(1)ӘОК 372.853 ФИЗИКАДАН ҦБТ ТАПСЫРУШЫЛАРҒА КҤРДЕЛІ ЕСЕПТЕР ҚҦРАСТЫРУ ЖӘНЕ ШЕШУ ӘДІСТЕРІ Әнес Балғабек Anes.balgabek@mail.ru Л.Н

ӘОК 372.853

ФИЗИКАДАН ҦБТ ТАПСЫРУШЫЛАРҒА КҤРДЕЛІ ЕСЕПТЕР ҚҦРАСТЫРУ ЖӘНЕ ШЕШУ ӘДІСТЕРІ

Әнес Балғабек Anes.balgabek@mail.ru

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ магистранты, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Ғылыми жетекшісі – Нурахметов Т.

ҰБТ тапсырушыларға физика пәнінен ең басты қиналатын мәселесі - есеп шығару.

Бұл теориялық материалдың физикалық мәніне түсінбей, оны механикалық түрде есте сақтап қалуынан болады. Ал ондай білімнің күнделікті тұрмыста кездесетін кейбір физикалық құбылыстардың мәнін түсіндіруге, физикалық есептерді шығаруға ешбір кӛмегі тимейді.

Физиканың логикалық есептерін шығару математикалық есептерді шығаруға қарағанда қиынырақ, себебі мұнда үнемі математикалық түрлендірулерді қолданып, есептің шешімін таба алмайсың. Бұл есептер үшін басты шарт – құбылыстың физикалық мәнін түсіну, сол арқылы логикалық теңдеу құру. Сонда ғана есептің ақиқат шешімін табуға болады.

Жоғарыда айтылған шарттар осы «Физикадан ҰБТ тапсырушыларға күрделі есептерді құрастыру және шешу әдістері» тақырыбын зерттеуге себеп болды. Бұл зеріттеуде физика әнінің Механика бӛлімінің Кинематика тарауы бойынша теориялық материалдарға қатысты күрделі есептер құрастырылып және қалай шешудің әдіс- тәсілдері келтірілген.

Кинематика негіздерін түрліше тәсілдермен сипаттауға болады [2]:

Координаталық тәсіл. Материялдық нүктенің қозғалысы координаталардың уақытқа тәуелділігін білдіретін функциялармен беріледі: ^{x f}

 

^{t ,yg}

 

^{t ,zh}

 

^{t .}

Координаталардың уақытқа мұндай тәуелділіктері қозғалыс заңы деп аталады.

Түзусызықты бірқалыпты қозғалыс жағдайында ол мына түрде x x₀ t беріледі, ал түзусызықты бірқалыпты үдемелі қозғалыс жағдайында:

2

2 0

0

t t a x

x  _x  ^x .

Векторлық тәсіл. Нүктенің кеңестіктегі орын координаталардың бас нүктесінен жүргізілген және қозғалыстағы нүктеге «ілесіп» отратын радиус-векторымен анықталады.

Мұндай тәсіл теориялық физикада кеңінен қолданылады. Мысал ретінде, кӛкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дененің қозғалысын алуға болады (1-сурет)

1-сурет – Кӛкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дененің қозғалысы

2

2 0

t gt

S   (1) Қисықсызықты координаталар әдісі. Берілген траекторияда (мысалы, поездың, автомобильдің қозғалысы) дененің координатасын емес, оның жүріп ӛткен жолын есептеген ыңғайлы, осылайша оның координатасы да анықталады. Дененің кеңістіктегі орнын осындай тәсілмен анықтау қисықсызықты координаталар әдісі деп аталады. Ол траектория берілген кезде (релістер, жол, туристік маршрут және т.б.) жиі қолданылады. Материялдық нүкте қозғалысын сипаттаудың үш тәсілі де ӛзара тең баламалы, олар қозғалыс теңдеулерінің

, ң .

. , s,r,R s, ℓ, r

. : - ⃗⃗⃗ , ң - s,

, _{s   x} ² _{ y} ² _{ z} ² ң

. ң ң ң

, ^{x f}

 

^{t ,yg}

 

^{t ,zh}

 

^{t .} ,

ң : xx, y_y, z_z

: x x, y _y, z _z.

ң :

1. ң . ң

, ,

. ң ң, ң, ң

. ң .

2. ң . ң

ң, ң , ң , -

. .

, ң ң ( , ,

3. ң ). . ң

ң .

, ң ң ,

. , ,

ң .

4. ң .

. ң

. ң .

, .

1: [1]. ,

ң 7,2 / .

ң 36 / , ң

ң ң .

. 2 , 7 10 ;

36 ₂

1  є   

  ?^; a^?

( : , 2- ), ң ң ң

. ң

ң ң

ң , : ^^1^2. ң

ң , :











²  ₁² ₂²2 _{1 2}cos , =135⁰, ң

ң ң

135⁰ . ң ң

O , -

, O ,

ң ң ң ( - ) (2- ): ң

2- – ң

sina sin

sin

2

1 







 _{ }

(2)

: 



 sin sina ²











²  ₁² ₂²2 _{1 2}cos = (10 ɫ

ɦ)²+(7,2 ɫ

ɦ)²+210 ɫ ɦ 7,2

ɫ

ɦ 0,7=252,64 ( ɫ ɦ)². 16

64 , 252

2

 



 



 

ɫ

 ɦ

ɫ ɦ.

ɫ ɦ

ɫ a ɦ

/ 16

7 , 0 / 2 ,

sin  7  ; ^a=18⁰12

2: 60⁰ .

( ) 60 . ң

0 – , - ң ң - ң . ң

ң ң

ң . ң ң 1,95 - ң (3- ).

ң [3].

3- – ң

: h=1,95 ; =60⁰; s=60 . H=? =? 0=? R2=?

: ң ң

, ң .

ң ң ,

ң . ң ,

, ң

(3- ). ң ң ң

:

x ₀cos^a (3)

ɯ , ң

ң ң .

s t a t

x_x ₀cos   ; t

s=₀cosa (4)

, ң ң ң ,

ң ,

ң . ң

:

_y ₀sinagt; (5) t _y ₀sinag. (6)

ң

:

2 gt2

ɭyt ; (7)

sin 2

;

;

2 0

max max

 



 y h h a ^g

t      (8)

ң , - ₀- .

ң ң ң :

=h1+hmax , (9)

h₁ – ң ң , ң

. ң t , ң

ң ң ң : =0;

t= t1; y=ymax . (2) ң t1- :

t₁= g

a

0sin

 . (10) - (4) ң :

g y a

2 sin 2 ²

0

max  (11)

ң ң , ,

ң . ң ң ң

ң ң, =0

ң ң , = ,

ң , ң .

ң , ң ң

ң

ң , =g. ,

ң ң (4- ), :

4- –

g a R a

n 2 2 0 2 1

 cos

 _

 (12)

, ң

. R2=

(13)

ң ң

(5- ):

(14)

5- – ң

ң ң ң ң

ң ң :

√ √ (15)

і: (1)–(4) ң - , - :

√ √

8- ң :

H=h1+

9- ң :

(16)

13- ң :

√ =√

ң :

(17)

3: 25 .

. 4,5 / ²

. 200 ң ң

ң ң [4] (6- ).

6- -

і і: R=25 cm; s=200 cm; a=4,5 m/c² . a =?

:

. 200

ң ң ң

ң : √ .

ң ( ), ң

: . ң

, ң

, ң

, :

a =√ =√ =√ =√ √ і: ^{√ √}

a =

√

. ң

ң ..

і і і

1. .,. ., « »,- 2004 .

2. ., ., ., « 10- », 2003 .

3. . , . , « » ,-

1983

4. . . « »

, 2009