УДК 657.6:378.1
БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
Абаева Наргиза Талгатовна nargiza,[email protected]
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ Экономика факультетінің 3 курс студенті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан
Ғылыми жетекшісі – экономика ғылымдарының кандитаты, ЕҰУ доценті, Кайранбеков Б.О.
Орал қаласы – Батыс Қазақстан облысының орталығы. Ол Қазақстанның солтүстік батыс аймағында орналасқан. Ресей Федерациясының Астрахань, Волгаград, Саратов, Самара, Орынбор облыстарымен және Қазақстанның Атырау, Ақтөбе облыстарымен шекарасы бар.Каспий ойпатының солтүстік беткейінде орналасқан. Орал қаласы жақын маңдағы елді мекендерді қоса есептегенде 700 шаршы км астам жер көлемін алып жатыр.
Қаланың ені солтүстіктен оңтүстікке қарай – 8 км, батыстан – 12 км. Қалада 100-ден астам ұлт өкілдері тұрады. Қала халқының жалпы саны – 240 мың адам. Ағаш егістерінің жалпы көлемі 6000 гектар, тұрғын үй қоры – 4 млн. шаршы метрден астам. Орал қаласы Жайық өзені ағыстарының орта оң жақ бойында орналасқан. Өзен бойы өте әдемі, көк орай шалғынды, ағаш, бұталы. Қала маңында ағып жайыққа келіп құйылатын Деркөл, шаған өзендерінің де табиғи ерекшелігітері мол. Зачаганск және Круглоозерное поселкелері арасында Свистун гора деген үстірттеу жер бірден көзге шалынады. Орал жас көшеті мол қала, мұнда екі тоғай және үлкен бақ бар. Облыс 1932 ж. 10 наурызда Орал облысы болып құрылған. 1996 жылдан Батыс Қазақстан облысы болып аталады. Жерінің аумағы 151,3 мың км², тұрғындары 646 828 адам (2018). Әкімшілік жағынан Батыс Қазақстан облысы 12 ауылдық, 2 қалалық әкімшілік ауданға, олар 4 кенттік және 155 ауылдық әкімшілік округтерге бөлінген. Облыстағы 539 елді мекеннің тұрғындары біркелкі орналаспаған.
Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 4,0 адамнан келеді (1999). Солтүстік аудандарда және Жайық өзенінің аңғарында халық жиі қоныстанған (1 км²-ге 9 — 12 адам). Қала халқы бүкіл халықтың 49,1% құрайды. Қалалары: Орал, Ақсай; ірі кенттері: Бөрілі, Дерқұл, Зашаған, Круглоозерное, Чапаев, Тасқала, Шыңғырлау.
1. Облыстың әкімшілік аумақтық бөлінісі және халқы
Батыс Қазақстан облысының қазіргі таңдағы демографиялық жағдайы, яғни халықтың өсіп-өнуі қоғамдық заңдылықтарға байланысты үнемі өзгеріс үстінде болғанын көреміз. Батыс Қазақстан облысы еліміздің ең қиыр батысында, климаты күрт континентальды үш табиғи зонада орналасқан, территориясының басым бөлігін шөл және шөлейт зоналары алып жатыр. Халықтың тығыз қоныстануына өз ықпалын тигізетін факторлардың бірі - су. Облыс территориясында су көзі біркелкі таралмаған, негізгі су көзі Жайық өзені және оның салалары болып табылғандықтан, көп аудандарында суармалы егістікпен шұғылдануға мүмкіншілік жоқ. Басты егін шаруашылығы және қосымша егіншілік бағытында Бөрлі, Теректі, Зеленов аудандары айналысады және осы аудандарда елді мекендер мен тұрғындар жиі қоныстанған. Сондықтан да тұрғындардың облыс территориясында табиғи ерекшеліктерге байланысты орналасуы әркелкі. Оңтүстіктен солтүстікке жылжыған сайын халықтың тығыздығы арта түседі. Батыс Қазақстан облысы халқының саны жөнінен республикада 12 орында, Қазақстан Республикасының 14 әкімшілік облысының ішінде халқының саны жөнінен Атырау және Маңғыстау облыстарының алдында тұр. 2008 жылғы есеп бойынша Батыс Қазақстан облысының территориясында 615,3 мың адам тұрады. Ал 2018 жылдың басындағы есеп бойынша Батыс Қазақстан облысының территориясында 612 551 адам тұрады. Халық санының бірнеше жылдар ішіндегі өзгеру бағытын мына кестеден байқауға болады:
К 1. 2018 ы ғы ы ың ә і ші і - ы ө і і і ің ы ы
№ , ы Х ы ы ,
1 ы 41.1
2 ө ы 16.9
3 ө і 54.7
4 ң 23.7
5 ә і 16.7
6 54.6
7 К 31.5
8 ө 16.4
9 ы ы 20.9
10 38.6
11 Шыңғы 17.1
12 О ы 265.9
1 ә і і ү ы ы , 2018 ы ғы ы ың ә і ші і - ы
ө і і і ы ш ы ы і і ы . К і ә і ы ш , О
ы, ө і ы ы ы ың ә і ө і і ы ы ғ ы ө ы ә
ә і ш ө ы, ә і ы ғы ы ы і ы.
ы ы ы ы ы ө і үші ші
ы ы. Х ы ың ы ы-612,5 ың , ш ығы ығы 1 -
2,9 і. ұ ы ың ығы ығы ү і ң ү і
ү і. і ү і ы , ы ө і ің ңғ ы і
ө ы. ңғы ы ы М ңғы , і, О ы ың ы ы
ы. і, ұ ың і і ы ы ө ң і
ө і.
ы і і ы ы ө ә і ің ы ң ің
і і ы ы ы ы ың ы ы ө і . ұ
і і ы ы ғ ү і ы ы .Мұ
ы ың 12,8%-ы ғ ұ ы.
К 2. ы ә ы ы ы ы
№ Кө іш ы ы
2017 2018 ( +; - ) %
ың % ың %
1 ы 275.6 33,7 293.1 39,9 17.5 106
2 ы 312.7 66,3 317.1 60,1 4.4 101
5 ығы 588.3 100 610.2 100 21.9 107
–stat.gov.kz ы ың ә і і і і ұ ы ы ғ
2 ә і ә ү ы ы , 2017-2018 ы ғы ә і і ы ы ы ы , ы ә ы ы ы ы ы ы . 2018 ы ы 2017 ы ғ
ғ ы ы 17.5 ың. ғ ө 6 ы ғ ө ,
ә і ш ы ы 4.4 ың. ғ ө 1 ы ғ ғ ы ғ .
К 3. Х ы ың ғ ғ ы ы
№ Кө іш ы ы
2017 2018 ( +; - ) (%)
ың (%) ың (%)
1 ғ 77.9 66 80,8 66,3 2.9
103
2 11 12 12.8 12,1 1.8 106
3 23,7 19 24,8 18,4 1.1 104
4 4,4 3 3.6 4,2 -0,8 81
5 ғ 118 100 122 100 5.6 99.8
–stat.gov.kz ң ә і і і і ұ ғ
3 ә і і ү , 2017-2018 ғ ә і і
, ң ғ ғ . 2018 2017 ғ
ғ ғ 2.9 ң. ғ 3 ғ , ә і
ғ 1.8 ң. ғ 6 ғ ә
1,1 ң. ғ , 0,8 ң. ғ і .
ә і і
2018 ң ң - ә і і і ің і 165944,4
. ң , і ғ ғ 113% ұ , ң
і і :
- - і і і-796,9 . ң , 48,8%;
- ң -118543,3 . , 124,3%;
- , , ә -41895,5 . ң ,
93,9%;
- , ә і ү і, ә і -
4708,7 . ң , 65,5%.
і і ің і і і ү ң ә і і і і (71%).
ғ ғ і і і ің і, і і і ің і :
і і 35%, я ә і і 21,3%, я ә і і і
і 7,1%, ғ ә ғ ғ і і 98%, ә
ұ і 72%, һ ғ ә
ғ ұ і -48,6%, ің ә ұ і
54,8%, ұ 3,2 , і 3,5%, 7,7%.
ң ә і і ің і ғ і і і і і:
һ і 2,6%, і і і 4,6%, ғ
ғ ә ңғ 4,4%, 5,9%.
і , , і ә ә і
і і і і 41,9 . ң і ұ , ғ ң і 6,1%
.
, ә і ү і, ң ә
4,7 . ң ұ , ғ ң і ғ 34,5% .
2018 ИИ ә И я ң і 84 ұ
ұ 2,5 ң 5 і : « » Ш - - і і і.
ұ -800 . ң . ғ - /500 ң . ұ -20.
« » Ш - я і і ң ұ . ұ -854
. ң . ғ - 4000 . ұ -40.
«К » Ш - ң
ұ . ұ -551,6 . ң . ғ - ә і і 30 . ұ -5.
«Х » К- і і і і ғ . ұ -94,4 .
ң . ғ - 52 ң . ұ -10.
«GLOBAL Procurement» Ш - ү і . ұ -256 . ң .
ғ - 2112 ,2208 і . ұ -9.
Ш ғ
ң 58 ұ , ң
і і –1 і ә і ( ), 12 і і і
і і і , 36 ғ ә 9
і і. А ң і і ғ , ө і і ғ
ө і і ө і ә ң 12%- ғ .
2018 ң ң - ғ ө і і ің
ғ 7708,2 . ң і , ө ғ ғ ө
95,2%, ң і і ө і і ғ ң ө і і ө і – 5062,6 . ң і
, ғ – 2608,0 . ң .
М ө і і ө і ө і ғ ң і
. Мә , 2018 ө і –100,2% . ө і
ө і ің і і і «О » Ш ә і
.
2018 ң ғ 2017 ң ө ңі
ғ – 1088 3,2%, 349,9 ң 10,1% ө і
.
- ө і і і 0,2%, 11,1%-ғ ө і.
ө і і і 57,3%, І М 8,4%, 1,9%, 2,7%, 2,7%, 0,4% і і .
І М ң і «О ғ ә і »
Ш ғ , і 316 , .
і і і і .
ө і і і ің і ө ғ «К » Ш
24 і ғ . А , «К » Ш ө і
, өң і ғ ғ 1
і , і ө і і і ө і і ің ө і .
Ш , ә ң і - ө ің ә ө і і і
. ғ ө ө і О
ө і 38,1 ң 8 ғ
і і.
Ш ғ ә і і
2019 ң 1 ң ғ і 30 752 ғ ә
ә і і (ә і -ШОК) і і і , ( ң і і 6 223 ң ғ ,
24 529 ә і ). і ШОК і і і і 23 894 (4 274 ң ғ ,
19 620 ә і ) , ғ і ғ ә ә і і
і і ің 77,7%- , ө ң ңі ғ 8,8%-ғ ө .
2018 ң 1 ШОК ң і 76665 (38474
ң ғ , 38191 ғ ) , 2017 ң 1 5,2%-ғ ө .
ШОК і і 2018 ң ң - 314,7
. ң өңі ( , ) ө і і і 2017 ң
ңі 85,1% .
2019 ң 1 ң ғ ғ ШОК і і і
ө ө і 28 344,2 . ң , ң і і і і і
ө ө і 9 920,5 . ң .
2018 ң ң - ШОК і і 313(40,2 )
і ө і і. О ң і і ғ - 76(9,56 ).
216 ң ғ ің і і і
ғ ә ғ і і, і і : 64 , 28 , 8 , 16
, 8 ә і , 14 , 36 ң , 2 і , 4 , 1 ,
2 і ң , 1 , 3 , 1 - і, 2
, 1 ә ғ .
2018 ң ң - і ің і і і
ң і і ғ ә і і 32 491,5 . ң
і і, ң і і і – 19 355,5 . ң , і –13 136,0
. ң . ң ңі ғ і і
3,1%, ұ і і 35,1% і.
ғ
і ің ә і і ә
ің ұ ұ і 2018 ң
ғ ғ ң ғ 100,5%, 2017 ң
ғ 105,3% ұ , ң іші - ү і ұ ұ і
100,8% ә і ш 104,5% ұ .
2018 ң ң ұ ғ
ің ғ 2017 ң ғ 5,3%-ғ і.
2018 ғ - ү і ң ғ і 100,8% ұ .
ә ңі і і ің ғ 0,3%-ғ , ұ - 0,7%-ғ , ү і і - 1,1%- ғ , ш - 1,6%-ғ , я ә - ә і ш 32,5% ә 34,4%-ғ і. ұ
ғ 0,8%-ғ .
2018 ғ - ү і ң ғ 0,6%-ғ і. К і
ә я і ғ 0,6%-ғ , , і ә ң - 0,7%-ғ , ү
і - 0,8%-ғ , ғ ш ә ғ ш ұ - 0,9%-ғ , - 0,5%-ғ ,
і - 0,7%-ғ .
0,2%-ғ , 1,4%-ғ .
2018 ғ ғ 100,2% ұ .
Мә і -ш ғ 0,3%-ғ , - і - 2,5%-ғ ,
ү - 2,6%-ғ і. Ж ш ң і і і
і ің ғ 1,1% , ш ң ә і і і 2,7%-ғ
.
О ғ О Р
ғ ғ і ң і і. і ің , ғ ә ү і
я ғ ғ О ң і і, , ғ
. і ш ғ і і , ң ш
. Ж ғ ү і . ғ
і ш : ұ ң і ү і ә
ә і ғ ( ғ ұ , ә
ұ , ә і ұ ұ , 1 ұ
ә ң і і , ұ ғ , ү і
ғ ).
«Жұ 2020 » ғ ң я ,
я , ұ ғ ә , ә і і і і ә
ш ғ ұ , ң ң ш ғ ,
- ә і - ә і ш ғ і
ұ і ұ
ш і -ш ү .
Қ л ылғ ә тт р.
1. http://stat.gov.kz
2. Д я , О -2017 ;
3. ң ә і - , . , О ,
2017 ; 2018 . УДК 657.6:378.1
Қ Й Ы Ы Х ЫҚ Ы ЫҢ ӨЗ І
р т ш р т [email protected]
