are r y qenoM orlpyry o6pahexa trrtr je na)Krba
caMo Ha rpr
cBerrrrrexa Jr]rqa y flpr.nerry". ffo3uBao rrr( je
Ha pa3roBop.7o Kag je ycnocraaJbena cpncKa BJracr, yrsrr{yra
je ersapvcrlrrrKa crpyr(TJpa rrpKBe, Br{rue eraapwrjcxo
cBe-rrrrexcrBo ornuuro je ca Eyrapnma u;rret sa Byrap na, a Hlrxre
cBerrrreHcrBo je ocra,uo ,r ocraBJbeHo My je na BoJby Aa
rrpx-crlrrrr4 nonoj qpKBr{ aKo:Kqrrr4. O6ra'ruo cy cBr,r peAoM trputazwtu,
ilaKo MHOrr4 tr3 roJre HeBoJbe. ,rv uoaepeHoM Mrrr oKpyry
TI{-KBerrrKoM,
- ceM HeKonr4Ko rpqKr[K x KaToJIr4rIK]D(,
cBtr cy
cBe-rrrreHr4r.{n 6r.nr ersap>*tjcxn ,r cBu cy qperrrJrn naruoj qpKB}r,
-
Ha 6pojy 66." Csn cy sa4plraur{ y c.nylr6N, arxo rurje
rrpeujeurraH y srape rpaHnle, lrwrrl ce 'r3 crape Cp6rje rauo
gocenuo.TT
Ty rprsy rpe6a.no je oprarrrson;arn y cprrcxoM Ayxy,
ua je en(cKon Bapnara HaKoH ocno6ofena 1912. 6no
nocran-JbeH 3a aAlweurcrparopa caux jyrxnux enaprulja r,r rpe6a.no
je Ra pyroBoArd opraHrrcarg{jou cpncre qpKBe y Maxe4onrjr.
Maxe4oncxo HapoAHo cBerrrreHqrBo xoje je [prfxBarr4Jro HoBy
rlprcy ,4 Harycrr{Jro eraapxxjcKy y gehrnr c.4ryajeaa x<rnjeno
je y xpajnoj crpoucrr.
Bpurrnaq Ay)KHocrr oKpyx<Hor
qpo-rojepeja rg Terosa jaa.ra Aa ,!Ma ,,cBerrrreHrrrxa,
xojr cy Me
rrroJrttJrrz
Aa r{M Ao3BoJrrrM Aa ruory fiEocwru paAr{ r,rcxpane".78
0.
132
M'IJIOPA,4 EKMETI'TETpe6ano je crroprrrrr
Btmry cpncrry rlpKBerry
a,qMrdHn-crpaqrjy
y Maxe4onnjn, rra je urxzcrap
rrpocrjece 14
r{pK-KBeHr.cK
nocnoBa aeh xpajeu 1913. sarpa)Kno oA cpncKe
Mr{-rponomaje ,,crrxcaK 6o.rrrx cBerrrneurlKa n3 crapr,rx rpaHr,rqa
KpaJbeBrfHe,
Aa lrM ce 3a r4sBecHo
BpeMe noBepe
aAlfi4rrr.lcTpa-TlrBHe rproeHe Ayx<xocrr y ocao6olexrru xpajenwra".Te Taxaa
cnrcaK 6No je HarrpaBJben T€K y mxy 1914. Kpajervr 1913,
BnaAa je 6rua npeAsr4jera 6yqercxe rd3AarKe 3a [ocraBJbarbe
o4pJnKHrrx uporojepeja no Maxe4onuju rojx he ,,y qpBo
Bpe-Me. . . BoAr,frll cTpor r cBecTaH HaASop HaA cBerrreHcTBoM 14
rraqrBoM y Aorr.ftrulrM oKpy3rdua".80 Ta HoBa opranrsagrja
cpncKe qpKBe y Maregoxrju
nogm ce rvurrffaBo rr ca
oqeK,r-BarleM Aa he 4peryrr{ caMo oA ce6e, rs HapoAa, uaxo
uoje-ArHaqHo trua rcrararJrTrtrK opraHrBaTopa Kao rrr4). efircKoll
Bapnaaa.
Mrrponorrrja
y Beorpagy 6rra je r-spagnra [paBr{JrH}rK
o Ay)KHoerrMa rrporojepeja xojr cy o4Jra3vlJrr y Mare4owrjy:
,,,{y:rcrocrr rrpomjepeja cy re ncre, roje cy }t y srap}rM
rpa-HrtrlaMa. Aro
wM pa4rr raqHoern rpe6ajy HeKa Hapoqr4ra
Jr[Jn'cTBa 3a rlpmeHe rrocJroBe, rrpeMa TaMorlrsrrM rrprrJrvKaMa,
HeKa rrx rpuKe HerocpeAHo oA TaMorrrrtrx Apxrjepeja.
A
ga y3trMars€ rrrro xorBJber y.reurha y HaIII{oHaJIH}IM }t
rrpo-cBgrHnM [ocJroBr4Ma Mory ce o6paharr HenocpeAHo
raMom-I$I4M IIpOeBerHtlM paAHI4IpIMa, Apx(aBHI4rM BJIacTllMa 14rocno-pttty Mwmrc,rpy llpocBer'e r4 Ilpraemrx ffocJrosa."8l floee6an
'raan je ogpelr,rBao ,,jr ca cBerrrreHcrBoM rr c HapoAoM HeKa
3acrymrfl{r{ rrpmojepeja uocrynajy 6raro, 6parcrur u
npuja-TeJbcKrr. Ilfro rog KoA rbr4x orra3e, Aa He oAroBapa
qpKBe-HnM rrpour{cwma ,t 3aKoqpKBe-HnMa HeKa ,fcrrpan.rajy Ha Jrerr Haqr4n
r rrprjare.ncKlrM caBervrma". Apxrjepeje je rpe6ano ca3ilBarr{
nrro 'renfre ff noAJrtlaBarv rcK ,,rreBarby u rrpaBuJrHoM
cJry-xreny r{ Bprueny o6pe4a", Kao r capafrmarrr c rb}rMa y
,vc-KoperbffBarby rrrlerHr4x o6nuaja r sa6nyAa rr noApxraBatby u
cHax(erby peJrxrro3xnx ocjehaja y napo,4y".e
Mnoro oA oHora ruro je ocraJro oA crape [paKce y
er-sapxrjcxoj qprcrr rpe6aro je uarwzjennru. Jottt ce xrje 6N;ra
ysraJrrura r4)aKca craJrHr[x nopoAr4rrHr,fx rrpe3HMeHa y HapoAy,
nero je Rjeqr rrp]r Kprrrrersy AaBaHo oqeBo ,rMe, rrrro je
Ro-BoAruro go sa6yna. Crora je n'rrxrcrapcrBo o,qpeAr{Jro
ga rpe6a
,,vrs4arr4 nortrre6no napelerse cBerrrrercrBy noBepeurx Bau
na-porurja, Aa y nporoKoJre poferux 'r Kprrrreunx sa rrpe3'rMeHa
noje4rarrx JMrIa y3rrMajy crapa ropoAr{qua nMeHa (ocnrrnava
nopo4raqa), xaxo 6r [oroMr{r( je4ne nopoAr,frle wmalru ucro
qpeolrMe x xa raj Haqrru [ce] us6erne cMerrle ra sa6yxe xoje
ce uojanryjy
ycrreg rrpeor{Bar$a no oqeBoM }rMerry".88
Pesy;r-t32
M'4NOPAA EKMEq'TBTpe6auo je crnoprrrn Bl.rury cpncKy rlpKBerry apiurvrnu-crpaqzjy y Maxe4onnjr, na je nmtmrcrap npocrje+e t{ qpK-r(BeHrDr rrocJroBa neh rpajenn 1913. sarpax<I4o oA cp[cKe Mvr-rpono;rnje ,,crrucaK 6o.nvx cBelrfneHlrKa ,t3 craprx rpantlrra KpaJbeBrrHe, Aa mM ce 3a tr3BecHo BpeMe noBepe aAMr4rrtrcrpa-TrdBHe r{preeHe Ayx{Hocrt{ y oc.no6ofeHrna xpajenslwa".Te Taxae crncaK 6zo je HarrpaBJben TeK y roxy 1914. Kpajeu 1913, BJraAa je 6rra rrpe4nr,qje.ra 6yrJercxe I43,qarKe 3a uocraBJbarbe oKpyJrurrx npmojepeja uo Maxe4olanju xojx he ,,y rpBo Bpe-Me. . . BoArfrrr crpor r cBecTaH HaA3op HaA cBermeHcTBoM tl rraqrBoM y AorrrrrHlrM oxp5r3lrnna".80 Ta HoBa oprarorsaqrja cpncKe r{pKBe y Maxe4onujn no4u ce MJIrraBo r ca oqeKrl-BarbeM ga he Kperryrr caMo oA ce6e, ns HapoAa, raxo noje-AlrHaqHo trua ucraKllyrrlD( opraHr{3aTopa Kao I{r4). ellucKon Bapnana.
Mnpouo;rnja y Beorpagy 6r.ra je rspa4rna rpaBI,rJrHlIK o Ay)KHosrffMa rrporojepeja xojr cy o4nasrnrn y Maxe4omtjy: ,,,{y>rrrocrr rrpomjepeja cy re ncre, xoje cy n y srap}rM rpa-HrdrlaMa. Axo wM pa4er raqHocrrrl rpe6ajy HeKa Hapoqrrra JrrryTcTBa 3a rIpKBeHe rroeJroBe, rrpeMa TaMoIrIrblfM rrptlJlrf KaMa, HeKa rrx qpuKe HenocpeAHo oA TaMorrrLen( Apxrjepeja. A 3a y3rrMarbe rrrro x<rrBJber 5rveruha y HaIItroHaJIHlrM u rrpo-cBsrHlrm rroeJroBrrMa Mory ce o6paharr HenocpeAHo raMorlr-rb'IM rrpoeBeTHrM paAHI{r$4Ma, Ap)KaBH}fM BJIaCT}tMa r4 rocno-pnry Mtmncrpy IlpocBere rr L{pxaerrx flocJtoga."8l floce6an 'rnan je o4pe$rrao ,,vr ca cBelrrreHcrBoM 14 C HapOAOM HeKa 3acryuHrrrlr rrpmojepeja nocrynajy 6uaro, 6parcxr u rrpuia-TeJbcKrr. IIIro ro4 KoA rbr{x orra3e, Aa He oAroBapa r{pKBe-HrrM qponrrcgrma n 3aKoHlrMa HeKa ,rcrrpaa;rajy Ha JIe[ HaqIdH r nprjare.rrcKrrM caBervrma". Apxrjepeje je rpe6ano casw:,aru urro .reurhe r rroAJ raBarr{ ,rx ,,rreBarby n rrpaBuJIHoM cJry-)*(erry 14 Bprrrerby o6pe,qa", Kao r capafrearn c rblrMa Y ,,frc-KoperbxBarsy rrrrerHux o6rvaja lr sa6ryAa H noApx€Barby n cHilKerby peJrlmro3xnx ocjehaja y napo,4y".P
Mnoro oA oHora ruro je ocraJro oA crape rpaKce y er-sapxujcxoj qprcrl tpe6alo je rsurjenr'rrn. Joru ce rlrje 6rua ysraJrnna r4)aKca cTaJrHlrx nopoAmHr{x rrpe3HMeHa y HapoAy, nero je gjeqN rrplr Kprurerby AaBaHo oqeBo rMe, rrrro je no-BoAnJro 4o sa6yxa. Crora je mnnrctapcrBo oApeAuJro 4a rpe6a ,,nsqarvr norpe6no napeferre cBerrrreHcrBy noBepeHux Bam ua-poru(ja, Aa y rlporoKoJre polemx r KprureHlrx 3a qpe3l4MeHa nojepnrrx Jrn\a yswurajy crapa uopoArqHa ,IMeHa (ocnraava nopo4lqa), raxo 6z noroMrllr je4ne nopoAlrlle wmarm ucro rrps3'rMe x xa raj HaqrrH [ce] ns6er;re cMerILe lr ea6yHe xoje ee nojaa.nyjy ycneA rrpesr{Balsa no oqeBoM trMel{y".88
Pesyl-IIPE|TIIOqrABI(E Y IIOJII/':rtrJp I CPUCISD( PATIIT4]< g4JbFBA
lB3
Tar je 6uo 4a ce JrBena [paKca crBaparba rrpe3rrMeHa Ha cpncKrf
HatIrrH, a He Ha 6yrapcrur, ,ulr{ MaKeAoHcK}r.
crBo ,r AaJbe je uocrojao, ra ce y roKy 1914. sruue rryra
peca Harle qpr(Be ,r HapoAHocrr4. oBO OCO6T4TO
Baxst 3a BeB-.
beurjy n ,{ojpan".s
cBerrrnenr4r[,r_H]rcy ocraBJbaH[ Ha Mr{py y nonrrrr.rroj
Aje_.
aarHocrl4.87 ,[o necuopa3JrMa AOJra3tr HapotrrfFo oKo eJraBJLerta
cpncKe KpcHe eJraBe, rojy ne nprsaaje Hu rpqKa rnr 6yrapcxa
IIprGa. 36or nenoruroBarra c.rraBcKrin(
ronaqa (oxo .{e6!a)
rpa.-:Kr ce Kax(IbaRalbe rpr,rnaqa.s
y rrr,rxoBr(M r{MeHrMa Kopr,rerrJra rpajne
yrr.ruajau eru6on.
9t9"1 Je- epnexa qpKBa iaxrriesani
a"
"e
our eJraBe ,r r
Cp6ujn, Jep ce ,,rrcroprcra Meqra y rojrrua cy cBsru
p:rBHG-134
M JIOPA.4 EKMEII'4AarrocroJrr4 Krrpr.n r Mero4rje ,r rst(xoBlr JFIeHr4r{I4 orflorleJr]r rrpocBerHn paA Meby cnoseHr{r,ra' AaHac HaJIa3e y rpaHrdrlaMa Harue KpaJI'eBrHe. Ta oronnocT no HarrreM Haxobeby HaJra:Ke Haruoj rIpKBlI AyX(HOCT, Aa ycrloMelry oBtrx cBeT'lTeJba oA Aa-Hac upocnaBJba cBerlanrje, Hero ruro je ro Ao caAa qlfrbeHo. Vrrpanb, Hana3'rMo 4a 6u oBa rrpocnaaa r1re6a,ua ga 6y4e oruura y qe.noj 3eMJbrl, ,t Aa ce 11. nraj, Ka,q qpKBa cJraBI{ rbl4xoBy ycnoMerry [pornacr xao najna:xxrjr npocBerHtt r{po3rl4t1'3.e0 MnrrcrapcrBo qpocBere u qpKBentrx [ocJIoBa rrprxBarnno je To er HapeAruro ,,,qa ce qpa3Hr{K Cr. BNpNla r Mero4Nja rrpasryje xao Cs. CaBe", najvucrrjer HaI${oHaJIHor cBeIIa ,r 3arrrrr4THrrKa CpIIcKrD( ruKOJra.
Oso ,tcrt4cKrrBatbe 6yrapcxe r opraHlrsoBalse cpncKe rrpa-BoqrraBue qpKBe y Mare4orrrju wtato je crpraenrrx n(rcJbeAr{qa
'r y oAHocy cpncKor npaBocJraBJba rrpeMa KaToJIIITIKOJ L{pKBr. .trI
MaxeAourjn je og XIX nrjexa 6rla rpa4trqtroH€lJrHo yKo-prjersena jaxa renqenqrja 3a ynrjou ca pt(McKtrM rrarroM. Ynr,nuranajyhr ersapxujcxy qpKBy' cpncKe BJracrtr cy
rplt-orflop Besao 3a cpeArse fpaAcKe KJrace IIo oHI4M JyxrHtlM rpa4onrnna Maxe4onrje y xojrua je 6yrapcra z4eja 6r.na rraj4y6.ra. Kag je oua ry cJIoMJbeHa'- orrlrra rcropnJcKa no-,cJbeArura cpncKor r{pKBeHor nocna y Maxe4orraiu 6una-je ra .qa je raMo ygapeu ruroroB Konaq 6yrapcxoj HaIdxoHaJIHoi rle-)u, a MaKe,qoncKa Hen{paHa u rror}rcKr4BaHa.
Karo.rnr.rrr{ rr aycrpoyrapcKrt Qaxtopn paqyganl4 cy Ha oBe reHAeHls4je sa yruljaherbeM r KaroJIlnIaHcrBoM KoA gy-.rapcK'r oprjenrncarurx MaxeAoHaIIa' rnrr nprje ruro je 6y-rapcKlr BnaAap qpeAJlarao y Ee'ry Aa aycrplrjcra ua4a o ToMe noBege paqyHa, jep y Maxe4ouujrr - Ka)r(e oH - Iro-.crojr jar noxper sa rrprcaje4l'trerte pnacroj xato.nrrxoj :apxrr. Orr rui ogjexa n y cauoj Byrapcxoj, rgje je yrtrqaj 'MaKe,4oHCKr{X
AOeeJbeHUKa Ha 3BaHvrqHy rronrrtlKy oA noqerKa nrjexa crpaxoBllro jax: oxo roAlrHe 1900, je4ua tp9Fryl 0V-rapcrc,rx o$rryrpa cy Maxe4oxqr noprjeKJroM' oa 38.000 Rp-tKaBHnx qxHoBHt{Ka, fe.OOO cy ns Maxe4onrje, a op, 3.412 rrorroBa, nrx je L.262. Taro cgaxe roAr{He AoJra3}r y Eyrap-.cxy 300 MaKeAoHcKr(x cryAeHara Ha cryAI{palre.ez
flo4p:xanajyhr xxejy r4)enacKa Ha KaroJllttlanctro, 6y-,rapeKn qap je NlneJrlzro Aa 6n ce cJroMoM 6yrapcxor rpaBo' qrraBJba yclocraBr{Jra HoBa, BeJrIdKa }r He3aBrcHa E5napcxa na
