құрамын немесе түбінің бедерін өзгерту салдарынан су пайдаланудың кез келген түрінің бірі үшін жарамсыздық танытса, оны былғанған деп есептеу керек» деп жариялаған. Су сапасына қатысты жасалған «Тазалық ережесі және жерүсті суларын былғанудан сақтау ережесінің су бөгендерін, олардың тазалық дәрежесіне қарай екі топқа бөледі. Бірінші топқа ауызсу және мәдени-тұрмыстық мақсаттағы су бөгендері, (олардың ) екінші топқа балық шаруашылығы мақсатындағы су тағамдары жатады. Ереже бойынша су бөгендеріндегі қалқып жүрген минералды заттар мен түптік тасынды мөлшері, судың исі, дәмі, түсі, қызуы, РН мәні, құрамы және суда еріген оттектің биологиялық тұтынуы, улы және зиянды заттар мен ауру таратқаш бактериялардың құрамы мен шектік рұқсат етілген шамадан асуы тексерілуі тиіс.
Ақаба су мөлшері, соның ішінде құрамында зиянды органикалық қосылыстар бар су мөлшері жылдан-жылға артып келеді. Сондықтан оларды тазартуға қоса басқа кешенді шаралар жүйесін қолдану қажеттігі туады. Мысалы: сұйық қалдықтарды сол өндірістің өзінде қандай да іске жарату, жоспарсыз су пайдалануды азайту, өндіріс ішінде су айналымын қалыптастыру, яғни суды қата пайдалану, сусыз технологияларға көшу жолдарын ойластыру қажет [4].
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Мухамеджанов О.Т. Антропогенное воздействие на геосистемы бассейна реки Нуры: Алматьі, 1997.
2. https://kazhydromet.kz/kk
3. http://library.ksu.kz/download/DBases/Ecology_of_the_CK/Files/Kanapin.pdf 4. https://kk.wikipedia.org
УДК 614.8
СЕЛ ҚАУІПТІ АЙМАҚТАР ЖӘНЕ САҚТАНУ ШАРАЛАРЫ Дәрігер Әбілқайыр
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық универсиеті
Физикалық және экономикалық география кафедрасының студенті, Астана, Қазақстан Ғылыми жетекшілері – Е Құрманғазы
Қалыптасу жиілігі, маңыздылығы, аумақтық таралуы, тигізетін залал ауқымы бойынша экзогенді үдерістердің бірінші түрі сел ағыны болып табылады. Сел құбылысының қуаттылығы мен белсенділігі бойынша еліміз ТМД елдері арасында бірінші орындарда, яғни республиканың шамамен 15% аумағы (164 мың шаршы метр) бұл экзогенді үдерістің қауіпті түрінің қалыптасу мен қиратушы әсер ету аймағы болып табылады. Еліміздің ең сел қауіпті аумақтарына оңтүстігі мен шығысы жатады, яғни Іле, Күнгей және Жетісу Алатауы, Сауыр, Тарбағатай, Алтай тауларындағы Үлкен Алматы, Кіші Алматы, Қаскелең, Есік, Талғар, Текелі, Сарқан және тағы басқа өзендерінің алаптарында сел тасқыны жиі болып тұрады.
1. і і
– ң і , і і
і , і і ің
ң , ң
ң, і ің ( і 50–60% і )
[1].
і ің і і: і і ің ;
і і і ң і і,
, ; і ң і ің
ң і ің ; і ің і
і і і і. ің і 1 [2].
1 - ің і
і і
1. ң , ң
2. і
3. ң і
4. ң
5. і і і і і і і і і
. і ( )
і ің
7. і і і ң .
і
8. і - і і ң
ң і ң ңі і і XIX
. ң і , і і
і і і :
1841 і і - ;
1887 9-10 і і і і і І - і і
; 1921 і ң 8-9 і І і , ,
і і і і і і , і і;
1928 І ң і і і 20-
; 1941 і і , 1950
1959 і і і ;
1963 і ің 7 і ң і
і ің і і і - і ің , і
3-4 і ң 6-7 . 3 - ;
1973 ң 15 і і ң і
і і ің ң і і і
1977 ;ң 3-4 і ің
і ің і .
2015 ң 23 і і і
- і ң ң і 1 і і і і
і і.[3]
і , і
100 000 і , 5000- . . ің
і і і . ,. 1985 ң 13
ң і і . ң і .
ң 100 і і. 1995
- ң ң і 75 і .
і ің , . і і ,
. ң 100
. ің і і і і . 1995
ің і .
- ң і 1998 ң 6
. і ң . і
- ің . ң
170 , 2000- . 2000 ң 10
ң . ң 1000- ,
15 000- . ң і 500
[4].
2.
і , і
і і і , -
ң і і і і , - ,
ң - і і
і . і і
.і . і
і і ң ,
ң .
ң і
і ің і і ің і і.
і і і
, ң і
ң, ң і і і ің і .
і і ң ,
ң [5].
ің і ң ң – ң і і
і і . ң і і і і і
і і ің
і , .
- і і і
, ң і і і і ң
і і ің , ң і і і і і, -
ң .
і і і і і і - :
1. і .
2. 50-70 .
3. і ің , і ң
і і .
4. ң і і і , і
і і і і і . і і і
1. . 10. 1977.
2. https://massaget.kz/jigitterge/syin_sagatta/juz_jagday/30579/
3. https://poznayka.org 4. https://massaget.kz
5. і і ң
і і . №4(8)2001.
556.5
І І І І
і , і
[email protected], [email protected]
. . і
ң , ,
і - і .
800 . 81,6-99,1 ң 2. ң
і , ң
і ің ңі і і
і . ң і - іңі і. і і
: , , , , , ,
, ң і . ңі і і ң ң
. і , , і, , і- і і і 11
і [1].
1. і
