١
ﺮﯾدﺎﻘﻣ تاﺮﺛا ﯽﺳرﺮﺑ ﻒﻠﺘﺨﻣ
ﻞﯿﺑدرا رد ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ ءاﺰﺟا ﺮﺑ ﯽﻣاد دﻮﮐ
ﺦﯿﺷ ﺎﺴﯾﺮﭘ قﺪﺼﻣ هداز
، *
ﺦﯿﺷ ﺪﯿﺸﻤﺟ قﺪﺼﻣ هداز
ﯽﻤﻠﻋ ﺖﺌﯿﻫ ءﺎﻀﻋا ﯽﻠﯿﺑدرا ﻖﻘﺤﻣ هﺎﮕﺸﻧاد يزروﺎﺸﮐ مﻮﻠﻋ هﺪﮑﺸﻧاد
هﺪﻨﺴﯾﻮﻧ لﻮﺌﺴﻣ :*
هﺪﯿﮑﭼ ﻪﯾودا و ﯽﯾوراد نﺎﻫﺎﯿﮔ زا ﯽﮑﯾ ناﺮﻔﻋز ﺖﺳا رﻮﺸﮐ ﯽﻣﻮﺑ ﯽﯾا
. ﯽـﻣاد دﻮـﮐ ﻒـﻠﺘﺨﻣ حﻮﻄﺳ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻦﯾا رد )
،ﺮﻔـﺻ 10 ، 20 ،
30 ، 40 و 50 رﺎﺘﮑﻫ ﺮﺑ ﻦﺗ (
كﻮﻠﺑ حﺮﻃ ﺐﻟﺎﻗ رد ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ ياﺰﺟا و دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺮﺑ تﺎـﻘﯿﻘﺤﺗ هﺎﮕﺘـﺴﯾا رد راﺮﮑﺗ ﻪﺳ ﺎﺑ ﯽﻓدﺎﺼﺗ يﺎﻫ
ﺪﯾدﺮﮔ اﺮﺟا قورﺎﺑ ﻦﺴﺣ يزروﺎﺸﮐ .
ﺢﻄﺳ ﺎﺗ ﯽﻣاد دﻮﮐ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ ﺞﯾﺎﺘﻧ 30
دﺮـﮑﻠﻤﻋ رﺎﺘﮑﻫ رد ﻦﺗ ﻪـﻨﺑ
ﺶﯾاﺰـﻓا ناﺮـﻔﻋز
ﯽﻟو ﻪﺘﻓﺎﯾ ﻦﯾا زا ﺪﻌﺑ
يدﻮﮐ حﻮﻄﺳ
،دﻮﮐ راﺪﻘﻣ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﺖـﺳا ﻪـﺘﻓﺎﯾ ﺶﻫﺎﮐ ناﺮﻔﻋز ﻪﻨﺑ دﺮﮑﻠﻤﻋ
. ﺢﻄـﺳ رد ﯽـﻣاد دﻮـﮐ 30
رد ﻦـﺗ
ﮑﻠﻤﻋ ﺶﯾاﺰﻓا ﺚﻋﺎﺑ ﯽﻣاد دﻮﮐ حﻮﻄﺳ ﻪﯿﻘﺑ و ﺪﻫﺎﺷ ﺎﺑ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ رد رﺎﺘﮑﻫ دﺮ
ﻪﻨﺑ
،
،ناﺮﻔﻋز ﯽﻨﻌﻣ ﺶﯾاﺰﻓا ﻦﯾا ﯽﻟو هﺪﺷ شﻮﭙﻠﮔ و ﻢﭼﺮﭘ راد
دﻮﺒﻧ . ﯽﻨﻌﻣ ﯽﻣ ار ﯽﻣاد دﻮﮐ راﺪﻘﻣ ﻪﺑ طﻮﺑﺮﻣ تاﺮﺛا ندﻮﺒﻧ راد هﺎﯿﮔ ندﻮﺑ ﻪﻟﺎﺳﺪﻨﭼ ﻪﺑ ناﻮﺗ
، ﺎـﺑ ﯽـﻣاد دﻮﮐ ﺮﯿﺛﺎﺗ و ﺶﻫوﮋﭘ ندﻮﺑ ﻪﻟﺎﺴﮑﯾ
نﺎﻣز ﺖﺷﺬﮔ داد ﺖﺒﺴﻧ
.
هژاو ﺪﯿﻠﮐ ،ﯽﻣاد دﻮﮐ ،دﺮﮑﻠﻤﻋ ،ناﺮﻔﻋز ،ﻪﻨﺑ:
Crocus sativus
ﻪﻣﺪﻘﻣ هﺎﯿﮔ ناﺮﻔﻋز ﯽﻤﻠﻋ مﺎﻧ ﺎﺑ Crocus sativus
هﮋﯾو هﺎﮕﯾﺎﺟ نﺎﻬﺟ ﯽﺋوراد و يزروﺎﺸﮐ لﻮﺼﺤﻣ ﻦﯾﺮﺘﻧاﺮﮔ ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ﻦﯿﺑ رد يا
ناﺮﯾا ﯽﺗاردﺎﺻ و ﯽﺘﻌﻨﺻ تﻻﻮﺼﺤﻣ دراد
) 1 .(
زا ﺶﯿﺑ ﺮﺿﺎﺣ لﺎﺣ رد 80
ﺎﯿﻧد ناﺮﻔﻋز ﺪﺻرد )
لدﺎﻌﻣ 170 لﺎﺳ رد ﻦﺗ (
ناﺮﯾا رد
ﯽﻣ ﺪﯿﻟﻮﺗ دﻮﺷ
. ﻦﯾا ﺖﺷﺎﮐ ،ﺎﻣا ﻪﺑ هﺎﯿﮔ
نﺎﺳاﺮﺧ نﺎﺘﺳا ﯽﺑﻮﻨﺟ يﺎﻫﺮﻬﺷ ﻪﻠﻤﺟ زا يدوﺪﺤﻣ ﻖﻃﺎﻨﻣ ﻪﺘﻓﺎﯾ صﺎﺼﺘﺧا
هﺪﻤﻋ ﺰﮐﺮﻣ ﻦﺋﺎﻗ و
ﺖﺳا ناﺮﯾا ناﺮﻔﻋز ﺪﯿﻟﻮﺗ )
5 .(
يرﺎﺷﺮﺳ دﻮﺳ ،ﻪﻧﺎﯿﻟﺎﺳ ﺖﺷﺎﮐ ﻪﻨﯾﺰﻫ ﻦﺘﺷاﺪﻧ ﻞﯿﻟﺪﺑ ﻪﮐ ﺖﺳا يزروﺎﺸﮐ تﻻﻮﺼﺤﻣ ﻪﻠﻤﺟ زا ناﺮﻔﻋز
ﯽﻣ ناﺮﻔﻋز نﺎﮔﺪﻨﻨﮐ ﺪﯿﻟﻮﺗ ﺐﯿﺼﻧ ﺪﯾﺎﻤﻧ
. زروﺎﺸﮐ ﺪﻣآرد رد لﻮﺼﺤﻣ ﻦﯾا دراد يا هﺪﻤﻋ ﺶﻘﻧ ﯽﺑﻮﻨﺟ نﺎﺳاﺮﺧ نا
. نﻮﭼ ﻫﺎﯿﮔ ناﺮﻔﻋز ﯽ
ﺖﺳا ﻪﻟﺎﺳﺪﻨﭼ و
،نﺎﻣز لﻮﻃ رد ﻪﻨﺑ داﺪﻌﺗ ﺶﯾاﺰﻓا ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ ﯽﯾاﺬﻏ يﺎﻫزﺎﯿﻧ ﻦﯿﻣﺎﺗ
ﺖﺳا رادرﻮﺧﺮﺑ يرﺎﯿﺴﺑ ﺖﯿﻤﻫا زا نآ .
ﻦﯾاﺮﺑﺎﻨﺑ
،
ﯽﻋارز ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ رد دﺮﯿﮔ راﺮﻗ ﻪﺟﻮﺗ درﻮﻣ ﺪﯾﺎﺑ
) 3 .(
نارﺎﮑﻤﻫ و ﯽﻗدﺎﺻ )
4 ( دﺮﮑﻠﻤﻋ دﻮﺒﻬﺑ رد ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ ﺮﺻﺎﻨﻋ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﯽﺳرﺮﺑ حﺮﻃ رد
ﯽﻃ ناﺮﻔﻋز 8
ﺎﺑ ﺪﻬﺸﻣ ﯽﺿارا رد ﺪﻧداد نﺎﺸﻧ ﺪﻬﺸﻣ ﻪﻘﻄﻨﻣ رد لﺎﺳ 3/
0 داﻮﻣ ﺪﺻرد آ
ﻪﻧﺎﯿﻟﺎﺳ فﺮﺼﻣ ،ﯽﻟ 25
رد يوﺎﮔ ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻦﺗ
ﻪﺘﺷاد ناﺮﻔﻋز ﻞﮔ لﻮﺼﺤﻣ ﺶﯾاﺰﻓا رد ار ﺮﯿﺛﺄﺗ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ رﺎﺘﮑﻫ ﺖﺳا
. ندوﺰﻓا ﻪﮐ يرﻮﻃ ﻪﺑ ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ
ﺟﻮﻣ ﺪﯿﻟﻮﺗ ﺐ ﻞﮔ
يﺎﻫ
ﺖﺷرد ﻪﻨﺑ ،ﺮﺗ گرﺰﺑ يﺎﻫ ﻦﺘﺴﮑﺷ و ﺮﺘﺸﯿﺑ ﻪﻓﻮﻠﻋ ،ﺮﺗ
ﻊﯾﺮﺳ ﺮﺗ باﻮﺧ هرود ﺖﺳا هﺪﺷ
. ﺎﯿﻨﻬﺑ ) 2 ( ﻒﻠﺘﺨﻣ حﻮﻄﺳ تاﺮﺛا ﯽﺳرﺮﺑ رد
ﯽﻋارز لﺎﺳ ﻪﺳ ﯽﻃ ناﺮﻔﻋز ﻞﮔ دﺮﮑﻠﻤﻋ رد ﯽﻧاﻮﯿﺣ و ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ ﻦﯾﺎﻗ و ﺪﻨﺟﺮﯿﺑ ﻪﻘﻄﻨﻣ رد
دﺮﮑﻠﻤﻋ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ
يدﻮﮐ ﺐﯿﮐﺮﺗ زا ﻞﮔ 50
ﯿﮐ ،ﺺﻟﺎﺧ تزا مﺮﮔﻮﻠ 50
مﺮﮔﻮﻠﯿﮐ ﺮﻔﺴﻓ و 20 ﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ رﺎﺘﮑﻫ رد ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻦﺗ .
رد ،ﺎﻣا ،ﻦﯾﺎﻗ ﻪﻘﻄﻨﻣ
ﯽﻨﻌﻣ فﻼﺘﺧا ﺖﺷاﺪﻧ دﻮﺟو ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ حﻮﻄﺳ ﻦﯿﺑ راد
. ﺖﺳا يدﺎﯾز ﻢﯿﺳﺎﺘﭘ ياراد ﻪﮐ ﯽﻣاد دﻮﮐ زا هﺎﯿﮔ ﻦﯾا تﺎﺟﺎﯿﺘﺣا ﻊﻓر ﺖﻬﺟ
،
دﻮﺷ هدﺎﻔﺘﺳا )
7 (.
ﻦﯾا ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ فﺮﻃ ﮏﯾ زا ﯽﻟآ يﺎﻫدﻮﮐ ﻪﮐ
ﺖﯿﻔﯿﮐ ﺮﮕﯾد فﺮﻃ زا و هﺪﺷ ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ فﺮﺼﻣ ﺶﻫﺎﮐ ﺚﻋﺎﺑ
ﯽﻣ راﺮﻗ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﺖﺤﺗ راﺪﯾﺎﭘ رﻮﻄﺑ ار ﯽﻋارز تﻻﻮﺼﺤﻣ ﺖﯿﻤﮐو ﺪﻨﻫد
، و
٢
،هﺪﺷ مﺎﺠﻧا هﺎﯿﮔ ﻦﯾا يور ﺮﺑ ﻞﯿﺑدرا ﻪﻘﻄﻨﻣ رد ﻪﻨﯿﻣز ﻦﯾا رد يﺮﺘﻤﮐ تﺎﻘﯿﻘﺤﺗ فﺮﻃ زا رد ،ﻦﯾاﺮﺑﺎﻨﺑ
ﻦﯾا ﻖﻘﺤﺗ ﺎﺗ هﺪﺷ ﯽﻌﺳ تاﺮﺛا
ﺮﯾدﺎﻘﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻞﯿﺑدرا رد ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ ءاﺰﺟا ﺮﺑ
دﺮﯿﮔ راﺮﻗ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ درﻮﻣ .
شور و داﻮﻣ ﺎﻫ
ﺮﺑ ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﺮﯾدﺎﻘﻣ تاﺮﺛا ﯽﺳرﺮﺑ رﻮﻈﻨﻣ ﻪﺑ و دﺮﮑﻠﻤﻋ
حﺮـﻃ ﺐـﻟﺎﻗ رد ﯽـﺸﯾﺎﻣزآ ،ﻞـﯿﺑدرا رد ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ ءاﺰﺟا
كﻮﻠﺑ ﺎﺑ ﯽﻓدﺎﺼﺗ ﻞﻣﺎﮐ يﺎﻫ 6
لﺎﺳ رد راﺮﮑﺗ ﻪﺳ و رﺎﻤﯿﺗ 1386
هﺎﮕﺘﺴﯾا ﻪﻋرﺰﻣ رد قورﺎـﺑ ﻦـﺴﺣ يزروﺎـﺸﮐ تﺎﻘﯿﻘﺤﺗ
) 3 يﺮﺘﻣﻮـﻠﯿﮐ
ﻞﯿﺑدرا هدﺎﺟ ﻪﯿﺷﺎﺣرد ،ﻞﯿﺑدرا بﺮﻏ -
نﺎﺘﺴﺟرا ( ﺖﻓﺮﮔ مﺎﺠﻧا ﻞﯿﺑدرا ﺪﺣاو ﯽﻣﻼﺳا دازآ هﺎﮕﺸﻧاد ﻪﺑ ﻪﺘﺴﺑاو .
ﺶﺷ ﺢﻄـﺳ درﻮـﻣ يدﻮـﮐ
ﻞﻣﺎﺷ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ 10
، 20 ، 30 ، 40 و 50 ﯽﻣاد دﻮﮐ فﺮﺼﻣ نوﺪﺑ رﺎﻤﯿﺗ و رﺎﺘﮑﻫ رد ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻦﺗ )
ﺪﻫﺎﺷ ( ﺪﻧدﻮﺑ . ﺎﻣزآ ﻦﯾا رد ﻪﻨﺑ ﺶﯾ
يﺎﻫ
قورﺎﺑ ﻦﺴﺣ يزروﺎﺸﮐ تﺎﻘﯿﻘﺤﺗ هﺎﮕﺘﺴﯾا رد هﺪﺷ ثاﺪﺣا ردﺎﻣ ﻪﻋرﺰﻣ زا ،زﺎﯿﻧ درﻮﻣ )
7 ( ﺪـﯾدﺮﮔ ﻦﯿﻣﺎﺗ .
نزو ﻪـﻨﺑ هدﺎﻔﺘـﺳا درﻮـﻣ يﺎـﻫ
دوﺪﺣ 8 ﺪﻧدﻮﺑ مﺮﮔ .
هدﺎﻣآ زا ﺲﭘ يزﺎﺳ
ﻦﯿﻣز ﺖﺷﺎﮐ زا ﻞﺒﻗ ، ﻢﯿﻧﻮﻣآ تﺎﻔﺴﻓ
ناﺰﯿﻣ ﻪﺑ 200 مﺎﻤﺗ رد نﺎﺴﮑﯾ رﻮﻃ ﻪﺑ رﺎﺘﮑﻫ رد مﺮﮔﻮﻠﯿﮐ
ﺶﯾﺎﻣزآ ﺢﻄﺳ ﺪـﯾدﺮﮔ ماﺪـﻗا ﯽـﻣاد دﻮـﮐ يﺎـﻫرﺎﻤﯿﺗ لﺎﻤﻋا ﻪﺑ ﺲﭙﺳ و ﺪﺷ فﺮﺼﻣ
. زا ﻪـﮐ هﺪﯿـﺳﻮﭘ يوﺎـﮔ دﻮـﮐ زا ﺶﯾﺎـﻣزآ ﻦـﯾا رد
يراﺪﻣاد دﻮﺑ هﺪﯾدﺮﮔ ﻪﯿﻬﺗ ﻞﺤﻣ ﯽﺘﻌﻨﺻ يﺎﻫ ف
ﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا .
ﻪﻨﺑ ،ﺲﭙﺳ ﻪﻠﺻﺎﻓ رد ﺎﻫ
25 ﺮﺘﻤﯿﺘﻧﺎﺳ ي ﻒﯾدر ﻦﯿﺑ
، ﻪﻠـﺻﺎﻓ ﻪـﺑ 15
ﯽﺘﻧﺎـﺳ
ﺮﺘﻣ
، ﻒﯾدر يور ﺎﻫ
رد و ﻖﻤﻋ 15 ﯽﺘﻧﺎﺳ يﺮﺘﻣ ﺪﻧﺪﺷ ﺖﺸﮐ .ﺑ
سﺎﺳاﺮ ﻦﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧ رد ﺎﺑ و هﺎﯿﮔ زﺎﯿﻧ ﯽﻠﺤﻣ ﻪﻧﺎﯿﻟﺎﺳ ﯽﮔﺪﻧرﺎﺑ راﺪﻘﻣ
) دوﺪـﺣ
373 ﯽﻠﯿﻣ ﺮﺘﻣ (،
رﺎﻬﭼ ﺪﺷر هرود لﻮﻃ رد ﻪﻋرﺰﻣ ﺪﯾدﺮﮔ يرﺎﯿﺑآ رﺎﺑ
. ﺮﻫﺎﻇ زا ﺲﭘ ﻞﮔ نﺪﺷ
ﺮﻫ ،ناﺮﻔﻋز يﺎﻫ ﻪـﺑ ﺖﺒـﺴﻧ دوز ﺢﺒـﺻ زور
ﺪﯾدﺮﮔ ماﺪﻗا ،تﺮﮐ ﺮﻫ زا يرﺎﻨﮐ ﻒﯾدر ﮏﯾ فﺬﺣ ﺎﺑ ﺎﻬﻠﮔ نﺪﯿﭼ .
،ﺲﭙﺳ ﻪـﺑ هﺎﮕـﺸﯾﺎﻣزآ رد ،ﻪـﻧازور ترﻮـﺻ
زا ﻢﭼﺮـﭘ و ﻪـﻣﺎﺧ ،ﻪـﻟﻼﮐ
شﻮﭙﻠﮔ ﺎﻫ و ،هﺪﯾدﺮﮔ اﺪﺟ رد ﻪﻧﺎﮔاﺪﺟ رﻮﻃ ﻪﺑ
يﺎﻣد ﺎﺑ ﯽﻧوآ 75
ﯽﺘﻧﺎﺳ ﻪﺟرد تﺪﻣ ﻪﺑ داﺮﮔ
2 ﮑﺸﺧ ﺖﻋﺎﺳ هﺪﻧﺎ
ﺪﻧﺪـﺷ ﻦﯾزﻮـﺗ ﺲﭙـﺳ و .
،ﺪﺷر هرود نﺎﯾﺎﭘ رد ﻪﻨﺑ
ﺎﻫ ي ناﺮﻔﻋز رد دﻮﺟﻮﻣ تﺮﮐ
هدروآ نوﺮﯿﺑ ﻦﯿﻣز زا ﯽﺸﯾﺎﻣزآ يﺎﻫ و
ﺪﯾدﺮﮔ ﻦﯾزﻮﺗ .
د ﻞـﯿﻠﺤﺗ و ﻪﯾﺰﺠﺗ هدا
ﺎـﺑ ﺎـﻫ
مﺮﻧ زا هدﺎﻔﺘﺳا يرﺎﻣآ يﺎﻫراﺰﻓا
ﺖﻓﺮﮔ ترﻮﺻSPSS .
ﻪﻨﻣاد ﺪﻨﭼ نﻮﻣزآ زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ هداد ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ لﺎﻤﺘﺣا ﺢﻄﺳ رد ﻦﮑﻧاد يا
5 ﺪﺷ مﺎﺠﻧا٪ .
ﺚﺤﺑ و ﺞﯾﺎﺘﻧ
ﺮﺑ ﺲﻧﺎﯾراو ﻪﯾﺰﺠﺗ ﺞﯾﺎﺘﻧ سﺎﺳا هداد
ﺎﻫ ) لوﺪﺟ 1 (،
دﺮـﮑﻠﻤﻋ ﺮـﻈﻧ زا ﯽـﻣاد دﻮـﮐ يﺎـﻫرﺎﻤﯿﺗ ﻦﯿﺑ ﻪـﻨﺑ
ناﺮـﻔﻋز
، شﻮـﭙﻠﮔ ) ﻞﻣﺎـﺷ
گﺮﺒﻠﮔ و گﺮﺒﺳﺎﮐ (
ﻢﭼﺮﭘ و ﯽﻨﻌﻣ فﻼﺘﺧا ﺖﺷاﺪﻧ دﻮﺟو يراد
. ،ﺎﻣا ﺢﻄـﺳ ﺎـﺗ ﯽـﻣاد دﻮﮐ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ 30
دﺮـﮑﻠﻤﻋ ،رﺎـﺘﮑﻫ رد ﻦـﺗ ﻪـﻨﺑ
ﺖﺳا ﻪﺘﻓﺎﯾ ﺶﯾاﺰﻓا ﺰﯿﻧ ناﺮﻔﻋز )
لوﺪﺟ 2 ( . حﻮﻄﺳ رد ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ ﺶﯾاﺰﻓا 40
و 50 ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﻪﻨﺑ دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺶﻫﺎﮐ ﺐﺟﻮﻣ رﺎﺘﮑﻫ رد ﻦﺗ
ﺢﻄﺳ 30 ﺖﺳا هﺪﺷ رﺎﺘﮑﻫ رد ﻦﺗ .
رﺎﻤﯿﺗ 30 يﺎـﻫرﺎﻤﯿﺗ و ﺪﻫﺎـﺷ رﺎـﻤﯿﺗ ﺎﺑ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ رد رﺎﺘﮑﻫ رد ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻦﺗ 10
، 20 ، 40 و 50 ﻦـﺗ
ﯽـﻨﻌﻣ يرﺎـﻣآ ﺮـﻈﻧ زا فﻼﺘـﺧا ﻦﯾا ﯽﻟو ﺖﺷاد يﺮﺘﺸﯿﺑ شﻮﭙﻠﮔ دﺮﮑﻠﻤﻋ رﺎﺘﮑﻫ رد ﯽﻣاد دﻮﮐ ﺪـﺸﻧ راد
) لوﺪـﺟ يﺎـﻫ 1 و 2 .(
ﻦﯿـﺑ رد
رﺎﻤﯿﺗ زا ﻢﭼﺮﭘ دﺮﮑﻠﻤﻋ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ ،ﯽﺑﺎﯾزرا درﻮﻣ يﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ 30
فﻼﺘـﺧا ﺎـﻫرﺎﻤﯿﺗ ﺮﯾﺎـﺳ ﺎـﺑ ﻪـﮐ ﺪـﻣآ ﺖـﺳﺪﺑ رﺎـﺘﮑﻫ رد ﯽـﻣاد دﻮﮐ ﻦﺗ
ﯽﻨﻌﻣ داﺪﻧ نﺎﺸﻧ يراد )
ﻞﮑﺷ 1 .(
ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺲﻧﺎﯾراو ﻪﯾﺰﺠﺗ )
ﻪﻣﺎﺧ و ﻪﻟﻼﮐ ﻞﻣﺎﺷ (
ﻪـﮐ داد نﺎﺸﻧ ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ رد
ﻣ حﻮﻄﺳ ﺮﺛا ﯽﻨﻌﻣ ﺖﻔﺻ ﻦﯾا يور ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻒﻠﺘﺨ
ﺖﺴﯿﻧ راد )
لوﺪﺟ 1 .(
ﯽﻨﻌﻣ ﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ ﻦﯿﺑ فﻼﺘﺧا ﻪﭼﺮﮔا دﻮﺒﻧ راد
، ﻪـﺑ ﻪـﺟﻮﺗ ﺎﺑ ﯽﻟو
ﻞﮑﺷ 2 ﯽﻣ هﺪﻫﺎﺸﻣ ناﺰﯿﻣ ﻪﺑ ﯽﻣاد دﻮﮐ ﺶﯾاﺰﻓا ﻪﮐ دﻮﺷ
10 و 20 ﯽـﻟو هﺪـﺷ ﺪﻫﺎﺷ ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺶﻫﺎﮐ ﺚﻋﺎﺑ رﺎﺘﮑﻫ رد ﻦﺗ رد
ﺢﻄﺳ 30 راﺪﻘﻣ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ رﺎﺘﮑﻫ رد ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻦﺗ ﺖﺳا هﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ
. حﻮﻄﺳ رد ﯽﻧاﻮﯿﺣ دﻮﮐ ﺶﯾاﺰﻓا 40
و 50 رد ﻦـﺗ
ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺶﻫﺎﮐ ﺐﺟﻮﻣ ﺰﯿﻧ رﺎﺘﮑﻫ ﺖﺳا هﺪﺷ
. لﺎﺳ رد يﺮﯿﻣا 2008
) 8 ( ﻪـﺑ ﯽـﻣاد دﻮﮐ و هﺮﻔﺴﻓ ،ﻪﺗزا يﺎﻫدﻮﮐ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﯽﺑﺎﯾزرا ﺎﺑ
ﺎﺑ ﺐﯿﮐﺮﺗ و ﻪﻧﺎﮔاﺪﺟ ترﻮﺻ يﺎﻫدﻮﮐ و ﯽﻣاد دﻮﮐ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﻪﮐ ﺪﻧدﺮﮐ شراﺰﮔ ﺮﮕﯾﺪﻤﻫ
ﯽـﻨﻌﻣ فﻼﺘﺧا ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ تﺎﻔـﺻ ﺮـﻈﻧ زا يراد
٣
ﺪﺸﻧ هﺪﻫﺎﺸﻣ ﻞﮔ ﺮﺗ نزو و ﻪﻟﻼﮐ لﻮﻃ ،ﻪﻟﻼﮐ ﺮﺗ نزو ،ﻪﻟﻼﮐ ﮏﺸﺧ نزو .
ﯽﻟﺎﺣ رد رد هﺮﻔـﺴﻓ و ﻪـﺗزا ،ﯽـﻣاد دﻮﮐ نﺎﻣﺰﻤﻫ فﺮﺼﻣ ،ﻪﮐ
ﯽﻨﻌﻣ ﺶﯾاﺰﻓا ﺚﻋﺎﺑ ﺎﻬﻧآ ﻪﻧﺎﮔاﺪﺟ فﺮﺼﻣ ﺎﺑ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ هزاﺪﻧا درﻮﻣ تﺎﻔﺻ ﻪﯿﻠﮐ رد يراد
ﺖﺳا هﺪﺷ يﺮﯿﮔ )
8 .(
لوﺪﺟ 1 - هزاﺪﻧا تﺎﻔﺻ ﺲﻧﺎﯾراو ﻪﯾﺰﺠﺗ رد ناﺮﻔﻋز هﺎﯿﮔ هﺪﺷ يﺮﯿﮔ
ﻞﯿﺑدرا رد ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻒﻠﺘﺨﻣ حﻮﻄﺳ
ﺮﯿﯿﻐﺗ ﻊﺒﻨﻣ
يدازآ ﻪﺟرد
تﺎﻌﺑﺮﻣ ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣ
ﻪﻨﺑ شﻮﭙﻠﮔ
ﻢﭼﺮﭘ
ناﺮﻔﻋز
كﻮﻠﺑ 2
2/ns
180342
42ns
/ 35 91ns
/ 0 43ns
/ 0
رﺎﻤﯿﺗ 5
6/ns
248447
03ns
/ 51 3/ns
1 62ns
/ 0
ﺎﻄﺧ 10
8/
147201 17
/ 72 85
/ 1 88
/ 0
تاﺮﯿﯿﻐﺗ ﺐﯾﺮﺿ (%)
58 / 13 1/
33 8/
32 82 / 33
ns :
لﺎﻤﺘﺣا ﺢﻄﺳ رد راد ﯽﻨﻌﻣﺮﯿﻏ 5
%
لوﺪﺟ 2 - هزاﺪﻧا تﺎﻔﺻ ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣ رد ناﺮﻔﻋز هﺎﯿﮔ هﺪﺷ يﺮﯿﮔ
ﻞﯿﺑدرا رد ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻒﻠﺘﺨﻣ حﻮﻄﺳ
دﻮﮐراﺪﻘﻣ ) kg/ha ( شﻮﭙﻠﮔ ) kg/ha ( ﻪﻨﺑ
) kg/ha (
0 91
/ 28 33
/ 2397
2596/66 21/79 10
20 35
/ 21 2785
30 50
/ 31 33
/ 3149
40 94
/ 23 3039
50 30
/ 23 66
/ 2987
ﺖـﺳا ناﺮـﻔﻋز ﻪـﻠﻤﺟ زا و ﯽﻋارز نﺎﻫﺎﯿﮔ دﺮﮑﻠﻤﻋ رد ﺮﺛﻮﻣ و ﻢﻬﻣ ﻞﻣاﻮﻋ زا ﯽﮑﯾ ﺮﺻﺎﻨﻋ ﻦﯿﺑ لدﺎﻌﺗ ﻪﮑﻨﯾا ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ )
10 و 11 (،
ﺪـﺷر ياﺮـﺑ ﯽﯾاﺬـﻏ ﺮـﺻﺎﻨﻋ ﻦﯿـﺑ ﺐﺳﺎﻨﻣ لدﺎﻌﺗ دﺎﺠﯾا ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ و ﯽﯾاﺬﻏ ﺮﺻﺎﻨﻋ مﺎﻤﺗ ﻦﯿﻣﺎﺗ ﻪﺑ ردﺎﻗ ﯽﯾﺎﻬﻨﺗ ﻪﺑ ﺖﺳا ﻦﮑﻤﻣ ﯽﻣاد دﻮﮐ ﺪﺷﺎﺒﻧ ناﺮﻔﻋز ﻪﻨﯿﻬﺑ .
ﺶﯾاﺰـﻓا رد ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ يﺎﻫدﻮﮐ ﺪﻨﻧﺎﻣ ﺎﻬﻧآ تاﺮﺛا ،ﯽﻣاد يﺎﻫدﻮﮐ فﺮﺼﻣ مﺎﮕﻨﻫ ﻪﺑ ﻪﮐ هداد نﺎﺸﻧ ﻒﻠﺘﺨﻣ تﺎﻘﯿﻘﺤﺗ
دﻮﺒﻧ ﺮﯿﮕﻤﺸﭼ لوا لﺎﺳ رد دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺎﺑ ﻻﻮﻤﻌﻣ ﺎﻬﻧآ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﻪﮑﻠﺑ ه
ﯽﻣ دﻮﻬﺸﻣ نﺎﻣز ﺖﺷﺬﮔ ﺪﺷﺎﺑ
) 6 .(
،ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ نﺎـﺸﻧ يدﺪـﻌﺘﻣ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ
هداد ﯽﻣ ناﺮﻔﻋز هﺎﯿﮔ ،بﻮﺧ ﻪﯾﺬﻐﺗ و ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ ﺎﺑ ﻪﮐ ﺪﻧا تﺪﻣ ﻪﺑ ﺪﻧاﻮﺗ
5 - 4 ﺪﯾﺎﻤﻧ ﺪﯿﻟﻮﺗ يدﺎﺼﺘﻗا دﺮﮑﻠﻤﻋ لﺎﺳ .
لﺎـﺳ رد دﺮـﮑﻠﻤﻋ ﯽـﻟو
لوا ) راﺮﻘﺘﺳا لﺎﺳ (
دﻮﺑ ﺪﻫاﻮﺧ ﻦﯿﯾﺎﭘ )
11 و 9 .(
٤
- 1 ﻞﮑﺷ
ﻞﯿﺑدرا رد ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻒﻠﺘﺨﻣ حﻮﻄﺳ رد ناﺮﻔﻋز ﻢﭼﺮﭘ دﺮﮑﻠﻤﻋ
ﻞﮑﺷ 2 - ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ )
ﻪﻣﺎﺧ و ﻪﻟﻼﮐ (
ﯽﻣاد دﻮﮐ ﻒﻠﺘﺨﻣ حﻮﻄﺳ رد
ﻪﺠﯿﺘﻧ ﯽﻠﮐ يﺮﯿﮔ
ﺢﻄﺳ رد ﯽﻣاد دﻮﮐ فﺮﺼﻣ 30
و ﻢﭼﺮـﭘ ،ﻪـﻨﺑ دﺮـﮑﻠﻤﻋ ﺶﯾاﺰﻓا ﺚﻋﺎﺑ ﯽﻣاد دﻮﮐ حﻮﻄﺳ ﻪﯿﻘﺑ و ﺪﻫﺎﺷ ﺎﺑ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ رد رﺎﺘﮑﻫ رد ﻦﺗ
ناﺮﻔﻋز شﻮﭙﻠﮔ ﯽﻨﻌﻣ ﺶﯾاﺰﻓا ﻦﯾا ﯽﻟو هﺪﺷ
دﻮﺒﻧ راد . ﯽﻨﻌﻣ ﯽﻣ ار ﯽﻣاد دﻮﮐ راﺪﻘﻣ ﻪﺑ طﻮﺑﺮﻣ تاﺮﺛا ندﻮﺒﻧ راد ندﻮـﺑ ﻪﻟﺎـﺳﺪﻨﭼ ﻪـﺑ ناﻮﺗ
هﺎﯿﮔ
، دﺮـﮐ هرﺎـﺷا نﺎـﻣز ﺖﺷﺬﮔ ﺎﺑ ﯽﻣاد دﻮﮐ ﺮﯿﺛﺎﺗ و ﺶﻫوﮋﭘ ندﻮﺑ ﻪﻟﺎﺴﮑﯾ .
رد ﯽﻧاﻮـﯿﺣ دﻮـﮐ فﺮـﺼﻣ ﺮﯿﺛﺎـﺗ ﻪـﺑ ﻪـﺟﻮﺗ ﺎـﺑ ،ﻦﯾاﺮﺑﺎـﻨﺑ
فﺮﻃ ﮏﯾ زا كﺎﺧ ﯽﻟآ ﻦﺑﺮﮐ ناﺰﯿﻣ و يﺰﯿﺨﻠﺻﺎﺣ ﻦـﯾا هدﺎﻔﺘـﺳا ،ﯽﻧاﻮﯿﺣ يﺎﻫدﻮﮐ ﻂﺳﻮﺗ ﯽﯾاﺬﻏ داﻮﻣ ﯽﺠﯾرﺪﺗ يزﺎﺳ دازآ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ و
ﯽﻣ ﺎﻫدﻮﮐ لﺎﺳ رد ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺖﯿﻤﮐ و ﺖﯿﻔﯿﮐ ﺶﯾاﺰﻓا ﺚﻋﺎﺑ ﺪﻧاﻮﺗ
دﻮﺷ يﺪﻌﺑ يﺎﻫ .
4.62
3.48 3.41 5.04
3.83 3.72
0 1 2 3 4 5 6
0 10 20 30 40 50
ﻢﭼﺮﭘ دﺮﮑﻠﻤﻋ)رﺎﺘﮑﻫ رد مﺮﮔ ﻮﻠﯿﮐ(
ﯽﻣاد دﻮﮐ راﺪﻘﻣ )
رﺎﺘﮑﻫ رد ﻦﺗ (
3.19
2.4 2.35 3.47
2.64 2.57
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4
0 10 20 30 40 50
دﺮﮑﻠﻤﻋ ناﺮﻔﻋز)رﺎﺘﮑﻫ رد مﺮﮔ ﻮﻠﯿﮐ(
ﯽﻣاد دﻮﮐ راﺪﻘﻣ )
رﺎﺘﮑﻫ رد ﻦﺗ (
٥
ﻊﺑﺎﻨﻣ
1 - م ،ﺎﯿﻨﻬﺑ .ر . 1370 . ناﺮﻔﻋز ﺖﻋارز .
ناﺮﻬﺗ هﺎﮕﺸﻧاد تارﺎﺸﺘﻧا .
2 - م ،ﺎﯿﻨﻬﺑ .ر . 1373 . ﻒﻠﺘﺨﻣ حﻮﻄﺳ تاﺮﺛا ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ رد ﯽﻧاﻮﯿﺣ و ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷدﻮﮐ
. ﺖـﻋارز و ناﺮـﻔﻋز ﯽﯾﺎـﻤﻫدﺮﮔ ﻦﯿـﻣود تﻻﺎـﻘﻣ ﻪـﺻﻼﺧ
دﺎﺑﺎﻨﮔ ،ﯽﺋوراد نﺎﻫﺎﯿﮔ -
17 و 18 هﺎﻤﻧﺎﺑآ .
3 - م ،ﯽﺟﺎﺑ ﺎﻨﯿﺑ .ح
. ع ،نﺎﯾرﺎﺘﺨﻣ و . .
1380 . ناﺮﻔﻋز لﻮﺼﺤﻣ ﻪﻤﯿﺑ ﯽﺷزﻮﻣآ هرود ﻦﯿﻟوا .
نﺎﺳاﺮﺧ ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ يزروﺎﺸﮐ تﻻﻮﺼﺤﻣ ﻪﻤﯿﺑ قوﺪﻨﺻ .
4 - ب ،ﯽﻗدﺎﺻ .
يﻮﺿر ،
، م . يﺮﺟﺎﻬﻣ و
، م . 1366 . ناﺮـﻔﻋز ﺖـﻋارز دﻮـﺒﻬﺑ رد ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ ﺮﺻﺎﻨﻋ ﺮﯿﺛﺎﺗ .
تﺎـﻘﯿﻘﺤﺗ ﺰـﮐﺮﻣ ﯽﻧﺎـﺒﻏﺎﺑ ﺶـﺨﺑ تارﺎـﺸﺘﻧا
نﺎﺳاﺮﺧ يزروﺎﺸﮐ .
5 - ح ،يﺮﻬﺷ يﻮﻠﻋ .
1374 . ناﺮﻔﻋز دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺮﺑ ﯽﻧاﻮﯿﺣدﻮﮐ و يرﺎﯿﺑآ ناﺰﯿﻣ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﯽﺳرﺮﺑ .
ﺪﻠﺟ ،رﺬﺑ و لﺎﻬﻧ ﻪﻠﺠﻣ 11
، 21 - 30 .
6 - م ،ﯽﺗﻮﮑﻠﻣ .ج . 1375 . يزروﺎﺸﮐ ناﺮﯾا رد دﻮﮐ فﺮﺼﻣ يزﺎﺳ ﻪﻨﯿﻬﺑ ﺎﺑ دﺮﮑﻠﻤﻋ ﺶﯾاﺰﻓا و راﺪﯾﺎﭘ
. يزروﺎﺸﮐ شزﻮﻣآ ﺮﺸﻧ .
7- Aitaubahou, A. and El-otmani, M. 1999. Saffron cultivation in marocco, in: M.Negbi, “Saffran”. (ed.) Harwood Academic pub. Amesterdam. 154 pp.
8- Amiri, M. E. 2008. Impact of Animal Manures and Chemical Fertilizers on Yield Components of Saffron (Crocus sativus L.). American-Eurasian J. Agric. & Environ. Sci., 4 (3): 274-279.
9- Behdani, M., Koocheki, A., Nassiri, M. and Rezvani-Moghaddam, P. 2005. Evaluation of quantity relations between yield and nutrient consumption in saffron: On farm study. Journal of Iranian Field Crop Research, 3(1): 34-39.
10- Behnia, M.R., Stilai, A. and Ehdaie, B. 1999. Application of fertilizers for increased saffron yield.
Journal of Agronomy and Crop Science, 182: 9-15.
11- Koocheki, A., Nassiri, M. and Behdani, M.A. 2006. Agronomic Attributes of Saffron Yield at Agroecosystems. Acta Horticulture, 739: 24-33.
