ӘОЖ 576.858:58
ӚСІМДІКТЕРДІҢ EMCV-IS (EGGPLANT MOTTLED CRINKLE VIRUS) ВИРУСЫНЫҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ
Молдакимова Назира Асылбековна Докторант PhD, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҦУ, Астана қ.
Ғылыми жетекшілер - PhD Омаров Р.Т., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҦУ, Астана қ.
Prof. Moshe Sagi, Ben Gurion University of the Negev, Israil
EMCV вирусы ӛсімдіктерде вирустық инфекциялық ауруды тудырып, ауыл шаруашылығына кӛп зиян келтіреді. Вирус алғаш рет Ливанда (Makkouk et al. 1981), сосын Ҥндістанда (Raj et al. 1989) және жуырғы арада Иранда (Rasoulpour and Izadpanah 2008) сипатталған. Вирустық агенттің биологиялық және молекулярлық сипаттамасы Eggplant mottled crinkle virus (EMCV-Is) вирусының жаңа штаммы Tombusviridae тҧқымдасына,
Tombusvirus туысына жататындығын кӛрсетеді (Lommel et al. 2000). Филогенетикалық анализ бойынша EMCV Pear latent virus (PeLV) вирусымен және Lisianthus necrosis (LNV)
вирусымен ӛте жақын туыстық қатынастарын кӛрсетеді [1].
EMCV вирусы ӛсімдіктердің ӛсуінің тежеуіне, жапырақтарда дақтардың пайда болуына және жапырақтардың тарылуына әкеледі, бҧл жемістердің дамуындағы ауытқумен қатар жҥреді. Ауруға шалдығу коэффициенті 100% шамасында болады. Вириондар жапырақтарда, цитоплазмада және хлоропласттарда байқалады (хлоропласттардың мембраналары жойылған соң ғана). Ақуыздық қосулар инфекцияланған жасушаларда болады, олардың пішіндері әдеттегідей емес, мультивезикулярлы цитоплазмалық қосулар ретінде болады. Басқа жасушалық ӛзгерістерге цитоплазма кӛлемінің ӛсуі жатады.
Зақымданудың нәтижесінде ӛнім саны және сапасы кемиді. Бҧл ӛсімдіктердің ӛсуінің тежелуімен, жапырақтардың және жемістердің дамуындағы ауытқуларымен байланысты
59
болады. Вирус ӛсімдік жапырақтарының тек қана локальды жҧқтыруды ғана емес, сонымен қатар системалық жҧқтыруды қоздырады. Бҧл нәтижесінде ӛсімдіктің ӛлуіне әкеліп соғады [1, 2].
EMCV вирусының бӛлшектерінің морфологиясы. Жҧқтырылған ӛсімдіктерден вирусты тазалау ‒ вирустық бӛлшектер изметриялық, диаметрі 37-40 нм және иксоэдрлік қҧрылымы бар екенін кӛрсетеді (Сурет 1). Жеке бір ақуыздық суббірліктің молекулалық массасы ~38-39 kDa. Седиментация коэффициент – 132 S [1, 2].
Сурет 1. Eggplant mottled crinkle virus (EMCV-Is) вирусының израильдік штаммының тазарылған бірліктердің электронды микроснимогі. Бӛлшектердің орташа диаметрі 37-40 нм.
Геномның сипаттамасы. Вирустық геномдік РНҚ екі бӛліктен тҧрады: негізгі бӛлігі – массасы 4,2 kb вирустық геномдік РНҚ-дан қҧралған, және екінші бӛлігі – массасы 2 kb, Tombusvirus туысында табылған болжаулы субгеномды РНҚ1 дан тҧрады [1].
Локальды жҧқтырудың фенологиялық симптомдарының байқалуы.
Жҧқтырудың симптомдарының сыртқы кӛрінісі ӛсімдіктердің әрбір тҥрінде әр уақытта байқалады. Біз ӛсімдіктердің ҥш тҥрін EMCV-Is вирусымен жҧқтырдық: Nicothiana benthamiana, Datura stramonium, Solanum melongena. Симптомдар (локальды симптомдар) ҥш ӛсімдіктердің ішінде ең алдымен Solanum melongena ӛсімдігінде вируспен жҧқтырудан кейін екінші кҥнінде байқалады. Сосын Datura stramonium-да 2-3 кҥнде, ал Nicothiana benthamiana-да 10-ші кҥнге қарай байқалады.
А Б
Сурет 2. Solanum melongena ӛсімдігінің жапырақтары. А) сау жапырақ, Б)EMCV-Is вирусымен жҧқтырылған жапырақ (жҧқтырудан кейін 7 кҥн ӛткен соң)
60
А Б
Сурет 3. Datura stramonium ӛсімдігінің жапырақтары. А ‒ сау жапырақ, Б ‒ EMCV- Is вирусымен жҧқтырылған жапырақ (жҧқтырудан кейін 7 кҥн ӛткен соң)
А Б
Сурет 4. Nicothiana benthamiana ӛсімдігінің жапырақтары. А ‒ сау жапырақ, Б ‒ EMCV- Is вирусымен жҧқтырылған жапырақ (жҧқтырудан кейін 7 кҥн ӛткен соң)
Әдебиеттер
1. Aviv Dombrovsky, Mali Pearlsman, Oded Lachman, Yehezkel Antignus (2009).
«Characterization of a new strain of Eggplant mottled crinkle virus (EMCV) infecting eggplants in Israel» Phytoparasitica 37:477–483.
2. Plant Viruses Online Descriptions and Lists from the VIDE Database
