UNGGAH - UNGGUH BASA - Spada UNS

UNGGAH - UNGGUH BASA

Mata Kuliah : Bahasa Jawa Semester : 6

Oleh : Drs. Ngatman, M.Pd

▸ Baca selengkapnya: guneman karo kanca kang wis padha tepung lumrahe nganggo basa

Pigunane Nyinau Unggah-ungguh Basa :

 Mbangun bebuden kang becik

 Nggladhi basa andhap asor

 Ngajeni marang wong liya

Molah-malihing tembung jalaran kahanane sing padha guneman:

 Umur-umurane

 Derajad, pepangkatan

 Peprenahan

BASA NGOKO

Cak-cakane / trap-trapane :

 Marang wong sing kulina utawa sapadha-padha

 Marang andhahan, wong kang kaprenah enom, marang anak putu.

 Yen lagi ngunandika, gunem ijen.

 Wong seko manca.

 Bocah cilik sg gunemane durung ganep.

Basa Ngoko :

1. Ngoko Lugu

2. Ngoko Andhap :

 Antya basa

 Basa antya

Cak-cakane basa ngoko andhap :

 Sadulur tuwa marang sadulur nom yen pangkate sing luwih dhuwur, dene sing nom anggone mangsuli

nganggo basa krama.

 Bangsa priyayi marang sadulur kaprenah tuwa, iku mau manawa sing nom kudu nganggo basa ngoko banjur

sing tuwa anggone nanggapi iya ngoko.

 Garwane priyayi marang sing kakung, yen wis nganggo basa ngoko andhap.

 Priyayi padha priyayi yen wis kulina banjur bisa gunakake basa ngoko andhap.

BASA KRAMA

 Basa krama iku basa sing ngajeni marang wong sing diajak guneman.

 Basa krama dibedakake :

1. Mudha krama

2. Kramantara

3. Wredha krama

1. Basa Mudha Krama (Krama Alus)

Basa mudha krama iku lumrahe sing nganggo:

 Wong nom marang wong tuwa

 Murid marang gurune

 Rewang/ pembantu marang bendarane

 Kanca padha kanca kang durung padha kulina

 Priyayi marang priyayi sak babage

 Reh-rehan marang pimpinan

Tuladha : Inggih mangga, dherekaken sugeng tindak.

2. Basa Kramantara

Basa kramantara iku lumrahe dianggo :

 Tumrap sapadha-padha, kayata priyayi kang rumangsa menang sausap drajade karo sing diajak guneman.

Tuladha :

“Lo sampeyan, mangga ingkang radi celak mriki.

Punapa saking griya kemawon?”

3. Basa Wredha Krama

 Basa wredha krama iku basane wong tuwa marang wong anom sapadhane, nanging ngajeni sawetara.

Tuladha :

“Kados pundi kabare Dhi angsal sampeyan dhateng Sala, punapa angsal damel?”

KRAMA INGGIL

 Basa krama inggil iku basa kang ngajeni banget, lagu dhekung (ora kena kamoran mesem), culing tembung-tembung kudu cetha sora, lan wujude kaya basa mudha krama.

Tuladha:

“Nuwun inggih, matur sembah nuwun sanget dalem antu-antu. Abdi dalem kawula tansah cumadhong dhawuh panjenengan dalem”.

BASA MADYA

 Basa Madya yaiku basa sing taklie ana tengah- tengah antarane basa ngoko lan krama.

 Wujude tembung-tembung madya kamoran ngoko lan krama.

 Basa madya kena dibedakake dadi 3 (telung) warna :

1. Madya ngoko

2. Madyantara

3. Basa Madya Krama

1. Madya Ngoko

 Lagune sakepenake, tumrap wong kapindho dianggo tembung dika, tembung-tembunge ngoko, madya, lan kaworan krama.

 Basa madya ngoko iku panganggone nganggep sapadha- padha.

 Bakul padha bakul.

 Priyayi marang wong cilik yen priyayi mau ora nganggo basa ngoko.

Tuladha:

2. Madyantara

 Basa madyantara nganggep sapadha-padha, lagu sakepenake, tembung-tembunge ngoko lan madya, diselingi krama tumrap wong kapindho.

 Lumrahe basa iku sing padha nganggo :

1. Priyayi marang sanak kaprenah tuwa kang luwih asor drajade utawa pepangkatane.

2. Priyayi padha priyayi kang wis kulina.

3. Bojone priyayi marang sing kakung, mangkono mau manawa durung ngango basa ngoko.

Tuladha:

“Sampeyan napa duwe wiji lombok sing apik?”

3. Basa Madya Krama

 Basa madya krama iku basa kang tembung-tembunge madya, krama, lan krama inggil.

 Basa madya krama lumrahe sing padha nganggo:

1. Priyayi marang sanak kaprenah tuwa kang luwih asor drajade.

2. Priyayi padha priyayi kang wis padha kulina.

3. Garwane priyayi marang sing kakung, mangkono mau yen durung nganggo basa ngoko.

Tuladha:

“Wanci ngeten kok seg kondur Pak? Napa kathah

BASA KRAMA DESA

 Sing padha nganggo basa iku mung wong-wong

desa bae, lumrahe wong sing ora ngerti utawa weruh ing sastra.

Tuladha nganggo tembung krama

Krama desa Krama

Nami Nama

Kepel Kapal

Tebah Tebih

Tuladha nganggo tembung krama inggil utawa tembung kawi:

Krama desa Ngoko

kula paringake dakwenehake

asta kula tanganku

tigang santun telung sasi

rema kula rambutku

Tuladha nganggo tembung kahanan:

Krama desa Ngoko

ambetan duren

samberan pitik

waos untu

jenean kuningan

Tuladha sing duweni teges dhewe:

Krama desa Ngoko

kedhangsul kedhele

watesan semangka

bal gedibal batur

janggel boga jagung

Tembung-tembung krama desa uga akeh kang munggah drajade dadi tembung krama kaya tuladha ngisor iki:

Krama Desan Krama / Ngoko Krama

ujungan godhong ujungan

kaiman kauman kaiman

gantos ganti gantos

wantun wani wantun

prihatos prihatin prihatos

wucalan wulangan wucalan

BASA KEDHATON

 Basa kedhaton iku basa sing dianggo para sentanane ratu lan para abdi manawa lagi padha guneman ing ngarsane Sang Nata, ngarsane Pangeran Pati, utawa para abdi ana ing sajroning kraton.

Tuladha:

“Kala wingi ing griya jengandika kados wenten tamu?”

BASA KASAR

 Basa kasar ikut basane wong lagi nepsu utawa

muring-muring, lumrahe tembunge kasar, ngoko lam bisa uga kamoran krama yen pasrawungane biasa nganggo basa krama.

 Bab iki ora perlu diwulangake ing sekolah.

Matur Nuwun