Another Look at the Historical Documents of Apostasy

Another Look at the Historical Documents of Apostasy

Mostafa Sadeqi Kashani^

Associate Professor, Islamic Science and Culture Institute, Qom, Iran (Received: December 27, 2020; Accepted: April 10, 2021)

Abstract

Apostasy is a matter that affects people’s lives. In most the apostate is sentenced to death. Religious and jurisprudential government of Islamic Republic of Iran from one hand and the opposite views on the other hands add to the importance of this matter. The present articleaims at studying and reviewingthe quality and the quantity of what has been stated in the historical reports about apostasy and the killing of apostates. The main discussion is about the time of prophetic mission and the Holy Prophet’s practice as the Muslims’ major jurisprudential source. The article concludes that according to historical reports the execution of the people who were accused of apostasy is not clear and the order to kill them was given by the Prophet Mohammad (PBUH) was for other reasons. In addition, it seems that in a number of cases the murder of the apostates was influenced by the atmosphere at the time of the first caliph and the Raddeh wars in the Early Islam that many Muslims were killed on charges of conversion.

Keywords: Apostasy, Time of Prophetic Mission, Time of Caliphate, Time of Imams

 Corresponding Author, Email: Sadeqi48@isca.ac.ir

Jurisprudential Researches https:// journals.ut.ac.ir/

Vol. 18, No. 2, Summer 2022 Print ISSN: 2423-6942

Manuscript Type: Research Article Online ISSN: 2423-6934

DOI: 10.22059/jorr.2021.314811.1009004

هاگن ی هرابود هب

رات تادنتسم ی

خ ی دادترا

یقداص یفطصم یناشاک

*

د رایشنا ملاسا نهرف و مولع هاگشهوژپ ی

( :تفایرد خیرات 50

/ 15 / 1911 :شریذپ خیرات ؛ 21

/ 51 / 1055 )

هدیكچ

هلئسم دادترا د تبموکح .تبسا هدبش مکح دترم مادعا هب دراوم لغا رد و دراد طابترا دارفا ناج اب هک تسا یا

ی بن ی و

هقف ی روهلج رد ی ملاسا ی زا ی ک د و وس ی هاگد اه ی وس زا فلاخم ی

د ی لها رگ ی ا ت ی ار عوضوم ن نادنچود

.تبسا هدرک

پ ۀتشون ی ور ش ددصرد هاگن اب تسا ی

شرازگ هب هرابود اه

ی رات ی خ ی ابتق و دارفا دادترا ۀرابرد هک ار هچنآ نوچ و دنچ ،

ملاسا ردص رد اهنآ هتفگ

هدش سررب ،تسا ی لصا بحب .دنک ی

وبن تنس و تلاسر رصع ۀرابرد ی

هب ناونع بنم لصا ع ی هقف

هب دارفا اتق ۀرابرد یتادنتسم هچ هک تسا نآ یلصا شسرپ .تسا ناناللسم لد

ی تن .دراد دوجو اهنآ ندوب دترم ا ی

هبلاقم ۀج

شرازگ هب انب هک تسا نآ اه

ی رات ی خ ی ا هب دادترا هب مهتم دارفا مادعا ی

لد ن ی ن نشور ا ی وبس زا ابهنآ اتق روتسد و تس ی

لاد هب ادخ لوسر ی

د ا ی رگ ی صاصق دننام ی

ّ س ا بنلا ی نچله .تسا هدوب ی

هب ن م رظن ی شخب دسر ی دبترم ابتق ببحابم زا

اضف زا رثأتم ی

لخ نارود ی رج و تسخن ۀف ی

سب ناناللسم هک تسا ملاسا ردص رد هّدر نا ی

د زا تبشگزاب مابهتا هب یرا بی

ن

دندش هتشک .

یدیلک ناگژاو

هلئا رصع ،افلخ رصع ،تلاسر رصع ،دادترا .

:لوئسم هدنسیون * Email: Sadeqi48@isca.ac.ir

1 . دقم هم اور دوجو ی

ش رد ددعتم تا ی

نس و هع ی دترم هک هدرک مالت اهقف رب ار تجح ، ارش اب

ی ط ی دننام

رطف ی ندوب تسا مادعا هب موکحم فجن(

ی ، 1960 ج ، 01 : 650 ) . خرب ۀعلاطم ی

شرازگ ابه ی

رات ی س و ملاسا خ ی

ر ۀ هلئا و ادخ لوسر نی

م ز ی ؤم دناوت بی ا د بی رظن ن بی بلو .دبشاب ه ی

هبب ربظن

م ی اور دسر ی تا رات ی خ ی ب تقد ی رتش ی م ی آ هک دوش نشور ات دبلط ی

داربفا مادبعا ا ی

رد هبک

رات ی مان دترم ملاسا خ ی

هدش هد هب ًافرص ،دنا لد

ی هدوب نانآ دادترا ا ی

لاد ا ی د ا ی رگ ی هتبشاد مبه

تسا . هب اهقف للادتسا لالجا ی

ناللسم ش زا معا ی نس و هع ی اور هب بی روهبشم و ددبعتم تا ی

و هباحص زا هک تسا ا

ش نامام ی هع سر ی نآ سابسارب و هد نوبخ

دبترم تبسا حاببم .

اوابتف ی

رف ی ق ی ا رد ن ی وهام توافت هلئسم ن ی

.درادن

ح ر لماع ی ( 1010 ،ق ج 21 : 929 )دبعب هب ،دبترم اوببا رد

1 لبصا ابب ی

هبک هدروآ

رب التشم 01

اور ی .تسا ت ارب

ی ا دن ی اور ن ی و تبسا حاببم دبترم نوبخ هبک تسا نآ تا

ذخا شلاوما و ادج وا زا شرسله م

ی .دوش شخب ی ا زا ی اور ن ی شرازگ ،تا ی

زا ی عقاو ک ۀ

رات ی خ ی تسا ، ا هب اهقف لاغ اما ی

رابرد رابخا ن ۀ

هدربکن دانتسا دادترا بتک زا .دبنا

ا یابه

دح یث ی م تنس اها مدقتم ی

ناعنص قازرلادبع هب ناوت ی

م(

211 اوببا رد هبک درک هراشا )

فلتخم ی اتک زا فن ملا

ناعنص(

ی ، 1919 ، ج 6 : 150 و ج 15 : 160 ) رابرد ۀ ببحب دادبترا

شخب .تسا هدرک ی

ا زا ی اتک زا ثرا بحبم رد رابخا ن حاکنلا

بشخب و ی د ی ابب رد ربگ

« ا زا دعب رفک ی

نال » هتسد .تسا هدمآ ا

ی رابخا زا ی و هک ی و ادبخ لوسر هب طوبرم هدروآ

هتسد ا ی د ی ما زا رگ ی ر تسد .تسا نانمؤم ۀ

باحص راثآ و نانخس موس ۀ

د ی زا هک تسا رگ ربظن

ش ی ع جح ه یت ی .درادن

ش ی سوط خ ی ا فلاخلا اتک زا داهج اب رد ی

اور ن ی هدرک اقن ار ت تسا

ما هک ی ر نانمؤم

دترم ره :دومرف ی

م هتشک ی درادن درم و نز و دوش (

سوط ی ، 1050 ،ق ج 0 : 901 ) ا . بی رببخ ن

ا رد اهنت ی نطقراد ننس و اتک ن ی

( 1010 ،ق ج 9 : 19 ) ی بش .دبش تبفا ی

ابقن دنبسم ار نآ خ

هدرکن

، لو ی نطقراد ی رقاب ماما زا اقن هب ار نآ )ع(

نانمؤمریما زا شردپ زا )ع(

.تسا هدروآ

هش ی ناث د ی م(

166 هعلل حرش رد ) سپ

دح هب دانتسا زا ی

د لّدب نم ب ی

ود هبب ابهنت ...هبن

اور ی قداص ماما و رقاب ماما زا ت )ع(

م دانتسا ی و .دنک ی رات هب ی ملاسا ردص خ بی

راببخا ا ی زا

پی ما و ربما ی ر هراشا نانمؤم ا

ی درادن هش(

ی ناث د ی ، 1015 ،ق ج 1 : 990 ).

رعت رد رهاوج حاص ی

ددعتم دراوم هب دادترا ف ی

هدربک هرابشا تبسا

دابصم زا هبک ی

ق

هب دادترا م رالش ی دنور فجن(

ی ، 1960 ج ، 01 : 655 ) . ی ک ی رکذ منص رب هدجس ار نآ دراوم زا

اور رد هک هدرک ی

ضف .تسا هدمآ هلئا تا ی

قن مشش ماما زا ا م ا

ی درم :دنک ی ما دزن ی نمؤللار ی ن

م زالن تب ربارب ناللسم ود هک داد تداهش ی

بسک ماما .دنناوخ ی

رد ار ود نآ هبک داتبسرف ار

د تب رب زالن لاح ی

تخادبنا شبتآ رد ار اهنآ .دندرکن لوبق داد هبوت ار اهنآ سپ د بسوط(

ی ،

1050 ج ،ق 15 : 655 ) ا . ی رات عبانم رد ربخ ن ی

خ ی ن ی ناشن و مان و هدما ی

ا زا ی مادبعا ود ن ی

رد

تسد ن ی .تس

ای تسا ددصرد هلاقم ن یتادنتبسم .دزادرپب اهنآ یسررب هب دادترا یخیرات ۀلدا هب هراشا اب

شرازگ هب هجوت اب هک ۀرابرد عبانم یاه

خرب دادترا ی

دارفا یبم نخس ملاسا ردص رد دبیوگ

.

ا هزادنا هچ هک تسا نآ شسرپ بی

شرازبگ ن راببرد ابه

ۀ داربفا دادبترا ی

ا د زا هبک تبس بی

ن

هتشگرب آ و دنا ی وس زا اهنآ اتق روتسد رگا ا ی

ادخ لوسر )ص(

ی هبب ،هدبش رداص هلئا ا لد

بی ا

هدوب اهنآ دادترا ی

د تلع ا ی رگ ی

؟تسا هتشاد

ضرف ی ا ه ی لصا تلع هک تسا ن ی

ا اب دروخرب ی

د ائاسم ،دارفا ن ی

رگ ی سبفن اتق نوچله

هدوب تسا ا . ی نچله هلاقم ن ی

رج هب ن ی هب هّدر نا ونع

نا ی ک ی هبب دادبترا مابهتا مبهم ابماوع زا

رات رد دارفا ی

.تسا هدرک هجوت ملاسا خ

2 . پ ی ش ی هن تاعوضوم زا دادترا ی

رابرد هک تسا ۀ

قحت و هتشون ناوارف نآ ی

سررب و ق ی

ا .تبسا هدبش بی

ن

هتشون م ار اه ی هتسد هنوگ دنچ هب ناوت دنب

ی بسررب :درک ی

بسررب ،دادبترا موبهفم ی

بلدا ۀ ،نآ

بسررب ،دبترم تازابجم ،فبلتخم هاذبم رد دترم ماکحا ،نآرق رد دادترا ی

ابه ی قوبقح ی ،

سررب ی اه ی بطت ی ق ی دا رد دادترا ی

هتسد و نا ا

ی ا زا ی دازآ ابب عوبضوم طاببترا هب تاعلاطم ن ی

قع ی ب و هد ی م نا ی ا .دزادرپ ی هنوگ ن دزن دروآرب اه ی

هب ک ی اپ و اتک و هلاقم دصک ی

نا تسا همان

ا هک ی ن ن تسد اهنآ هب هدنراگ ی

قحت اما .تسا هتفا ی

تاق ی ور اب ی رات درک ی خ ی ا هچنآ و بی هبلاقم ن

پ رد ی تسا نآ

، هب ماجنا تردن تفرگ

.تسا ه

هورگ ی ون زا ی ا رب ناگدنس ی

راذبگاو ترخآ هب دترم تازاجم ،نآرق ساسارب هک دنرواب ن

ارب( دوب دهاوخن لوبق ناشلالعا و هدش ی

هنولن فقث ی ، 1911 : 119 ).

رابرد ۀ داصم ی و دبترم ق

ح زا دادبترا تازابجم :تسا هدش هتفگ نخس هنوگ دنچ هنامرجم الع بی

س مربج ب ی

بسا ی و

عالتجا مظن رد للاخا ی

ماما هبقف رد دادبترا(

بی لعنابضمر ،ه ی

بسح ین ی ابلنهار هبب یی

عبس ی د

راهب ،قداص ماما هاگشناد ،ناحجر 1911

سررب ؛ ی هقف ماکحا ی

قوقح و ی لعبسابع ،دادبترا ی

ناطلس ی ، لجم ۀ نابم و هقف ی

ش ،قوقح 11

ناتسمز ، 1911

هب ؛) ایلد عضت ی ابهرواب ف ی

د ی بن ی

ط(

یب ی ، سن 1911 ، شهوژپ ی لجم ،دادترا رد ۀ

ش ،تفرعم 101

) ی هب ا بس نآ ندوبب هاربله

( تسا هبراحم اب حلاف

ی ، 1912 ، واکاو ی مرج راگنا ی :دادترا 192 ).

خرب رد ی زعتلا و دودحلا هقف دننام تاعلاطم و راثآ ی

آ ربثا تار بی

ت وبسوم للها ی

بدرا ی بل ی ،

تشون دترم ماکحا ۀ

س ی ف مارص للها ی رات هب تشگزاب دادترا و ی

ک ی بس ربثا ی قدابص ربفعج د ی

کدف ی لاقم و هدش هراشا ملاسا ردص نادترم هب ۀ

پ ی ش ب رظان ور ر

رات تادنتسم نآ ی

خ ی .تسا

وس زا ی د ی رگ

، شخب ی ف هارکا لا اتک زا ی

دلا ی لاکشا ن ی دترللا و ۀدرلا ۀ ی

ملابسلااردص نم ن

لا ی لا ی ناولعلا رباج هط رثا مو ی

اهدادترا هب ی

رات ی خ ی پ رصع ی نادترم اماش ربما سپ

عقاو زا ۀ

ون دادترا ،هشبح هب ترجه زا دعب نادترم ،ءارسِا ی

حو ناگدنس ی

ناسک ، ی رازآ تبهج هبب هک

بق ،دندش ملاعا مدلارودهم ناناللسم یل

ۀ بنولن و ابکع ۀ

دح حلبص زا دبعب یب

بی بم ه ی .دزادربپ

ون ی ا هدنس ی دهاش ار دراوم ن ی

ا رب ی پ هک هتفرگ لطم ن ی

دترم ربما ی

ابهقف .تبسا هتبشکن ار

هب تردن ا ی رظن ن ی ه هدرک حرطم ار دنا

رظتنم(

ی ، 1910 : 19 خرب و ) ی ون ی تنبس ابها ناگدنس

پ روتسد ی خرب اتق هب ربما ی

هبب ار هبعک رد نامرجم لد

بی روبف ا ی هتبسناد صابصق ندوبب دبنا

برببش(

ین ی ، 1900

، ج 0 : 02 زج ؛ ببی ر ی ، 1011 ،ق ج 0 : 001 ملاببسا رد دادببترا اببتک فببلؤم .)

ئلاو(

ی ، 1915 : 65 رفن راهچ رکذ هب دانتسا زا سپ ) ی

هب هک ببس ابتق هبب موبکحم دادبترا

هدش م لالتحا ،دنا ی

لد اهنآ نتشک هک دهد ی

د ا ی رگ ی لاقم رد .تسا هتشاد ۀ

« بسانشزاب ی رابتفر

پی رج اب ربما ی

دادترا نا

» تاراشا مه ی

رات بحابم هب ی

خ ی ون و تسه ی

ا رب هدنس ی

تبسا روابب ن

اب ادخ لوسر هک

« دربف نادترم ی

» دروبخرب ی تبشادن

، اهدادبترا ابب هبکلب یی

هبک

« رج بی نا ی

عالتجا ی » دندوب

، کأت .درک دروخرب ی

ب هلاقم د ی پ رب رتش ی بغورد ناربما ی

بسنع دوبسا دبننام ی

و

سم ی رابرد و تسا هلل ۀ

هب دارفا بت نودب و تعرس یی

ن

، هکلب اهاطخ اب هاگ یی

.تسا هدرک روبع

خرب رد دنچره ی

پ راثآ ی ش تاراشا هتفگ ی

ا هب ی ابما ،هدش عوضوم ن یبقیقحت

راببرد ۀ ابهنآ

لاقم .تسا هتفرگن تروص ۀ

سررب اب رضاح ی

شرازبگ ابه ی رابت ی خ ی بت هبب یبی ا ن بی هلئبسم ن

م ی م ناشن و دزادرپ ی

دهد هک سب رد اتق مکح ی

را ی رات دراوم زا ی

خ ی هب ، بس هدوبن دادترا ی

ا

تسد عطق مک ی ن ی د اماوع و ابسا هکلب ؛تس ی

رگ ی قحت و رابثآ بلغا .تسا هتشاد ی

تابق

پی ش ی نچ ن ی روظنم ن ی لن لابند ار ی

پ رد و دننک ی

ضرف تابثا ی

ۀ قر ی ابتق روتبسد هک دنتسه

ای هب نان بس د زا تشگزاب ی

.تسا هدوب ن

3 موهفم . یسانش

ۀاو ۀ دادترا زا دام ۀ

« ددر » نعم هب ی سم هب تشگزاب ار هّدر و دادترا غار .تسا تشگزاب ی

ر ی

هک ناسنا زا نآ هدمآ تسا انعم م ی دنک

، ا اب ی ن مود هک توافت ی

و تبسا ربفک هبب تبشگزاب

لوا ی م ار تشگزاب هنوگ ره ی

وگ ی دن ، غار(

1012 ق : 901 تغل .) آ رابتعا هب ناناد ی

تا نآربق

م دادترا ار کرش هب ناناللسم تشگزاب هک ی

دناد دننام(

آ ۀی 210 روبس ۀ هربقب و 00 هدبئام )

،

ای ن هب ار هۀاو لک روط

ی م انعم رفک هب تشگزاب ی

دننک ارب(

ی نببا هنولن ،روبظنم

1010

،ق ج 9 :

109 ما .) ا توافت انعم ی حلاطصا ی اب یانعم وغل ی ا ی ن تسا بعقاو تبشگزاب هبک ی

رد رابک

نی تس

، هکلب اب عون ی هب حماست جورخ

ملاسا زا انعم م ی ؛دوبش انچ هبکن بخرب ی ابهقف ابنعم ی

دادترا ار د زا جورخ ی

ن هتسناد ( دنا ناهفصا ی

، 1022 ق : 119 .)

4 . رظن ۀی قر ی ب

انب هب رظن ۀی

،روهشم دارفا ی هدوب دنا هک رد رصع لوسر ادخ ی ا ما ی نابنمؤمر هبب

مابهتا دادبترا

مادعا هدش ی ا مکح اتق نانآ رداص هدش دوب . اما اهقف نادنچ رابرد ۀ دادترا نانآ نخس هبتفگن

و هب نآ للادتسا هدرکن دنا . اهنت رد خرب ی راثآ بهقف ی هبب مابن بخرب ی زا ا بی ن داربفا دروبخرب

م ی نک ی م هک دروم دانتسا رارق هبتفرگ دبنا . لابثم یاربب زا

پ ی بش ین ی نا بش ی خ بسوط ی بم ی وگ بی د

ما ی نانمؤمر درف ی هب مان دروتسم لجِع ی ار هب ببس دادبترا تبشک و شلاوبما ار م بی نا هبثرو

سقت ی م درک ( بسوط ی

، 1050

،ق ج 0 : 11 .) دانتبسا هبب دادبترا داربفا و رابتفر لوبسر ادبخ و

ما ی نانمؤمر اب ا ی ناش رد راثآ و قحت ی تاق رصاعم دروم هجوت رارق هتفرگ تبسا . رابثآ ی هبک رد

پی ش ی هن زا اهنآ مان هدرب

،دش زا ا ی ن هللج دنا . اربانب ی ن رظن ۀی قر ی ب ی ش زا هکنآ بهقف ی ،دبشاب

هاگن رات ی خ ی نارصاعم هب

دترم ی ن ردص ملاسا تسا ( ارب ی هنولن وسوم ی بدرا ی بل ی

، 1020

،ق

ج 0 : 10

؛ قداص ی کدف ی

، 1911 : 219 هب دعب .)

بانب ر هچنآ تشذگ ا ی ن راتشون هب اور ی تا ی هک زا ناموصعم رداص

هدش لن ی دزادربپ

، هبکلب

هچنآ ار هک بنج ۀ رات ی خ ی و شرازگ ی ک هعقاو دراد

، سررب ی م ی دنک .

5 یخیرات تادنتسم .

5 . 1 . تلاسر رصع

خرب رد ی پ هک راثآ ی شرازگ هب ،دش هراشا اهنآ هب رتش اه

یی م دانتسا ی دارفا هک دوش ی

نامز رد

پی ربما )ص(

ا زا معا .داد ار اهنآ اتق روتسد ترضح نآ و دندش دترم ی

ا هکن ی ارجا هب مکح ن

دمآرد ی لد هب ا یل ی ز دارفا هتبلا .دشن ارجا ی

دا ی هب دترم ناونع ی

م دا ی هبک دنوش بثحب

ی ابتق زا

ن اهنآ ی ( .س :ک.ر قداص ی کدف ی ، 1911 : 219 ا رد .)دعب هب ی

نابسک زا اجن ی

بی بم دا ی هبک دوبش

م هتفگ و هدوب اهنآ دادترا زا نخس ی

ا هب دوش ی لد ن ی هدش هتشک ا .دنا

خرب دنتسم ی

رابرد اهاعدا ۀ

اقن ،دارفا دادترا اه

ی رابرد نارسفم ۀ

آی لوزن نأش و نآرق تا

زا اما .تساهنآ ا لغا هک اجنآ

ی رات عبانم رد دراوم ن ی

خ ی ن ی انب ،تسا هدمآ ز ی

بسررب ی ابهنآ

ا رد ار ی اتک ن لوزن نأش هب موزل تروص رد و هداد رارق اه اب .دبش دهاوخ هجوت مه اه

بی د

ا هک تشاد هجوت ی

لوزن نأش ن فلاتخا احم اه

تسا بلن و ی لد ار ابهنآ ناوبت بی

لبصا ا ی نآ

رب .تسناد دارفا دادترا و هعقاو ا

ی هنولن ی ک ی لوزن نأش زا اه

ی آی ۀ

َ ارْکِإ لا

ِی ی

ِّدلا ی :هربقب(ِن

206 ) صخش هک تسا نآ ی

صحلاوبا مان هب ی

هورگ هک تشاد دنزرف ود ن ی

ناربصن ی ار ود نآ

د هب ی ذپ اهنآ و دندرک توعد دوخ ن ی

ادبخ لوبسر زا ردپ .دنتفر )ص(

هبب ار ابهنآ تبساوخ

و خساپ رد .دنادرگرب و دنک رابجا ملاسا ی

ا ی آ ن ی دش لزان ه دحاو(

ی ، 1011 :ق 16 رببط ؛ ی ،

1012 ج ،ق 9 : 15 سربط ؛ ی ، 1902 ج ، 2 : 695 ) ا رد . ی نخبس ،ناتبساد ن ی

ا ابتق مبکح زا بی

ن

ن نادترم ی .تس دنچ زا ندرب مان ماگنه ناخروم ی

بعت رفن ن ی

هب دادترا ر پ ابتق روتبسد زا و هدربب راک

بی ربما

هتفگ نخس هب اما .دنا

م رظن ی ا دسر ی هب )دادترا و اتق( عوضوم ود ن ی

دبک ی بطبر رگ ی هتبشادن

دشاب ی تسد ا سررب و امأت احم مک ی

سررب همادا رد هک تسا ی

م ی .دوش

1 . وس نب ثراح ی

راصنا د ی قفانم ءزج ار وا ؛ نا

هتسناد رد .دنا ی ک ی ابهدربن زا ی

بپ ی زا ش

صخش ،ملاسا ی

وس نتشک هب مادقا رَّذجُم مان هب ی

سپ .دوب هدرک ثراح ردپ د ملاسا دورو زا

هب ی لهاج مسر هب هک ثراح ،دحا نج رد و رث ی

هب دوب ماقتنا لابند

، هدافتبسا تبصرف زا

تدبم .تشک ار شردپ اتاق رذجم و درک ی

ادبخ لوبسر ،دبعب )ص(

رد ار ثرابح ی

بک ی زا

غاب اه ی دم فارطا ی

د هن ی نبا( دنتشک ار وا داد روتسد و د ،ماشه

ب ی ات ج ، 1 : 025 وگ .) ی و ا ی زا

رگ سرت ی غاب رد و هتخ اه

ی دم فارطا ی

د شرازگ تسا نکلم .دوب هدش ناهنپ هن بی

پ ند بی ربما

قد ی دشابن ق

، سک و هداد ار وا اتق روتسد ترضح نآ هکلب ی

د ار وا هبک بی

اربجا ار مبکح ،هد

اور رد هکنانچ .تسا هدرک ی

نبا ت نخس دعس ی

و نتشک احم زا ی

ن ی پ هکلب ؛تس ی

زا سپ ربما

ا زا علاطا ی

الع ن لهاج ی نبا( تسا هدرک صاصق ار وا ،دعس

1011 ق ج ، 9 : 010 .)

خرب رد ی رگ هکم هب رذجم نتشک زا سپ ثراح هک تسا هدمآ عبانم ی

دبش دبترم و تخ

نبا(

ثا ی ،ر 1051 ق ج ، 0 : 211 ) ا . ی هب و هدش فلاتخا بس شرازگ ن نآ زا دترم اتق ناونع

ی دا

م ی دوش نچ اما . ی بلطم ن ی هب تسرد لن رظن

ی دسر

، ز ی بنج زا سپ و تفرن هکم هب ثراح ار

نتشک و دحا ی

هزات ک پ ،ناللسم ی

داد ار شلتبق روتبسد و دش علطم وا راک زا ربما

، رد سپبس

ناله اج ی دم رد شهاگهانپ رد ا ی

.دش هتشک هن

هابتشا ی ا رد هک ی پ اجن ی هدمآ ش

، رابرد ۀ آ لوزن نأش ی

ۀ

«

َک ی َف ی

ِدْه ی َدیْعَب اوُریَفَک ًایمْوَق ُهیَّللا

ِإی

ِناَم

ِاَّلا َّلاِإ ...ْ ِه ی

اوُباَت َن » لآ(

:نارلع 16

،تسا ) ز ی خرب ار ی ا نارسفم ی آ ن ی رابرد ار ه ۀ

ثراح

نب وس ی م د ی م و دنناد ی وگ ی رگ هکم هب وا دن ی

دبش دترم و تخ

، دم هبب و دربک هببوت ابما ی

هبن

تشگزاب (

سربط ی ، 1902 ج ، 2 : 011 ) خرب . ی ارب ی بطت و اکشم اح ی

ا ق ی آ ن بی زا روبظنم ،ه

ار نآ وس نب ثراح ی

د ِد ی رگ ی بق زا یل ۀ ت ی م م ی نبا نامز ات هک دنناد بز

ی لاحرد .دوب هدنز ر ی

هبک

و ی باحص ی طبر و دوبن ی

راصنا ثراح هب ی

د لوزن نأش .درادن ی

رگ ی ارب هک ی ا ی آ ن ی ب ه بی نا

دنتسه اتک اها ،هدش (

ربط ی ، 1012 ،ق ج 9 : 202 ) ا و ی لبق لاکشا لوزن نأش ن ی

.درادن ار

ا زا مادک ره ی

گ ن شراز دشاب تسرد هک اه ی

ذپ ا ی لد ،دوش هتفر یل

ی هبب ابتق ربب ببس

دادبترا

ادخ لوسر روتسد هب ثراح ندش هتشک .دوب دهاوخن )ص(

بثحب و دوب صاصق ی

دادبترا زا

و ی ن ی هکنانچ .تس ی

ک ی ا هب ناخروم زا ی

رصت هتکن ن ی

م ح ی بم و دنک ی ون ی ادبخ لوبسر :دبس

)ص(

و ی هب ار بس ا و دربک صابصق رَّذجم نتشک بی

ن تبسخن ی دوبب ملابسا رد صابصق ن

رذلاب(

ی ، 1010 ق ج ، 1 : 200 ).

2 . ا هباشم ی رج ن ی ارب نا ی قم ی پ هبابص نب س ی

وگ ناخروم .دمآ ش ی

و دن ی هبب و دش دترم

رگ هکم ی پ و تخ ی دربک ملابعا رده ار شنوخ هکم حتف رد ربما (

ی بوبقع ی ، بب ی ،ابت ج 1 : 260 ؛

رذلاب ی ، 1010 ج ،ق 1 : 000 ج و 11 : 19 ربط ؛ ی رات ، ی بب ،خ ی بت ج ،ا 2 : 651 ج و 9 : 01 .) رد وا

گدنز هکم ی

م ی دم نکاس ناناللسم زا هبابص نب ماشه شردارب .درک ی

پ هاربله هک دوب هن بی

ربما

ذ نج رد ی

هب و درک تکرش درق تسد هب هابتشا

ی ک ی قم .دش هتشک راصنا زا ی

دم هبب س ی

هبن

پ دزن ی د تسا هدمآ و هدش ناللسم تفگ و دمآ ربما ی

ۀ گب ار شردارب ی

لوسر .در روتبسد ادخ

د داد ی ۀ تدم وا .دنداد ار وا ی

دم رد ی تبفر هبکم هبب و تبشک ار شرداربب ابتاق و دبنام هبن

( ناله اه ).

اور زا ی نبا ت م هدافتسا قاحسا ی

و ًلاوا هک دوش ی

دم هب هشقن اب ی

هدبمآ هن تبسا

و

اعدا رهاظ هب ی

دشکب ار ردارب اتاق ات هدرک ملاسا

؛ ناث ی و ًا ی راببم شراعبشا اب و دوب رعاش ز

ۀ

لبت ی غ ی م ی دربک ( نببا ،مابشه بب ی ابت ج ، 2 : 219 :ببله رذلابب ی ، 1010 ق ج ، 11 : 19 دبقاو ؛ ی ،

1051 ق ج ، 2 : 161 نبا ؛ ،رجح 1010 ق ج ، 6 : 022 ) . ای ن وا رعش

« لوأ ملابسلإا نبع تبنک و

عجار » رذلاب(

ی ، 1010 ،ق ج 11 : 19 م ) ی دهاش دناوت ی

لبت رب ی .دبشاب ملابسا دبض رب وا تاغ

شوخ رگا ب

ی آ ملاسا هنان و ندرو

ی ذپب ار ی ر ی هبشقن ار نآ و م ا

ی اربب ی د نتفربگ بی

ۀ شرداربب

نادن ی نادب تسرد ار شدادترا ،رعش هب هجوت اب و م ی

دهاش ،م ی هب وا اتق رب لد

بی زا تبشگرب ا

د ی ن تسد رد ن ی

نتشک صاصق هکلب ؛تس ی

.تسا هدوب ناللسم ک

9 . هباحص زا ؛اطخ نب للهادبع ا

ی ادخ لوسر هک دوب )ص(

ارب ار وا ی علج روآ ی تاکز

داتسرف

، لو ی وا ی ک ی رگ هکم هب و تشک ار ناناللسم زا ی

تخ ( نبا ،ماشه بب ی ،ابت ج 2 : 015 ) .

هدش هتفگ دنچره تسا

ربط( دش دترم وا هک ی

، ب ی ،ات ج 9 : 01 )

، پ روتبسد هب وا اتق اما بی

ربما

اب ار ی د هب بس رذلابب ابقن هبب ابنب .تبسناد ناللسم نوخ صاصق ی

( 1010 ،ق ج 1 : 006 و

ج 11 : 01 ) د زا وا تشگرب ی

لد نادب ن ی

م هک دوب ا ی

دلحم تفگ دبهاوخ صابصق ارم )ص(

ا زا .درک ی م نخس ن ی

ارب وا دادترا هک درک تشادرب ناوت ی

.تسا هدوب صاصق زا رارف

0 . با نب ۀبقُع ی

عم ی ذ نارسفم ؛ط ی

آ ا ی ۀ

«

َلْی نَت ی یلَخ ًانلاُی ْاِصَّتَا ْ َل ی

»ًلا نابقرف(

: 20 ) ی بک ی زا

لوزن نأش ا ار اه

ی ب ن ی هدرک نا روتسد هب ردب نج رد تراسا زا سپ و دش دترم هبقع هک دنا

پی دش هتشک ربما (

رببط ی ، 1012 ،ق ج 11 : 6 بش ؛ ی بسوط خ ی ببُا ار دبترم ی

بم ی :دبناد بتلا بی ،نا

1051 ،ق ج 0 : 016 ) ا زا روظنم . ی

ناتساد ،لوزن نأش ن ی

بقع هک تسا ۀ

پ ی ندروبخ هبب ار ربما

درک توعد اذغ ن ملاسا ات دومرف ترضح نآ و

ی روا ی اذغ ی لن ار ت ی هببقع .مروخ تداهبش

ی ن

تفگ

، لو ی بُا شتسود ی

ملابسا زا و دبنک تبناها ادبخ لوسر هب درک روبجم ار وا فلخ نب

نچ وا .ددرگرب ی

پ و درک ن ی

لسج تناها دروم ار ربما ی

نابز و ی وا مبه تربضح نآ .داد رارق

دهت ار ی ب رگا هک درک د ی

ار وت هکم نور بب

ی شلش اب ار ترس من ی

درک مهاوخ ادج ر (

ناهفبصا ی ،

1012 ق ج ، 2 : 001 ) ا هب انب . ی پ هب تناها ،شرازگ ن ی

دعو و ربما ۀ

لد شنتشک هب ترضح نآ ی

ا

تسا هدوب مادعا

، ی نع ی هب اتق

ّ س رطاخ بنلا

ی و مادعا تلع ناخروم اما . ی

نلشد ار ی اه ی وا

رذلاب( هدرک رکذ شلوسر و ادخ اب ی

، 1010 ،ق ج 1 : 166 نخس و ) ی هبتفگن دادبترا زا زا .دبنا

ادخ لوسر )ص(

نلشد هک تسا هدش اقن ی

و ی تبسا هدوب شمادعا بس لوسر و ادخ اب

دقاو(

ی ، 1051 ،ق ج 1 : 110 رذلاب ؛ ی ، 1010 ق ج ، 1 : 160 نلشد ) ی ناناللسم و ملاسا اب هبقع

بی د زا ش ی با عش رد ناناللسم ندناوخ زالن ماگنه ًلاثم و هدوب نارگ ی

لاط هبللح نانآ هب ،

رذلابب( تبسا هدرک ی

، 1010 ،ق ج 1 : 016 ) بی لوبسر هبناخ ِرد هبب تبفاثک ا بم للها

ی ر ی تبخ

نبا(

،دعس 1011 ،ق ج 1 : 100 و ) ی ک راب پ تربضح نآ ندربگ رب ار شسابل ی

چ بی ابت ار وا و د

گفخ زرم ی ربط( درب ی ، ب ی ،ات ج 2 : 999 ).

رد طقف دادترا زا بحب تروص ره رد ی

اور ک ی ت

درت اب و ی فم د بعت اب نارس ی

ق ر ی هب ا شرازبگ رد و هدمآ لوزن نأش ناونع ابه

ی رابت ی خ ی نادبب

هراشا ا ی .تسا هدشن

0 . نز ؛هراس ی مان تساوخ هک ۀ

با نب طاح ی

ربق هب ار هعتلب ی

ئربج و دنابسرب ش بی

هبب ا

پی ربما )ص(

لع و داد ربخ ی

بز اب )ع(

ی وگ ناخروم .دندش وا عنام ر ی

حتبف رد و دش دترم وا دن

پ هکم ی ربما داد ار وا اتق روتسد .

هتبلا رذلاب ی ( 1010 ق ج ، 1 : 000 و ج 1 : 091 ) ابتق زا رببخ

و وا ربط ی (ب ی ،ات ج 9 : 65 ) هداد وا ششخب زا ربخ دنا

و تبشگزاب . ی

رابکنا ابباق ملابسا زا

نی هب اما ،تس م رظن

ی ا هب وا اتق دسر ی

لد ن ی هدوبن ا

، ببس هکلب ی

ّ س نوچ بنلا

ی .تبسا هتشاد

رذلاب ی ( 1010 ،ق ج 1 : 005 و 000 ) م ی وگ بی هزاوآ وا د پ و دوبب ناوبخ

بی ار ناناللبسم و ربما

م وجه ی .درک ی بوقع ی ب(

ی ،ات ج 2 : 65 ) ربط و ی ب(

ی ،ات ج 9 : 01 ) وگ مه ی پ وا دبن بی رازآ ار ربما

م ی وگدب ترضح نآ زا و داد یی

م ی درک ربط . ی م همادا رد ی

وگ ی هدبنز و تبساوخ نابما وا د

دنام (ب ی ،ات ج 2 : 65 ) . هک تسا هتسناد ی

ک ی مرج زا اه ی گنس ی لبت ،تلابسر ربصع رد ن ی

تابغ

وگدب و وجه لاق رد ناگدنناوخ و نارعاش یی

ثأت هک دوب ی

سب ر ی را ی مادبعا ببس و تبشاد

خرب ی ناوربم تبنب ءالبصع ،فرشا نب عک دننام اهنآ زا دوعبسم :ک.ر(

ی بب ، ی :ابت 256 و

215 ) رق ، ی ف و هب تر هدنناوخ نز ود ان (

:ک.ر ی بوقع ی ، ب ی ،ات ج 2 : 65 نببا ؛ ،دعبس 1011 ق ج ، 2 :

159 ) .دش

6 .

ُم

َس ی عدم زا هلل ی

شرازگ رد دنچره ؛توبن نا ی

رات زا ی ربط خ ی ب(

ی ،ابت ج 9 : 191 ) راببرد ۀ

سم ی ۀاو هلل ۀ هب ،تسا هدمآ دادترا م رظن

ی لباقم دسر ۀ

ادخ لوسر )ص(

د و وا ابب ی

پ ربگ بی ناربما

غورد ی عدم و ی اهنآ دادترا ساسارب تلاسر نا هب هکلب ؛دوبن

بس اعدا ی پ بی ربما ی هدوبب ابهنآ و

ملاسا عطق ناشندروآ ی

ن ی دادترا ات تس ی

.دشاب هتفرگ تروص ادبخ لوبسر هبکنآ دهاش

)ص(

ارب ی درک توعد ملاسا هب ار وا و تشون همان وا نبا(

،دعس 1011 ،ق ج 1 : 251 و دادترا رگا و )

تشگزاب ی ادتبا توعد ،دوب راک رد یی

.تبشادن انعم نیبنچله

رببط شرازبگ رد ی

ربصت ی هبب ح

و ندش ناللسم ی

نب هارله وا هک تسا هدش هراشا طقف و هدشن ی

نح ی پ دزن هف ی تبفر ربما

، بلو ی

اسو تظفاحم ی

ربش ار دوبخ و تبشون همان ادخ لوسر هب وا .تفرگ هدهع رب ار دفو ا ی

رد ک

( تسناد تلاسر ی

بوقع ی ، ب ی ،ات ج 2 : 195 هب .) م رظن ی ۀاو دسر ۀ رببط ابهنت ار دادبترا ی

و هبتفگ

د ی پ وا زا نارگ ی

ور ی هدرک دنا

، لاحرد ی هک راببرد ار دادترا ،ناخروم لاغ ۀ

ابها ی هبب هبمال رابک

هدرب سم صخش هن دنا ی

نبا دننام( هلل ثا

ی ج ،ر 1 : 210 نبا ؛ ،رجح 1010 ،ق ج 0 : 10 .)

0 . با نب دعس نب للهادبع ی

و ؛حرس ی هباحص زا ا ی هاگ هک دوب ی

ارب ی ادبخ لوسر )ص(

حو ی م ار ی تدم .تشون ی

تشذگ هک

، ور ملاسا زا ی

.تشگزاب هکم هب و دش دترم و تفاترب

و ی ناسک زا ی دوب هداد ار شنتشک روتسد ادخ لوسر هکم حتف ماگنه هک دوب

، رداربب هبب ابما

عاضر ی ارب مه وا و درب هانپ نالثع شا ی

آ لوزبن نأش .تفرگ ناما ش بی

ۀ

« ِرْفُکْلایِب َحَریَش ْنیَم

ًارْدَص

» :احن(

156 ) ر هتسناد وا ا لق( دنا

ی ، 1960 ، ج 1 : 915

؛ ربط ی ، 1012 ،ق ج 0 : 111 .)

خرب ی هتسناد دادترا ار وا اتق تلع ناخروم دنا

( نببا ،دعبس 1011

،ق ج 0 : 900 رببط ؛ ی ،

ب ی ،ات ج 9 : 01 ) لو . ی هب م رظن ی ا دسر ی

ِنخس ن لصا تلع و تساهنآ دوخ

ی و ابتق ی هزراببم

گنهرف ی لبت و ی غ ی پ و نآرق و ملاسا دض رب ی

رذلاب .دوب ربما ی

م اقن ی حو تاللک وا هک دنک ی

باج ار ه م اج ی باتک نم تفگ و تشون ی

دبلحم دبنناله مراد )ص(

( رذلابب ی ، 1010 ق ج ، 2 :

112 ج و 11 : 11 ) د دارفا هکنآ دهاش . ی

رگ ی مرب ملاسا زا مه ی

دنتشگ

، لوبسر ابما بنچ للها

ی ن

تخس دروخرب ی

.تشادن اهنآ اب نوزفا

نیا رب بهلا دح رگا ی

ربب رابج وا ی و شبشخب ،دبشاب

تسا امأت احم وا زا تشذگ ،

ز ی ملاسا هقف رد ار ی

ح ، د طعت ی ا ن رادرب ی .تس

1 . بع ی ما لوا رسله شحج نب للهاد بح

ی ملابسا زا ابجنآ رد و دوب هشبح هب نارجاهم زا هب

ور ی سم هب و دنادرگ ی

ح ی ورگ ت ی و .د ی داصم زا ی تح هک تسا دترم زراب ق ی

وا زا شربسله

اهدعب و دش ادج ادخ لوسر

)ص(

دربک جاودزا وا ابب

، بلکح ابما ی

وبس زا ی تربضح نآ

رابرد ۀ ما دبقع ناخروم .تسا هدشن تبث وا دادترا بح

ی وبس زا هبب ی

پ بی گربم زا سبپ ار ربما

بع شرسله ی

لاس رد و للهاد اه

ی مشش ی هدرک تبث ترجه متفه ا رذلاب( دنا

ی ، 1010 ،ق ج 2 :

02 نبا ؛ ،دعس 1011 ،ق ج 1 : 01 ).

1 . دودعم عبانم رد ی

صخش زا ، ی

ناهبن مان هب ی

م دا ی هس ات هک دوش ی

دش دترم راب راهچ ا

ب(

ی قه ی ، 1050 ق ج ، 1 : 110 و 250 ).

نبا ۀتفگ هب رجح

و داد هببوت ار وا ادبخ لوبسر راب ره

عفد و تشگزاب ۀ

داد ار وا اتق روتسد رخآ .

فربص وا مادبعا زا و تشگزاب ملاسا هب زاب ربظن

.دش اما ا دنس ی ن عض لطم ی

( تسا ف نببا

،ربجح 1010 ج ،ق 6 : 995 ) . ا زا بی رد صخبش ن

رات عبانم ی خ ی مان ی ن ی هدما تسا ترهش شناتساد و ی

.درادن

ب هچنآ ی ندم رصع رد دش نا ی

پ هک تسا ی

ربما تموکح )ص(

هبب ماکحا و تشاد ردبت

ی ج

ن هکم رد ترضح نآ روضح نارود رد اما .تفرگ اکش ی

ناسک ز ی تبشگرب ملابسا زا دن

هبب و

لن هک دندش هنتف راچد نآرق حلاطصا ی

رابرد ناوت ۀ

ا ی .دربک للادتسا نادنچ هرود ن ی

بوبقع ی

هدربک رکذ رفن جنپ ار اهنآ (

ی بوبقع ی ، بب ی ،ابت ج 2 : 21 ) رقم و بی ز ی تبسا هدروآ ار ابهنآ مابن

( رقم ی ز ی ، 1025 ق ج ، 1 : 90 ).

ی ک ی ناسک تسا دقتعم ناققحم زا ی

گرب ملابسا زا ًابصخش تلاسر رصع رد هک هتبش

دبنا

،

پی تسا هتشذگ اهنآ زا ربما

، ناسک اب اما ی

هب هک رج تروص ی

ارب و نا ی دبترم ملابسا ابب هلباقم

هدش دش دروخرب ،دنا ی

د ی تسا هداد مادعا روتسد دننام (

فقث ی ، 1911 : 119 ).

د دهاوش ی رگ ی ا ی وقت ار لالتحا ن ی

م ت ی بنچ دادترا ،تلاسر رصع رد هک دنک ی

بلکح ن ی

تسد و هتشادن سک مک

ی ا هب ی ا .تسا هدشن مادعا مرج ن ی

ادبخ لوبسر هبکن )ص(

حلبص رد

دح یب ی م رضاح ه ی

م و دوش ی ذپ ی ق همانحلص رد( در ی

م د ی ناللسم رگا هک )دوش ی

دم زا ی هبب هبن

ناوخب( تشگزاب هکم ی

)تشگزاب ملاسا زا م

، رق ی وحت هب مزلم ش ی

ن وا ا ی لکح و تس ی

اربب ی

عت نآ یی لن ن ی م ؛دنک ی ع( دشاب امأت اباق دناوت ناول

ی )دترم اب دروخرب ، .

خرب ی ناسک زا ی نخس ،دندش ملاعا مدلارودهم هکم حتف رد هک ی

ن نابنآ دادبترا زا ی

تبس

،

شحو دننام ی

هزاوآ نز ود و هزلح اتاق نبا ناوخ

.اطخ تسد دهابش مک ی

لوبسر نخبس زا

ادخ )ص(

ی هباحص ا ی

رات نتم ا ی

ا دادترا رب خ ی

ن دارفا ن ی تس

، نابخروم هبچنآ زج دروبم رد

خرب ی ا زا ی دارفا ن بعت ی ر دترم هدرک ا .دن

اب عولجم رد ی

سب تفگ د ی

را ی دارفا زا ی هب هک پ رصع رد مدلارودهم ناونع بی

ربما )ص(

زا

م هتفگ نخس نانآ ی

ن دترم ،دوش ی

لاد هکلب .دنتس ی

د ا ی ربگ ی اربب ی .دراد دوبجو نابنآ مادبعا

خرب ی ن دارفا ی هب ز دترم ناونع ی

م دا ی لخ نامز رد هک دنوش ی

ف ۀ ا لوا هدش مادع و دنا

سررب ی نآ

پ رد ی م ی آی .د

5 . 2 . افلخ رصع

مهم زا رت ی ثداوح ن ی پ تلحر زا سپ هک ی

ربما )ص(

ور ی رج ،داد ی ا .دوب هّدر نا ی

هبب هعقاو ن

تفرگ ترهش دادترا مان

، ب اما ی د هکنآ زا ش ین

ی س ،دشاب ی سا ی ماهتا و تسا ی

بهورگ هبب ی

زا

تسا ناناللسم

، ز ی شخب ار ی ناسک زا ی دندش علق و علق دادترا ماهتا هب هک

، رکبوبا صخش اب

لکاح و ی دبندوب هتبشگنرب ملابسا زا و دبندوب فلاخم وا ت

، بم هبکلب ی تابکز وا هبب دبنتفگ

لن ی هد ی م رد .م ی ن هلکاح هاگتسد نا ی

تافلاتخا ز ی

گنوگچ رس رب ی

ا ابب دروبخرب بی

ابق ن بی و ا

هورگ .تشاد دوجو اه ی

بوقع ی ب(

ی ،ات ج 2 : 121 ) م ی وگ ی :د بلا ۀابکزلا عبفد نبم موبق عبنتما ی

با ی رکب ( ارب ی ب علاطا ی رفعج :ک.ر رتش ی

،نا 1900 ج ، 2 : 99 نآ زا سپ و .)

بلاقم رد ۀ بسررب ی

دح دنچ دنس ی

ا هک تسا هدمآ روهشم ب ی

دح ن ی پ هب وسنم ب ی

:ربما ( د لدب نم ی

هولتقاف هن )

لصا ی درادن

، گنا ی ز ۀ لخ نارود اعج ی

ف ۀ دراد تسخن ،تاحرف(

1912 : 199 - 126 .)

له اب تروص ره رد ۀ

ابق ی دم فارطا ا ی

قطابنم و هبن ی

ربحب نوبچ ی

و ن ی لاوبح و نبل ی

زج ی ۀر رعلا تخس دروخرب ی

دع و دش ۀ

ز ی دا ی هب بمان رد .دندبش هتشک دترم ناونع ۀ

لبسر ی

ا رد رکبوبا ی

بلاطم هراب ن ی

م مشچ هب ی

دترم اتق روتسد هللج زا هک دروخ ی

بضرع زا سپ ن ۀ

تساهنآ قطانم ندز شتآ و اهنآ هب هبوت ...(

مل نم و ی عاد ج ی ح اتوق و اتق للها ۀ ی

نابک ب :

ربط ی ، ب ی ،ات ج 9 : 201 ).

اربانب ی لخ ن ی بضرع روتسد هف ۀ

بسک ربگا و دوبب هداد هببوت ی

لوببق

لن ی ددرگزاب ملاسا هب درک

، م هتشک ی ناسک .دش ی

هبب هبک دندوب مه دربف تروبص

ی ملابسا زا

هب و هتشگزاب اخ

م هدنز هبوت رط ی

ق نب بعشا دننام ؛دندنام ی

دنک س ی ( رببط ی ، بب ی ،ابت ج 11 :

000 بنلا ىلع دفو : ی

ف ی عبس ی اتف ،رکب ىبا ىلا هب بعبف ،رسا و دترا مث ،هدنک نم ابکار ن ).

علاطم زا ۀ اهدروخرب ی

رابرد افلخ توافتم ۀ

ا نادترم ی م هدافتسا هرود ن ی

بشخب هک دوش ی

ا زا ی س اهدروخرب ن ی

سا ی تسا

، ز ی م ار ی سرپ ناوت ی تقو ارچ د ی

ق نب بعشا ی

لوسر زا دعب س

ادخ )ص(

رد ی م دترم نل ی

دوش

، دم هب ی م هن ی آی هولاع و د گدوشخب رب

ی رکبوببا رهاوبخ ابب

م جاودزا ی گرم ماگنه رکبوبا .دنک ی

ک ی شپ زا ی نال ی اه ی ا ار دوخ ی ن هبنوگ هبک دربک حربطم

تقو شاک ی دندوب هدروآ ار بعشا

، م ار شندرگ ی

مدز

، ز ی رش ره ار ی

هبب مبه وا دبمآ دوبجو

کلک لد اما .دوب شراک ی

ب شدادترا ار وا نتشک ا ی

درکن نا ( ربط ی ، ب ی ،ات ج 9 : 095 و 091 ).

ی ک ی زعلادبع نب رلع زا ناثدحم زا ی

اب دترم هک هدرک اقن ز ی

رگا دوش هداد هبوت زور هس د

م هتشک تشگنرب ی

دوش ( نبا ،دعس 1011 ق ج ، 0 : 201 ) شرازگ اما . ی

وا نابمز رد هبک تبسه

سک ی شکب ار وا دنتفگ مدرم .دش دترم هفوک رد و

لخ ی زج وا زا تفگ هف بی

گب ه بی شدازآ و ر

نک ( رذلاب ی ، 1010 ق ج ، 1 : 111 ).

5 . 3 . همئا رصع رابرد هچنآ هلئا نارود ثداوح زا ۀ

راد تسد رد دترم ی

م

، اور ی تا ی عبانم رد تسا ی

ا هب هک ی ن

صاصتخا عوضوم ی

گ رتلک و تسا هتفا رات شراز

ی خ ی راد تسد رد ی

بلک راببخا رگم ،م ی

زا

رود ۀ تدم هک نانمؤمریما ی

ا .دوب تفلاخ دنسم رب ی

شرازگ ن تبسا هتبسد ود مه اه

؛ بخرب ی

رات ًافرص ی خ ی خرب و تسا ی

اور ی تا ی لئا زا ۀ دعب ی رابرد ۀ س ی ر ۀ ولع ی ابهنآ دوبخ هبک تسا

بنج ۀ اور یی رات و دراد ی

خ ضحم نی .تس

م زا ی اور نا ی رد دوجوم تا ن دترم اوبا

ی رق رثکا ز ی

مشش و مجنپ ماما زا اهنآ قافتا هب

تسا

، زج ی ک ی متفه ماما زا هک ربخ ود ی

م اقن متشه ا ی

مبه نابنمؤمریما رابخا .دننک بلغا

هب طساو ۀ اور مشش ماما ی

.تسا هدش ت

مهم اما رت ی هثداح ن ا ی بثحب و دابتفا قافتا نانمؤمریما نامز رد هک ی

حربطم نآ رد دادبترا زا

َّرخ شروش ،تسا ی

و .تسا دشار نب ت ی

راکفا ی شروبش هبب ربس و تبشاد جراوخ دنناله

ناسک ماما .تشادرب ی

ق نب اقعم ماجنارس و داتسرف وا اب هزرابم هب ار ی

گنج وا اب س بی

پ و د بی زور

هتسد .دش ا ی ناسک زا ی رخ هب هک ی پ ت ی دندوب هتسو

، سم ی ح ی نا ی ورگ ملابسا هبب هبک دندوب بی

و هد

سم هب هرابود ی

ح ی ت ش .دندوب هتشگزاب ی

سوط خ ی فطوبا زا ی هب ار ناتساد ا هنوگ

ا ی م اقن ی هک دنک

م روصت ی دترم صوصخم ناتساد دوش ی

و .تسا هدوب ن ی

وگ ی هورگ :د ی بنب زا ی جان بی هبب هبک ه

ورگ ملاسا ی

دندوب هد

، د هب ی لبق ن ی سم دوخ ی ح ی لع .دنتشگزاب ت ی

ق نب اقعم )ع(

ی هب ار س وس ی

انآ راب هس اقعم .داتسرف نانآ ذپن نوچ و درک توعد ملاسا هب ار ن

ی دنتفر

، ا ابب ی گنج نابش بی

و د

تشک ار نانآ (

بسوط ی ، 1050 ق ، ج 15 : 191 ) تروبصرد . ی

هبک ا بی بطبر ناتبساد ن ی

دادبترا هبب

نارصن ی درادن نا

،

َّرخ شروش رد هکلب ی

هدع ت ا ی سم زا ی ح ی د هب هتشگزاب نا ی

هاربله وا اب ،دوخ ن

دش ه ربط اقن هب انب .دندش دازآ مه نج زا سپ و ی

نبا و با ی دحلا ی رخ اب نج زا سپ ،د بی

ت

شروش و ی دترم هب اقعم ،نا ی

ار ابهنآ دبندرگنزاب ربگا تفگ و تساوخ هبوت اهنآ زا و داد ناما ن

دنتشگزاب ملاسا هب نانآ نوچ .تشک دهاوخ

، ابهنت .دربک دازآ ار ابهنآ ابقعم بی

رد هبک ربفن ک

سم ی ح ی اپ دوخ ت راشف

ی درک

، ن نانمؤمریما هب دوخ همان رد اقعم .دش هتشک ی

صفت ز ی ابضق ا ی ار ا

بی درک نا ( ربط ی ، ب ی ،ات ج 0 : 121 نبا ؛ با ی دحلا ی ،د 1910 ج ، 9 : 109 ) .

رص ار ترضح نآ هک جراوخ ربارب رد نانمؤمریما ی

م رفاک ًاح ی

دنتسناد

، ار دادبترا مبکح

درکن ارجا

، هب هکلب غاب ناونع ی

گنج اهنآ اب ی

.د

اور ی د ت ی رگ ی رابرد ۀ مبشش مابما زا ابقن هب هک دراد دوجو دترم اب نانمؤمریما دروخرب

م ی وگ ی ناللسم د ی نارصن هب ی ورگ ت ی لع ترضح ،د ی

داد هبوت ار وا )ع(

، لو ی سپ ،درکن هبوت

اهوم ی مز رب و تفرگ ار ش ی

دبننک لامدگل ار وا داد روتسد مدرم هب و دز ن (

لک ی بن ی ، 1050 ق ،

ج 0 : 206 ) نانآ . نچ ی بخرب .دبش هتبشک وا ابت دبندرک ن ی

ا بی ىبلجِع دروتبسم ار صخبش ن

هتسناد دنا ( برغم ی ، 1910 ج ، 2 : 015 ).

اما ای اور ن ی دبج امأت احم ت ی

بنچ و ی دروبخرب ن ی

س فلاخرب ی

ر ۀ نچ اب ترضح نآ و تسا ىولع ی

اهراتفر ن ی

تبسا هدوبب فلاخم ى

، ز بی ابب ار

بش ی نچ ه ی رج ن ی نا ی اج رد ی د ی ماگنه .درک تفلاخم رگ ی

هک ارب مدرم ی واعم اب دربن بی

هدابمآ ه

م ی بق زا ىدرم ،دندش یل

ۀ علج .تشاذگ رارف هب اپ و درک تفلاخم هرازف ی

وا ىپ رد ىنابصع ت

ود ی د دن ر شرس رب ی

دندز ار وا دگل و تسد اب و دنتخ

، هب روط ی هک ا زا بی داد نابج هبثداح ن .

تقو ی سر ماما هب ربخ ی

د

، ا زا ی بعت هبنلاهاج ىراک هب هعقاو ن بی

دربک ر د دوبمرف و بی

ه زا ار شا

بی ت دنهدب لاللا (

رقنم ی ، 1912 : 10 رذلاب ؛ ی ، 1010 ق ج ، 9 : 00 ) ا مابما رگا . بی

ار تبکرح ن

م هنلاهاج ی

م هحص نآ رب مه اقع و دناد ی

دراذگ

، لن ی ناوت نآ هباشم هب ار

وا دوبخ تببسن

داد سک هک ی مز اب ار ی

!دنک مادعا ندرک لامدگل و ندز ن

اور ود ی رابرد مه ت ۀ

گنوگچ ی نانمؤمریما زا هقدانز اب دروخرب ا

.تس ی ک ی مبشش ماما زا

و ی ک ی وار زا ی مولعمان ( لماع رح ی ، 1010 ق ج ، 21 : 992 و 999 ) اب . بی هبک تبشاد هبجوت د

دنز هۀاو ی بدا هب دعب هب مود نرق زا ق ی

للسم تا ی

هار ن ی .دوبن نانمؤمریما نامز رد و تفا

ربخ دنچ زج ی

تسا نانمؤمریما هب طوبرم هک قب ،دش هراشا و

ی ۀ اور بی ببنج تا ۀ ور بی داد

رات ی خ ی درادن

، لقن هکلب ی رابرد هلئا زا ۀ

.تسا دترم مکح

لحت ی د ا ی رگ ی م ی ا ناوت ی ن هنوگ رج نوچ هک داد هئارا بی

م رد دادبترا نا بی

و ناناللبسم نا

زج نانکاس ی

ۀر رعلا رات رد هکلب ی

ز اتزاب ملاسا خ بی

دا ی عب ؛تبشاد بی

ن د ی هدبع تبس ا

ی زا

لوا ناخروم و ناثدحم ی

ۀ بلاطم تنس اها ی

باحص هب ار ۀ

ما دننام دقتنم ی

نمؤللار ی هداد تبسن ن

تسد ات دنشاب هارله مک

ی وبصت هبب ار ماکحا رد نانآ ی

ِع زا .دبنروآ ر هبک هدبش ابقن هبمرک

لع ی هورگ )ع(

ی هب ار بس شک شتآ هب دادترا ی

نبا هب ربخ نوچ و د سر سابع

ی ربگا تبفگ د

نچ مدوب نم ی

ن ن ل ی .مدرک ادتبا رد1

ی دش هراشا راتشون بخرب و دبترم مادبعا هبک

ی د ی زا ربگ

ب ،نآ ماکحا ی

ش ن ی نس و هع ی .تسا کرتشم

د رابخا ی رگ ی ارب ار روهشم مکح هلئا هک تسه ی

ب دترم ی لن نا ی تقو .دننک ی هبب نومأبم

رابرد تفگ )ع(اضر ماما ۀ

م هچ خسانت اها ی

وگ یی نچ :دومرف ؟ ی

درف ن ی زرو رفک ادخ هب ی

هد

ذکت ار منهج و تشهب و ی

.تسا هدرک ی

بشت هب ائاق :دومرف ا ی

تئارب وا زا ام و تسا رفاک ه

م ی وج یی م ( لماع رح ی ، 1010 ق ج ، 21 : 901 ) نچله . ی نببا اب )ع(قداص ماما ن ببا

ی رد ابجوعلا

م بحب هکم اخاد ی

فرح و درک ی

ا .دزن وا اتق و دادترا زا ی

تروص رد ن ی

دادبترا هبک تبسا

ای ذپ صخش ن ی

تفر .دوش ه

6 . تن ی هج ناگدنسیون و اهقف یخرب هب

و ی هژ زا یداربفا دوبجو هب ،دترم مادعا هب للادتسا رد رضاح رصع رد

هدرک دانتسا ملاسا ردص هب نانآ اتق هک دنا

یبسررب زا اما ؛تسا هدوب دادترا ایلد رابت دهاوبش

ی خ ی

نینچ مرب ی آ ی د ادخ لوسر هک )ص(

سک ی رد ربگا .دربکن مادبعا هبب موبکحم دادترا فرص هب ار

بعت مه ناخروم شرازگ ی

دشاب دادترا ر

، ن مولعم ی بعقاو موبهفم هزادنا هچ ات تس ی

هتبشاد ار دوبخ

رد هکنآ نلض .دشاب ملاسا ردص

رطف دترم ی ًلالع

،تشادن انعم سبپ .دبندوب کربشم ًلابق نوچ

پ زا ی ربما )ص(

رج هک ی عورشم اب هّدر نا ی

افلخ ت ی لئسم و تسخن ۀ

هدروبخ هرگ تفلاخ صغ

،دوب هب یم رظن دسر هدع هب دادترا ماهتا ا

ی رج و ی نا زاس ی ارب ی داهن ی نچ ندرک هن ی

عربش مبکح ن ی

م ی ؤم دناوت ی د ی ارب ی هبب نابنآ دربکللع هبب هبلئا دبهع رد .دور رالبش

لد بی ا لکاح مدبع بی

ت نآ

زج ناراوگرزب ی

ک ی مآ ماهبا اب هک نانمؤمریما نارود زا شرازگ ود ی

اربجا رد ،تبسا هبتخ ی

مبکح

رادن دادترا ی

قب و م ی اور ه ی تا ی بنج هک تسا ۀ

رات ی خ ی .درادن

1 . نبا کلذ بلبی ،ملاسلاا نع اودترا اسان قرحا ایلع نا ةمرکع نع هقرحلأ تنک ام :لاقی سابع

.

همانباتک 1 . ىبا نبا دحلا ی د ( 1910 .) جهن حرش هغلابلا

قحت ؛ ی هارببا ابضفلاوبا دبلحم ق ی

م ، ب بی راد :تور

حا ی .ىبرعلا ثارتلا ءا

2 . نبا دلحا ،رجح (

1010 )ق هباصلاا، ب ، ی تور : للعلا تکلاراد ی

.ه

9 . نبا کلللادبع ،ماشه ب(

ی ،)ات سلا ی وبنلا ر ی قحت ،ه ی د و اقبس ىفطصم ق ی

ب ،ناربگ بی تور : راد

حا ی .ىبرعلا ثارتلا ءا

0 . نبا ثا ی لع ،ر ی ( 1051 )ق هباغلا دسا ، ب ،

ی تور : .رکفلاراد

0 . نبا دلحم ،دعس (

1011 ربکلا تاقبطلا.)ق

ب ،ی ی للعلا تکلاراد :تور ی

.ه

6 . نبا لالج ،روظنم دلا

ی ن ( دلحم 1010 ق .) رعلا ناسل ب ،

ی تور رداص راد/رکفلاراد : .

0 . ناهفصا ی

، س ی د نسحلاوبا (

1022 ق .) سو ی ةل اجنلا اب شاوح ی ماما مخ ین ی

، مق : هسسؤم ربشن

و ظنت ی م راثآ ماما لخ ین ی .

1 . ناهفصا ی عنوبا ، ی دلحا م ( 1012 وبنلا یئلال .)ق

ب ، ی تور : .سئافنلا راد

1 . رذلاب ی دلحا ، ( 1010 ق .) ارشَلاا اسنا

، قحت ی هس ق ی ر و راَّکز ا ی

ىبلکرز ضا

، ب بی :تور

رکفلاراد .

15 . بی سحلا نب دلحا ،ىقه ی

( ن 1050 ق .) ىربکلا ننسلا ب ،

ی تور : رکفلا راد .

11 . فقث ی

، س ی ( دلحم د 1911

« .) سانشزاب ی پ راتفر ی رج ابب ربما بی

دادبترا نا

» ، مانلی ی ة مویلع

ملاسا ی ش ، 25 ص . 110 ب 169

12 . زج ی ر ی

، ( نلحرلادبع 1011

لع هقفلا .)ق ی هعبرلاا بلااملا ب ،

ی لقثلاراد :تور ی

.ن

19 . رفعج ی لوسر ،نا (

1900 .) رات ی س خ ی ملاسا ىسا .ىداهلا :مق ؛

10 . نسح نب دلحم ،ىلماع َّرح (

1010 .)ق یشلا یئایسو ی

هع مبق ، : لآ ۀبسسؤم بلا

بی حلا ت بی ءا

.ثارتلا 10 . سح ین ی

، لعناضمر ی ( 1911 ماما هقی رل لادترا .) ی

النهار ،ه : عس ی ،نابحجر د مابما هاگبشناد

)ع(قداص .

16 . نطق راد ی ( رلع نب ىلع ، 1010

ق .) ننسلا قحت ، ی ب ،روصنم نب ىدجم ق ی

تور : بتکلاراد

للعلا ی .ه

10 . ناهفصا غار ی

، سح ی ن نبب دبلحم ( 1012 ق نآریقلا ظایفلا تالریفم یجعم .) قبشمد ،

:

ماشلارادلا /ملقلاراد ی

ه .

11 . ناطلس ی لعسابع ، ی ( 1911

« .) سررب ی هقف ماکحا ی

قوقح و ی دادترا

» ، لجم ة نایبم و هیقی ی

ش ،قوقح 11 ص . 195 ب 115 .

11 . برش ین ی ، ( دلحا نب دلحم 1900

نغم .) ی جاتحلا ب ، ی حاراد :تور ی

برعلا ثارتلا ءا ی

.

25 . هش ی ز ،ىناث د ی

ن دلا ی ن ىلماع ( 1015 .)ق هبلا ةضورلا ی

قیشمدلا ةیعمللا حریش ىیی ه ی

ه

، :مبق

ناخباتک ۀ .ىرواد

21 . قداص ی کدف ی ( رفعج ، 1911

رات هب تشگزاب لادترا .) ی

ک . اتک ناتسوب :مق ،ی

22 . ( ماله نب قازرلادبع ،ىناعنص 1912

.) فن ملا ، :توریب قحت ی بح ق ی ،ىلظعلاا نلحرلا

.ىللعلا سلجللا 29 . سربط ی ( نسح نب اضف ، 1902

بلا مجم .) ی .ورسخ رصان :نارهت ،نا

20 . ربط ی ( دلحم ، 1012

بلا مان .)ق ی ب ،نا ی .هفرعللاراد :تور

20 . ربط ی ، رَج نب دلحم بی

ر بب(

ی .)ابت رایت ی خ ، قحت بی هارببا ابضفلاوبا دبلحم ق ی

م ، ب بی :تور

.ىبرعلا ثارتلاراد 26 . نبسح نب دلحم ،ىسوط (

1050 فبلا ق ایهت .)

ی مایکحلأا ب قحت ،

بی ناربهت ،نابسرخ ق :

ملاسلاا تکلاراد ی

.ه

20 . --- (

1050 .) ق اتک لاصلا مق ، : عماج ۀ سردم ی .ن

21 . --- (

1051 بتلا .)ق ی ی نا ی سفت ی نآرقلا ر

، بی حا راد :تور ی

ثارتلا ءا

لبت رتفد :مق تسفا( ىبرعلا ی

.)تاغ

21 . ط یب ی ، سن لح ی اضرد ( 1911 .)

« شهوژپ ی دادترا رد

» ، لجم ة تیرعم ش ، 101 ص . 10 ب 09 .

95 . ناولع ی ، ( رباج 1911 شلوژپ .) ی لادترا کح رابرل لع ۀلجرت ،

ی زع ی ز ی ،