usuking basa slaras karo unggah - MEDIA SABDA

(1)

Modul Pembelajaran Bahasa Jawa Kelas

UNDHA UNDHA UNDHA

UNDHA- -- -USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH

Rasa seneng ngormati utawa ngajeni wong liya kuwi sejatine dadi kodrat tumrap kabeh manungsa. Mula kabeh basa ing ngalam donya kuwi sakjan

unggah-ungguh basa. Senadyanta mangkono ora kabeh basa nduweni undha basa kaya dene ing basa Jawa.

penganggone, wondene lungguhing tatakrama

nggunakake unggah-ungguh basa yaiku kanggo ngajeni awake dhewe lan ngajeni wong-wong sing pancen kudu diajeni. Sejatine unggah

disinaoni kanthi njlimet akeh banget perangane, 1.Ngoko :

a. Ngoko lugu b.Ngoko alus :

1)Antya basa 2)Basa antya 2.Madya :

a. Madya ngoko b.Madyantara c. Madyakrama 3.Krama :

a. Mudha krama b.Kramantara c. Wredha krama d.Krama desa e.Krama inggil 4.Kedhaton

Amarga saka owah

nggampangake para siswa anggone nyinaoni basa Jawa, ing jaman saiki undha basa Jawa iku kaperang dadi 2 (loro), yaiku :

1.Ngoko : a. Ngoko lugu b. Ngoko alus 2.Krama : a. Krama lugu b. Krama alus

Bahasa Jawa Kelas 7 SMP Negeri 1 Ponorogo

USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH

Karipta dening : Dedy F. Hendrawan, S.S.

(Guru Basa Jawa SMP Negeri 1 Ponorogo)

Rasa seneng ngormati utawa ngajeni wong liya kuwi sejatine dadi kodrat tumrap kabeh manungsa. Mula kabeh basa ing ngalam donya kuwi sakjan

ungguh basa. Senadyanta mangkono ora kabeh basa nduweni undha basa kaya dene ing basa Jawa. Undha-usuking basa yaiku tataran

dene unggah-ungguhing basa iku

(tatakrama anggone nggunakake basa Jawa

ungguh basa yaiku kanggo ngajeni awake dhewe lan ngajeni wong sing pancen kudu diajeni. Sejatine unggah-

disinaoni kanthi njlimet akeh banget perangane, ing jaman mbiyen

Amarga saka owah-gingsiring jaman (perubahan jaman) lan angake para siswa anggone nyinaoni basa Jawa, ing jaman saiki undha basa Jawa iku kaperang dadi 2 (loro), yaiku :

a. Ngoko lugu b. Ngoko alus a. Krama lugu

b. Krama alus (inggil)

1 USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH

USUKING BASA SLARAS KARO UNGGAH- -- -UNGGUH UNGGUH UNGGUH UNGGUHING ING ING BASA ING BASA BASA BASA

(Guru Basa Jawa SMP Negeri 1 Ponorogo)

Rasa seneng ngormati utawa ngajeni wong liya kuwi sejatine dadi kodrat tumrap kabeh manungsa. Mula kabeh basa ing ngalam donya kuwi sakjan-jane nduweni ungguh basa. Senadyanta mangkono ora kabeh basa nduweni undha-usuk yaiku tataraning basa Jawa manut iku panataning basa miturut tatakrama anggone nggunakake basa Jawa). Tujuwan ungguh basa yaiku kanggo ngajeni awake dhewe lan ngajeni -ungguh basa Jawa iku yen ing jaman mbiyen perangane kayata :

gingsiring jaman (perubahan jaman) lan kanggo angake para siswa anggone nyinaoni basa Jawa, ing jaman saiki undha-usuking

(2)

1.Ngoko Lugu

Basane ngoko kabeh, ora dicampuri tetembungan krama.

Penganggone basa ngoko lugu :

a. Kanca padha kanca sing wis akrab.

b. Wong sing drajade luwih dhuwur marang wong sing drajade luwih endhek.

c. Kanggo situwasi resmi sing pancen perlu ngoko (umpamane tulisan ing majalah apa buku).

Tuladhane :

1) Dhuwite mau digawa apa durung ya karo 2) Kowe kuwi yen diwenehi apa

3) Aja mongkog ing pambombong, aja nglokro ing panyendhu.

2.Ngoko Alus

Basane ngoko dicampuri krama inggil.

Basa krama sing digunakake kanggo aweh pakurmatan marang mitra wicara.

Tembung sing perlu dikramakake yaiku : wonge, panindake lan barang kaduwekane.

Ater-ater lan panambang ora dikramakake.

Penganggone ngoko alus :

a. Kanca raket nanging padha ngajeni (umpamane pangkat).

b. Wong tuwa utawa sing luwih dhuwur drajade marang wong enom, nanging wis akrab banget.

c. Yen lagi ngrembug wong liya sing dajeni banget.

d. Wong wadon marang bojone (yen nggunakake basa ngoko).

e. Tulisan ing majalah kanggo ngajeni wong sing maca.

Tuladhane :

1) Dhuwite mau wis

2) Panjenengan mau arep 3) Eyangku isih durung bisa 4) Panjenengan kok ora

5) Matur nuwun marang sapa wae sing wis

3.Krama Lugu

Basane awujud krama

Basa iki watake ngajeni marang sing diajak guneman nanging kurang alus.

Ater-ater lan panambang kudu dikramakake.

Penganggone basa ngoko lugu :

Kanca padha kanca sing wis akrab.

Wong sing drajade luwih dhuwur marang wong sing drajade luwih endhek.

Kanggo situwasi resmi sing pancen perlu ngoko (umpamane tulisan ing majalah

Dhuwite mau digawa apa durung ya karo mas Warto?

Kowe kuwi yen diwenehi apa-apa kok mesthi ora gelem kuwi, piye ta?

Aja mongkog ing pambombong, aja nglokro ing panyendhu.

Basane ngoko dicampuri krama inggil.

sing digunakake kanggo aweh pakurmatan marang mitra wicara.

Tembung sing perlu dikramakake yaiku : wonge, panindake lan barang

ater lan panambang ora dikramakake.

Penganggone ngoko alus :

Kanca raket nanging padha ngajeni (umpamane wong pangkat marang wong

Wong tuwa utawa sing luwih dhuwur drajade marang wong enom, nanging wis

Yen lagi ngrembug wong liya sing dajeni banget.

Wong wadon marang bojone (yen nggunakake basa ngoko).

Tulisan ing majalah kanggo ngajeni wong sing maca.

Dhuwite mau wis diasta apa durung ta, mas Warto?

mau arep diparingi kok ora kersa, geneya ta?

isih durung bisa kondur saiki jalaran isih tindak

kok ora dhahar dhisik ta Pak, saiki wis jam pitu lo!

Matur nuwun marang sapa wae sing wis kersa paring

krama lugu, ora dicampuri krama inggil apadene ngoko.

ater lan panambang kudu dikramakake.

2

Wong sing drajade luwih dhuwur marang wong sing drajade luwih endhek.

Kanggo situwasi resmi sing pancen perlu ngoko (umpamane tulisan ing majalah

arto?

apa kok mesthi ora gelem kuwi, piye ta?

Aja mongkog ing pambombong, aja nglokro ing panyendhu.

sing digunakake kanggo aweh pakurmatan marang mitra wicara.

wong pangkat marang wong

Wong tuwa utawa sing luwih dhuwur drajade marang wong enom, nanging wis

Wong wadon marang bojone (yen nggunakake basa ngoko).

ng ta, mas Warto?

, geneya ta?

tindak pasar.

dhisik ta Pak, saiki wis jam pitu lo!

kersa paring panyaruwe.

inggil apadene ngoko.

(3)

Penganggone basa krama

a. Wong sing sadrajad nanging padha dhene ngajeni.

b. Wong biasa sing durung

c. Ing swasana resmi (upamane lagi macakake rantaman adicara).

Tuladhane :

1) Sampeyan wau sampun 2) Sampeyan malah sampun

3) Acara salajengipun inggih punika donga pamuji.

4.Krama Alus

Basane luwih alus lan ngajeni banget, wujude basa k inggil.

Tembung sing perlu dikramakake yaiku : wonge, panindake lan barang kaduwekane.

Awake dhewe (utama purusa) ora kena dikramakake inggil.

Penganggone basa krama

a. Wong sadrajad utawa padha pangkate, kang padha ngajen antarane sisji lan sijine.

b. Marang wong sing luwih dhuwur

marang guru, abdi marang bendarane lan sapanunggalane).

c. Wong luhur kang durung Tuladhane :

1) Pak, panjenengan mangke menapa tamtu tind

2) Bilih wonten dhanganing penggalih panjenengan kula aturi rawuh!

3) Panjenengan ta ingkang asma

Kanggo luwih gampang m

mau, coba gatekna katrangan ing ngisor Ngoko Lugu

Aku arep lunga menyang omahmu

krama lugu :

ng sing sadrajad nanging padha dhene ngajeni.

durung nate tepung utawa durung akrab.

Ing swasana resmi (upamane lagi macakake rantaman adicara).

sampun mbeta napa kemawon?

malah sampun angsal, sinten ingkang nyukani Acara salajengipun inggih punika donga pamuji.

Basane luwih alus lan ngajeni banget, wujude basa k

krama inggil :

Wong sadrajad utawa padha pangkate, kang padha ngajen isji lan sijine.

Marang wong sing luwih dhuwur drajade (anak marang wong tuwa, murid marang guru, abdi marang bendarane lan sapanunggalane).

durung nate tepung lan durung akrab.

Pak, panjenengan mangke menapa tamtu tindak dhateng kantor?

Bilih wonten dhanganing penggalih panjenengan kula aturi rawuh!

Panjenengan ta ingkang asma Pak Damiyo punika?

Kanggo luwih gampang mbeda-bedakake ing antarane tataran trangan ing ngisor iki :

Ngoko Alus Krama Lugu

Aku arep lunga menyang dalem

panjenengan

Kula badhe kesah dhateng griya

sampeyan

3

akrab.

Ing swasana resmi (upamane lagi macakake rantaman adicara).

nyukani?

Basane luwih alus lan ngajeni banget, wujude basa krama kacampuran krama

Wong sadrajad utawa padha pangkate, kang padha ngajen-ingajeni banget ing

drajade (anak marang wong tuwa, murid marang guru, abdi marang bendarane lan sapanunggalane).

akrab.

ak dhateng kantor?

Bilih wonten dhanganing penggalih panjenengan kula aturi rawuh!

bedakake ing antarane tataran undha-usuking basa

Krama Lugu Krama Alus

Kula badhe kesah griya sampeyan

Kula badhe kesah dhateng dalem

panjenengan