К азак
S а
№28 (1497) 17 қыркүйек
2013 жыл
і
УНИВЕРСИТЕТ1
'Н шьиа бостады
I
, wwvLkaznu.kzВ Казну презентовали книгу «Михаил Есенэлиев» - очередной выпуск
университетской серии «Өнегелі өмір»
I
посвящен 85-летию видного государственного и5 І
общественного деятеля РК. Первые экземпляры’: издания были вручены супруге дипломата Майе
ЯРКАЯ ЖИЗНЬ ДИПЛОМАТА
if Исиналиевой и Главе МИД РК Ерлану Идрисову
? на научно-практической конференции.
в книгу вошли биографические данные, публикации, і;^Ъграфии разных лет М.Исиналиева, а также отзывы '"еГТГсоратников, друзей и учеников. Она рассчитана как для широкого читателя, так и для работников научно
образовательной сферы и студентов.
Михаил Исиналиев - казахстанский государственный партийный деятель, дипломат. Министр иностранных дел Казахской ССР (1 !’81 -1989 г.г.), публицист. В разные годы занимал такие должности, как секретарь ЦК ЛКСМ Казахстана (1960-61), второй секретарь Алма-Атинского горкома Компартии Казахстана (1964-69), заведующий отделом культуры ЦК Компартии Казахстана (1969-81), Посол по особым поручениям МИД РК (1992-99).
М.Исиналиев является автором книг «За сильных духом», «Небоскрёб на Ист Ривер», «Размышления вслух», «Штрихи к портретам», «Записки дипломата»,
«На грани эпох», а также многих статей в периодической печати.
Вспоминая дипломата, в своем приветственном слове Министр иностранных дел РК Е. Идрисов подчеркнул, что:
«Михаил Иванович внес большой вклад в организацию и укрепление внешнеполитического ведомства РК, привлечение и подготовку профессиональных кадров дипломатической службы. А в период своей работы в КазНУ он производил на студентов неизгладимое
человек широкой эрудиции и знаний».
«Михаил Иванович относится к числу знаковых фигур в истории Казахстана. Интеллигент и личность с большой буквы. Образец служения Отечеству и своему народу. Мы гордимся тем, что он плодотворно работал в нашем университете. Весьма символично, что конференция, посвященная юбилею этого выдающегося деятеля, проводится в стенах КазНУ», - отметил ректор университета академик Галым Мутанов, представляя книгу.
В работе конференции приняли участие
впечатление как блестящий оратор, свободно владеющий казахским и русским языками, интеллектуал.
заместитель председателя Совета Министров КазССР Ш.Жанибеков, председатель Совета ветеранов г. Алматы Е. Шайхутдинов, профессор Дипломатической академии Т.Сулейменов, дипломат С.Курмангужин, генеральный
секретарь ЕврАзЭС Т.Мансуров, ветераны МИД РК, деятели культуры и науки, сослуживцы, друзья, земляки, родственники М.Исиналиева, которые поделились о нем своими теплыми воспоминаниями и выразили слова благодарности организаторам мероприятия.
Издание книг университетской серии «Өнегелі өмір» о жизни и деятельности выдающихся личностей Казахстана было инициировано ректором КазНУ ЕМутановым. Предыдущие выпуски были посвящены О.Джолдасбекову, М.Барманкулову, О.Сулейменову, К.Бекхожину, Т.Амандосову и многим другим известным ученым.
Акмарал КУАНЫШЕВА
ЭЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗҰУ
ӘЛЕМДІК ТОП-300 ҮЗДІК ЖОО ҚАТАРЫНДА!
'>^>Еліміздің белді университет! әлемдік рейтингіде қарқынды түрде алға ілгерілеуде. ҚазҰУ соңғы үш жылда 350 бағытқа жоғарылады. Университет ұжымының биік әлеуеті, бәсекеге қабілеттілігі, білімі мен білігі, жарасқан мәдениеті осындай маңызды жетістікке жетелеп отыр.
Осы тұста әрбір оқытушының, студенттер мен магистрант, докторанттардың еңбегі мен үлесін ерекше атауға тиіспіз.
Сондай-ак, нәтижеге негізделген басқару, кешенді құрылымдық модернизация, факультеттерді кластерлік бағытта дамыту, кафедраларды ірілендіру, жүйелік басқаруды енгізу жұмыстәры сәттілікке жол ашты.
Дамыған жоғары оқу орындары ның сапалы көрсеткіштерін багалаумен танылған Q5 (Үлыбритания) рейтингтікагенттігізерттеуінің қорытындысы бойынша әл-Фараби атындағы
ҚазҮУәлемнің 800 үздікуниверситет! арасында 299-орынды бағындырды. Қазақсгандык, жетекші университет алгаш рет әлемдік топ-300 үздік ЖОО қатарына енді. Айта кетерлігі, топ-300
үздікЖОО қатарына ТМД елдерінен 3 жоғары оқу орны гана енген. Олар - әл-Фараби атындағы ҚазҮУ, Ломоносов атындағы ММУ мен Санкт-Петербург университет!.
білім бағдарламасына көшкен. Білім ордасының ғалымдары белсенді түрде ғылыми зерттеулер жүргізеді.
әлеуметтік серіктестікті дамытуда көш ілгері келеді.
TOPUNIVERSITIES
rankings guides Л events
Университет халықаралық
қабырғасында деңгейдегі
Университет жұмысберушілер арасында кең
инновациялык, жобалар жүзеге
Халықаралық жетекші сарапшылардың пікірінше, ҚазҰУ қызметтің барлық бағыты бойынша сапалы көрсеткіштерді мейлінше арттырып отыр. Университет толығымен халықаралық стандарттарға жауап беретін
Жоғары
^^Насып,
^^™жасалуда.
импакт-фактор
жаңа технологиялар журналдарда ҚазҰУ ғалымдарының жарияланымдары жыл сайын артып келеді. Университет халықаралық әріптестікті кеңейту
танымалдылыққа ие. QS агенттігінің рейтингін жүргізу барысында ҚазҰУ-дын, академиялық ортадағы беделі жоғары бағаланған.
Мемлекет басшысының - әлемнің үздік топ-ЖОО рейтингісіне ену тапсырмасын тыңғылықты орындап отырған ҚазҰУ ұжымы білімге негізделген экономиканың белсенді субъектісіне айналмақ.
саласында. академиялык, ұтқырлықты арттыруда. ҚазҰУ-дың Баспасөз кызметі
БҮПНПСАНДА: БҮГІНГІ САНДА:
ҢАЗҰУ белсенділёр С
БҮГІНП САНДА:
ВЕЛОШЕРУГЕ ҚАТЫСТЫ
I
ІЗГІЛІКТІ ҢОҒАМ БОЛМЫСЫ
2-6ет Б-Вет
ҢАЗҰУ ҰСЫНҒАН ЖЕҢІЛДІКТЕР
В-бет
К азак
IУНИВЕРСИТЕТ!
жв*
■ РЕКТОРАТ
•г.-- Кешегі ректорат мәжілісінде университет ужымы жаңа жетістігін атап ӨТТІ. Әлемдік білім беру кеңістігіндегі ҚазҮУ устанымы нығая түсті. ҚазҮУ- дың әлемдік танымалдылығы артты. Булай айтуымызга эл-Фара6и атындағы ҚазҮУ-дың әлемдік 300-топ үздік ЖОО катарына енуі негіз.
Ректор Ғалым Мутанулы үлкен жетістікпен қуттыктай келе: «Бул - барша ужымның жүйелі еңбегінің жемісі, ҚазҮУ үшін зор табыс. Алайда биіктеген сайын талап пен бәсеке күшейе түсетінін умытпауымыз керек. Ел игілігі үшін аянбай еңбек етсек, алынбайтын қамал жоқ», - деп түйіндеді. Сонымен катар университет басшысы әлемдік аренада бэсекеге кабілеттілікті арттыра түсудің жолдарын талкылауды усынды.
Мәжілісте рейтингілерінің
ЖОО QS (Ұлыбритания) нұсқасы қорытындыларын
әлемдік агенттігі бойынша
бірінші проректор Мұхамбетқали
Әлемдік тәжірибеде аса маңызды бұл көрсеткіштің рейтингтегі үлес салмағы 40 пайыз болса, жұмыс берушілердің бағасы - 10, ОПҚ мен студенттер
А к. ПА PAT
ҚазҰУ тағы да озык шықты
мысалдарды алға тарта отырып, нәтижелерді жақсартудың ТИІМДІ жолдарын нусқады.
әріптестермен
Ол шетелдік к,арым-к,атынасты
алынды.
Өз пікірін ортаға салған биология және биотехнология факультетінің деканы.
Мырзабайұлы саралады. «QS әлемдік университеттер рейтінгісінде ҚазҮУ 2010 жылы бОО-орынды иеленсе, енді 299-орынға суырылып шықты», - деді ол. Бұл рейтингте академиялық ықпалдық бағытының үлесі зор.
арасалмағы 20, жарияланым.
сілтеме жасау жэне өзіне-өзі сілтеме жасау көлемі - 20, шетелдік студенттер - 5, шетелдікоқытушылар- 5 пайызға
дамытудың артықшылықтарын баса айтты.
Бүгінде әлемдік Scopus базасына қазақстандык, 3 журнал енген. Оның біріншісі - белгілі ғалым 3. Мансуров журналы болса. 2-еуі ҚазҰУ
ие. Бірінші проректор аталмыш
журналы. Бул оқу орны ұстаздарының білімі мен білігінен хабар береді.
профессор Тамара Минажқызы ұжымның үлкен еңбегін, оныңішіндеәрбіроқытушыныңөзіндік рөлін ерекше айтты. Сондай-ак, ол болашақта мәдениеті мен білігі асқан ұжымның тағы да тың серпілістерге қол жеткізеріне сенім білдірді. Барша ұжым қолдай қол соқты.
бағыттар бойынша университеттік және әлемдік тәжірибеден алынған
Жиында аталмыш журналдарды дамыту жолдары да басты назарға
Әйгерім ӘЛІМБЕКОВА
Лидерская лекция
о росте объемов кредитования клиентов. о повышениях качествг11 сентября в Казну успешно прошла Открытая лекция Шаяхметовой Умит Болатхановны.
Слушателями стали студенты практически всех факультетов, но особенно отличились активным участием студенты 4 курсов механико-математического факультета, физико-технического и
Высшей школы экономики и бизнеса. Лектор продемонстрировала красочные слайды о флагмане финансовой системы нашей страны, о пройденных Народным банком через переходной период развития банковской отрасли с первых дней независимости нашего государства. Доброе имя Народного Банка сегодня широко известно и за пределами нашей страны: В Китае, России, Великобритании, Грузии и Кыргызстане.
активов, 0 развитии новых продуктов.
Умит Болатхановны с удовольствием отвечала на все вопросы слушателей и особенно отметила те вопросы, связанные с расширением каналов продаж, дивидендной политикой.
с расширением спектра услуг, наращиванием
и доходов.
с
Банк
Председатель правления Халык без попечения родителей. о творческих инициатив подрастающего Умит Шаяхметова детально
рассказала об основных направлениях спонсорской и благотворительной деятельности: о проектах шефства
проектах, направленных на оказание помощи детям с ограниченными
над детскими обеспечивающими
учреждениями, содержание.
возможностями, о проекте «Народные студенты», по поддержке экологии, поддержке проектов фонда «Аяла», о проектах. направленных
поколения. Студенты третьих и четвертых курсов задавали вопросы о прохождении производственных практик в дочерних организациях финансовой группы Народного
объемов продаж генерируемых как в сегменте корпоративных клиентов, - так и в сегменте малых и средних
предприятий. Так как лекция
уход и воспитание детей, оставшихся поддержку молодых талантов на
и
Банка Казахстана - HALYK GROUP, об увеличениях акционерной стоимости.
лидерская и открытая, были заданы вопросы о личных качествах и о студенческой жизни.
Лариса КАРИПБАЕВА, заведующая Открытой кафедры университета
КАЗУ9 БЕЛСЕНДІЛЕРІ вЕИОШІРі/ГІ ҚЙТЬКТЫ
Алматыда қыркүйек айының үшінші жексенбісі "Қала күні"
болып белгіленген. Ару қаланың төл мерекесін халық та жыл сайын көтеріңкі көңіл күймен атап өтеді.
Мерекелік шара бүл жолы да өзіндік ерекшелігімен өткені рас.
Соның бірі қала күніне арнайы үйымдастырылған велошеру еді.
Бүл шараға әл-Фараби атындағы Кдзак, үлттык, университетінің
і
ректоры-Г-Мутанов бастаған устаздар, оқытушылар және ' студенттер кдтысып, бас-аяғы 50-ге1
жуык, кдзүулық жарыс толқынына‘ к,осылды.
Велошеруәл-Фарабидаңғылы мен Тәттімбет көшелерінің қиылысынан бастап, әл-Фараби даңғылы бойымен Науаи, Мустафин көшелеріне дейін жалғасты. Ал, Туңғыш Президент саябағы велошерудің негізгі мәресі болатын. LUepyre қатысушы қала тұрғындары.
белсенділіктерін көрсетті.
студенттер өздерінің
S і
түскен белсенді топтар түрлі сый- сыяпаттармен марапатталды.
•ягй
1
ғ <
Әсіресе, қала ӘКІМІ үлкен ризашылықпен велошеруге қатысқан қазұулықтарды «Ең үздік ұжым»
номинациясымен марапаттады. Бұл жарысқа қатысқан біз сияқты ҚазҰУ студенттерінің жүрегінде ерекше эсер қалдырды. Ал, осындай шараға ҚазҰУ-дың ең белсенді студенттерін арнайы қатысуға шақырған ректор Ғ.Мұтановқа алғыс білдіреміз.
Алматы қаласы экономикалык,
>.
Lt
Мәреге алғашқылардың бірі болып әл-Фараби атындағы Қазак, ұлттық университетінің ұжымы жетті.
Бұл шарада Алматы қаласының әкімі Ахметжан Есімов алғы сөз сөйледі.
Жания Айдарханова және әйелдер спорт
қатысты.
«Ең
клубының өкілдері. т.б.
Шеруде «Ең белсенді досымыз».
жас шабандозшы», «Ең
жағынан дамуымен бірге, ол бұқаралык,
салауатты жарқын
спортты қала болмақ.
қолдайтын көрінісі ретінде
Соның осы велошеруді айтуымызға болады.
Туған күніңмен, менің әсем Алматым!
Мерекелік велошабандоз.
шеруге элем
белгілі чемпионы
үздік отбасы». «Ең көп ұжым».
Марат Сатыбалдиев, стенд атудан Азия чемпионатының күміс жүлдегері
«Ең керемет шабандозшы», керемет велосипед
номинациялармен
иесі»
шеруде
«Ең сынды
кезге
Досжан БАЛАБЕКҰЛЫ, журналистика факультетінің 3 курс студент!
Эл-СРарао1/1 атындагы К,азҮу-да К,Р Сыртк,ьгі іствр мі/іні/істрі Е. Ыдырысовтың к,атысуымен Есенвлі/іевтің 8S жылдығына орай конфврвнці/ія жвнв
ТІШІІ ь■да
кітап тусауквсврі втті
һ
УНИВЕ1»СИТЕТ1
«МЕйЦЯиИЯ»
Қазақсган Республикасының Президент! Н.А.Назарбаев 2009 жылы 19 карашада соттардың V съезінде: «Сот тәртібімен каралатын даулардың санын қыскартудың, оларды шешудің альтернативті адістерін, сондай-ак бітімгершілік процедуралары мен медиацияны енгізудің маңызы зор. Бул сот төрелігіне қалпына келтіру сипатын берер еді» деп атап өткен болатын.
Осыған байланысты, азаматтык кукык жане азаматтык, іс жүргізу, еңбек куқығы кафедрасы Алматы қаласы Босгандық ауданының прокуратурасымен бірлесе отырып, 11 кыркүйекте заң факультетінде «Тараптардың бітімге келуі» түжырымдамасының жобасын түсіндіруге арналган кездесу дәрісі үйымдасгырылды.
t
«Тараптардың бітімге келуі» атты болмайды. Бұл сот кездесуде Алматы қаласы Бостандық
ауданының прокуратурасының азаматтық жа+че әкімшілік істер бойынша сот
і' !9-грінің және атқарушылық өндірістің за ңцыл ығы н қадағал ау жөн і ндегі бөл і м н ің басшысы А.Б. Айтжанов, Бостандык, ауданы прокурорының көмекшілері З.Б. Ельчибаев жэне Ю.В. Бакулин дәріс ,эқыды.
Дәріс барысыида Қазақстанда жыл сайын 300 мыңға жуық даудың к,аралатындығы және оларға миллионнан астам адамның тартылатындығы туралы статистикалык, мәліметтер келтіріліп.
атаулы істердің саны арта түсетіндігі жэне СОҢҒЫ бес жыл ішінде 30 пайызта артқандығы айтылды.
Казахстан Республикасы Жоғарғы СОТЫНЫҢ мәліметтері бойынша әрбір төрешіге 57, ал Алматы мен Астана қалаларында айына 150 істен тиеді.
Прокурорлардың қатысуымен қаралатын істердіңсаны да артатүсуде. Прокурордың бір тана көмекшісі күніне 3-4 төреші қарайтын істерге қатысады.
Шын мәнінде оның іс материалдарын игеруге, мәселенің мәнін ұғынуға және тіпті сот талк,ысына қатысуына мүмкіндігі
L
АҚПАРАТ 3
ОҚУ жылы
технопАРКімен Бірге
Жуырда ал-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Ғылыми- технологиялык, паркінде «Start-ир компанияларды к,уру»
тақырыбында дөңгелек үстел өтті.
Қазіргі таңда дамыту
ел мақсатында
процестерінің тоқтап қалуына әкелеДІ. Соттар мен прокурорлардың жүктемесінің молдығы сот төрелігін іске асырудың және қадағалау міндеттерін іске асырудың сапасына кері әсерін тигізеді. Бұл сот жүйесіне және прокуратура органдарына қатысгы негізсіз айыптау мен шағымдар санын арттыра түседі.
Атаулы мәселені шешу жолдарының бірі Медиацияны
бітімгершілік
қолдану арқылы процедурасының мүмкіндігін қолдану болып табылады.
Осылайша, 2012 жылы медиацияны қолдану нәтижесінде 150 азаматтық ісгер тоқтатылған болатын. Сондай ак, 2012 жылы соттармен бекітілген он мыңға жуық бейбіт келісім медиация пәні болуы мүмкін еді.
Түтастай алғанда, дәріс студенттер тарапынан қызығушылық тудырып.
прокуратура қызметкерлері мазмұнды жауап берген бірқатар қызықты сұрақтар қойылды.
азаматтық куқық және азаматтық ісжүргізу, еңбек кукығы кафедрасы
экономикасын инфрақұрылыммен инновациялық экспертизаның
қамтамасыз шешімі
ету;
бойынша жобаларды енгізу заман талабы болып кәсіпорынды қаржыландыру; өндіріске табылады. Инновациялық кәсіпкерліктің шығару. Бұл кезеңдерді талдай келе басты мақсаты - жаңа дәуірдің ғылымға ғылыми-технологиялық парк жұмысының негізделген, бәсекеге қабілетті өнімін тиімділігін бағалауға болады.
сериялықөндіру жәнеәлемдікстандарттар Еліміздегі қолға алынып отырған деңгейіндегі жоғары сұранысты жылдам инновациялық жобалардың кейбіреулері реттейтін кәсіпорындарды
Экономиканың негізгі
дамыту.
құраушысы бизнесті дамыту үшін жас ғалымдар мен сгуденттердің идеяларын жетілдіру және жүзеге асыру қажет. Осы және өзге де
дұрыс жүргізілмегендікген, кемшіліктер орын алуда. Ал ғылыми-технологиялық парк ұсынып отырған инновациялық кәсіпорынды құру кезеңдері бойынша тек жүйелі сараптау ғана емес, сондай-ақ тақырыптар қозғалған шарада
ир компанияларды қүру мәселелері сөз
Start- жобалардыңтолықтайжүзегеасырылуына мүмкіндік бар. Сонымен қатар ғылыми- болды. Кездесу барысында Ғылыми- технологиялық парк құрылған бизнес- технологиялык, парк ПОК, студенттер
қарым-катынасын жақсарту мақсатымен
инкубаторларға бизнесті дамыту үшін қаржылай және техникалық жәрдем әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың барлық іздеуге көмек көрсетеді.
факультеттеріне ашық есік күндерін өткізу жоспарланды. Сонымен қатар ғылыми- технологиялық паркінің инновациялық кәсіпорынды құру кезеңдері кеңінен
Бәсекеге к,абілетті елу елдің қатарына қосылу мақсатындағы • Қазак,стан экономикасын дамытуға септігін тигізетін тиімді инновациялық жобаларды талқыланды. Инновациялық кәсіпорынды табуға және жүзеге асыруға ғылыми құру кезеңдері студенттер мен
ғалымдардың ойлап тауып.
ӨЗ
оны
жас бизнес-идеяларын
жузеге асыруға дейінгі аралықты қамтиды. Атап өтсек, жобаны іштей және сырттай талдау;
ғылыми-техникалық кеңестің құптамасы;
келісімге отыру; жобаға қолдау көрсету, бухгалтерлік ілеспе: бизнес-жоспарды әзірлеу, салықтық есеп беру, есептік шотты ашу және жүргізу; заңдық ілеспе;
менеджерлік зерттеулер.
ілеспе: маркетингтік инвесторларды іздестіру;
технологиялык, парк өз үлесін қосатынына сеніммен қараута болады.
Ғылыми-технологиялық парк республика мен аумақтың экономика секторы арасында тиімді байланысты қамтамасыз
зерттеу
ете отырып, жұмыстарының
, ғылыми- нәтижелерін өндіріске жеткізуге мүмкіндік береді.
индустриалды-инновациялык, жүзеге асыруға белсенді қатысады.
дамуды
Сайран БАЯНДИНОВА
івото^стойчивого развития
2013-2022I В г. Астана состоялось знаменательное событие - форум по случаю инаугурации
І і
Международного десятилетия сближения культур (МДСК) на 2013-2022 г.г.,• провозглашенного Генеральной Ассамблеей ООН по инициативе Республики Казахстан.
ПИ
• INTERNATIONAL DECADE• forthe RAPPROCHEMENT OF CULTURES du RAPPROCHEMENT DES CULTURES
Совместно с ЮНЕСКО Казахстан собрал под сводами Дворца Независимости более 400 представителей международных политических, академических и деловых кругов. гражданского общества и молодежных организаций из 30 стран мира.
В составе делегации казахстанского отделения Международного комитета музеев (ИКОМ Казахстана), членом которого недавно стал музей КазНУ им.
аль-Фараби, мне посчастливилось стать участником этого мероприятия.
Участников форума приветствовали Председатель Национальной комиссии РК по делам ЮНЕСКО и ИСЕСКО, аким г. Астана И.Тасмагамбетов, министр иностранных дел РК Е.Идрисов, Генеральный директор ЮНЕСКО И.Бокова,
Альянса цивилизаций ООН
представитель Н. аль- Нассер. Они со всей ответственностью заявили, что сближение и диалог культур являются основным инструментом современного миростроительства, а опыт
Казахстана в области межнационального согласия следует рассматривать в качестве позитивного примера для других стран мира.
Яркими, многоплановыми
оптимистичными были
и выступления почетных гостей форума - докладчика ООН по праву на образование К. Сингха, генерального
латинской директора
секретаря культуры по
К.
внешним
вызовах глобализации, межконфессинального согласия
роли в процессе сближения культур и народов, значения образования и воспитания молодежи в построении культуры мира.
формировании нового гуманизма.
специального диплома о присвоении Алакол некому заповеднику статуса
Академии Мендеса, связям и сотрудничеству ИСЕСКО А. Ульд Баха, лауреата
литературе
Нобелевской 1986 года.
премии нигерийского
по писателя В. Шойинки, а также первых руководителей казахстанских министерств и представителей
организаций касались е
в нашей вопросов
международных стране.
поощрения Они
и укрепления межкультурного диалога и взаимопонимания на международном.
региональном и национальном уровнях, проблем мультикультурализма в современных обществах и главных
экологической культуры и глобальной этики в XXI веке.
С чувством гордости за свою альма матер, носящую имя Великого мыслителя Востока Абу Наср аль-Фараби, слушала я выступление Постоянного представителя РК при ЮНЕСКО О. Сулейменова. Он сказал: «диалог культур и цивилизаций имеет глубинные исторические корни, у истоков которых стоял аль-Фараби».
биосферного резервата ЮНЕСКО. Это другой немаловажный факт, открывающий перспективы для продвижения КазНУ по пути устойчивого развития, расширения сотрудничества с ЮНЕСКО и другими международными организациями.
Ведь университет уже приступил реализации инициатив РИО+20
к
Данный аргумент свидетельствует в пользу того, что проводимая коллективом университета работа по
наследия аль-Фараби
изучению и завершение экспозиции одноименного музея являются весьма актуальными.
Примечательно то, что в рамках форума состоялась церемония вручения
созданию и ресурсному обогащению регионального Хаба в Центральной Азии по устойчивому развитию, вовлечению молодежи в движение «Зеленый мост через поколения». Такая работа активно проводится на факультете географии и природопользования, которую подхватили другие факультеты и структурные подразделения университета.
Тамара ТАЖИБАЕВА, и.о. профессора кафедры энергоэкологии, директор музея университета
КазНУ вошел в топ-ЗОО лучших унілверсілтетов мира,
заняв S99 место в международном р»ейтинге Q9 |
К азак
УНИВЕКИТЕТ1 МАМАН МІНБЕРІ
at Орынтай СҮЛЕЙМЕНОВА,
химия ғылымдарының докторы, профессор:
«ЕЛIMІЗДЕГІ БАРЛЫҚ КЕНДЕРДІҢ ҚҰРАМЫ БЕЙОРГАНИКАЛЫК ЗАТТАРДАН ТҰРАДЫ.
СОНЫ ИГЕРУ БАРЛЫҚҒЫЛЫМ САЛАЛАРЫНЫҢ МІНДЕТІ БОЛУ КЕРЕК!»
- Бүгінде химия саласы дамып келеді.
Соның ішінде бейорганикалык, химияның ерекшелігі қандай?
Қазақстан Республикасының гидросферасының экологиялық жағдайын сипаттауға үлкен үлесін
жұмыаарымен айналысуда. уран, бор, күкірт к.ышқылдары, борқұрәмдас, қосты.
Осы
Химия ғылымының қоғамдағы
фосфорқұрамдас күрделі тьіңайтқыштар жұмыстармен қатар жоғары
- Әрине, химия ол - өмір, ол - коршаған орта, ол - материя, ол - зат. Өмірдің өзі түнып тұртан химия. Киген киімімізден. бастап ішетін таматымыз, сондай-ақ пайдаланып жүрген заттардың барлыты да химияның катысуымен алынады. Айналамыз түгел химия, кере к десеңіз, адам атзасының құрамы да химиядан түрады. Өмір бір орнында түрмайтыны белгілі.
Олай болса, химия да дамып отырады, бүгінгі кибернетика заманында химияның дамуының жолы да қарқындап өсіп отыр.
сапалы тыңайтқыштарды өңдеу максатында Қазақстанның табиғи фосфаттарын зерттеуге де үлкен көңіл аударды. Атап айтқанда, Бірімжановтың жетекшілігімен Қаратау және Ақтөбе кен орындарының фосфориттерін зерттеу жұмыстары жанданып, бүгінге дейін жалғасып келеді.
X. Д. Молдағалиев «Гетерогенді бор және фосфоры бар жүйелерді зерттеу» ғылыми жұмыстары жүргізілді. Зерттеу бор қышкылын
практикалык, мәселелерді, табиғат дамуы туралы материалдык, көзк,арастарды шешу мен жаңа заттар, дарі-дармек, энергия мен отынның жаңа көздерін табу, тағы басқа адамзат қажетіне керекті көптеген заттар алуда маңызы зор. Десек те, осы химия саласының зардаптары да жок, емес. Осы жайлы айта кетсеңіз?
осылардың біразы біздің Қазакстанда өндірілсе, біразының кен орындары ашьй- т жатыр. Санап жатса жетерлік.
- Шакірттеріңіздің ынтасы қандай? Қай шәкіртіңіздің жетістіктерін айта аласыз?
Ал бейорганикалык, химияның орны өте
тазалау, фосфор
кальциленген қышкылын
содамен шламдық бе йта ра пта н д ы руда
- Өте орынды сұрак. Бүгінде экология мәселесі ең бір жанды сұрақ болып тур.
ерекше. Ол барлық химия ғылымдарының кіріспесі, бастамасы деп айтсам қателеспеймін.
Элементар бөлшектерден басгап атом, молекула, зат, қосылыстар, күрделі қосылыстар, міне, осылардың барлыты - бейорганикалык химияның қарастыратын мәселелері. Мысалы:
оксидтер, гидрооксидтер, қышқылдар, түздар.
Одан әрі күрделіленіп, тыңайтқыштар, қара металлургия, түсті металлургия, т.б. айта берсе шексіз кете береді.
түзілген қатты фазалардың фазалық құрамын, натрий триполифосфатын алуда түзілген қатты фазалардың фазалық құрамын аныктаута арналтан.
Химиялык зауыттардың қоршатан
алпауыт өнім I органы
өнеркәсіптер шығаруымен
ластайтын <
) мен катар, өндіріс
Осы ғалым-педагопардың жолын бүгінде әрі қарай дамытып жалтастырып келе жатқан шәкірттерін айтпай кетуге болмайды.
Олар жалпы және бейорганикалық химия кафедрасының белсенді
ға л ы м - ұста зд а ры м ы з Н.
профессорлары, Н. Нұрахметов, - Бейорганикалык, химияның негізін
салушы қазак, ғалымдары жайлы да айта өтсеңіз?
-Бейорганикалық химияның нөгізін салушы қазак, ғалымдарын атайтын болсам, ең алдымен, Әбікен Бектұрұлы Бектұров, Батырбек Ахметұльі Бірімжанов, Сәтбек Тутанбекұлы Омаров, Хайролла Досжанұлы
М. Р. Танашева, Г С. Куанышева, М. М.
Бүркітбаев, А. Қ. Баешова С. МІ. Романова, Ә. Б. Бектұров атындаты химия институты директорының орынбасары Ө. Ж. Жүсіпбеков.
Бұл ғалымдар, ең алдымен, біздің Қазақ ұлттык университетіндегі химия факультетінің қалыптасып дамуына үлкен үлес косушылар.
Қазақ ұлттық академиясының корреспондент-мүшесі М. М. Бүркітбаевтың Молдағалиев, Мұк,ан Байпақбайүлы жетекшілігімен халықаралық маңызы зор
қалдықтары да жеткілікті. Бірақ бұл мәселе еш уақытта назардан тыс қалған емес. Өндірістік қалдықтарды қайта өңдеп оларды пай дата асырудың көптеген жолдарын қарастыратын, қалдықсыз технология саласында к,омак,ты- қомақты ғылыми зерттеу жобалары жүргізіліп жатыр. Дегенмен, кейде сондай жағдайлар болып жатады. Ол химияның зардабы емес қой. Ол химия өндіріс орындарының, өнеркәсіптерінің жіберіп алатын ақаулары деп айтуға болады. Техникалық қауіпсіздік қатаң сақталу керек, өнеркәсіп пен өндіріс орындарының басшылары бәрін жіті кадағалап, бір сәт естен шытармауы кажет. Дер кезінде жөндеулер, ескірген қүрылтылар мен механизмдерді жаңартып отыру т.с.с. жұмыстар үнемі жүргізіліп отырса, мұндай мәселелер туындамас еді деп ойлаймын.
Мұратбеков. Бұл ғалымдар, ең алдымен, біздің Қазак ұлттық университеттегі химия факультетінің қалыптасып дамуына үлкен үлес косқан. Олар жоғары оку орындары үшін химия окулыктарын казак тіліне аударумен айналысып, казақша оқулықтар жазды.
Ә. Бектүров Қаратау фосфоритінен әртүрлі фосфор тыңайтқыштарын алудың ғылыми негізін қалады. Фосфор косылыстары мен фосфор тыңайтқыштарын зерттеуде Ә.Б.
Бектуров және оның шәкірттері көп еңбек сіңірді.
«Радиохимия радиохимиясы»
және қоршаған тақырыбьінда
ортаның қомақты ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Профессор Н. Н. Нұрахметовтің
«Фосфор өндірісі қалдықтарының негізінде түзілетін пигменттерді синтездеу және физика-химиялык, зерттеу», «Қазақстан су қоймаларындаты тұз түзілу процесін және полигалит түзілу,
фосфориттен тұз,
Б.А. Бірімжанов Қазақстан Респу- бликасындағы табиғи туздарды іс жүзінде қол- дану жөніндегі көлемді зерттеулердің негізін салды, бұл зерттеулердің нәтижесінде отандық табиғи ресурстарды тиімді пайдаланудың ұтымды технологиялары ұсынылды.
Табити тұздарды іс жүзінде қолданудың қолданбалы зерттеулерін жүргізумен қатар ол континенталдық туздардың түп-тамырын зерттеу жөнінде өте ауқымды теориялык жұмыстарды жүргізді. Балкаш, Алакөл, сондай- ак 100 тұзды көлдің, 1 5 өзеннің және 39 өзен саталарының суларын зерттеу жөніндегі үлкен жұмыс нәтижесінде континенталдық тұз түзілу теориясын жасады, ал бұл еңбектер өз кезегінде
и
конденцацияланбаған күрделі тыңайтқыштар алудың физика-химиялық негіздерін зерттеу»,
«Амидқышқылдарды алудың негіздерін зерттеу» тылыми-зерттеу жұмыаары бойынша тылыми мектебі қалыптасқан.
Профессор М. Р. Танашеваның басшылығымен шәкірттері «Бейорганикалык кышкылдар, сілтілік және сілтілік жер металдар жүйелеріндегі фазалык және экстракциялык тепе-тендіктерді физика-химиялық талдау»
атты ғылыми-зерттеу жұмыстарын сара жолға қойған.
Профессор Г С. Куанышева өз шәкірттерімен
«Колданбалы мағынасы зор мономерлі және полимерлі түрдегі фосфорқұрамды қосылыаар мен материалдарды (тыңайткыштар, ингибиторлар, сорбентгер, шынылар, т.б.) алудың іргелі негіздері» атты ғылыми-зерттеу
- Бейорганикалык, химия периодтык, жүйедегі барлык, элементтер химиясын қамтиды. Органикалык, к,осылысгардың қасиеггврі бейорганикалык, қосылыстардан ерекше, ал элементорганикалык, к,осылыстар аралық орын алады. Бейорганикалық заттардан к,азіргі таңда к,андай заттар өндіріледі?
- Бейорганикалык заттар деп бөліп жарып айту керегі жоқ сияқты. Себебі барлык салада өндірілетін
бұйымдардың
заттардың, алты
қосылыстардың, шикізаты, құрамы бейорганикалык заттар болып табылады.
Қазақстанныңжер қойнауында Д.И. Менделеев кестесіндегі элементтердің барлығы жатыр той.
Біздің жеріміз өте бай. Отанымызда қаншама кен орындары бар. Ал барлык, кендердіңқұрамы бейорганикалык заттардан гурады. Соны игеру барлык ғылым салаларының міндеті.
К,азакстанда бейорганикалык заттардың өндірісі көптеп саналады. Мысалы, барлық өндіріліп жатқан металдар бейорганикалық заттарға жатады. Балқаш, Жезқазтан, Өскемен, Павлодар, Майқайың, Ақтөбе, Жамбыл, Индер т.б. калаларында ірі-ірі өндіріс орындары бар. Алтын, мыс. мырыш, алюминий, марганец, магний, титан, корғасын, хром.
-Шәкірттердің барлығының ынтасы бірдей емес. «Білімге құштар, осыны білсем-ау», - деген студенттермен жұмыс жасау бір ғанибет.
Ал солармен қатар, сабаққа енжар, тек сабаққа келіп, реті келсе келмей қалып, әйтеуір бір дипломды колға түсірсем дейтін студенттерді көргенде көңілің кулазып калады. Мұндай жағдайлар соңғы кездері кездесіп жүргенін жасырмаймын.
Шәкіртті бір ұстаз ғана оқытпайды ғой.
Сондықтан, мен айтар болсам, біздің жалпы және бейорганикалык химия кафедрасын бітірген шәкірттеріміз Отанымыздың түкпір- түкпірінде. сондай-ак, алыс және жақын шетелдерде қызмет етуде.
- Сіз химияның жаңа терминологиясын аріптестеріңізбен бірге жасап жатыр екенсіз.
Жаңа к,андай?
терминологияның ерекшеліктері
-Иә, қазір сондай мәселемен айналысып жатканымыз рас. ҚР терминология комитетінің тапсырысымен тек химиктер тана емес, бүкіл ғылым саласыайналысыпжатыр. Бұлжұмыстың бүрынғыдан өзгешелігі - химия, биология, медицина, экология және дене тәрбиесі тылымдары бойынша ортак бірізділенген қазакша терминдер жасау. Бұл бір өте курдел*
жұмыс болып тұр.
Сондай-ақ бұрынырақ шыққан 33 томдық сөздіктің 13-ші томына кіретін химия ғылымдары бойынша сөздікте 5000 сөз болған, ал енді жаңадан шығатын сөздікте сөз қоры едәуір көп болмақ. Химия бойынша терминдермен айналысып отырған топтың жетекшісі жалпы және бейорганикалык химия кафедрасының профессоры, химия ғылымдарының докторы Н. Н. Нұрахметов, ал топтың мүшелері - химия ғылымдарының докторы, профессор Ә. Қ. Қоқанбаев, химия ғылымдарының докторы. профессор Г Ш.
Бурашева, химия ғылымдарының кандидаты, доцент ГЛ. Бадабамова, химия тылымдарының кандидаты. доцент Ж. Ешова, химия тылымдарының кандидаты, ата оқытушы Б.
Діністанова және мен де осы іске белсенді қызмететудеміз.
- Сухбаттаск,аныңызға рахмет!
Сухабатты жүргізген Досжан БАЛАБЕКҮЛЫ
Журналистика факультетінде Халықаралық демократия күніне орай |
«Демократия үшін медиаүндеулер» атты дөңгелек үстел етеді
Ьмммвммммммиомтмойім
УНИВЕРСИТЕТ1 АИНАЛАҢДЫ НҰРЛАНДЫР
■ 22
ҚЫРКҮЙЕК - ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫК.ТАРЫНЫҢ ТІЛДЕРІ КҮНІ
ТіліміЗАЩ
- т 1 арихьі^рең
'.-J'--' ' ЧИІСЖ- ■Ұлттың ең бірінші тірегі - тіл. Егер тілі )йылса, онда халык, та жойылар еді.
Ал сол тілді жойылудан сақтау - ұлттың міндеті.
«Мен - өскен ойпаңжерге аласа ағаш.
Емеспін жемісі көп тамаша ағаш, Қалғанша жарты жаңқам мен сенікі Пайдалан шаруаңа жараса, алаш».
де оқи түсуіміз керек. Өйткені, онда бізді болашаққа жетелейтін, рух беретін күш бар.
Қазак, деп өткен тағы бір жан - М.
Дулатов еді. Сол кездегі байлардың озбырлығы мен ұлылардың пікірлері
Қазақ тілі - мемлекеттік тіл. Тұтас тарихын алып қарастырсақ, бүгін я кеше пайда болған тілдердін, тобынан емес.
Тіліміздің сан ғасырлык, тарихы бар.
Бұлай дейтініміз ұлттық тіліміз ғасырлар
болатын. Латын әліпбиінін, тиімділігін о баста көре білген А.Байтұрсынов, Қ.
Жұбанов бастаған тілші ғалымдар ұлты үшін аянып қалмады. Осы тұста қазақ бойы ұрпақтан-ұрпаққа сабақтасып
-дегөн Міржақып Дулатов секілді
Міржақыптың ұлтжандылығын
санасын оята
кеңейтіп.
түседі. М.
күні бүгінге дейін жалғасып келе жатыр.
Қазақ тілі көне бастауын әр кездегі елі, ұлты, қазағы үшін бар өмірін сарп
еткен, өмірін тек халқына, Отанына арнаған небір арыстар бұл дүниеден өткен. Олардың қатарында Мағжан Жұмабаев, Ахмет Байтұрсынов, Шәкәрім Құдайбердиев, Міржақып Дулатов, Жүсіпбек Аймауытовтар бар. Бұлар қазахтың ұлтын сүйген қаймақтары еді.
Бү^ "je олардың шығармалары мектеп ок,улықтарына енгізіліп, жарыққа шықты.
Дулатовтын, қазақтың санасын ашқан, ұйқысынан оятқан «Оян, қазақ!» атты өлеңі, оның ақындық даңқын қазақ арасына кеңінен жайды.
Иә, сол аумалы-төкпелі заманның өзінде «қазак,» деп кеуде қағып шыққан, артына өшпес із қалдырған азаматтарды к,астерлеп құрметтеу - біздің парызымыз.
Осындай азаматтарымыздың тұншығып жатқан еңбектерінің кен, тыныс ала
түркі жазулары ескерткіштерінен Талас, Орхон-Енисей, сондай-ақ кешегі орта ғасырлардағы Ж.Баласағүнның
«Құтты білік», М.Қашқаридың «Диуани лұғат-ат түрік», А.Йгүнекидің "һибатул һақайық», Қ.А. Ясауидін, «Диуани
Біз, соңғы буын,
жариялана бастауы тәуелсіздігіміздің
хикмет» еңбектерінен бастау алса. Алтын орда, Шағатай және Қыпшак, дәуіріндегі еңбектерде бүгінгі тілдің сараланып жетілу жолы анык, көріне бастайды.
ұлы тұлғалардың шығармаларына бас қойып, бойымызға
"Діріп келеміз. Шығармаларын оқи эірып, зиялылардың өмір жолынан ұлтжандылар, ұлтшылдар деп қудаланса да, небір азапты көрсе де, қазағы үшін бәріне шыдаған, бәріне төзген айбатты, қайрапы мінездерін үлгі етеміз. Ұлы Абай да қайтсем қазақты оятып, санасына саңылау құям деп мыңмен жалғыз алысса, бұл арыстар да ұлы Абайдың жолын қуған. Ахмет - тіл құрыса, улт құритынын ойлап, қазак, тілін өркендетуге бар күшін ._салды. Ғалымның «Тіл құралы», «Әдебиет
танытқыш» еңбектері жоғарыдағы сөзіміздің дәлелі. Ахмет өзінің соңынан.
кейінгі ұрпаққа бізге мол
арқасы десек, артық айтқандық емес.
«Туған тілім - тірлігімнің айғағы, Тілім болса айтылар сыр ойдағы Өссе тілім, мен де бірге өсемін
Өшсетілім, мен дебіргеөшемін», - деп Ә.Тәжібаев айтпақшы тіліміз өшсе, онда ұлтымыздың өшкені.
Ұлтын, Отанын, тілін, дінін сүйген адам өз елін, туған жерін, халқын ешқашан да сатпайды. Сондықтанда ата-бабаларымыз аңсап келген тәуелсіздігімізді сақтау үшін өз тілімізді биікке көтеру - өз қолымызда.
Ең әуелі өзіміз қазақ тілінде сөйлегенде ғана оның тасы өрге домалары анық.
Содан кейін өзге ұлттың қазақ тілінде сөйлеуіне жол ашылады.
Кешегі халық
қазақ хандығы тұсындағы ауыз әдебиетінің сарқылмас қайнары жыраулар поэзиясының өзі асыл мұрамызга құйылған бұлак, десе болғандай. Ал, қазіргі әдеби тілдің негізін XIX ғасырдың II жартысында ақын. ағартушы, ұлы ойшыл, дара тұлғаларымыз Абай, Ыбырай, Шоқандар нықтап қалап кеткен болатын. Десе де сол тарихи кезеңдер арасында қазақ халқы талай-талай зұлмат замандарды.
зиялыларының, дәлдеп айтқанда, алаш алыптарының негізгі еңбектері Ташкент, Орынбор, Қазан баспаларынан үстін-үстін шығып жатты. Жаппай саяси қуғын-сүргін бәсеңдеген тұста, яғни 1940 жылы қазақ жеріне орыс графикасы енгізілді. Қалай айтқанда да қазақ тілі қиын кезендерді, түрлі алфавиттік ауысуларды бастан кешірсе де дәстүрлі, тұрақты қатаң тілдік нормасы бар екенін көрсетіп қана қоймай, халықтықтілденұлттықдеңгейгекөтеріліп, түпкі түрін сақтаған байырғы тіл екенін дәл�
