ОӘЖ 614.8
А. Ж. Мендыбаев, Р. С. Баймағанбетов, Т. К. Ақжанов
Қазақстан Республикасы ТЖМ Мәлік Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы, Кӛкшетау, Қазақстан
КУРСАНТТАРДЫ ЗАРДАП ШЕККЕН ОРТАДА ӚЗІН-ӚЗІ ҚҰТҚАРУҒА ҤЙРЕТУ
Аңдатпа: Бҧл мақалада Қазақстан Республикасы ТЖМ М. Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы кҥндізгі оқу факультетінің курсанттарын ӛрт сӛндіру барысында қолайсыз жағдайлар туындаған кезде ӛрт сӛндірушілерді адамдарды қҧтқару әдісі ретінде қҧтқарып, таза ауаға шығаруға ҥйрету жағдайы қарастырылған.
Тәжірибе Қазақстан Республикасы ТЖМ М. Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясының 1-ші оқу зертханалық корпусында ӛткізілді.Тәжірибе ӛткізу барысында ӛрт сӛндірушілерді қҧтқарудың бірнеше тәсілі қарастырылған.
Түйінді сӛздер: ӛрт сӛндірушілердің ӛлімінің негізгі себептері, эмоционалды жағдайы, дҥрбелең, қатты жҥйке толқуы, табиғи апат, ӛрт сӛндірушілер.
Ӛрт сӛндіруші мамандығы – қоғамдағы ең маңызды мамандықтардың бірі.
Қазіргі таңда кӛптеген адамдарға ӛрт сӛндірушілердің кӛмегі қажет емес, бірақ кез келген уақытта тілсіз жау орын алған жағдайда ӛрт сӛндірушілердің кӛмектері қажет екені бірден кӛзге тҥседі. Кез-келген қалада, тіпті ауылды елді-мекендерде міндетті тҥрде ӛрт сӛндіру бӛлімшелері болуы керек, ӛйткені ӛрттер кез-келген жерлерде болады және оларды сӛндіру ҥшін кәсіби мамандар міндетті тҥрде қажет. Ӛрт-бҧл қҧрғақ ауа-райында ҥлкен аумақты кҥлмен жабылған қара шӛлге айналдыруға қабілетті кҥшті элемент. Ӛрттен қҧтқарушылардың міндеті бірінші кезекте адамдарды, содан кейін материалдық қҧндылықтарды, қҧрылыстарды, ормандарды, ауыл шаруашылығы алқаптарын және т.б. қҧтқару болып табылады. Олардың ерліктерінсіз ӛртте қҧрбан болған адамдардың саны және олардың материалдық шығындары біздің еліміздің ауқымында апатты кӛлемге ие болар еді [1].
Ӛрт сӛндірушілердің кәсіби міндеттерін орындау тӛтенше жағдайларда жҥзеге асырылады. Ӛрт сӛндірушілер арасындағы ӛлім-жітім әскери теңізшілер мен қҧрылысшылардың ӛлім санына қарағанда жоғары тҧрады, яғни ӛрт сӛндірушілер кӛптеген басқа мамандық иелеріне қарағанда ертерек дҥниеден озады. Себебі орта есеппен 25 жыл қызмет атқарған уақытта ӛрт сӛндірушілер ӛздерінің денсаулықтарынан айрылып, ӛрт сӛндіру барысында тҥтінге уланып, кҥйік шалып, жҥрек талмасы ауруларына кӛп шалдығатыны айқындалған.
Неміс және американдық сарапшылардың пікірінше, ӛлімнің негізгі себептері тҥтінмен улану (60 %), инфаркт (22 %), кҥйік (16 %) [2].
Осы арада елімізде ӛрт орындарында қаза болған ӛрт сӛндірушілердің ерең еңбектерін айта кеткен жӛн деп есептеймін.
1989 жылдың 20 мамырында Алматы қаласы тарихында ең ірі техногендік апат орын алды. Газ тарату станциясының кірме жолына «Пропан» тҧрмыстық газы бар алты цистернаны беру кезінде маневрлік тепловозбен қҧрам соқтығысып, сол кезде теміржол тҧйығынан ҥш жҥк вагоны апатқа ҧшырады. Соқтығысудан ӛрт пайда болып, цистерналардың бірі тесіліп, газ ағып кетті.
Ӛрт сӛндірушілердің жанқиярлығы, батылдығы мен кәсібилігінің арқасында жалындаған от толығымен бағындырылды. Бірақ қала тҧрғындары орны толмас ауыр шығындарға ҧшырады, 9 ӛрт сӛндіруші қаза тапты, 16 қызметкер жарақат алды.
26 тамыз 2021 жылы кешкі сағат жеті шамасында Тараз қаласының маңындағы әскери қойма жанында жарылыс болды. Салдарынан 13 адам қаза тауып, 50-ге жуық қызметкері тҥрлі дәрежеде дене жарақатын алған. Бҧл азаматтардың ӛшпес ерліктері болашақ жас ҧрпақтың және де Тӛтенше жағдайлар министрлігі қызметкерлерінің жҥректерінде мәңгі орын алатындарына толығымен сенеміз.
Қазақстан Республикасында ӛрт сӛндірушілер ӛлімінің себептері осындай заңдылықтарға ие. Ӛрт сӛндірушілер апаттық барлау кезінде, сондай-ақ қҧтқару жҧмыстарын жҥргізу кезінде, ғимараттардан адамдарды қҧтқару кезінде, тҧрғын ҥй- жайлардың кҥрделі орналасуымен, конструкциялардың қҧлауымен, кҥйікке оранумен, газ-тҥтіннен қорғау буынының жоғалуымен, ауа қорының сарқылуымен және ӛрт сӛндірушілердің жарақаттануы мен ӛліміне ықпал ететін кӛптеген басқа себептермен бетпе-бет келеді, бҧл ӛрт сӛндірушілерді қҧтқару әдісінің жоқтығын кӛрсетеді [3].
Бҧл мақалада Қазақстан Республикасы ТЖМ М. Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы кҥндізгі оқу факультетінің курсанттарын ӛрт сӛндіру барысында қолайсыз жағдайлар туындаған кезде ӛрт сӛндірушілерді адамдарды қҧтқару әдісі ретінде қҧтқарып, таза ауаға шығаруға ҥйрету жағдайы қарастырылған.
Қазіргі таңда ең ауқымды сҧрақтардың бірі яғни ӛрт орын алған жағдайда ӛрт сӛндірушілер зардап шеккен адамдарды таза ауағы алып шығады, ал егерде осы жағдайға ӛрт сӛндірушілер ӛздері тап болса оларға қандай кӛмек кӛрсетіледі? Сол себептен аталған оқу орыны елімізде ӛрттен қҧтқарушыларды даярлайтын жалғыз оқу орыны болғандықтан курсанттарды ӛрт сӛндіру барысында ӛздерінің жеке қҧрамдарын қалай қҧтқару керек екендіктерін оқып ҥйрету қазіргі таңда бастама болып отыр. Кҥндізгі оқу факультетінің курсанттарымен осы бағыт бойынша Азаматтық қорғау академиясының ғимаратында практикалық сабақтар ӛткізіліп, тәжірибе жҧмыстары одан әрі жалғасуда.
Тәжірибе 1. ГТҚҚ буыны зардап шеккен ӛрт сӛндірушіні қҧтқару ҥшін барлауды жҥргізе отырып, буынның ажырау фактісіне жол бермеу мақсатында бір- бірлеріне трос арқылы жалғанады (1 сурет).
Зардап шеккен ӛрт сӛндіруші қайда екені белгісіз, бҧл ретте оның жағдайы оттың таралуымен, ӛрттің жоғары температурасымен, тҥтінмен және қараңғылықпен қиындайды. Қҧтқару барлау тобы зардап шеккен қҧтқарушыны іздеу жҧмыстарына кіріседі (2, 3 суреттер).
Сурет 2 – Тыныс алуға жарамсыз ортаға Сурет 3 – Зардап шегушіні іздестіру кіру жҧмыстары
Зардап шегушіні тасымалдау.
Бҧл екі қҧтқарушы жасай алатын тасымалдаудың негізгі әдісі.
1. Зардап шеккен ӛрт сӛндірушіні тапқан кезде қҧтқарушы оны арқасына аударып, оның жай-кҥйіне баға береді.
2. Бір қҧтқарушы зардап шегушінің басында, ал екінші қҧтқарушы аяқ жағында орналасады.
3. Қҧтқарушылар зардап шегушіні отырғызып, аяқтарын тізесіне бҥгеді. Егер зардап шегуші ес-тҥссіз кҥйде болса, 2 қҧтқарушы зардап шегушіні тыныс алу аппаратының иық бауларынан тартуға тиіс.
4. Екі қҧтқарушы да аяқтың бҧлшық еттерін ширатып, орнынан тҧрып, зардап шеккен ӛрт сӛндірушіні кӛтереді.
5. Қҧтқарушылар зардап шеккен ӛрт сӛндірушіні қауіпсіз аймаққа кӛшіреді.
Егер оқиға орнында қосымша кҥштер болса, олар қҧтқарушыларға қозғалыс бағытын кӛрсете алады (4 сурет) [4].
Сурет 4 – Байланыс қызметін тексеру
Тәжірибе 2. ГТҚҚ буынының екі мҥшесін қҧтқару (5, 6 суреттер).
Қҧтқару әдісі:
Зардап шеккенді «Ломның кӛмегімен» тасымалдау техникасы.
Сурет 5 – Зардап шеккенді «Ломның Сурет 6 – ГТҚҚ буынының жҧмыс кӛмегімен» тасымалдау техникасы тәртібі
Сурет 7 – Зардап шегушіні қҧтқару әдісі Сурет 8 – «Бҥйірден» сҥйреу техникасы
Тәжірибе 3. Жертӛлеге қҧлаған және жарақат алған, бірақ есін жоғалтқан ӛрт сӛндірушіні жеңінің кӛмегімен кӛтеру (9, 10 суреттер).
Сурет 9 – Жертӛлеге қҧлаған зардап Сурет 10 – Зардап шегушіні жеңінің
шегушіні қҧтқару кӛмегімен кӛтеру Егер ӛрт сӛндіруші жертӛледе жоғары температура салдарынан немесе жарақат
салдарынан аяқтарына кӛтеріле алмаса, ол жалпақ жеңге жатып қҧтқарылуы әбден мҥмкін. Содан кейін оны жоғарыда сипатталғандай кӛтеруге болады.
Қҧтқару әдісі:
1. Қҧтқару буыны жеңнің иілуін жоғарыдан тҥсіреді.
2. Ӛрт сӛндіруші жеңіне қарай қолтық астына ӛтіп, шынтақтарын денесіне басады.
3. Жоғарғы жағында орналасқан қҧтқару буыны жеңнің екі ҧшын бір уақытта екі жағынан тартуы керек. Екі жағынан да серпілістер біркелкі болуы және ӛрт сӛндірушінің бір жағынан екінші жаққа бҧрылмауы маңызды.
4. Ӛрт сӛндіруші жеткілікті биіктікке кӛтерілгеннен кейін қҧтқарушы оның тыныс алу аппаратының иық белдігінен ҧстап, оны тартып шығарады [5].
Ӛрт сӛндірушіні ӛрт сӛндіру барысында қиыншылыққа ҧшыраған кезде қҧтқару ҥшін арнайы «Ӛртті барлау және ӛрт сӛндірушіні қҧтқару» буыны қҧрылу қажет. Қазіргі таңда елімізде бҧндай барлау тобы әлі қҧрылмаған. Сол себепті кҥндізгі оқу факультетінің курсанттарын осындай барлау топтарында жҧмыс істеуге ҥйретіп, алдағы уақытта «Ӛрт тактикасы» пәніне «Зардап шеккен ӛрт сӛндірушіні адамды қҧтқару әдісі ретінде қҧтқару» атты тақырыпта бір бӛлім қосу жоспарлануда.
Әдебиеттер тізімі
1. Петров Н. Н. Тӛтенше жағдайда адамдарды қҧтқару // Оқу қҧралы. – Челябинск, Оңтҥстік-Орал Калан баспасы, 1997. – 127 б.
2. Гафнер В. В., Петров С. В., Забара Л. И. Әлеуметтік сипаттағы қауіптер және олардан қорғау оқу қҧралы // В. В. Гафнер, С. В. Петров, Л. И. Забара; Екатеринбург:
ГОУВПО «Урал мемлекеттік педагогикалық университеті, 2010. – 264 б.
3. Зорин А. М. Табиғи және техногендік сипаттағы тӛтенше жағдайлардағы (ТЖ) тҧрғындардың әрекеттері. Бірлік 1. – М.: СМУ, 1996. – 38 б.
4. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Тӛтенше жағдайлар комитеті Тӛрағасының 2015 жылғы 22 мамырдағы № 120 Бҧйрығы «Мемлекеттік ӛртке қарсы қызмет органдарының қатардағы және басшы қҧрамын тактикалық-арнайы даярлау, біліктілігін арттыру және қайта даярлау бағдарламасы». 27 б.
5. Қҧсайынов Қ. Қ. Табиғи және техногендік сипаттағы тӛтенше жағдайлар кезінде мамандардың жеке қҧраммен психологиялық жҧмысы // Кӛкшетау техникалық институтының хабаршысы. – 2020. – № 4 (40). – Б. 15-24.
References
1. Petrov N. N. CHelovek v chrezvychajnyh situaciyah: uchebnoe posobie. – CHelyabinsk, YUzh.-Ural. KN. Izd-vo, 1997. – 127 s.
2. Gafner V. V., Petrov S. V., Zabara L. I. Opasnosti social'nogo haraktera i zashchita ot nih: uchebnoe posobie / V. V. Gafner, S. V. Petrov, L. I. Zabara. – Ekaterinburg: GOU VPO «Ural.
gos. ped. un-t», 2010. – 264 s.
3. Zorin A. M. Dejstviya naseleniya v chrezvychajnyh situaciyah (CHS) prirodnogo i tekhnogennogo haraktera. YUnita 1. – M.: SGU, 1996. –38 s.
4. Prikaz Predsedatelya Komiteta po chrezvychajnym situaciyam Ministerstva vnutrennih del Respubliki Kazahstan ot 22 maya 2015 goda № 120 «Programma taktiko-special'noj podgotovki, povysheniya kvalifikacii i perepodgotovki ryadovogo i nachal'stvuyushchego sostava
А. Ж. Мендыбаев, Р. С. Баймаганбетов, Т. К. Акжанов Академия гражданской защиты имени Малика Габдуллина
МЧС Республики Казахстан, Кокшетау, Казахстан
ОБУЧЕНИЕ КУРСАНТОВ САМОПОМОЩИ В НЕПРИГОДНОЙ ДЛЯ ДЫХАНИЯ СРЕДЕ Аннотация: В данной статье рассмотрены методы спасения человека при пожаре на примере курсантов факультета очного обучения Академии гражданской защиты имени М. Габдуллина МЧС Республики Казахстан. Эксперимент предусматривал возникновение нештатной ситуации в работе звена газодымозащитной службы (потеря ориентира, получение травмы и т. д.), после чего поступал сигнал о попадании звена в нештатную ситуацию. Команда быстрого реагирования, сформированная из числа курсантов, отрабатывала элементы поиска и транспортировки пострадавших на свежий воздух, руководствуясь основными принципами аварийной разведки и спасения пожарных.
Эксперимент проводился в учебно-лабораторном корпусе Академии.
Ключевые слова: основные причины смерти пожарных, эмоциональное состояние, паника, сильное нервное возбуждение, стихийное бедствие, пожарные.
A. Zh. Mendybaev, R. S. Baimaganbetov, T. K. Akzhanov Civil Defence Academy named after Malik Gabdullin MES
of the Republic of Kazakhstan, Kokshetau, Kazakhstan
TRAINING OF SELF-HELP CADETS IN THE AFFECTED ENVIRONMENT
Abstract: This article considers the case of teaching cadets of the Faculty of full-time education of the M. Gabdullin Academy of Civil Protection of the Ministry of Emergency Situations of the Republic of Kazakhstan to rescue and bring firefighters to fresh air as a way of saving people in the event of adverse conditions during fire extinguishing.
The experiment was conducted in the 1st educational laboratory building of the M.
Gabdullin Academy of Civil Protection of the Ministry of Emergency Situations of the Republic of Kazakhstan. During the experiment, several ways of rescuing firefighters are provided.
Key words: the main causes of death of firefighters, emotional state, panic, strong nervous excitement, natural disaster, firefighters.
Авторлар туралы мәлімет / Cведения об авторах /Information about the authors Айадил Жангелдыұлы Мендыбаев – Қазақстан Республикасы Тӛтенше жағдайлар министрлігі М. Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы жедел-тактикалық пәндер кафедрасының аға оқытушысы. Қазақстан, Кӛкшетау Ақан Сері кӛшесі, 136. Е-mail:
Руслан Советұлы Баймагаңбетов – Қазақстан Республикасы Тӛтенше жағдайлар министрлігі М. Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы жедел-тактикалық пәндер кафедрасының бастығы. Қазақстан, Кӛкшетау Ақан Сері кӛшесі, 136. Е-mail:
Тұрлыбек Казбекұлы Ақжанов – Қазақстан Республикасы Тӛтенше жағдайлар министрлігі М. Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы жедел-тактикалық пәндер кафедрасының аға оқытушысы. Қазақстан, Кӛкшетау Ақан Сері кӛшесі, 136.
Е-mail: [email protected]
Мендыбаев Айадиль Жангельдыұлы – старший преподаватель кафедры оперативно- тактических дисциплин Академии гражданской защиты им. М. Габдуллина МЧС Республики Казахстан. Казахстан, Кокшетау, ул. Акана Серэ, 136. Е-mail: [email protected]
Баймаганбетов Руслан Советович – начальник кафедры оперативно-тактических дисциплин Академии гражданской защиты им. М. Габдуллина МЧС Республики Казахстан.
Казахстан, Кокшетау, ул. Акана Серэ, 136. Е-mail: [email protected]
Акжанов Турлубек Казбекович – старший преподаватель кафедры оперативно- тактических дисциплин Академии гражданской защиты им. М. Габдуллина МЧС Республики Казахстан. Казахстан, Кокшетау, ул. Акана Серэ, 136. Е-mail: [email protected]
Mendybayev Ayadil – Senior Lecturer of the Department of Operational and Tactical Disciplines of the Civil Defence Academy named after Malik Gabdullin MES of the Republic of Kazakhstan. Kazakhstan, Kokshetau, 136 Akana Sere Street. E-mail: [email protected]
Baimaganbetov Ruslan – Head of the Department of Operational and Tactical Disciplines of the Civil Defence Academy named after Malik Gabdullin MES of the Republic of Kazakhstan.
Kazakhstan, Kokshetau, 136 Akana Sere Street. E-mail: [email protected]
Akzhanov Turlubek – Senior Lecturer of the Department of Operational and Tactical Disciplines of the Civil Defence Academy named after Malik Gabdullin MES of the Republic of Kazakhstan. Kazakhstan, Kokshetau, 136 Akana Sere Street. E-mail: [email protected]
