An Inquiry into the Rule of AL-'Ibrah Bi 'Umum AL-Lafzi La Bi Khusus Al-Sababi
Batoul Salahshour1, 'Abbas 'Ali Soltani2 , Mohammad Hassan Haeri3 1. Ph.D Student, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran 2. Associate Professor, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad,
Iran
3. Professor, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
(Received: February 9, 2021; Accepted: April 10, 2021)
Abstract
The rule of "AL-'Ibrah Bi 'Umum AL-Lafzi La Bi Khusus Al-Sababi" is one of the rules of principles of jurisprudence (Usul) that is accepted by the majority of jurists.
According to this rule, if a Shari'a ruling is issued generally or particularly on a specific reason, the ruling is generalized to other cases relying on the generality or particularity of the word. However, there are some other opinions in this regard.
Using a descriptive-analytical method, the authors of this study aim at examining the existing statements in this regard and explaining the various aspects of this subject.
The results of the study indicate that if the ruling issued on a specific case bears a positive generality its generality is valid, but if the ruling issued bears an absolute generality, the absoluteness of the reason as a specific indication prevents from its overall generality and the ruling is assigned to the specific reason.
Keywords: Public, Specific, Reason, Absolute, Specification
Corresponding Author, Email: [email protected]
Jurisprudential Researches https:// journals.ut.ac.ir/
Vol. 18, No. 2, Summer 2022 Print ISSN: 2423-6942
Manuscript Type: Research Article Online ISSN: 2423-6934
DOI: 10.22059/jorr.2021.315304.1008994
ۀدعاق رد یراتسج
« سلا صوصخب لا ظفللا مومعب ۀربعلا بب
»
روشحلس لوتب ،3
یناطلس یلعسابع
*2
یرئاح نسحدمحم ،
2
1 وجشناد . ی رتکد ی
، دکشناد ۀ هلا ی
،تا سودرف هاگشناد ی
ا ،دهشم ،دهشم ی
نار
2 شناد . ی
،را دکشناد ۀ هلا ی
،تا سودرف هاگشناد ی
ا ،دهشم ،دهشم ی
نار
9 دکشناد ،داتسا . ۀ
هلا ی
،تا سودرف هاگشناد ی
ا ،دهشم ،دهشم ی
نار
( :تفایرد خیرات 21
/ 11 / 1911 :شریذپ خیرات ؛ 21
/ 51 / 1055 )
هدیكچ
ۀدعاق
« بسلا صوصخب لا ظفللا مولعب ۀربعلا »
نآ سابسارب و تبسا روهشم لوبق دروم هک تسا یلوصا دعاوق هللج زا
هب یلکح ،صاخ یببس دروم رد رگا یدراوبم هبب نآ قلاطا ای ظفل مولع رابتعا هب مکح ،دوش دراو قلطم ای ماع تروص
لعت بس زا ریغ می
م ی ی دبا ربضاح شهوژبپ رد ناگدبنراگن .تبسا هدبش حربطم زبین یربگید لاوقا ،هنیمز نیا رد نکل ؛
یفیصوت شور هب ات دنددصرد -
هبنیمز نبیا رد روصتم نوگانوگ هوجو نییبت و هلئسم رد دوجوم لاوقا یسررب هب ،یلیلحت
زا ،صاخ بس رب هدشدراو مکح هچنانچ هک تسا نیا زا یکاح جیاتن .دنزادرپب تبیمولع ،دشاب رادروخرب یعضو مولع
، بس تیصوصخ ،دشاب رادروخرب یقلاطا مولع زا هدشدراو مکح رگا نکل ،تسا ربتعم نآ هب
ناونع عنابم هفرابص ۀنیرق
یم قلاطا تیمالت صاصتخا صاخ بس هب مکح و دوش
م ی ی دبا .
یدیلک ناگژاو
قلطم ،ماع ، بس ،صاخ ،صیصخت .
:لوئسم هدنسیون * Email: [email protected]
حفص تا 091 - 050 )یشهوژپ هلاقم(
1 . همدقم
ۀدعاق
« ربعلا ببسلا صو صب لا ظفللا مومعب »
و ناوبنع نیبله اب هک تسا یدعاوق هللج زا
نوبچ هباشم نیوانع
« ابحللا صوبصخ نود ظبفللا موبلعب ۀرببعلا »
و
« دروبللا صوبصخ
دراولا صصخیلا »
.تسا هدش عقاو بحب دروم هقف لوصا رد
هک تسا یدعاوق زا روبزم ۀدعاق هن
اهنت انع دروبم یبهقف مابکحا طابنتسا تهج رد تبی
،ییاببطابط ک.ر لابثم یاربب( هدش عقاو ناهیقف 1011
ج ،ق 0 : 906 ،ینابهبهب ؛ 1011
ج ،ق 1 :
259 ،یرتست ؛ ب
ی ات : 10 هبب زبین یلوصا بحابم زا یرایسب ینابم نییبت رد هکلب ،) هبتفرگ رابک
،یناهفصا یرئاح ک.ر لاثم یارب( تسا هدش 1050
:ق 209 ،ینیوزق یوسوم ؛ 1020
ج ،ق 0 :
012 ،هیقف ؛ 1050 :ق 209 ،یردیح ؛ 1021
ج ،ق 9 : 219 .)
چنانچ تفگ دیاب هدعاق نیا حیضوت رد ه
،نآ رودبص ببس هبک دشاب هدش رداص یلکح
هعقاو ا ،دشاب ماع مکح و تسا هدوب یئزج و صاخ ی هب
هنوگ ا و لاؤبس دروبم امابش هبک ی
روصتم هجو ود تروص نیا رد ،دوش تسا قداص اهنآ رب بس نآ ناونع هک یقیداصم ریاس :تسا هبچرگا مبکح اذبل ؛تبسا مبکح رودبص بس تیصوصخ دراد رابتعا هچنآ :لوا هجو
هب تروص رگم دراد صاصتخا رودص بس هب و تسین زیاج نآ میلعت نکل هدش رداص ماع
ای ایلد هکنیا رق
ی هن ا .دشاب هتشاد دوجو میلعت زاوج رب ی
نبیازا ؛تبسا مکح ینعی بسم تیمولع دراد رابتعا هچنآ :مود هجو ر
و ببس هبچرگا
ای ایلد هکنیا رگم ،تسا مکح میلعت زاوج رب اصا ،تسا صاخ ،مکح رودص رق
ی هن ا ربب ی
هب مکح صاصتخا .دشاب هتشاد دوجو رودص بس
بسم تیمولع رابتعا هب ائاق و هتفریذپ ار مود هجو ،روهشم هدش
دبنا ار هلئبسم نبیا و
هب ناونع ظفللا مولعب ۀربعلا ناونع تحت یلک ۀدعاق کی نایب بسلا صوصخب لا
هتشاد دبنا ؛
بسم تیصوصخ رابتعا هب ائاق و هتسناد اطاب ار هدعاق نیا یخرب نکل هدش
دبنا یبخرب و
ائاق زین هب صفت ی ا .دنتسه
یمرد یثیدح و یهقف نوتم هب هعجارم اب ی
با ی م طابنتبسا عببنم هک یتایاور و تایآ زا یرایسب
هب ماکحا رالش م ی دنور و صاخ ابسا رب ، درا
هدش دنا زا یخرب هک ابهنآ
ربب لاد یبنئارق یاراد
یبخرب رد نبکل ،دنتبسه ببس زا ربیغ یدراوم هب هدشرداص مکح میلعت زاوج مدع ای زاوج رگید رق ی هن ا فلاتبخا هدبشرداص مبکح تیصوصخ ای تیمولع رب نئارق تللاد رد ای هدوبن ی
ار نآ یبخرب هبک یدراوم زا یکی .دراد دوجو رق
ی هبن ا بج ربب لاد ی هردابص مبکح میبلعت زاو
هتسناد دنا مکح ندوب ماع ، هدشدراو
نیا روهشم و تسا صاخ بس رب هلئسم
ار هب ناونع کبی
ناونع تحت ،اصا
« بسلا صوصخب لا ظفللا مولعب ۀربعلا »
ذپ ی هتفر دنا هبکنیا هبب تبیانع ابب .
تایاور و تایآ لصا
ی رت ی ن هب ماکحا طابنتسا عبانم رالش
م ی دنور هجوت اب و هبب
روبفو و تابیآ
تایاور هدشدراو نآ نیبیبت و روببزم ۀدعاق صوصخ رد شهوژپ ،صاخ ابسا رب
هبب ناوبنع
هب یرورض یرما تایاور و تایآ مسق نیا زا ماکحا طابنتسا یلصا ینابم زا یکی رظن
م ی دسر .
رضاح شهوژپ ددصرد
رد دوبجوم لاوقا یلیصفت نایب نلض ات تسا هلئبسم
یبسررب و
ت هب هطوبرم ۀلدا .دزادرپب تسا رتراگزاس یلوصا و یهقف ینابم اب هک یلوق نییع
2 . و فادها شسرپ
یاه شهوژپ
ای هثداح دروم رد رگا هک تسا لاؤس نیا هب یبایتسد ،شهوژپ نیا زا فده هعقاو
ا صابخ ی
یلکح هب تروص رداص ماع هدش
ینعی ؛دشاب هب
هنوگ ا اماش ،قلاطا ای عضو جوم هب هک ی
بس زا ریغ یدروم مبکح یرست ،مکح تیمولع رابتعا هب تروص نیا رد ،دوش زین رودص
تبیاور دروم هب مکح ، بس تیصوصخ رابتعا هب ای تسا زیاج زین بس زا ریغ یدراوم هب
؟تسا رگید ایلد دنمزاین میلعت یارب و هتشاد صاصتخا
3 . نیشیپ ۀ شهوژپ
تسج و رد وج هناماس اه لها دوبجو ابب هک داد ناشن یللع ربتعم ی ،ببحب تروربض و تبی
لا ظبفللا موبلعب ۀرببعلا ۀدعاق صوصخ رد دوجوم لاوقا نییبت هب نآ رد هک یقیقحت نونکات ابهنت .تسا هتفرگن ماجنا ،دشاب هدش هتخادرپ بسلا صوصخب هبلاقم
ا هبنیمز نبیا رد هبک ی
،دش تفای هلاقم
ا ناونع اب تسا ی
« مولع ی ت ی ظفل ا ببس صوصخ
» ، تبشون لایهبس ربتکد ۀ
رفزوریپ رد هک هلجم ا هب ،روکذم ۀلاقم .تسا دوجوم تنرتنیا رد نآ ایاف نکل ،هدشن پاچ ی
ۀبنج هک رضاح شهوژپ اب و هتخادرپ ینآرق تایآ لوزن ابسا صوصخ رد هدعاق نیا نییبت ،دراد یلوصا
ًلاماک .تسا توافتم
4 . موهفم سانش ی
4 . 1 . حلاطصا و تغل رد ماع هب مولع و اماش ینعم هب تغل رد ماع ،یرهوبج( هدوبب لولش یانعم
1015 ج ،ق 0 : 1119 ؛
نبا ،روظنم 1010 ج ،ق 12 : 026 ،یحیرط ؛ 1016
ج ،ق 6 : 120 تبسا تراببع حلاطصا رد و )
ربب قاببطنا تیحلاص هک ار یقیداصم مالت ،دوخ موهفم رد هک یظفل زا ابهنآ
امابش ،دراد ار
م ی دوش ،رفظم(
1900 ج ، 1 : 191 .)
ب هک تسا یظافلا هاگ مولع یاضتقم عضو مولع ۀدافا یار
هدش دنا قیرط زا مولع هاگ و
هدافتسا تلکح تامدقم م
ی دوبش ،ینیئابن(
1906 ج ، 2 : 011 ،ییوبخ ؛ 1022
ج ،ق 0 : 001 ؛)
هب ترابع ،رگید م ی ناوت :تسناد مسق ود ار مولع
3 یعضو مومع . لولش و مولع هب ی
هب ظفل زا هک ارب نآ عضو بس
ی انعم ی بم هدافتبسا مابع ی
دوبش موبلع ،
ضو ع ی م ی وگ ی دن ( سسؤم ۀ ۀرئاد ملاسا هقف فراعللا ی
ب اها هذم رب بی
ت )ع(
، 1026 ج ،ق 0 :
012 دننام یدرفم ظافلا هاگ ،یعضو مولع یارب یضتقم .) لج و اک
ی ع یارب هک دنتسه دافا
ۀ
عضو مولع هدش
دنا هاگ و ه ی تئ اه هب یلحم علج و یفن قایس رد هرکن دننام کرم یظفل ی
ولع ۀدافا هک دنتسه لا م
م ی دننک ،ینابسارخ دنوخآ(
1051 :ق 210 - 216 ،ییوبخ ؛ 1022
،ق
ج 0 : 950 - 959 ل اضاف ؛ نارکن ی
، 1900 ج ، 0 : 010 .)
2 یقلاطا مومع .
لولش و مولع هب ی
قم و ملاک قلاطا زا هک بی
د هدافتبسا تبلکح تامدبقم هار زا ،نآ ندوببن
م ی دوش قلاطا مولع ، ی
م ی وگ ی دن ( سسؤم ۀ ۀرئاد ملاسا هقف فراعللا ی
ذم رب ب اها ه ی
ت )ع(
،
1026 ج ،ق 0 : 012 هدافتبسا لا هب یلحم درفم مسا زا هک یمولع دننام ؛) بم
ی دوبش ( دبنوخآ
ناسارخ
،ی 1051 :ق 200 ،یناحبس ؛ 1910
: 156 .)
4 . 2 . حلاطصا و تغل رد صاخ تبسا ندوبب ربیگارف و لولبش مدع یانعم هب صوصخ و اماشریغ ینعم هب تغل رد صاخ
نبا(
،روظنم 1010 ج ،ق 0 : 20 ) دوبخ لولدبم زا ریغ هک یظفل زا تسا ترابع حلاطصا رد و
اماش ار لن ی دوش ،رفظم ( 1900 ج ، 1 : 191 .)
4 . 3 . حلاطصا و تغل رد ببس تسد یرگید زیچ هب نآ اب هک یزیچ ره زا تسا ترابع تغل رد بس م
ی ی دنبا ،یرهوبج(
1015 ج ق،
1 : 100 نبا ؛ ،روظنم 1010 ج ،ق 1 : 001 ا تراببع حلاطبصا رد ببس و ) زا تبس
مزلا مبکح دوبجو نآ دوبجو زا و مکح مدع ،نآ مدع زا هچنآ بم
ی آ بی د ،یدعبس(
1051 :ق
169 .) نآ دروبم رد تیاور ای هیآ هک تسا یلاؤس ای دادیور ،بحب دروم ۀدعاق رد بس زا دارم
،للاه( تسا هدش دراو نآ هب خساپ رد ای 1020
:ق 00 و 162 .)
5 هدعاق موهفم . لعب ۀربعلا ۀدعاق زا دارم یدادبیور دروبم رد ربگا هک تسا نیا بسلا صوصخب لا ظفللا مو
مکح صاخ هب
هنوگ ا هبن تبسا رببتعم مبکح تبیمولع ،تبسا موبلع دیفم هک دوش دراو ی
هب مکح اذل و بس تیصوصخ میبلعت و تبسین دودبحم صابخ بس
بم ی ی دببا ،یردبب(
1021 :ق 211 .)
6 عازن لحم نییبت . ابسا دروم رد هدشرداص ماکحا صوصخ رد :تسا روصتم هجو دنچ صاخ
زا شسرپ هب خساپ رد مکح هاگ )فلا هعقاو
ا خبساپ رد هبک یظفل و هدش رداص صاخ ی
هدشرکذ شسرپ هب ف
ی هسفن دبیاب ،دبنک تبللاد ییانعم رب هکنیا یارب ینعی ؛تسا اقتسمریغ
لوبق دبننام ،دبشاب عبضو راببتعا هبب للاقتبسا مدبع نبیا هاوبخ ؛دوش هلیلض نآ هب یلاؤس (موصعم نابشیا و دبش لاؤبس ربلت ابباقم رد طر عیب دروم رد ناشیا زا هک یدروم رد )ع
هتساک نآ نزو زا دوش کشخ طر رگا دندیسرپ م
ی دوش ربمابیپ هابگنآ ،هبلب دبنداد خبساپ ؟
،یرون( تسین زیاج دندومرف 1051
ج ،ق 19 : 902 فربع رابتعا هب هاوخ .) ا
بی ن هبنوگ ،دبشاب
دننام نامز ی هک یسک م ی وگ ی د زن هله ،تسین وت دزن اکآ دوش هتفگ خساپ رد و ؟دنتسه نم د
.اکآ زج دنتسه وت دزن هله هکنیا رب دراد تللاد افرع خساپ نیا ربانب ،یدراوم نینچ رد قافتا
رظن و تبیمولع رد ،ظبفل نآ هبک تبسا نیا رب اصا ،اهقف
تیعبت لاؤس زا تیصوصخ م
ی دنک ،یلح ققحم(
1029 :ق 106 ،یلح هملاع ؛ 1915
: 101 ؛)
مولع رب الح خساپ ،دشاب ماع لاؤس رگا هچنانچ م
ی دوش دروبم رد لاؤبس رگا و هبعقاو
ا ی
صاخ دروم ناله رب الح خساپ ،دشاب هدوب صاخ م
ی دوش .
دروبم رد اقتبسم ظابفلا لاق رد مکح هاگ ) هبعقاو
ا هدبش ردابص صابخ ی تبسا
؛
هب هنوگ ا بقوتم ،انعم رب نآ تللاد و هدوب مات یانعم یاراد هک ی نآ هبب لاؤبس مالبضنا ربب ف
نی تس :تسا روصتم تروص ود ،هجو نیا صوصخ رد هک ؛
1 ،مکح هاگ . هب
تروص و ببس کی دروم رد یئزج و صاخ بعقاو
هدبش ردابص نیبعم ۀ
ماما زا هرارز ۀحیحص دننام ،تسا رقابدلحم
هرارز هک )ع(
م ی وگ ی د
« : مکابح دزن ار یدرم دسج
ق هک دنداد تداهش یو دزن یهورگ .دندروآ میلبست مد یایلوا هب ار اتاق مکاح .تسا ینلاف اتا
ًادبلع ار لوبتقم تبفگ و تفای روضح یرگید درم هظحل نیا رد .دننک صاصق ار یو ات درک هتشک ما دروم نیا رد )ع(رقابدلحم ماما زا .تسا هدشن اتق کترم هیلعدوهشم و لاؤبس
مدربک
زا هک دنشاب ایام لوتقم ناسک هچنانچ :دندومرف ناشیا دبنراد ار قبح نبیا دبننک صابصق رقم
یاربب هیلعدوهبشم هبب هبعجارم قبح ،صابصق تروص رد )رقم( اتاق ۀثرو هن و نانآ هن نکیل صابصق ار هیلعدوهشم دنشاب ایام لوتقم ناسک هچنانچ و تشاد دنهاوخن ار هید فصن ۀبلاطم هب هعجارم رد اما ،دنتسه زاجم رما نیا رب دننک
« رقم » هید تفایرد یارب ذ
ی قح نیع رد ،دنتسین
...دزادرپب هیلعدوهشم مد یایلوا هب ار هید فصن دیاب رقم صخش لاح ( »
لمابع ربح ،ی
1051 ،ق
ج 21 : 100 صوبصخ رد )ع(قدابص مابما زا یببلح ۀحیحص دننام زین و ) هبعقاو
ا نآ رد هبک ی
نآ و یتبسرفب شیارب یلام ات هداتسرف وت دزن ارم صخش نلاف تفگ و تفر یرگید دزن یدرم صخش هب و داد وا هب ار لام مه هدنتسرف
هبب ار بلبم نلاف نم و دمآ نم دزن وت ۀدنیالن :تفگ
و هدادبن نم هب یزیچ مه وا و مداتسرفن ار وا نم تشاد نایب و یذکت ار نآ هدنتسرف .مداد وا
نانچ :دندومرف )ع(ماما ،تسا هداد وا هب ار لام و هداتسرف ار وا هدنتسرف هک درک اعدا هدنیالن هبچ
بی هن ا عطق شتسد هدشن هداتسرف صخش نآ هک دشاب ی م
ی دوش ربگا و بی هبن ا صخبش دبشابن ی
دای دنگوس هدنتسرف م
ی دنک لابم هبک یبصخش و ار
سبپ هدبنیالن زا ار دوبخ لابم تبسا هداد
یم ( دریگ لماع رح ،ی 1051 ج ،ق 21 : 209 .)
وصخ و تبیمولع رد ببسم و ببس رگا هک درادن دوجو ناهیقف نایم یفلاتخا تیبص
تیعبت ود نآ تیصوصخ و تیمولع زا ،دنشاب ناسکی م
ی دوش نیازا ؛ صابخ ود ربه رگا ور
تبسا دوقفم مولع یارب یضتقم ضرف نیا رد اریز ،تسا صاخ زین هدشرداص مکح ،دنشاب ،یسوط(
1010 ج ،ق 1 : 961 ،یلح هملاع ؛ 1915
: 101 .)
2 ،مکح هاگ . هب
تروص ظفل هک حیضوت نیا اب ؛تسا هدش رداص ماع لاق رد مکح هک ی
ناوبنع هک یرگید قیداصم و لاؤس دروم اماش ،تسا هدش رداص نآ ابهنآ
دروبم ناوبنع ابب
تسه عون کی زا و تسا کرتشم ،لاؤس دن
، م ی دوش ینامز اثم ؛ هبب خبساپ رد )ع(موبصعم هک
ۀعاضُب هاچ آ دروم رد شسرپ م
ی امرف ی دن ار آ دنوادخ : کاپ
هدبننک یزبیچ ،دبیرفآ ار نآ
سجن لن ی دنک ( دنک رییغت نآ یوب ای معط ، نر هکنیا رگم ، لماع رح
،ی 1051 ج ،ق 1 : 190 .)
آ ناوبنع هبک یربگید دراوم مالت و ۀعاضب هاچ آ اماش و تسا ماع آ روبزم لاثم رد رب اهنآ قدص م ی دنک ، م ی دوش .
نولن ۀ د
،رگی یدروم رابرد )ع(رقاب ماما زا هک تسا صخبش ۀ
بان ییابنی نابسنا مبشچ هبک
ب ییانی هدروآرد ار
،دش لاؤس دوب لعأ دلع اناله :دندومرف ترضح
ی تساطخ دننام ،ینیلک(
1050 ج ،ق 0 : 952 رد لاؤبس هبک ییابنیبان صخبش امابش و هدوب ماع یلعأ ،لاثم نیا رد .)
یو دروم تسا
نایانیبان ریاس و م
ی دوش نینچله . م
ی ناوت یبا ۀحیحص هب هک درک هراشا ریصب
رقاب ماما زا )ع(
م اقن ی ک دن زا ناشیا رابرد ۀ رسپ ی هب هک بنز هارله ی
دربم ی ار ابطخ یور زا
هتشک اطخ اناله :دندومرف ترضح .دش لاؤس دنا ی
تبسا دبلع ،ملابغ و نز (
لمابع ربح ،ی
1051 ج ،ق 21 : 11 عوبضوم صاخبشا امابش و هدوب ماع ،ملاغ و نز روبزم تیاور رد هک )
اهنآ ریغ و تیاور م
ی دنوش .
م لاؤس نیا یدراوم نینچ رد حرط
م ی دوش تیمولع ای تسا ربتعم بس تیصوصخ هک
زیابج ربگید دراوبم هبب مکح میلعت ،مکح رودص بس تیصوصخ جوم هب ایآ ؟ بسم هب ای تسین ابیذ هبک تسا یعوضوم ناله نیا ؟تسا زیاج نآ میلعت ،مکح تیمولع ایلد
ناونع
« بسلا صوصخب لا ظفللا مولعب ۀربعلا »
عقاو بحب دروم م
ی دوش .
دیاب تسا نکلم هاگ هک تشاد تیانع رق
ی هن ا رد مبکح تیصوصخ ای تیمولع رب لاد ی
ای ن هنوگ تروص نیا رد هک دشاب هتشاد دوجو دراوم سحرب
ابلع هنیرق بم
ی دوبش ؛ بب یار
تبیولوا ابی یعطق طانم حیقنت و مکح رودص تلع رکذ لاثم بم
ی دبناوت رق ی هبن ربب یبلیلد و
،یبقارن ک.ر( دبشاب هردابص مبکح تیمولع 1010
:ق 060 مبکح ندوبب راگزابسان زبین و )
یعرش ملسم لوصا اب هدشرداص م
ی دناوت رق ی هن ا هبکنیا هبچ ؛دشاب مکح تیصوصخ رب ی رد
ددعتم دراوم ی
م هدهاشم ی
دوش قف ناهی هب لد ای مبکح ندوبب راگزاسان اببسا ربب هدبشرداص
صاخ عرش لوصا اب ی
هبب ابئاق هبب مبکح صابصتخا
ببس هدبش بب( دبنا ر لابثم یار .
ک
اربببخف
،نیققحلل 1910
، ج 2 : 096
؛ با ن ف ه ح د ل
،بببی 1050 ق
، ج 0 : 212
؛ م ق بدرا سد بببی ل
،ی
1059 ق
، ج 10 : 206 .) هک تسا یدراوم رد بحب نکل رق
ی هن ا تیبصوصخ و تبیمولع رب ی
،درادن دوجو هب
ترابع رد هک تسا نیا رب بحب رگید ای
ن هنوگ ببس راببتعا رب اصا دراوم
؟ بسم ای تسا
7 د لاوقا نایب . هلئسم ر
:تسا حرطم لوق راهچ بحب دروم ۀلئسم صوصخ رد ی دروم رگا نایلوصا روهشم رظن قبط :لوا لوق ا
ۀعقاو صاخ ابعج بس ی مبکح
،دوبش
ی دروم ندوب صاخ ا
دروم ناله هب مکح صاصتخا بس ،هعقاو لن
ی دوش رابتعا هچنآ هکلب ،
هب مکح اعج تهج رد هک تسا یظفل دراد انچ ،تسا هدش هتفرگ راک
ای ماع ظفل نآ رگا هکن
میلعت نآ قلاطا و ظفل مولع رابتعا هب مکح ،دشاب قلطم م
ی ی دببا ،یزاریبش(
1051 ج ،ق 1 :
910 ،یکبسلا ؛ 1011
ج ،ق 9 : 116 ،یسوط ؛ 1010
ج ،ق 1 : 961 ؛ لح ققحم
،ی 1029 :ق 106 ؛
ش ه ی ث د نا ،ی 1016 :ق 216 ،ینیوزق ؛ 1901
: 919 .)
کح و هدوب بسم صصخم ، بس :مود لوق صاصتخا صاخ دروم ناله هب م
م ی ی دببا .
نبب دبلحم و لابَّفق رکبوببأ ،روث وبأ ،ین زُم ،ینیوج دننام یعفاش احصا یخرب هب لوق نیا ،یزاریبش( تسا هدش هداد تبسن قاَّقّدلا رفعج 1059
:ق 100 ،یبلح هبملاع ؛ 1020
ج ،ق 2 :
990 هبماع نابهیقف زا رگید یخرب و سنأ نب کلام زا نینچله .) هبب
ناوبنع بق نبیا هبب نلائا
،یشکرزلا( تسا هدش دای هاگدید 1010
ج ،ق 0 : 200 .) زبین یعفابش هبب ، ببس رابتعا هب لوق
،یزاریبش( تبسا هدبش هدرلبش دودربم یبخرب یوبس زا تبسن نیا نکل ،هدش هداد تبسن 1059 :ق 100 ،یسوط ؛ 1010
ج ،ق 1 : 961 .)
وبم و هدوبب عبضو جوم هب ظفل تیمولع هک یدراوم نایم یخرب :موس لوق هبک یدرا
ائاق تسا قلاطا جوم هب ظفل تیمولع هب
صفت ی ا راهظا و هدش هتبشاد
دبنا تبیمولع هبک
.دشاب عضو جوم هب مولع رب ظفل تللاد هک تسا ربتعم یتروص رد اهنت ظفل :تسا هدش هتفگ هاگدید نیا حیضوت رد
« هبک تبسا ربتعم یتروص رد اهنت ظفل تیمولع
ب عضو جوم هب مولع رب ظفل تللاد ،دبشاب قلاطا جوم هب رگا نکل دشا
تروبصرد ی
هبک
رق ی هن ا ربگا ابما تبسا مابلت قلاطا دشاب هتشاد دوجو دروم هب دراو صاصتخا مدع رب لاد ی
رق ی هن ا یاربب دراد ار ندبش عبقاو هبنیرق تیحلاص هچنآ دوجو فرص ،دشاب هتشادن دوجو ی
ار نیا تیحلاص صاخ بس و تسا یفاک قلاطا تیمالت مدع و لالجا هبک دراد
رق ی هبن ی
دقعنم قلاطلاا ۀلاصا اذل دشاب دراو قلاطا مدع رب لاد هفراص بلن
ی دوبش ».
،ردبص(
1051 ،ق
ج 2 : 906 .) :تسا هدش نایب نینچله
« دروبم رد ببسلا صوبصخب لا ظبفللا موبلعب ۀرببعلا ۀدبعاق
یراج تاقلطم لن
ی دوش راببتعا هبب و صابخ تابماقم یبضعب رد مولع رب اهنآ تللاد اریز
یخرب اب تللاد نیا و تسا روما کچوک
رت ی ن عفر هنیرق م
ی دوش » ،یرابسناوخ(
1910 : 02 .)
:تسا هدش هتفگ زین
« ماع تللاد زا قلطم تللاد عض
ی ف رت ربب اتک تاقلطم تللاد و تسا
تبباث صابخ یدروبم یارب قلطم رگا اذل تسا فیعض و نوهوم ،لالجا جوم هب قلاطا اریز تسین زیاج دروم نآ زا یدعت دش تسا دروم ناله نقیتم ردق
» ،یسابلک(
1910 : 165 )
هب هراشا اب زین یخرب ای
هکن تیبصوصخ راببتعا هبب لوبق ،دبشاب یقلاطا ماع ، بسم رگا
نیا هب ائاق ،تسین دیعب بس هدش
دبنا رد ابقالا هبک ا
بی ن هبنوگ و موبلع نیبب دبیاب دراوبم
،یسابلک( درک فقوت صوصخ 1910
: 120 حاص .) تافم
ی ح لوصلاا رد هنیمز نیا م
ی وگ ی د :
« مولعۀدافا هک لا هب یلحم درفم دننام یقلطم ظافلا تللاد م
ی دننک یفیعبض تللاد مولع رب ،
هک تسا
ًاترورض ظفل تللاد دننام عضو
هدش فاربصنا عیاش درف هب اذل و تسین مولع یارب
م ی ی دنبا تیبصوصخ یدراوم نینچ رد هک تسا نیا رب اصا دوش هتفگ هک تسین دیعب سپ .
مولع ۀدافا تاقلاطا نیا و تسا ربتعم بس لن
ی دننک ظفل تیمولع هب مکح رد اقادح ای و
دولن فقوت دیاب بس تیصوصخ ای »
،ییابطابط(
1216 : 009 .)
،دراد لاؤبس احم هب صاصتخا بسم ،دشاب لاؤس ،مکح رودص بس رگا :مراهچ لوق عوقو ، بس هچنانچ نکل ؛دشاب ماع رگا یتح هثداح
ا
،دشاب ی ببس نآ هب صاصتخا بسم
میلعت و درادن م
ی ی دبا تبسا هدبمآ هاگدبید نبیا تبلع نایب رد ؛
« صوبصخ رد عرابش ربگا
هعقاو ا ار یلکح دوش لاؤس نآ زا هکنیا نودب و ًءادتبا ی هب
تروص افرع هچنآ ،دراد نایب ماع
ردابتم م ی دوش اؤبس هب خساپ رد رگا نکل تسا هدرک هدارا ار ماع عراش هک تسا نیا دبشاب ل
صابصتخا رد روبهظ تبسا هدمآرب خساپ ماقم رد و هدرکن دورو هلئسم هب ًءادتبا عراش هکنیا دراد لاؤس دروم هب مکح »
،یراخبلا(
ب ی ات ج ، 2 : 266 ،یشکرزلا ؛ 1010
ج ،ق 0 : 216 .)
،تبسا عبضو بجوم هبب ماع تللاد هک یدراوم رد تفگ دیاب روبزم لوق صوصخ رد ای صیصخت رد یشقن یفرع ردابت هبب مابع تبللاد هبک یدراوبم رد و درادن صیصخت مدع
، ببسم ربب ببس مدبقت ابیآ هبکنیا رد ،تبسا تلکح تامدقم کلک هب و قلاطا جوم م ی دناوت رق ی هن ا یقرف ریخ ای دشاب بس هب بسم صاصتخا رب ی لن
ی دنک رودبص ببس هک
عوقو ای دشاب هدوب لاؤس ،مکح هثداح
ا خبساپ رد مبکح رگا هکنانچ ،دشاب ی زا شبسرپ هبب
هعقاو ا ردابتم هعقاو هب مکح صاصتخا ،دوش رداص صاخ ی م
ی دوش یبلکح هبک ییاج رد ،
هب تروص دروم رد زین ییادتبا هعقاو
ا رداص ی م
ی دوش عوبقو زا ابق ات مکح نایب مدع فرص
یئزج ۀثداح زا نآ رخأت و صاخ هثداح م
ی دناوت نآ هب مکح صاصتخا یفرع ردابت جوم
.دوش هثداح
8 . هلدا یبایزرا
8 . 1 . روهشم لوق ۀلدا
8 . 3 . 3 . لوا لیلد
( تسا دوقفم نآ زا عنام و دوجوم مولع یارب یضتقم بلح قبقحم
،ی 1029 :ق 106 هبملاع ؛
،یببلح 1020 ج ،ق 2 : 990 ،یببلق ؛ 1095
ج ،ق 2 : 105 ،ییابببطابط ؛ 1216
: 009 ؛ ابببطابط یی
حلا ک ی م ، 1021 ج ،ق 1 : 902 ؛ روصنم ،ی 1020 ج ،ق 0 : 10 بکنیا حیبضوت ؛) ربب تبللاد مابع ه
مولع م ی دنک زبین صابخ ببس ؛درادبن دوبجو دوبش تبللاد نبیا عنام دناوتب هک یزیچ و
ه ی چ هنوگ راببتعا ابب ببس ربکذ و دوبش مابع تبللاد زا عنابم ابت درادن صیصخت رب یتللاد
( دنرادن یتافانم بسم تیمولع هش
ی د ناث ،ی 1016 :ق 216 .)
:تسا هدش هتفگ دروم نیا رد
« عم ظفل تیمولع موبلع یاربب یبضتقم اربیز ،تبسا رببت
تیمولع نیا عنام صاخ احم رد ماع ندش دراو و تسا دوجوم بلن
ی دوبش ببس هبکارچ
هب صاخ ه
ی چ ی ک زا تللاد اه ی هس هناگ تبللاد صیبصخت ربب )مازبتلا و نلبضت ،هبقباطم(
لن ی دنک ربابنب یفابنت نبیا رد ابت درادبن دوبجو ماع بسم و صاخ بس نیب زین یتافانم و
یصخت هب .دوش هداهن ص صیبصخت ربب ابنب یتروبص رد ،صاخ و ماع یفانت دراوم رد هولاع
هداهن م ی دوش فیعبض صاخ نکل دنشاب ربارب صاخ و ماع هک بلن
ی دبناوت ار حیحبص مابع
؛دنزب صیصخت هک نانچله
تسا هیقت قفاوم هچنآ لن
ی دناوت صیبصخت ار هبیقت ابب فلابخم
صیصخت ار نآرق قفاوم ،نآرق فلاخم و دنزب لن
ی دنز و ناله هنوگ تبللاد ابی نتم هچنآ هک
تسا فیعض نآ لن
ی دناوت دشاب یوق صصخم »
،یناهبهب(
1010 :ق 116 .)
روببزم للادتسا همدقم ود نیا تیمالت تروص رد هک تسا همدقم ود رب ینتبم ایلد نیا :تسا حیحص
8 . 3 . 3 . 3 . .تسا دوجوم ،مومع یارب یضتقم :لوا ۀمدقم
ناله هنوگ
،تشذگ هک عضو مولع ۀدافا یارب هک تسا یظافلا هاگ مولع یاضتقم
هدش دبنا و
هدافتسا ملاک قلاطا زا مولع هاگ م
ی دوش ؛ هب ترابع هابگ و تبسا یعبضو هابگ مولع ،رگید
هاگ زین صاخ بس رب هدشرداص ماع مکح .یقلاطا دنرادربرد
ظافلا ۀ عضو هدش مابع یاربب
هدافتسا قلاطا زا نآ تیمولع هاگ و تسا م
ی دوش .
8 . 3 . 3 . 2 . .دوش یضتقم رثا عنام ات درادن دوجو یرما :مود ۀمدقم
للادتسا ،همدقم نیا دروم رد یلح هملاع یزار رکب یبا نب دلحم
ار ،یفنح هیقف ، ا
بی ن هبنوگ
هک تسا هتشاد نایب
« تیحلابص هبک ببس صوبصخ ربگم تبسین دوجوم اجنیا رد یعنام
درادن تیعنام »
،یلح هملاع(
1020 ج ،ق 2 : 996 .)
موبلع تایبضتقم زا کیره هب تبسن بس تیصوصخ تیعنام تیحلاص دید دیاب لاح هک تسا یلاؤس ناله نیا و ؟تسا هنوگچ م
ی دناوت عبقاو دبیفم زبین موبس هاگدید نییبت رد
تایبضتقم هبب تببسن ببس تیصوصخ ریثأت توافت رب فقوتم روبزم هاگدید هکارچ ،دوش .تسا مولع بسن ببس تیصوصخ تیعنام )فلا یعضو مومع هب ت
هبک صابخ یبلیلد ،ابهنت و تسا اقتسم و مات یتجح تسا یعضو نآ مولع هک یماع ایلد تسا موهفم دجاو م
ی دناوت نآ تبیجح عنابم و هدبش مدبقم نآ رب و هتشاد یفانت ماع نیا اب
،یدلحم( دوش ب
ی ات ج ، 1 : 910 تیحلابص هک یموهفم یاراد بس تیصوصخ هکنآ لاح ؛)
ن دشاب هتشاد صیصخت ادع ام یفن ءیش تابثا هکارچ ،تسی
لن ی دنک و لن ی ناوت نوبچ تفگ
تباث رگید دراوم یارب ،تسا هدش تباث صاخ دروم نیا رد ماع مکح لن
ی دوش ربب ماع اذل ؛
د و دبنام دبهاوخ یقاب شدوخ مولع ر
ظابفلا بجوم هبب ببسم تبیمولع هبک یدراوبم
عضو هدش بس تیصوصخ ،تسا مولع یارب لن
ی دناوت أت عنام ؛دوش ماع ریث ناله
هبنوگ هبک
رک هراشا زین اهقف یخرب هد
دنا هک یزیچ تیاهن م
ی ناوت رد مابع تبللاد هبک تبسا نیا تفگ
،صاخ بس دروم وق
ی رت ،یبلح هبملاع( تبسا ببس ربیغ رد نآ تللاد زا 1020
ج ،ق 2 :
991 دعب ماع بسم هکنیا دوش هتفگ هچنانچ .دشاب هتشادن یتللاد بس ریغ رد هکنیا هن ،) زا
:ک.ر( دراد ببس هبب صابصتخا ببسم هبکنیا هب دراد راعشا تسا هدش رکذ صاخ بس ،یلح هملاع 1020
ج ،ق 2 : 996 هتفگ خساپ رد ،) م
ی دوش ،تسا یعضو مولع هک یدراوم رد
مولع رب ماع تللاد عنام نتشاد راعشا فرص لن
ی دوش اریز ، نابله هبنوگ ابیلد تبشذگ هبک
یتجح تسا یعضو نآ مولع هک یماع موبهفم دبجاو هبک صابخ یبلیلد ،ابهنت و تسا مات
،تسا م ی دناوت .دوش نآ تیجح عنام
یقلاطا مومع هب تبسن ببس تیصوصخ تیعنام )ب هکنیا هب هجوت اب نایلوصا زا یریثک علج رظن ربانب رب قلطم تللاد
،لولبش و مولع عبضو
ی
و هدوبن تبسا تبلکح تامدقم کلک هب
، بتللاد ی عبض ی ف تبسا بچنآ دوبجو فربص و ه
تبیافک قلابطا تبیمالت مدبع و لالجا یارب ،دراد ار ندش عقاو هنیرق تیحلاص بم
ی دبنک
،یراسناوخ(
1910 : 02 ،یزاریبش مرابکم ؛ 1021
ج ،ق 2 : 119 و مابع توابفت رد هبکنانچ ؛)
:تسا هدش هتفگ قلطم
« تبسن مولع هب
مبکحم عضو قلاطا ربت
ی ضربعم رد ربتلک و دراد
ارب و تسا لزلزت ی
رح نتسکش ی
م ،موبلع هجوبت ابباق و مبکحم صبصخم ی
تبسا مزلا
لاحرد ی هک نچ زا قلطم ی
ن ماکحتسا ی ادروخرب ر ن ی تس ب و ی رتش قت ضرعم رد بیی
د و ودبحم د
،تسا ندش ی
نع ی ابس رد قلاطا لولش ی
ه هابگره و تبسا تبلکح تامدبقم ی
بک ی ا زا بی ن
م لزلزتم قلاطا لولش دوش لزلزتم تامدقم ی
دوش
، ا ماع اما ی ن روط ن ی تس ان شلولش و یش
زا تسا عضو »
،داماد ققحم(
1962 ج ، 1 : 159 .)
ار قلاطا تیمالت مدع یارب ندش عقاو هنیرق تیحلاص صاخ بس ایآ هک دروم نیا رد لولبش ربب قلابطا تبللاد عبنم یاربب ببس تیحلاص هب نایلوصا زا یرالش ،ریخ ای دراد
رک حیرصت هد
قلاطا مدع رب لاد هفراص هنیرق ار صاخ بس و هتسناد
دبنا ،ردبص(
1051 ،ق
ج 2 : 900 راببتعا ربب ابصا یدراوبم نیبنچ رد تبسین دبیعب هبکنیا هبب هراشا اب زین یخرب .)
راهظا ،دشاب بس تیصوصخ هتشاد
دنا ،روبزم عضاوم رد م
ی اب ی تبس هبب مبکح رد اقادبح
،ییاببطابط( دربک فبقوت ببس تیصوصخ ای ظفل تیمولع 1216
: 009 ،یبسابلک ؛ 1910
:
120 هب .) رظن م ی دسر دورو قلطم سپ صابصتخا هب ، بسم رب بس ندوب مدقم و بس زا
دراد راعشا بس هب بسم هکنانچ ؛
ب رد صخبش ود ندربک تبحبص زا سبپ ربگا لاثم یار
ندوبب مدقم ،درخب تشوگ وا یارب دهاوخب یرگید زا ناشیا زا یکی ،دنفسوگ تشوگ دروم ا دنفسوگ تشوگ هب تبسن اضاقت صاصتخا هب تساوخرد نیا رب ناشیا تبحص دراد راعبش
لن ماع تللاد عنام نتشاد راعشا فرص یعضو ماع رد دنچره و ی
دوش
، مابع دروبم رد نبکل
م راعشا ،لولش رب قلطم تللاد فعض هب تیانع اب ،یقلاطا ی
دناوت تامدبقم لزبلزت جوم
.دوش قلاطا و تلکح 8 . 3 . 2 . مود لیلد
یتابمولع هبب هراوله ناشیا زا سپ یاللع و ناعبات و هباحص :عالجا اببسا دروبم رد هبک
دراو صاخ هدش
دنا رک الع هد دنا صابخ اببسا رب نآرق تایآ رد تامولع رتشیب هکنانچ ؛
دراو هدش عقاو اللع کسلت دروم و هدش
دبنا ،یزاریبش(
1051 ج ،ق 1 : 910 ،یبلح هبملاع ؛
1915 : 101 هب ماع صاصتخا مدع رب ناشیا عالجا رگنایب اللع و احصا ندرک الع نیا ؛)
صاخ بس تسا
،یکبسلا(
1011 ج ،ق 9 : 116 ،یلق ؛ 1095 ج ،ق 2 : 105 .)
دراو ایلد نیا رب داریا ود م
ی دوش یدابیز دراوبم اریز ،تسین ققحم یعالجا نینچ ًلاوا :
زین ار م ی ناوت دراو ماع ظافلا اب میرک نآرق رد ماکحا یخرب هچرگا هک تفای هدش
دبنا نبکل ،
هداد قیبطت صاخ ابسا رب هدش
دنا (ب بثم یار ک.ر لا بس ی طو ،ی 1969 ج ، 1 : 195 ؛ بسربط ،ی
1050 ج ،ق 0 : 200 - 205 ؛
،تفرعم 1900 : 150 و 150 تلع دراد لالتحا دوش هتفگ هچنانچ .)
هتفگ خساپ رد ،دشاب هدوب هنیرق دوجو ،صاخ ابسا رب قیبطت م
ی دوبش رد لابلتحا نیبله
رق تامولع هب اللع ندرک الع ًایناث ؛دراد دوجو زین تامولع هب الع دروم ابیلد نیا هب ینآ
هب ار نظ نیا یحو قیرط زا روبزم ماکحا نایب هک تسا هدوب هبک دراد لابند
ابهنآ عیابقو هبب
،یلح هملاع( دنرادن صاصتخا روکذم 1020
ج ،ق 2 : 990 زا یعوبن ،نظ رب یکتم عالجا و )
نآ زا تنس اها تک رد هک تسا یکردم عالجا هب
ناونع و تبسا هدبش دابی یبنظ عابلجا
ردم عالجا .تسا رابتعا دقاف هیماما دزن یک
8 . 3 . 1 . موس لیلد
مولع رب تللاد ،دوش رکذ بس نودب رگا ماع بسم م
ی دنک هبب موبلع ربب تبللاد نبیا و
رد ببس مدع و دشاب صاخ بس مدع جوم هب هکنیا هن ،تسا ماع دوخ یاضتقا جوم تللاد اه لاد یبتقو و تبسا یظفل ،مولع تللاد و درادن یهاگیاج یظفل ی ربب ببسم تبل
دراو ببس مدبع رد هاوبخ دوبش دراو بس دوجو اب هاوخ ظفل ،دشاب ظفل زا دافتسم مولع مولع رب تللاد دوش م
ی دنک ،یزاریش(
1051 ج ،ق 1 : 910 .)
دراو هشدخ زین للادتسا نیا هب م
ی دوش ،یعبضو مابع دروم رد دنچره هک بیح نیا زا ؛
ناربتقا و درجت ضرف رد مولع رب ظافلا تللاد موبلع صوبصخ رد نبکل ،تبسا نابسکی
؛تسا توافتم نارتقا و درجت تروص رد تللاد نیا ،یقلاطا نابله
هبنوگ و تبقیقح رد هبک
زاجم ای ن هنوگ ،یلح هملاع( تسا 1020
ج ،ق 2 : 990 مدع و درجت ضرف رد یظفل هکنیا و )
هب مالضنا ضرف رد ظفل ناله هکنیا اب درادن یتافانم دوش قلاطا رب الح ، بس دوجو زیچ
.دشاب هتشادن قلاطا رب تللاد ،صاخ بس ایبق زا یرگید 8 . 3 . 4 . مراهچ لیلد
رد ؛فرع جئاتن
راکفلاا :تسا هدمآ
« هبک تبسا یلاؤبس ، اطخ رودص بس هک یدراوم رد
تیبصوصخ هبن تبسا رببتعم ظفل تیمولع ،تسا لاؤس احم رد لاؤس دروم زا معا خساپ تسا فرع نآ ایلد و بس »
،ینیوزق(
1201 ، ج 1 : 12 )
اریز ،تسا نشور للادتسا نیا فعض ناله
هنوگ ،دراوبم یرایسب رد فرع ،دش هراشا هک
مکح بس تیصوصخ رابتعا هب م
ی دنک هبک یبسک نخبس زا سبپ یبصخش ربگا هبکنانچ ؛
م ی وگ ی د
« یدروخ اذغ نم دزن
» دروخب دنگوس ،
« مدروبخن اذغ دنگوس ادخ هب
» مبسق ببنح ،
ا هدروخ هک ییاهاذغ مالت هب تبسن نآ دزبن هبک ییاذبغ هب تبسن اهنت هکلب هدشن عقاو ،تس
عقاو هدروخ صخش م
ی دوش صیصخت نیا بس فرع و م
ی دوش .
8 . 3 . 3 . مجنپ لیلد
تیبصوصخ دبشاب صابخ اوبج و دبشاب مابع لاؤس رگا اریز ،تسا ربتعم ظفل تیمولع ؛تسا ربتعم اوج ب
هتفگ خساپ رد و دوش لاؤس ، آ اب نتفرگ وضو زا رگا لاثم یار دوبش
زبین نآ سکعربب اذل ؛لاؤس تیمولع هن تسا ربتعم خساپ تیصوصخ ،تسا روهط ایرد آ ،یزاریبش( تبسا رببتعم اوبج دبشاب ماع اوج و دشاب صاخ لاؤس رگا و تسا تسرد 1051 ج ،ق 1 : 910 .)
.درادن یرابتعا هیماما ناهیقف دزن هک تسا سایق ،یللادتسا نینچ 8 . 2 . روهشم نافلاخم ۀلدا
8 . 2 . 3 . د لوا لیل
نیبب زا اوبج و لاؤبس نیب تقباطم ،تسا یقاب دوخ تیمولع رب خساپ هک دوش هتفگ رگا م ی دور ،یکبسلا(
1011 ج ،ق 9 : 121 .)
اب اوج و لاؤس نیب تقباطم ،ًلاوا ؛دراد داریا ود للادتسا نیا دافا
لاؤس یضتقم هچنآ ۀ
اصاح تسا م
ی دوش ک هدافا ار رادقم نیا زا شیب ،خساپ هکنیا و قباطم اب یتافانم دن
ت درادن ؛
هب ترابع تبسا هدبش عبقاو لاؤبس دروم هچنآ اماش هک تسا یخساپ ،حیحص خساپ ،رگید
،یسوط( دریگبرب رد زین ار لاؤس دروم ریغ هچرگا ؛دوشب 1010
ج ،ق 1 : 902 ،یلق ؛ 1095 ،ق
ج 2 : 105 ربگا هبکنیا هبچ ؛تسا زیاج یرما ، اوج رد لاؤس زا ندرک لودع ،هکنیا رگید .)
هک دسرپب ائاس
«
؟تسا للاح ندرک دیص و ماعط ندروخ ، آ رش ایآ »
هبتفگ خساپ رد و
هک دوش
« تبسا ماربح ،ندرک دیص و حتسم ، آ رش و جاو ،ماعط ندروخ
» تبیعبت ،
،هدمآ خساپ رد هک یلکح و هدوب هحابا زا لاؤس دنچره ،تسا یرورض ماکحا نیا زا ندرک
،یلازغ( تسا ابحتسا و تمرح و وجو ب
ی ات : 000 .)
8 . 2 . 2 . مود لیلد
هب خساپ رگا ابب )مابع مبکح زا( نآ جاربخا و ببس صیصخت ،دبای میلعت زین بس زا ریغ
تسا زیاج داهتجا ناله
هنوگ ،دشاب ماع یلکح رگا و تسا زیاج نآ ریغ رد هک م
ی ناوبت ابب
ببس صیبصخت یبنعی تسا اطاب یلات ؛ار بس یتح دز صیصخت ار یدروم ره ،داهتجا ( تسا اطاب زین مدقم و تسین زیاج ،یلازغ
ب ی ات : 000 ؛ ،یکبسلا 1011 ج ،ق 9 : 120 .)
هتفگ دروم نیا رد م
ی دوش ،دروبم نآ هبک تبسا ایلد نیا هب بس جارخا زاوج مدع هک
هب لزنم چیبه و دراد دوبجو عبطق نآ هبب تببسن ماع تیلولش رد هک تسا یصوصنم دروم ۀ
ماش ماع خساپ هکنیا رد تسین یفلاتخا بس ا
م ی دوش امابش ابیآ هبک تسا نیا رد عازن و
زین بس ریغ م
ی دوش ( ریخ ای ،یلق 1095 ج ،ق 2 : 101 ) .
8 . 2 . 1 . موس لیلد
مابلتها و ببس اقن ،دشاب هتشادن صاصتخا بس هب ماع رگا وار
بی نا رد طببض ودبت و ی ن
اور ی تا هچ اف ی هد ا کببسلا( درادبن نآ هبب ببسم صابصتخا زبج یلیلد ،رما نیا ؟دراد ی ،ی
1011 ج ،ق 9 : 121 .)
هبللج زا :تسا روصتم بس اقن یارب یرایسب دیاوف اریز ،تسا دودرم زین ایلد نیا 1
.
،مکح دورو نأش تخانش 2
هبک تسا یقادصم ، بس هکنیا نتسناد . ًابعطق
مبکح لولبشم
م ی دوش ،دوش جراخ داهتجا اب ادابم ؛ 9
تخانش . س
ی هر اه و اکح ی ت ابه ( ،یبلازغ بب ی ابت : 000 ؛
،یلق 1095 ج ،ق 2 : 101 ) .
8 . 2 . 4 . مراهچ لیلد
هک یسک نخس زا سپ یسک رگا م
ی وگ ی د
« یدروخ اذغ نم دزن
» دروبخب دنگوس ،
« ادبخ هبب
مدروخن اذغ دنگوس »
هبکلب هدبشن عقاو ،تسا هدروخ هک ییاهاذغ مالت هب تبسن مسق بنح
عقاو هدروخ صخش نآ دزن هک ییاذغ هب تبسن اهنت م
ی دوش خم ، بس رگا هکنآ لاح . صص
اصاح ،تسا هدروخ هک ییاهاذغ مالت هب تبسن مسق بنح دشابن ماع م
ی دوش هبکنآ لاح و
،یکبسلا( تسا یقافتا اهقف دزن عوضوم نیا نلاطب 1011
ج ،ق 9 : 121 .)
لاؤس خساپ هک تسا یدراوم زا لاثم نیا غ
ی اقتسمر هتبسباو انعم رب تللاد یارب و هدوب
وم نینچ رد فرع هکنیا هچ ؛تسا لاؤس هب مبکح لاؤبس دروبم هب خساپ صاصتخا رب یدرا
م ی دنک .
9 . تن ی هج روکذم لاطم عولجم زا م
ی ناوت صوبصخ رد هبجوت نایابش هاگدبید هبس هک درک هدافتسا
:دراد دوجو بسلا صوصخب لا ظفللا مولعب ۀربعلا ۀدعاق دروبم رد مابع یلکح هک یدراوم رد و هدوب هدعاق تیمالت هب ائاق روهشم :لوا هاگدید
بس ربتعم ار مکح تیمولع ،تسا هدش رداص صاخ یب م
ی دنناد ایلد دنچ رب ینتبم لوق نیا .
عنام ندوب دوقفم و مولع یارب یضتقم دوجو هک لوا ایلد ؛تسا تسا
هدوبب اعدم زا صخا
رادروخرب یعضو مولع زا هدشرداص مکح هک یدراوم ردار مکح تیمولع رابتعا دنچره و تابثا ،تسا م
ی دنک ناوت اما ، رادروبخرب یقلاطا مولع زا مکح هک ار یدراوم رد اعدا تابثا
عابلجا روهبشم مود ابیلد .تبسا قلابطا تیمالت عنام بس تیصوصخ اریز ؛درادن تسا هب هک تسا یللع ینبم ناشیا موس ایلد .تسا اطاب ندوب یکردم و ضقن دراوم دوجو ایلد
فل و هدوب ظفل زا دافتسم مولع رب بسم تللاد هکنیا رب ،دوبش دراو ببس دوجو اب هاوخ ظ
موبلع ربب تللاد دوش دراو بس مدع رد هاوخ بم
ی دبنک مبکح هبک یدراوبم رد ابهنت زبین
هتفریذپ ،تسا رادروخرب یعضو مولع زا هدشرداص م
ی دوش هبک تبسا فربع ربگید ابیلد .
مبکح ببس تیبصوصخ راببتعا هبب ،دراوم یرایسب رد فرع اریز ،تسا نشور نآ فعض م ی دنک نیرخآ و ،دبشاب صابخ اوبج و دبشاب مابع لاؤبس رگا هکنیا رب ینبم ناشیا ایلد
نیازا ؛تسا ربتعم اوج تیصوصخ و صابخ لاؤس رگا و تسا تسرد زین نآ سکعرب ور
.درادن یرابتعا هیماما دزن هک تسا ضحم سایق ،تسا ربتعم اوج ،دشاب ماع اوج مبکح و تبسا بسم صصخم ، بس هک دندقتعم یخرب :مود هاگدید دروبم نابله هبب
صاصتخا صاخ م
ی ی دبا و هلدا ا نایب زین ی هتشاد
دنا و لاؤبس تبقباطم مدبع ،ابیلد نیبلوا ؛
نوزفا ،خساپ هکنیا ،ًلاوا ؛دراد خساپ ود هک تسا بسم تیمولع رابتعا ضرف رد اوج ربب
،هبکنیا ربگید و درادبن خبساپ تحص اب یتافانم ،دوش زین لاؤس دروم ریغ اماش لاؤس دروم لودع زا ببس جاربخا زاوبج مدبع ،مود ایلد ؛تسا زیاج یرما ، اوج رد لاؤس زا ندرک
،صابخ ببس هبک تبسا ایلد نیا هب رما نیا دش هتفگ هک تسا ماع مکح هبب
بلزنم دروبم ۀ
ندوب ماع اب یتافانم نیا و دراد دوجو عطق نآ هب تبسن ماع تیلولش رد هک تسا یصوصنم هکنیا رب ینبم موس ایلد .درادن بسم ببس ابقن ،دشاب هتشادن صاصتخا بس هب ماع رگا
اف ی هد ا ابیلد .تسا روصتم بس اقن یارب یرایسب دیاوف اریز ،تسا دودرم تشاد دهاوخن ی
هک یسک نخس زا سپ یسک رگا هک تسا نیا ناشیا رخآ م
ی وگ ی د
« یدروبخ اذبغ نم دزن
» ،
دروخب دنگوس
« مدروخن اذغ دنگوس ادخ هب »
غ مالت هب تبسن مسق بنح هدروبخ هک ییاهاذ
عقاو هدروخ صخش نآ دزن هک ییاذغ هب تبسن اهنت هکلب ،هدشن عقاو ،تسا م
ی دوبش نبکل ؛
تللاد صیصخت رب فرع هک تسا یدراوم زا لاثم نیا م
ی دنک .
،دبشاب عبضو بجوم هبب موبلع رب ظفل تللاد هچنانچ هک دندقتعم یخرب :موس هاگدید فل تللاد رگا نکل ،تسا ربتعم بسم تیمولع تیمولع ،دشاب قلاطا جوم هب مولع رب ظ
،دش نایب تسخن لوق لوا ایلد ایذ هچنآ هب هجوت اب هاگدید نیا .تسین ربتعم نآ حص
ی ح ربت
هب رظن م ی دسر موبلع یاربب یبضتقم تبسا یعبضو ببسم تبیمولع هک یدراوم رد اریز ،
نیازا ،تسا دوقفم نآ زا عنام و دوجوم مکح ، بسم تیمولع رابتعا هب ور
م ی دوش ابصا و
هبک یدراوبم رد و دشاب هتشاد دوجو یرست مدع رب یلیلد هکنیا رگم ،تسا مکح یرست رب صاخ بس دوجو هب هجوت اب ،تسا یقلاطا بسم تیمولع هب
ناونع رق ی هن ا صاصتخا رب ی
هب مکح ربب یلیلد هکنیا رگم ،تسا بسم یرست مدع رب اصا ،قلاطا تیمالت مدع و بس
.دوش هماقا یرست
همانباتک 1 . با ن ف ه ح د ل
،ی حا ل بد ن م ح ل ( د 1050 .)ق اهملا رابلا
، :مق رتفد تاراشتنا .یملاسا
2 . ،روظنم نبا نبدلحم
مرکم ( 1010 .)ق رعلا ناسل راد :توریب ،
رکفلا .
9 . ناسارخ دنوخآ ی
مظاکدلحم ، (
1051 )ق . افک ی ة لوصلأا ۀسسؤم :مق ، لآ
بلا ی ت )ع(
.
0 . راخبلا
،ی زعلادبع ی ز دلحأ نب (ب
ی ابت ولزیبلا لویصا حریش راریسلأا فیشک.) :ناربهت ،ی
.یملاسلاا تکلاراد 0 . ردب ی سحت ، ی ن ( 1021 .)ق نرایقملا هقفلا لوصا تالرفم جعم ،
ناربهت : قربشم بنهرف
نیمز .
6 . ب ه ب ه نا
،ی م ح ل بد قا بر ن م ح ل د ( 1010 .)ق دئاوفلا رئاحلا ی ة
، :مق علجم ملاسلاارکفلا .ی
0 . --- (
1011 ق .) ییشاحلا ی ة ییلع ی ماییکحلأا کرادییم ،
:مببق
سسؤم ۀ لآ بلا ی ت )ع(
.
1 . رتست ی للهادسا ، (ب ی ات رارسلأا سئافن و راونلأا سباقم .) ،
:مق سسؤم ۀ لآ بلا ی ت )ع(
.
1 . رهوج
،ی عالسا ی ا نب دالح ( 1015 .)ق حاح لا
، :توریب راد لاللل ملعلا یی
ن .
15 . رئاح ی ناهفصا ی سحدلحم ، ی
ن ( 1050 )ق . ورغلا لو فلا ی
ة ی ی ا هقفلا لوصلأ یی
ة مبق ، : راد
هیملاسلاا مولعلا ءایحا .
11 . ح ی رد ی ( لالک ، 1021 )ق . ناثلا ةقلحلا حرش سوردلا ی
ة مق ، : .دقارف راد
12 . ح عر ما ل ی م ، ح ل بد ح ن بس ن ( 1051 ق ).
ت ف ی ی یسو ی ئا لا ی یش یر ع لا ه یی ت ح ی ی م ی یس ئا ی
لا ش یر ع
، ه ۀسسؤم :مق لآ
بلا ی ت )ع(
.
19 . راسناوخ
،ی اهدلحم مش ( 1910 .)ق نابم ی لوصلأا
، .فلؤم :مق
10 . وخ یی مساقلاوبا ، (
1022 .)ق ی تارضاحم ی
هقفلا لوصا
، :مق مابملإا رابثآ ءابیحإ ۀسسؤم
یئوخلا .
10 . شکرزلا وبأ ،ی للهادبع دلاردب ی ن نبب دلحم للهادببع
( 1010 ق ) حملاریحبلا . ی
ط یی ی لویصا
هقفلا :توریب ، بتکلاراد
.ی
16 . ناحبس ی رفعج ، ( 1910 .) ی زنوملا ی لوصا هقفلا مق ، : ۀسسؤم ماما قداص ( ع ).
10 . کبسلا
،ی وبأ رصن جات نیدلا لع نب اهولادبع ی
( 1011 )ق . یر بناحلا نیع ری تصم
نبا بناحلا ، :توریب ملاع تکلا .
11 . دعس ،ی جوبا ی ( 1051 سوماقلا .)ق
هقفلا احلاطصا و ةغل ی :قشمد ،
رکفلاراد .
11 . س ی طو ،ی للاج دلا ی ن ( 1969 .) ناقتلاا ی نآرقلا مولع ی :مق ،
تاروشنم ضرلا
.ی
25 . ش ه ی ثد نا
،ی یز ن لا ید ن ب ن ع ل ی ( 1016 ق ).
همت یی د دیعاوقلا لویصلأا ی ة و برعلا یی ة
، مبق : ربتفد
.هیللع هزوح یملاسا تاغیلبت 21 . یزاریش
، یلع نب میهاربا قاحساوبا (
1059 .)ق هقفلا لوصا یی ر بتلا رکفلاراد :قشمد ،
.
22 . --- ---
( 1051 .)ق حرش مللا یی لوصا هیقفلا :توربیب ،
.یملاسلاا رغلاراد 29 . ( رقابدلحم ،ردص 1051
،لوصلأا ثحابم .)ق .ررقم :مق
20 . بط بطا ا یی حلا ک ی م
، م ح ل سد ع ی د (
1021 ق ).
یاکلا ی ی ی لوصا هقفلا
، ب ی تور : .للاهلاراد
20 . ،ییابطابط لع
ی دلحم نب (
1011 .)ق ر ی ضا یئاسملا
، :مق سسؤم ۀ لآ بلا ی ت )ع(
.
26 . ابطابط نبدلحم ،یی لع
( ی 1216 تافم .)ق
ی ح
،لوصلأا ۀسسؤم :مق لآ
بلا ی ت )ع(
.
20 . سربط ( نسح نب اضف ،ی 1050
دییجملا نآریقلا رییسفت یی ماجلا ماون .)ق :توربیب ،
.ءاوضلأاراد 21 . رط ی ح ،ی دلارخف ی ن ( 1016 مجم .)ق
رحبلا ی :نارهت ،ن شورفباتک ی وضترم .ی
21 . یسوط ، نبدلحم نسح ( 1010 ی دُعلا.)ق
ی هقفلا لوصا مق ،
: نایدنبقلاع یقتدلحم .
95 . ع ملا ه ح ل
،ی ح س ن ب ن ی سو ( ف 1915 ) . اهت ی ب لوصولا لا ی لوصلأا لع
، ندبنل ۀبسسؤم :
.)ع(یلع ماملاا 91 . --- (
1020 ق اهن ).
ی ة لویصولا یلا
ی یلع لویصلأا :مبق،
ۀسسؤم ماما قداص ( ع ).
92 . لازغ ( دلحم دماح یبأ ،ی ب
ی ات .)
،لوصلاا لع نم یف تسملا .یهتنللا ۀردس :ضایر
99 . ف ضا ا ل ن ک نار
،ی م ح ل ( د 1900 .) هقی لوصا رل یماک یریس .هیضیف :مق ،
90 . ،نیققحللارخف نبدلحم
نسح ( 1910 .)ق إی حاض دئاوفلا ۀسسؤم :مق ، عالسا
یل ی نا .
90 . قف ی ه قتدلحم ، ی
( 1050 )ق . قفلا دعاوق ی
ه ب ، ی تور : اد ءاوضلأا ر .
96 . وزق ین
،ی هاربا ی م نب دلحم ( 1201 جئاتن.)ق
راکیلاا
، ئبلب :ی .فلؤم
90 . --- (
1901 .)ق لوصلأا طباوض
، مق : فلؤم .
91 . نسح دلحم نب مساقلاوبا ،یلق (
1095 )ق ناوقلا. ی ن ةیمکحملا یی
ی لویصلأا ، مبق : ءابیحا
تکلا ملاسلاا ی ه .
91 . سابلک ی هاربا دلحم نبدلحم ، ی
م ( 1910 .)ق ر ی ةلاس ی جح ی ة نظلا
، مرن لوصا عماج رازفا
هقف
، قحت زکرم ی
تاق پماک ی رتو ی ملاسا مولع .ی
05 . ک ل ی ن
،ی م ح ل بد ن ی ع ق ( و 1050 ق یاکلا ).
نارهت ،ی : تکلاراد ملاسلإا
ی ۀ .
01 . ققحم
،داماد فطصم ( ی 1962 .) ثحابم ی زا لوصا هقی
، :نارهت .یملاسا مولع رشن زکرم
02 . لح ققحم ی
نبرفعج ، نسح
( 1029 )ق . لوصلأا جراعم
، )ع(یلع ماما ۀسسؤم :ندنل .
09 . دلحم ی لع ، ی ب(
ی ات فابنتسا لوصا حرش ).
مق، : .رکفلاراد
00 . اضردلحم ،رفظم (
1900 هقفلا لوصا.) ق ،
م : .نایلیعالسا
00 . ،تفرعم داهدلحم ( ی
1900 ) . سفت ی ر
،نارسفم و ۀسسؤم :مق
گنهرف ی هلتلا ی د .
06 . م ق سد بدرا ی ل حا ،ی ل بد ن م ح ل ( د 1059 )ق . نالربلا و دئافلا مجم تارابشتنا ربتفد :مق ،
ملاسا .ی
00 . ش مراکم ی زار ی ( رصان ، 1021 ق .) لوصلأا راونا
، مق .)ع(یلع ماما هسردم :
01 . روصنم ،ی ای دا ( 1020 .)ق بلا ی نا فللا ی د ف ،لوصلأا ملع تاقلح نم هثلاثلا ۀقلحلا حرش ی
نینسح :مق )ع(
.
01 . ۀسسؤم ۀرئاد فراعللا هقف
ملاسا رب ی هذبم ابها ب بی ت )ع(
( 1026 )ق . هیقی ینلری
،یسرای ۀسسؤم :مق ۀرئاد
فراعللا هقف
ملاسا .ی
05 . وسوم ی وزق ین ی لع ، ی ( 1020 )ق . لعت ی ۀق لع ی مق ،لوصلأا ملاعم :
رتفد تاراشتنا ملاسا
ی .
