3. Гуманистичесике воспитательные системы вчера и сегодня /Под ред. Н.Л.Селивановой. –М., 1998.
4. Кочетов А.И. Воспитательная система: Теория, проблематика, альтернатива. –Минск, 1997
5. Селиванов В.С. Основы общей педагогики: Теория и методика воспитания: Учебное пособие /Под ред.
В.А.Сластенина. –М., 2000.
Поступила в редакцию 13.10.2012.
А.П. ТАЖЕНОВА
ЭТНИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЭТИКЕТА
In this article were considered educational and cognitive meanings of ethicsin the inside surroundings of nomad’s tent, working out by tradition.
Каждый народ имеет свои обычаи, традиции, нравственные законы, которые характеризуют только его национальные особенности и черты, раскрывают его национальную сущность. Они вырабатыва- ются в длительном и трудном историческом развитии, в процессе многообразной трудовой деятель- ности каждого народа.
Традиции, являясь родовой сущностью человека, проявляющейся в многообразных конкретных формах в поведении людей, в их взаимных отношениях между собой, имеют важное воспитательное и познавательное значение. Они во всем многообразии усваиваются каждым человеком и передаются другим. И эти традиции, обычаи и нравственные законы степного народа, в основном, складывались и формировались во внутренней среде юрты, где строго соблюдались правила этикета [1].
Казахская юрта является одним из величайших приобретений мировой цивилизации, которой в данных условиях по своему функциональному назначению, декоративно-художественному оформле- нию и технологии сооружения нет равных.
Слова «кочевники, степь, юрта» навевают мечты. В воображении возникают безграничные про- сторы, безыскусная жизнь, в которой подлинная натура человека обретает гармонию с окружающим миром. В определенном плане слова эти содержат великолепный смысл самоопределения и свободы, и в то же время они навевают романтические образы далекой цивилизации.
За последние десятилетия в мире значительно сократилось количество кочевых общин. Казахстан в этом отношении является редким примером резкой перемены образа жизни коренного населения в течение одного-двух поколений. Однако недавние кочевники сумели сохранить в своем культурном багаже многие бесценные достижения почти трехтысячелетней культуры и среди них ярко выделяет- ся шедевр кочевой цивилизации – казахская юрта с внутренним миром нравственных законов – куль- туры поведения наших предков - этикета, большинство которых соблюдаются в настоящее время [2].
Этикет – явление историческое. От знания этикета, выполнения его правил часто зависела не толь- ко карьера, но и жизнь человека. Так было в Древнем Египте, Китае, Риме, Золотой Орде. Нарушение этикета приводило к вражде между племенами, народами и даже к войнам. Культура поведения - по- ступки и формы общения людей, основанные на нравственности, эстетическом вкусе и соблюдении определенных норм и правил. Истинная культура поведения есть органическое единство внутренней и внешней культуры человека, умение найти правильную линию поведения даже в нестандартной, а порой и в экстремальной ситуации.
Этикет – важная часть культуры. Правила этикета, облаченные в конкретные формы поведения, указывают на единство двух сторон: морально-эстетической и эстетической. Первая сторона – это выражение нравственной нормы: предупредительной заботы, уважения, защиты и т.д. Вторая сторона – эстетическая – свидетельствует о красоте, изяществе форм поведения [3].
Этикет насыщен этнической спецификой. Он сохраняет древние символы, порой плохо понимае- мые современным человеком, но имеющий жизненно важное значение для традиционных обществ.
Народная традиция разработала довольно строгие этикетные нормы во внутренней среде юрты.
Бескрайние степи, где аулы располагались на большом расстоянии друг от друга, появление чужого человека могло означать не только появление гостя, но и врага. Поэтому пришелец не должен был на- рушать привычный размеренный ритм жизни аула, а, напротив, должен был продемонстрировать от- сутствие враждебных намерений. Не доезжая до аула, он должен не спеша идти к юрте, ведя лошадь по уздцы. До сих пор сохраняется запрет, которому учат человека с детства – ауылға қарай шаппа,
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
жүгірме – «не скачи и не беги в сторону аула» - признаки тревоги, плохой вести, вести о чьей-либо смерти.
Следует отметить, что существует также запрет ер алдынан өтпеу – «не переходить дорогу муж- чине», иначе ему будет неудача.
«За вход в кибитку в отсутствии хозяев (отағасы) на родственника смотрят нехорошо; напоминают о том, что в случае пропажи, подозрение будет падать на вошедшего. На развязку двери в отсутствие хозяев смотрят как на поступок, заслуживающий замечание».
Считалось нежелетельным входить в юрту, имея что-либо во рту: «входить в юрту с пищей во рту нехорошо, выходить, напротив, хорошо»; «к врагу входят жуя, а от друга выходят жуя». Вошедший в юрту обязательно должен был отведать в нем пищу – ауызтию, тамақтан ауызтию – буквально: «при- коснкуться ртом к пище». Пища рассматривалась человеком традиционного общества, прежде всего, как божья благодать. С ней связывались понятия «счастье», «изобилие», «благополучие». Гостепри- имство было нравственным законом казахов, сохранившиеся и в наши дни. Гость рассматривался как лицо священное, как «дар бога».
Считалось, что если всадник встретит на пути готовую трапезу, он должен спешить и отведать пищи, это предвещало ему добрую дорогу. Только после вкушения пищи он мог продолжать свой путь. Если же путник заночевал в гостях на утро он обязательно должен был отведать утренней пищи.
Хозяин обращался к нему: «от ранней трапезы не отказывайся, а вечерней не ожидай» - «ертеңгі асты тастама, кешкі асқа қарама».
Существовала строгая регламентация порядка расаживания участников трапезы и подачи почет- ных блюд в зависимости от их социального и возрастного статуса, положения в системе родства.
Каждый человек – будь то старец, мужчина или женщина, юноша или девушка на выданье, ребенок – знали место, которые могли занять в юрте, согласно своему статусу. У казахов есть пословица «есік- тен кіріп, төрге озба», дословно – «войдя в дверь, не стремись на почетное место», в значении «знай свое место». Мужчины проходили на мужскую половину, женщины – на женскую.
Не принято было задавать гостю вопросы: кто он, откуда и зачем, на какой срок прибыл. Хозяева и гость обменивались приветствиями типа «мал-жаныңыз аман ба!» («здоровы ли скот Ваш и семья!»), затем следовали новости, приветы от родственников, общих знакомых и т.п.. Гостю подавали свеже заваренный чай; в его честь забивали скот, готовили бешмармак.
Раскладка мяса по блюдам (табақ тарту) в соответствии со степенью ценности кусков и соци- альным статусом гостя считалось особым искусством. Главным правилом казахского гостеприимства было и остается – не нанести удар по самолюбию гостя (гостей), создать атмосферу комфорта, проя- вить радушие, отпустить гостя умиротворенным, удовлетворенным оказанным приемом. При прово- дах гостя одаривали подарками, обязательно передавали гостинцы (сыбаға и сарқыт) старшим членам его семьи или аулу, рода и детям. Гостю подводили его коня, подсаживали, произносили обязательные слова благопожелений «жолыңыз болсын!» (т.е. «Доброго пути!»), долго смотрели в след.
Различаются этикетные нормы, регламентирующие поведение человека в юрте в зависимости от его места в системе брачных связей. Место хозяина юрты, мужчины, в повседневной ситуации рас- полагалось на почетном месте –төр. Место жены - по левую его руки. Место снохи располагалось в около дверном пространстве, так же в левой половине юрты, ближе к двери: «... пока свекровь в жи- вых, сноха не может находится или проходить по почетному месту (төр), иначе она заболеет ногами.
По смерти свекрови сноха бросает в огонь сало и уже может находится в төр».
До сих по сохранился неписаный свод традиционных правил поведения, соблюдаемый и в совре- менных домах: нельзя лить воду в огонь, плевать в него; бросать в него мусор. Нельзя садиться или вставать на порог. Нельзя свистеть в юрте. Нельзя оставлять на ночь неубранную посуду и дастархан – иначе «джины-шайтаны слетятся». Нельзя по этой причине оставлять неубраннную постель – жын- шайтан аунайды: «джины шайтаны – будут кувыркаться».
Эти правила считались важными для сохранения благополучия семьи, поэтому, прежде всего, хо- зяева юрты и домочадцы должны были соблюдать их. Но те же правила должны были соблюдать и гости, иначе их поведение считалось бы оскорбительным. Главным постулатом гостеприимства была вера в том, что обиженный плохим приемом гость может унести с собой плодородие и плодовитость стад – главного богатства кочевников.
С точки зрения норм этикета большое значение имели способы сидения в юрте, которым должны были следовать люди в зависимости от возраста и социального статуса. Казахи различают следующие виды запретных поз: «сүйеніп отыруға болмайды, тіреліп (сүйеніп) отыруға болмайды» – «(молодым)
нельзя сидеть, прислонившись к чему-либо, опираясь на что-либо (например, на тюке)»: это разреша- лось пожилым или больным.
«Нельзя сидеть, подперев руками землю» – это поза скорби, горя, означающая смерть близкого человека. Выражение жер таянды означает «сильно горевать, оплакивать». «Нельзя сидеть, подперев руками поясницу» – беліңді таянба: если так сидит мужчина, то поза означает күші кеткен – «мужская сила (потенция) ушла», если женщина сидит в такой позе, ей могут сказать: «бүйрегіңді таянба, кімді жоқтап отырсың!» – «Не подпирай руками бока или ты кого-то оплакиваешь!»
Нельзя подтягиваться при посторонних – жұртқа қарап керілуге болмайды. Молодым людям за- прещается возлежать в юрте – жастар жамбастап жатуға болмайды (эта поза немолодых мужчин);
принимать пищу полулежа – жатып ішуге болмайды – это поза больного человека.
Не рекомендуется в юрте сидеть на корточках. Эта поза исключительно мужская; это значит, что человек торопится, пришел ненадолго. Правильным способом сиденья у казахов для мужчины счи- тается малдас құрып, подвернув ноги калачиком замужние женщины, хозяйки – лицом к кочагу на подогнутой под себя правой ноге, левая же согнута в колени [4].
Выше перечисленные модели этикета предков во внутреннем пространстве юрты, появившиеся вместе с ментальной этникой, являются элементами народной педагогики. Нравственные законы Сте- пей до сих пор считались и считаются важными для сохранения благополучия в семье и в обществе.
Воспитание подрастающего поколения элементами народной педагогики всегда было и остается эффективным методом, который формирует личность с высокой национальной культурой поведения, знающего и уважающего добрые традиции своих дедов и прадедов.
В жизни кочевого казахского народа традиции заменяли, по существу, не только образовательно- воспитательные процессы, но и правовые нормы. Тем самым, служа средством сохранения и передачи социального опыта, освящения установившихся порядков и форм жизни, традиции и обычаи объек- тивно регламентировали и контролировали поведение людей.
ЛИТЕРАТУРА
1. Арын Е. Казахи. Девятитомный популярный справочник. –Алматы, 1998. -45 с.
2. Алимбай Н., Муканов М.С., Аргынбаев Х.А. Традиционная культура жизнеобеспечения казахов: Очерки теории и истории. – Алматы: Гылым, 1998. -68 с.
3. Венедиктова В.И. О деловой этике и этикете. – М.: Фонд «Правовая культура», 1994. 72 с.
4. Агамалов Э., Шаханова Н. Казахская юрта. -Атырау-Лондон, 2005. -56 с.
Поступила в редакцию 28.10.2012.
Л.А.ШКУТИНА, И.П.КАРАТАЕВА, А.Н.САНХАЕВА, С.М.АБЫЛАЙХАН ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУДА БАСҚАРУ ФУНКЦИЯЛАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
This article discusses the features of the management functions in distance learning. Distance learning is now seen as a promising direction of development of the national education system. The functioning of the system of distance learning is intimately connected with the realization management functions, as distance learning, as well as other types of training, organization of educational and methodical support, selection, structuring, organization of educational process, control of knowledge of students.
Әлеуметтік-экономикалық жүйе реформасы, нарықтық жағдайға көшу білім беруді дамыту стра- тегиясына өз әсерін тигізуде. Осыған байланысты білім беру мақсаты жүйелі түрде өзгерді. Қанша уақыт бойы білім берудің басты мақсаты болып келген білім, қазір білім алушылардың жеке әлеуетін жүзеге асырудың құралы болды.
Педагогика ғылымы мен практикасында тұтас педагогикалық процесті басқару ғылымы тұрғысынан түсіну одан әрі күшіне еніп, оған ғылыми сипаттама беріле бастады. Көптеген зерттеулер басқаруды тек техника, өндіріс процестері саласында ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік жүйе сферасында, оның ішінде педагогика саласында да қажеттігін бекітіп берді.
Меңгеруге қажетті білім мен іскерлік көлемінің ұлғаюы, білім алушылар санының өсуі, білімге деген сұраныс – Қазақстан қоғамы дамуының замануи кезеңін сипаттайды. Сондықтан отандық білім беру жүйесінде білім алушылар санының өсуіне қарай білім мен іскерліктің көлемі де ұлғаюы керек.
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
Осы жағдайда қашықтықтан оқыту жүйесі тұрғындардың қызмет жағдайы мен тұрғылықты жеріне қарамастан сапалы, жоғары білім алуға, жоғары оқу орнында өз әлеуетін тиімді пайдалануға, қаржыны үнемдеуге, еңбек нарығының сұраныстарын уақытында қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Қашықтықтан оқытуға байланысты жұмыстар осы жүйені сапалы басқаруға байланысты болады.
Бұл Қазақстан Республикасының бағдарламалық құжаттары мен заңдарында көрініс тапқан.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында оқытудың жаңа технологияларын, оның ішін- де кәсіптік білім беру бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп отыратын қажеттеріне тез бейімделуіне ықпал ететін кредиттік, қашықтықтан оқыту, ақпараттық-коммуникациялық техноло- гияларды енгізу және тиімді пайдалану керектігі жайында айтылып өтілген және қашықтықтан білім беру технологиясына мынадай анықтама беріледі – білім алушы мен педагог қызметкердің жанама (алыстан) немесе толық емес жанама өзара іс-қимылы кезінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып жүзеге асырылатын оқыту [1].
Қазақстан Республикасының 2011-2020 жылға дейінгі білім беруді дамытудың Мемлекет- тік бағдарламасының негізгі мақсаты – білім беруді басқарудың мемлекеттік-қоғамдық жүйесін қалыптастыру. Сонымен бірге бұл бағдарламада білім беруде менеджментті үйлестіру міндеті де қойылған. Қашықтықтан оқыту бұл бағдарламада барлық өмір ағымына арналған оқытудың шарты ретінде қарастырылады [2].
Қазақстан Республикасының Президенті-Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауының «Қазақстанда адамдық капиталдың сапалы өсуі» бағытының міндеті оқыту процесіне жаңа технологиялар мен әдістемелерді енгізу болып табылады [3].
В.В.Егоров және С.Б.Нурмаганбетовтың пікірінше қашықтықтан оқыту оқытушы мен білім алушының уақытша кеңістікте бөлінуіне мүмкіндік беретін оқыту тәсілі. Қашықтықтан оқыту баспа материалдары, аудио және бейне байланыс, компьютерлік желілер көмегімен ақпарат алмасу арқылы педагогикалық өзара байланысты қамтамасыз ететін арнайы технология [4].
М.Мур және Д.Кирсли қашықтықтан оқытуды оқу жоспарына сәйкес ұйымдастырылған білімді жеткізудің глобалды жүйесі ретінде түсіндіреді және оқытудың арнайы тәсілдерін, электронды тех- нологиялар арнайы ұйымдастырылған және әкімшілік құрылғылар көмегімен қарым-қатынас амалда- рын талап етеді [5].
Бүгінде қашықтықтан оқыту белсенді жанама жолмен (арнайы педагогикалық және техникалық құралдар) ұйымдастырылған, мақсатқа бағытталған процесс және оқытушы мен білім алушының біріккен әрекеті барысында білім алушы өзінің кәсіби қызметін орындау үшін қажетті білім, іскерлік және дағдыны қашықтықтан игеруі [6].
Қашықтықтан оқытудың мақсаттарының бірі білім алушылар әрекетін оқу-әдістемелік басқару бо- лып табылады, ол оқыту міндеттерімен олардың интеллектуалды күштері мен қабілеттерін дамыту- мен анықталады.
Қазақстанда ұзақ уақыт бойы «басқару» түсінігі шектелген ұйғарымдар, нұсқаулар, бұйрықтардан тұратын әкімшілік қызмет ретінде түсіндірілді. Білім беру мекемелерін басқару қызметкері оқытушыларды тек басқару шешімдерін орындаушы ретінде қарастырды. Бүгінгі күні жаңашыл пе- дагог білім беру процесінің менеджері болып табылады. Ол үнемі басқару объектісі және субъектісі бола алады.
Басқару – бұл қойылған мақсатқа сәйкес басқару объектісін реттеуге, бақылауға, ұйымдастыруға, шешімдерді өңдеуге бағытталған қызмет және сенімді мәлімет негізінде қорытындыларды шығарып, талдау [7].
Басқару процесінің жиынтығы функциялар жиынтығынан құралады. Басқару функциялары басқару субъектісінен, әрекетінен тұрады және олардың жиынтығы басқару циклінің кезеңдеріне сәйкес ке- леді.
Л.С.Сырымбетова мен Б.А.Жетписбаева басқару функциясы деп басқару объектісіне нысаналы әсерін қамтамасыз ету үшін қажетті басқару қызметінің арнайы түрі. Басқару функциялары басқару процесі тиімді жүру үшін басқарудың ішкі жүйесінде не істеу қажет деген сұраққа жауап береді.
Сондықтан, функция – бұл өзіндік қызмет емес, тек қызметтің әлеуетті мүмкіндігі, қызметтің қажетті мазмұнын анықтау. Функцияларды жүзеге асыру процесі бұл жұмыс, еңбек [8].
Қашықтықтан оқыту жүйесінде жұмыс басқару функцияларын жүзеге асырумен тығыз байланы- сты, себебі қашықтықтан оқыту процесі оқу-әдістемелік жағынан қамтамасыз етіледі, оқу процесі ұйымдастырылып, білім алушылардың білімі бақыланады.
Басқару функциялары басқару сатылары, басқару аппараты және жеке орындаушылар бо-
лып бөлінеді. Басқару функцияларының мәні басқару аппараты қызметінің мазмұнын анықтайды және басқару аппараты жұмысын ұйымдастырып, басқару құрылымын құру үшін негіз болады.
Функциялардың толық тізімін айқындау, олардың арасында өзара байланыс орнату, қажеттілік деңгейі бойынша саралау маңызды. Функциялардың толық тізімінің болмауы басқарудың ішкі жүйесі әрекетінің және құрылымының толық еместігіне әкеліп соғады, сонымен қатар басқару тиімділігіне кері әсерін тигізеді [8].
Басқару функцияларын жіктеуде көптеген еңбектердің авторларының бірі Анри Файоль. Ол жіктеудің критерий ретінде уақыт факторын алады және оның жіктеуінде функциялар басқару әрекетін жүзеге асыратын бірізді кезеңдерден тұрады: болжау, ұйымдастыру, ретке келтіру, келісім, бақылау [9].
К.Нарибаев, С.Джумамбаев пікірлерінше басқару процесін жүзеге асыру үшін басшы таңдайтын фун- кционалды жол кезеңдердің логикалық сериясы ретінде түсіндіріледі және басқару тұжырымдамасын өзара байланысқан төмендегі басқару функциялары ретінде: жоспарлау, ұйымдастыру, мотивациялық (түрткілік) және бақылау қарастырады.
Американ зерттеушілерінің теориялық еңбектерінде жоспарлау басқарудың маңызды функциясы бо- лып табылады деп көрсеткен және олардың түсіндірмелерінде жоспарлау жүйесі не істеу керек, қашан, қалай және кім істеу керек, уақытында жоспарланған жұмыстар орындалу үшін қандай ресурстардың қажеттігін анықтайды. Басқару процесі жоспарды орындауда әрекеттерді ұйымдастырудан, жоспарла- удан және соңғы нәтижелерді бақылаудан тұратыны белгілі. Жоғарыда аталған кезеңдер өзара тығыз байланысқан болса, солғұрлым басқару нәтижелі болады. Жоспарлау басқарушыға ұзақ мерзім бойы- на болашақ әрекеттердің формасы мен тізбесін, сипатын анықтауға мүмкіндік беретін құрал болып табылады.
Жалпы жоспарлауға: айналаны дамыту жоспарларын ашу, ықтимал стратегияларды және мақсаттарды тұжырымдау, міндеттерді қою мен осы міндеттерге жетудің әрекеттері анықталады.
Жоспарлау өнімі болып ұзақ мерзімдік, қысқа мерзімдік және оперативті жоспарлар жүйесі табылады.
Жоспарлау процесі басқарудың барлық деңгейлерін қамтып, ортақ мақсат талаптары мен орындала- тын әрекеттің сәйкестігін қамтамасыз ететін қажетті алғышарттарды құрайды.
Жоспарлаудың мәні бүгінгі күні ұйымның тиімді қызметін, оның болашақта өсуін қамтамасыз ету үшін қажетті шешім шығару түсінігімен сәйкес келеді [10].
Қашықтықтан оқытуды ұйымдастыруды жоспарлау үшін басты талап университеттің ақпараттық- техникалық базасын даярлау және жетілдіру, қашықтықтан білім беру жүйесінің нормативті құжаттар базасын құру болып табылады. Қашықтықтан оқыту процесін және қашықтықтан білім берудің барлық формалары бойынша дидактикалық материалдарды даярлауды жүзеге асыру үшін авторлар ұжымы құрылып, дидактикалық материалдар өңделеді.
Енді, жоспарлаудан кейін басқарудың келесі формасы жүзеге асырылады – ол ұйымдастыру. Ол процесс ретінде қарастырылады және оның көмегімен жұмыс құрылымы мен өкілеттер құрылады.
Жұмыстардың толық емес қойылған сипаты, әр түрлі бөлімдер, бақылаудың көлемдi облы- стары және децентрализацияланған өкiлеттiктерден тұратын ұйымдар, бақылау облыстары және орталықтандырылған өкiлеттiктер, біркелкі бөлімдер, нақты арнайы жұмыстармен айналысатын ұйымдардан айырмашылықтары бар [6].
Қашықтықтан оқытуда оқыту процесін ұйымдастыруды былайша бөлуге болады: оқу-танымдық әрекетті жанама түрде басқару және педагогикалық әсер. Білім алушылардың оқу-танымдық әрекетін жанама түрде басқаруда курстың оқу материалын құруда оның логикалық құрылымына енетін аудиториялық оқыту білім алушылардың әрекеттерін басқаруда вербалды форманы ұстанады, осының негізінде оларда білімді игеру, сәйкес дағды және іскерлікті қалыптастыру мен дамыту жүру керек.
Қашықтықтан оқытуда педагогикалық әсерде оқытушы нақыт уақыт режимінде сол сияқты асинхрон- ды режимде де көмек бере алады. Нақты уақыт режимі сәйкес технологияларды «on-line» - телеконфе- ренция немесе бейне конференция қолданып жеке және топтық сабақ, кеңес беру формасында жүзеге асады. Қашықтықтан оқытуда білім алушылардың оқу-танымдық әрекетін төте басқару «off-line» - телеконференциялар және топпен немесе білім алушылармен жеке хабар алмасуды қамтамасыз ететін электронды поштаны қолдану жолымен жүзеге асады.
Кейбір еңбектерде мотивация (түрткі) функциясын ынталандыру және белсендіру функциясы ретін- де кездестіруге болады, оны еңбек тәртібінің талаптарын сақтау, еңбек өнімділігін арттыру, жоспар мен басқа да шешімдерді орындауды қамтамасыз етуге бағытталған еңбек және шығармашылық бел- сенділікті арттыру мақсатына әсер ретінде анықтайды [8].
Қашықтықтан оқытуда студенттедің танымдық әрекетін белсендіру үшін, ынталандыру, мотива-
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы
циясын жоғарылату мақсатында дәстүрлі оқыту әдістерінен басқа білім алушыларға ғылыми таным амалдарын игеруге және қажетті білімдерді қалыптастыруға көмектесетін шығармашылық әрекеттерін дамытуды қамтамасыз ететін зерттеу, оқу материалын проблемалық мазмұндау әдісін қолданудың маңызы зор.
Басқару функциясы ретінде бақылау – бұл басқару объектісінің қызметі мен жағдайының қабылданған шешімдерге, нормаларға сәйкес дәрежелерді анықтайтын процесс. Бақылау барысында бар ауытқулар және олардың пайда болуына әсер ететін себептер мен кемшіліктерді жою жолдары анықталады [10].
Бақылау функциясы алдын-ала, ағымдық, кешіктірілген, қорытынды бақылау болып бөлінеді.
Бақылау – педагогикалық менеджменттің негізгі компоненттерінің бірі, басқару шешімдерін қабылдау үшін оқу-тәрбие процесінің нәтижелері мен ақпаратты алу және қайта өңдеу процесі.
Бақылау: орындаушылардың тиімді әрекеттерін бағалау, диагностикалау, байқау, игеру, талдаудан тұрады. Білім беру процесін талдау – педагогикалық менеджмент құрылымында бақылаудың негізгі әдістерінің бірі; оқытушы мен білім алушының біріккен әрекетінің нәтижелілігі жайында білім алу тәсілі [8].
Қашықтықтан оқыту практикасында компьютерлік бағдарламалармен арнайы өңделіп толықтырылған, мүмкін болатын бақылаудың барлық формалары қолданылады. Ол өз алдына оқытушының жұмысын жеңілдетеді және бақылаудың уақытында орындалуын, тиімділігін күшейтеді.
Қашықтықтан оқытуда педагогикалық бақылаудың басты ерекшелігі болып өзін-өзі бақылаудың ролін және мүмкіндігін кеңейту, тестілердің әр түрлі формаларын жүзеге асыру үшін компьютерлік тестілеу бағдарламаларын қолдану табылады. Сонымен қатар қашықтықтан оқытуда студенттердің білімін бақылау баллдық-рейтингтік жүйе бойынша іске асырылады [6].
Сонымен, қашықтықтан оқытуда басқару қызметі басқару функцияларынан тұратын өзара байланысқан процестер жинағы және олардың тиімділігі дұрыс орындауға байланысты. Бір процестің бұзылуы барлық қызметтің дұрыс еместігіне, қойылған мақсатқа жетудің мүмкін еместігіне немесе еңбек нарығында бітіруші түлектердің бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуіне әкелеуі мүмкін. Қазіргі уақытта ешбір кәсіпорын сонымен қатар білім беру мекемелері дұрыс ұйымдаспаған басқару саяса- тысыз жұмыс жасамайды, ал оларды қамсыздандыру басқарушының негізгі функциясы болып табы- лады. Басқару қызметінің тиімділігі қазіргі және болашақтағы жетістік кепілі болып табылады.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Закон Республики Казахстан «Об образовании» с постатейными комментариями и основные документы по его реализации. – Алматы, 2007.
2. Государственная программа развития образования РК на 2011-2020 гг.// Казахстанская правда. – 14.12.2010.
3. Послание Президента Республики Казахстан – лидера нации Н.А.Назарбаева народу Казахстана // Инду- стриальная Караганда. - №11. – 28 января 2012 года.
4. Егоров В.В., Нурмагамбетов С.Б. Технология дистанционного обучения: Монография. – Караганда: Изд-во КарГУ, 2002. – 194 с.
5. Moore M.G., Kearsley G. Listant Education: A System View. – Wadsworth Pubishing, 1996. – 290 p.
6. Сакаева А.Н. Дистанционное обучение: теория и практика реализации в высшем учебном заведении: Мо- нография. – Караганда: Изд-во КарГУ, 2011. – 176 с.
7. Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика. Учебное пособие для высш.пед.учеб.заведений. – М.: «Академия», 2003. – 576 с.
8. Сырымбетова Л.С., Жетписбаева Б.А. Педагогический менеджмент: Учеб. пособие. – Караганды: Изд-во КарГУ, 2005. – 124 с.
9. Кравченко А.И. История менеджмента: Учебное пособие для студентов вузов. - М.: Академический Про- ект, 2000. – 352 с.
10. Нарибаев К., Джумамбаев С. Менеджмент: Учебное пособие. – Алматы: Қазақ университетi, 1999. – 139 с.
Редакцияға 21.09.2012 қабылданды.
