ӘОЖ 338.2(574)
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІ – ҦЛТТЫҚ МҤДДЕНІҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕСІ
Файзуллаева Лиза Оразбекқызы Студент, Л.Н.
Гумилев атындағы Еуразия ҧлттық университеті, Астана қаласы Ғылыми жетекші – э.ғ. кандидаты Шамишева Н.К.
Кез келген елдің тҧрақты және серпінді әлеуметтік-экономикалық дамуын жҥзеге асыру ҥшін аса қажетті жағдай оның ҧлттық қауіпсіздігі мен мемлекеттік саясаттың жалпы стратегиясы мен приоритетті бағыттарын сақтау болып табылады. Бҧл ҧлттық қауіпсіздіктің қҧрамдас бӛлігі – экономикалық қауіпсіздікке тікелей қатысты. Қазіргі таңда ҧлттық қауіпсіздік жҥйесінде экономикалық қауіпсіздік рӛлінің артуы экономикалық дипломатия, қаржылық нарықтардың жаһандану ҥрдістерінің кең қҧлаш жаюымен байланысты. Бҧл ӛз кезегінде ҧлттық экономикалық жҥйенің қалыптасуында белгісіздік пен тәуекел факторларын кҥшейтеді. Ҧлттық қауіпсіздікті, ішкі саяси тҧрақтылықты және қоғамның нығаюын қамтамасыз етуді елбасы Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына жолдаған «Қазақстан-2030»
стратегиялық Жолдауында дамудың ҧзақ мерзімді басым бағыттарының бірі екенін атап кӛрсеткен[1].
Жек адамның, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерінің адамзат ӛрекениетінің даму жолындай ҧзақ тарихы бар. Қауіпсіздік ҧғымының ӛзі әр тҥрлі елде әрқилы ҧғынылып, тарихи кезеңдердің ауысуы барысында ӛзгеріп отырған.
Экономикалық қауіпсіздік – бҧл экономикалық тәуелсіздік, ҧлттық экономиканың тҧрақтылығы және ӛзіндік даму мен прогреске қабілеттілік жағдайындағы қоғамдық қажеттіліктерді тиімді қанағаттандыру, сонымен қатар ол экономиканың жай-кҥйі, онда жеке тҧ лғаның, қоғамның, мемлекеттің, аймақтың немесе кәсіпорынның экономикалық мҥдделері ішкі және сыртқы қауіптерден сенімді тҥ рде қорғалуы; ол елдің де, жеке адамның да, кәсіпорынның да тҧ рақтылығының негізі[2].
Экономикалық қауіпсіздік терминдерінде жиі қауіп – қатер факторлары қолданылады.
Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігінің қауіптері:
- экономиканың шикізатқа бағыттылығы;
- әлемдік экономикаға жеткіліксіз интеграция;
- ӛңдеу ӛнеркәсібінің тӛмен еңбек ӛнімділігі;
- ӛндірістік және әлеуметтік инфрақҧ рылымның дамымауы;
- ҒЗТКЖ-на шығынның аздығы;
-импорттық және отандық тҧ тыну тауарларының инфляциясы.
Қазақстанның экономикалық мҥддесіне тҧрақты экономикалық даму, бәсекеге қабілетті дайын ӛнім экспортының есебінен әлемдік нарықта ӛз орнын алу, халықтың мҥмкін ӛмір сҥру деңгейі, сыртқы сауданың баланстанған қҧрылымы, тҧрақты қаржылық жҥйе, экономиканы реттеудің тиімді жҥйесі, ғылыми-техникалық әлеуетті дамыту, экономиканы тиімді басқару ҥшін заңды жетілдіру сынды факторлар жатады.
255
ҚР-ның экономикалық қауіпсіздігінің кӛрсеткіш-тері:
- жан басына шаққандағы ЖІӚ кӛлемі (орташа әлемдіктен);
- инфляция деңгейі;
- жҧмыссыздық деңгейі;
- бюджет тапшылығы (ЖІӚ-ге %-бен);
- инвестиция кӛлемі (ЖІӚ-ге %-бен);
- тӛлем балансы және алтынвалюта резерві;
- сауда балансы және т.б.
Экономикалық қауіпсіздік қауіп – қатерінің басқа факторы – ол экономиканың, ҧлттық экономиканың теңгерімсіздігін шақыртатын екі әлсіз байланысқан секторға жіктелуі, экспорттық және ішке бағытталған салалардың поляризациясы. Осы қатынаста ең жақсы жағдайда отын – энергетикалық сектордың кәсіпорындары болып қалды, оларда кепілді ӛткізу нарықтары болды және шетел капиталмен жекешелендірудің объектілері болды. Экономика саласында Қазақстанның ҧлттық мҥддесі ең басты мәселе. Қазақстанның мҥддесін іске асырумен байланысты мәселелерді кешенді шешу, экономиканың алдыңғы қатарлы салаларын сапалы шикізат және жабдықтармен, халық пен әлеуметтік саланы – тҧтыну қҧралдары және қызметтермен, ал сыртқы сауданы – бәсекеге қабілетті экспорт тауарлармен қамтамасыз етуге қабілетті кӛпсалалы жоғары технологиялы ӛндірістің тҧрақты жҧмыс істеуі негізінде ғана мҥмкін [3].
Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша мемлекет қызметі келесі негізгі бағыттар бойынша жҥзеге асырылуда:
1. экономикалық дамудың іс-жҥзіндегі немесе болжанатын параметрлері экономикалық қауіпсіздіктің шекті мәндерінен ауытқыған жағдайларды анықтау және елдің қауіпті аймақтан шығуы бойынша кешенді мемлекеттік шараларды әзірлеу;
2. Қазақстан Республикасы экономикалық қауіпсіздігі қауіптерін жою немесе туындауына жол бермеу бойынша шаралар кешенін жҥзеге асыру мақсатында жҧ мыстарды ҧйымдастыру.
Тәуелсіз еліміздің ықпалдасу бастамасының айқын кӛрінісі Қазақстан, Ресей мен Беларусь арасында жасалған Кеден одағы болып табылады. Осызаманғы әлемде ешқандай мемлекет сыртқы экономикалық байланысты дамытусыз, озық ғылыми-техникалық жетістіктер мен технологияларды пайдаланусыз серпінді дамып, экономикасын қалыптастыра алмайды. Бҥгіндері тәуелсіз Қазақстан әлемдік экономикалық жҥйеге ықпалдаса алатын серпінді дамып келе жатқан ел, қоғамында тҧрақтылық пен келісім орнаған, халықаралық аренада бейбітшілік бастамаларымен әлемге белгілі мемлекет ретінде танылып отыр. Ҥстіміздегі жылы Қазақстан Республикасының Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ҧйымына тӛрағалық етуі еліміздің халықаралық беделінің артуы деп тҥсіну керек. Қазақстанның мҥддесін қорғайтын ӛзекті мәселелерді кешенді шешу – экономиканың негізгі салаларын сапалы шикізатпен және жабдықтармен, халық пен әлеуметтік саланы тҧтыну заттары және қызметпен, сыртқы сауданы бәсекеге қабілетті экспорт тауарларымен қамтамасыз етуге қабілетті жоғарытехнологиялы ӛндірістердің тҧрақты жҧмыс істеуі арқылы ғана мҥмкін. Қазақстан тек қазіргі әлемдік экономикаға қосылып қана қоймай, сонымен қатар, әлемдік еңбек бӛлінісінде ӛзінің рӛлін нығайтуы қажет.
Әдебиеттер:
1. «Қазақстан-2030» стратегиясы» Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына стратегиялық Жолдауы // 12 қазан, 1997ж.
2. Спанов М.У. Экономическая безопасность: системные факторы // Саясат. –1999. –№3.
– С.40.
3. Илларионов А.И. Критерии экономической безопасности//Вопросы экономики. –2004.
–
№ 10. –С.56.
