News o f the National A cadem y o f ciences o f the Republic o f Kazakhstan N E W S
OF THE NATIONAL ACADEM Y OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN SER IE S O F SO C IA L AND H U M AN SC IEN C ES
ISSN 2224-5294 https://doi.org/10.32014/2020.2224-5294.66
Volume 3, Num ber 331 (2020), 64 - 69 ЭОЖ 82-94:894.342:37(574)
МРНТИ:17.07:
А. 0 т е г е н о в а , F. Т уякб аев
Коркыт Ата атындагы Кызылорда мемлекеттiк университетi, Кызылорда, Казахстан.
E-mail: Ata. [email protected]; [email protected]
М ¥ К ^ А Л И МАЦАТАЕВ КYНДЕЛIКТЕРIНДЕГI К0Щ Л-ОТЙ СЕЗ1МДЕР1
Аннотация. КYнделiк - казак эдебиеттану гылымында аз зерттелген такырыптын бiрi. Белгiлi енер адамдары мен мемлекет, когам кайраткерлерiнiн кYнделiк жазуы б^рыннан бар YPДiс. Бiрак осындай т^лгалардын кYнделiк жазбалары эдебиеттану гылымынын аясында зерттелiп, онын жанрлык, стилдiк ерекшелiктерi талданып, эдеби жанр ретiнде ез багасын ала алмай келедi.
Макалада акындык талантымен танылган М. Макатаевтын кYнделiктерi туралы сез болады. ^ н д ел ж - жазбалар акыннын лирикалык елендерiмен бiрт¥гас карастырыла отырып, олардын арасындагы байланыс зерделенедi.
Сондай-ак акын кYнделiктерiнiн жазылган уакыт кезенi, кYнделiк-жазбадаFы автордын кещл-куш, когамдык ортага деген кезкарасы сараланган. КYнделiк-жазбалар шартты тYPде такырыптарга жктелген.
ТYЙiн сездер: кYнделiк, жанр, лирика, ой агысы, такырып, шыгармашылык лаборатория, ш ш монолог, эдеби эдiс.
в н е р адамдары мен галымдардын, саяхатшылар мен мемлекет баскарган когам кайраткерлершщ ^ н д е л ш жазуы - эдеби YДерiсте б^рыннан бар YPДiс. КYнделiк - ем1рл1к тэж1рибе мен кезкарастын, таным мен к е щ л - ^ й сезiмдерiнiн нэтижесiнде емiрге келетш жанр.
Кебiне кYнделiкте автордын ез емiрi немесе емiр CYрген когамы, онын ойы мен киялы, дYниетанымы мен философиясы баяндалады. Мемуарлык жанрдын б1р тYрi ретiнде кYнделiк - жазушынын, галым не саяхатшынын ез кезiмен керiп-бiлген жайларын есте сактау Yшiн жазылатын шыгарма. КYнделiкке тэн касиет деректiлiктiн, шынайылыктын басым болуында.
Эдебиеттанушы галымдардын кYнделiктi суреткердiн шыгармашылык лабораториясы аясында, тарих зерттеушiлерiнiн ^ н д е л ш т дереккез ретiнде карастыруы да осыдан. «КYнделiк автордын бYгiнгi кYнiмен байланысты. Ал естелiк еткен кYндi еске тYсiру аркылы жазылады. Ягни, естелшке караганда кYнделiкте нактылык, шынайлык басым. Сонымен бiрге автордын iшкi к е щ л -^ ш анык керiнедi. КYнделiктiн естелiкке караганда е р е к ш е л т де осында», - деген галым m ^ i кYнделiктiн жанрлык е р е к ш ел т м е н коса, онын автордын жандYниесiмен, ш ю сезiмiмен, кенiл-кYЙiмен байланысты екендiгiн керсетедi [1, 137-143]. вн ер адамдарынын, сонын iшiнде акын- жазушылардын кYнделiк жазуы да ^ н д е л ш т щ осы касиетiне байланысты болуы керек.
Эдеби YДерiсте акындык талантымен танылган М. Макатаев тек елен, поэмалар гана жазып коймай, прозага да батыл калам сштеп, керкем аудармалар да жасаган. Акыннын 1991 жылы шыккан «КYнделiк» атты енбегi шыгармашылыгынын кыр-сырын ашып, оларды окырманнын жан- жакты ^гынуына Yлкен септiгiн тигiзедi. Сондай-ак, онын жары - Л. Эзiмжанкызы мен О. Аскардын к¥растырумен шыккан М. М акатаев шыгармаларынын терт томдык толык жинагына да кYнделiктерi енген.
«Эдебиеттануда езш дш орны бар мэдени-психологиялык багыттын баскалардан басты ерекшелiгi - жазушынын шыгармашылык, элеуметпк-тэж1рибесшен герi онын жеке басынын касиеттерiне кебiрек назар аударатындыгында жатыр. Каламгердщ мшез-к¥лкы, емiрлiк
тэжiрибесi, б ш м - б ш п , мэдени дэстурге катысы, коршаган эдеби-мэдени ортасыныц ахуалы да м э^н д е езiндiк керiнiс табады...
Казак эдебие^нде кеп сез болмаган акындык прозаны, ягни М. Жумабаев, Ж. Аймауытов, Ж. Нэжiмеденов, М. М акатаев сиякты каламгердщ эцгiме, повестерiн осы тургыдан талдау, олардыц ерекшелiгiн тап басып керсетуге себi тиетiндей [2.21]», - деген талым m ^ i М. Макатаев кYнделiктерi туралы зерггеудiц багыт-багдарын айкындап беретiндей. Ендеше акынныц кYнделiк жазбаларын оныц iшкi жан-дYниесiмен, коршаган ортага деген кезкарасымен, ой-агысымен байланыстыра зерттеу нэтижелi болмак. 0йткенi кYнделiк - суреткер сезiмi мен iшкi дуниесш щ керiнiсi.
Бiзге жеткен акын кунделштерш жан-жакты зерттеген галым С. Э бш ованы ц ецбектерiне суйенсек, оныц кYнделiк жазуга деген эуестiгi 1952 жылдыц кузшен басталган [3]. Соцгы жазбасы акынныц кайтыс болуынан б1р ай бурын - 1976 жылдыц 28 акпанында жазылган. 0кiнiш ке орай, жазбалары ете аз. Егер акынныц артында калган колжазбалары толык сакталып, курастырушылар тарапынан калып коймаса 1952-1953 жылдары жазылган уш жазбадан кейiн арага 20 жыл салып 1972 жылы жалгастырган сыцайлы. Басында кYнделiк казак тш н д е жургiзiлген, кейiн орыс тiлiнде жазуды эдетке айналдырган.
Акынныц 1952 жылгы карашаныц 3 нен 4-не караган тYнi тацгы сагат алтыда жазган жазбасы кецiл аударуга турарлык. 0 з i «Тус» деген ат койып, жазган уакытын дэл керсеткен: «Баягы м енщ т озган y^m.
...Анам, А нам ! Жет1 цат ж ер аст ы нда ж ат сац да б ы т от ы рсы ц-ау! Кеш1р, ана, вм1рде кврген ж ацсы лы ц пен ж ам анды гы м ойы мнан ум ы т болганымен, дзн тергп т ам ацт анды рган сен ойы м нан цалай ум ы т боларсыц?
Апат айы м , нет кен айбынды, зор едщ ! А лцабы нан алт ы ны н ацт ары п алы п ж ат цан асцар т ау де сет м ен т ецдесе алм айды ! Сен эрцаш ан бшксщ, зорсы ц! Олай болуга хацы ц да бар», - дейдi [4, 358]. Yзiндiден акынныц жан куйзелга, анасына деген сагынышы анык керш едь Жалпы кунделш жанрыныц е р е к ш е л т де осында. Есiмiзге акынныц «Шеше, сен бакыттысыц» елещ ер ш а з оралады:
Шеше, Сен бакыттысыц, Жыламагын!
Жай тусш жатканда да куламадыц Тэщрщнен мен ед1м гой сураганыц Сондыктан жыламагын, жыламагын!
Мен сенщ каныкпын гой кез жасыца 0з1м кепш тот басып, тозбасыма.
Ек1 жыр жазсам саган б1рш арнап «Ана»
деп жаздым ылги сез басына [5, 114].
Акынныц керген тусш щ эсерiнен туган елец жолдары сиякты сезiмде боласыц. Тштен, кYнделiк-жазбаныц поэзиядагы кешiрмесi iспеггi. Калай болганда да, екi шыгарманыц у н д е с т т , ой агысы кецiл аудартпай коймайды. Екiншi мэселе, «Тус» аттас елецнщ жазылуы. Эрине, акын шыгармаларыныц арасында мундай елецнiц кездесуi кездейсоктык деп карауымызга да болар едi.
Бiрак кYнделiктегi «Оянсам тYсiм, тац атты» деген жолдардыц аталган елец жолдарында кездесуi осы кYнгi жазылган кунделш жазбасы мен аталган елецнiц емiрге келуiнде 0iP байланыстыц бар е к е н д т н е кез жеткiзедi.
Суреткердiц керкем шыгарма жазу Yстiнде эртYрлi эдiс-тэсiлдердi колдануы шыгармашылык зацдылык. Кей каламгерлер болашак ютабына кажет болар деген оймен жYЙелi турде кунделiк жазып журедь Мэселен, казак эдебиетiнiц классигi Fабит МYсiрепов жазушылык жумысына кажеггi материалдарды койын дэптерiне тYртiп, кYнделiк жазып отыратын болган. Жалпы акын- жазушылардыц шыгармашылык лабораториясын зерделей караганда кунделштщ, естелiктiц нэтижесiнде жазылган керкем шыгармаларды кеп кездестiруiмiзге болады. Э. Нуршайыковтыц, Т.
Эбдiктiц бiрнеше шыгармасы алгашында кYнделiк кYЙiнде жазылып, кейiн керкем прозага айналган. Сол сиякты А. Бактыгерееваныц кейбiр лирикалык елендерiнiц негiзiнде де акын кYнделiгiнiц сырлары жатыр. Ендеше, М. М акатаевтыц «Тус» елещ нщ емiрге келуiн акын кYнделiгiмен байланыстыра карауымызга н еп з жок емес.
65
News o f the National A cadem y o f ciences o f the Republic o f Kazakhstan Байкадым баяу кан акты, Жабыркау жылы жYректен, Оянсам, тYсiм, тан атты,
Сейiлдiм сонда тYнектен [6, 104].
К ерш отырFанымыздай, кYнделiк жазбасы мен елен жолдарындаFы лирикалык кешпкердщ imra сез1м1, кeнiл-кYЙi б1р-б1р1не жакын. Тштен е п з деп айтуымызFа болады. «КYнделiк автордын кYнделiктi eмiрiндегi о к ^ а л ар д а н туйген ой-сезiмдерiнiн нэтижесi, ой аFысы жэне коршаFан ортадан алFан эсерш щ кeрiнiсi», - деген [7, 18] тужырым биiгiнен карар болсак, акыннын жоFарыдаFы кунделiк жазбасы мен елен жолдарындаFы тутастык кунделiктi eмiрден туйген ой- сезiмдерiнiн эсерi екендiгiн кeруiмiзге болады.
МукаFали «М ен Ym iH dYHuern^ цорлы гы - адам айы бы н 6em ine басу, оныц наш арлы гы н дэлелдеу...» дей келе, кYнделiк жазбаларында eзiмшiлдiк, мактаншактык, данFOЙлык сиякты адамгершiлiк каFидасына жат мшез-кулыктарды сынап, eмiрдегi келенсiз жайларды каFаз бетiне ашына тусiрiп отырFан. Эзi барынша ашык, тiкмiнез, адалдык пен эдiлдiктi ту етiп у с т л а н акыннын eмiрдегi, коFамдаFы, коршаFан ортасындаFы мундай жаFдайларFа тeзбеуi де зандылык.
Автордын eмiрдегi ез болмысы, карапайым табиFаты, шындыкты букпесiз айтатындыFы
^ ^ д е л ^ е р т е н анык кeрiнедi. «Бойы нда 6ip т амш ы т алант ы ж оц бола тура, т алант т ы эдебиет ш ш ердщ цат ары нда т ургы сы келгендер ацы м ац емес, в з ш ы гарм аш ы лы гы н бYгiнгi кунм ен ж эне взт щ уранды пат риот изм iм eн влш ейт т , свйт е турып, эдебиет т е цалгы сы келет т дер - ацымац. ¥ятсыздар, олар т алант т ы ц орны н баса цою га дап-дайы н ж эне ойлап царацызшы,
«орны н басады да». О ры нга от ы рады да, т алант т арды ц Yст iнeн буйы ра бастайды. О, цандай к у й т ш т И Одан вт кен куШ тш болмайды.... » [4, 380-381].
ТаFы бiрде: «27 цацт ар 1974 ж. А цы нды ц тагдырым, царгы с ат сы н сет. М е т цорш аган орт а Yш м эрт е царгы с ат сы н сет ! М е н ж аны ммен, Ж Yрeгiммeн бершген, сенген, ж ацсы дан Yмiт т eнгeн ортам. Qзiмдi т вмендет кен, м аган цайгы м ен циналы ст ан взге еш т еце экелмеген кYндeрдi баст ан вт керудем т . Ж ер бет т де м енен вт кен бацы т сы з адам ж оц eкeндiгiнe eндi гана к взiм ж eт т i» [4, 370], - дейдь
ПоэзиядаFы лирикалык кейiпкердi - автор-акыннын керкем «епзЬ> деп танысак, ^ н д е л ^ т е автордын езь Д.М. Поляк п ш рш ш е, авторлык рефлексия, шындыкка курылу, психологиялык с еш м д ш к сиякты факторлар ^ н д е л ^ т е аета шы^ады [8]. Автор мен окырман арасында делдалдын болмауы, олардын арасындаFы кашыктыкты кыскартады: окырман ^ в д е л ^ авторынын ашык жанына енедi, eткеннiн катысушысы жэне куэгерi болып табылады. Осынын айкын кeрiнiсiн МукаFали кунделiктерiнен кeрiп, сезше аламыз. Окырманын бей-жай калдырмайтын ^ в д е л ^ т е и жазбалар акыннын психологиялык жай-куйiнен хабар бередк «Д уш пандары м т оцт аусы з ш абуы лдауда. О лар м е н цурт ы п ж iбeругe дайын. Е гер ю м де ю м бiрeуiнe цару берт «оны ат десе»,-цолы цалт ы рамай сол м езет т е м е н влт iругe дайын: м е н - адам зат т ы CYйeтiн, еш ю м ге цаст ыц ж асам аган» [4, 379], - деген жолдар ез заманындаFы акыннын ^ й з е л ю мен ^ ш и ш т , муны мен сырын анык керсетедь
МукаFали тек мун мен каЙFынын акыны тана емес, кейде кемершен асып-тасып шалкиды, ж герленед^ таFдырымен, коFаммен алыса тусуге дайын турады. Бул онын адам р е ^ н д е п мiнезi Fана емес, акындык шалкар шабыты, eнердiн кудiретi. Акын-философтын, акын-патриоттын осындай сэттерi онын жазбаларынан да керш ю тапкан. ТуFан жерге, ез халкына деген махаббаты шексiз акын: «О йлап отырсам, м енде бiр арм ан бар екен. Ол - цалайда халцы м а ж агыну, ун а у соган. Тек соган гана ж асы рм ай ш ы ны м ды айт сам деп eдiм. Халцы м, Yнiмдi цалай ж ет ю зем саган?... 22 ф евраль 1973 ж ы л» [4, 361], - деп тебiренедi. Ал осы бiр жiгерлi тебiренiс елещне еш айныFысыз кешкен:
Элен - менщ бар тынысым,
Жаксы сез1м- жаны ип халкым ушiн [9, 139-140].
М акатаев кунделiктерiнде болFан окиFаларды кунбе-кун беретiн жазбалар кездеседь В.В. Федотова «Казiргi кезде автодерекпк эдебиеттердi зерттеу жуйелi Yрдiс алып келедi. Деректi эдебиеттi зерттеудщ эдiснамасындаFы «шындык», «ойдан шыFару», «дерек» жэне «керкем шыFарма» уFымдарын осы мэселе аясында карастырып келедi» [10, 3] десе, А. Громова: «Казiргi
эдебиеттану гылымынын алдындагы бiрiншi жэне ен басты мэселе эдеби материалдардын негiзiнде деректi керкем эдебиеттщ жанрлык ерекшелiгiн зерделеу» [11], - дейдь Fалымдар пiкiрi эдебиеттану гылымы Yшiн естелiк, кYнделiк, хат сиякты деректi эдеби жанрлардын к¥ВДылыгын жэне оны зерттеу мен зерделеудiн каж етпгш керсетедi. Осы т^ргыдан карасак, М^кагали кYнделiктерi сол кезендегi эдеби YДерiстiн, акын-жазушылар арасындагы карым-катынастын, когамнын енерге, енер иелерше деген кезкарас-^станымынын шынайы керiнiсi дер едiк.
Макатаев кYнделiктерi акын емiрiнiн эртYрлi кырларын, онын ойлары мен сезiмдерiн, iшкi дYниесiндегi психологиялык иiрiмдерiн тап басып керсетед^ Ягни, адами бiтiм-болмысынын, емiрлiк ^станымы мен кезкарасынын, iшкi сезiм-кYЙiнiн шынайы керш ер т^сы кYнделiктерi.
вм iрден етер алдында жазган кYнделiк жазбалардын бiрiнде:
«Егер цайсыб1р кезде, кейб1реуд1 м е т ц eMipiM, м ет ц ш ы гарм аш ы лы гы м щызыщтырса, айт ары м:
М е т ц щымбатты дост ары м ! Е гер сендер ш ы ны мен м енщ вм iрбаяны м ды , ш ы гарм аш ы лы гы м ды зерт т ем ек болсацдар, онда м ен не ж азсам, соны ц бэрт тYгел ощып ш ы гуды ум ы т пагайсы цдар. 14 ф евраль 1976 ж .» [4, 393], - деп жазган екен. Б^л менщ шыным да, сырым да, емiрiм де, шыгармашылыгым да ез жазбаларымда дегеш болса керек.
М. Макатаевтын кYнделiктегi жазбалары емiрдiн езш ен ойып алган акындык киял мен азаматтык ^станымнын жемюь Сондыктан да оларда салмакты ой, саликалы пiкiрлер жатады.
Тiптен казiр кептiн аузында жYрген, шыгармашылык YДерiсте жиi колданатын накыл сезге айналып кеткендерi де бар. «П оэзия м ахабат т ан басталып, парасат пен аящталуы т иiст i ...» [4, 360], «П оэзия - гылым. «...» А д а м сезiмiн жан-жащты зерт т ейт т ЩYдiрет болса, ол т ек - поэзия» [4, 362], «... поэзия ж урналист ика емес, ал ащын дабы ра т угы зат ы н ж агдайларга Ж Yгiре берет т ж урналист емес, алт ы нм ен киiндiрiп щойган щацща CYйек т абы лганы Yш iн гана поэзия ж азуга бола м а?!» [4, 377], - деген ойлары эдебиеттщ, сонын ш ш д е поэзиянын кетерер жYгiн, айтар ойын салмактайды. в з i «мен эдебиет сыншысы ем е с тн » , - дегешмен, жогарыдагы ойлары сез енерш щ кыры мен сырын анык керсететш сыншылдык ойлар.
Акыннын шыгармашылык лабораториясын зерттеушi Yшiн керектi к¥нды деректер де осында:
«БYгiн, 1974 ж ы лгы 27 январьда, бiр отырганда, Yзiлiссiз, бiрде-бiр т Yзет усiз т ацерт ецгi 10-нан тYнгi 12-ге деш н «Чили - ш уагы м м ет ц !» ат т ы поэм а ж азылды. 2 7 январь 1974 ж ы л.» [4, 370],
«Адам дарды тYсiне отырып, оларды ц да м ет т Yсiнгенiн щалаймын. М е т ц б ую л поэзиям ны ц мэт , мiне, осы. П оэзия - м ен Yшiн ж аны м ны ц шырылы. Басща еш т еце де емес...» [4, 387], «М ен влецдi Yзiп-жулщып, орайы келгенде, кезi келген ж ерде ж азуга эдет т енбегем. Жощ! П о э зи я - ж ан булщынысы. Булщыныс пайда болганда, щаламнан щол Yзбей от ы ру керек. Ш мт ц щайтетiнiн щайдан бшешн, м ен взiм ш абы т т ы ц б ую л св л т сы гы п алып, щур CYлдерiн щалдырганша орны м нан т урмаймы н. А уруды ц ат ы ауру, бiращ ж ум ы с вт е жащсы iстелдi. К ейде ол (шыгармашылыщ) м е н б ую л сырщатымнан сауыщтырып ж iбередi» [4, 392], - деген сездерi акыннын шыгармашылык г^мырынан сыр шертер к¥ВДы деректер екеш сезшз.
^ н д е л ш жазушы езш щ ш ю сезiмiн, ешюмге айтпас сырын ак кагаз бетше тYсiредi. Осы жагынан келген ^н д елш -ж азбан ы н ш ю монологпен табигаты жакын е к е н д т н е де назар аударуымыз кажет. 1ш к монолог - кешпкердщ ш ю ойы, езше езi карата айтылган арнауы. Кещ л-
^ й сырын бiлдiретiн, эмоциялык эсердi байкататын керкемдiк к¥ралдардын бiр тYрi екенiн ескерсек, осы керкемдш к¥ралдын кYнделiкпен байланысы, жакындыгы айкындала тYседi.
Макатаев поэзиясы Пушкин, Абай, Блок поэзиясы сиякты, м энп жана жэне кез келген гасыр окырманы Yшiн жанашылдык десек, онын каламынан туган кYнделiк жазбалары да окырман Yшiн аса тартымды, айтары мол акикат сездер. Ал гылым Yшiн тын, езектi такырып.
А. Отегенова, Г. Туякбаев
Кызылординский государственный университет имени Коркыт Ата, Кызылорда, Казахстан ЧУВСТВА, ВЫРАЖЕННЫЕ М.МАКАТАЕВЫМ В ЕГО ДНЕВНИКОВЫХ ЗАПИСЯХ
Аннотация. Дневниковые записи - одна из малоизученных тем в казахской литературоведческой науке.
Известно, что многие представители искусства, государственные, общественные деятели ведут дневниковые 67
News o f the National A cadem y o f ciences o f the Republic o f Kazakhstan
записи. Однако эти произведения ещё не могут получить свою оценку как жанр литературы; необходимо анализировать их жанровые, стилистические особенности в рамках литературоведческой науки.
Объектом исследования в данной статье являются дневниковые записи талантливого поэта М. Макатаева. Записи поэта изучаются в единстве с его лирическими стихами, устанавливается их взаимосвязь.
Также в статье анализируется период, в который велись записи, настроение автора, его отношение к явлениям в обществе того времени. Дневниковые записи поэта условно распределены по тематическим группам.
Основной причиной, по которой мы обратились к дневникам М. Макатаева, является их теоретическая познавательность и практическая ценность. Записи в дневниках поэта отображают разные стороны его жизни, мысли, чувства, психологические водовороты его внутреннего мира. Дневниковые записи М.
Макатаева являются результатом его поэтической фантазии и гражданской позиции, основанной на самой жизни. Поэтому в них заложены глубокие мысли, серьезные выводы.
В статье приведены примеры часто используемых в творческом процессе афоризмов, слов-наставлений, которые сейчас знакомы многим.
В дневниках М. Макатаева встречаются описания событий с указанием точных дат. Записи поэта изучаются во взаимосвязи с его внутренним миром, взглядами на окружающую среду, течением его мыслей.
Дневник - это отражение чувств и внутреннего мира поэта.
Еще раз отметим, что в дневниковых записях М. Макатаева нас привлекли их теоретическая познавательность и практическая ценность. Они являются «источником, вспомогательным материалом в изучении биографии писателя и историко-литературных проблем».
Поэзия М. Макатаева, так же как поэзия Пушкина, Абая, Блока, всегда актуальна, она представляется новаторской читателю любого века. И его дневниковые записи, в которых показана правда жизни, также привлекают читателей.
Для науки это малоизученная, актуальная тема. В дневниковых записях Макатаева содержится богатый материал о его друзьях, коллегах. Он откровенно высказывает свое мнение о социальных, политических, исторических, общественных проблемах, имевших место в советский период.
Записи поэта отражают все существо поэта, простоту его натуры.
И именно эти качества влияют на достоверность записей, объективную позицию их автора.
Ключевые слова: дневник, жанр, лирика, течение мысли, тема, творческая лаборатория, внутренний монолог, литературный метод.
A. Otegenova, G. Tuyakbaev
Kyzylorda State University after Korkyt Ata, Kyzylorda, Kazakhstan FEELINGS EXPRESSED BY M. MAKATAYEV IN HIS DIARY ENTRIES
Abstract. Diary entries are one of the understudied topics in the Kazakh literary science. It is known that many representatives of art, state and public figures make diary entries. However, these works can not be evaluated yet as a genre of literature; it is necessary to analyze their genre, stylistic features within the literary science.
In this article the target of research is the diary entries of the talented poet M. Makatayev. The entries of the poet are studied in conjunction with his lyrical poems, and their relationship is established.
Also in the article is analyzed the period in which the records were made, the author's mood, and his attitude to the phenomena in the society of that time. The diary entries of the poet are contingently distributed into the thematic groups.
The main matter, why we referred to the diaries of M. Makatayev, is their theoretical cognition and practical value. Entries in the diaries of poet reflect different parts of his life, thoughts, feelings, psychological vortex of his inward.
Diary entries of M.Makatayev is a results of his poetic fantasies and civic position based on life itself.
Therefore, they contain deep thoughts and serious conclusions.
There are given illustrations of frequently used in creation aphorisms, guidance words, which are well known nowadays
In the diaries of Makatayev described events with indication of exact dates. Entries of poet are studied in conjunction with his inward, views of environment, flow of his thoughts.
Diary is mirror of poet’s feelings and inward.
Once again, we note that in the diary entries of M. Makatayev, we were attracted by their theoretical cognition and practical value. They are "a source, auxiliary material in the study of the writer's biography and historical and literary problems".
The poetry of Makatayev as well as the poetry of Pushkin, Abai nad Block are always vital, and it comes innovative to the reader of any age. And his diary entries, which show the truth of life, also attract readers.
It is an understudied and vital topic for the science.
Diary entries of Makatayev contain a magnificent material about his friends and colleagues. He openheartedly expresses his mind about social, political, historical and social causes, which are taken place in the Soviet time.
Poet’s entries repel the entire being of poet and simplicity of his nature.
And exactly these characters affect to faithfulness of entries, impartial take of their author.
Key words: diary, genre, lyrics, flow of ideas, topic, creative laboratory, internal monologue, literary method.
Information about the authors:
Tuyakbaev Gabit Aneshovich, candidate of Philology, doshent Kyzylorda State University after Korkyt Ata. turmagambet
@mail.ru;
Otegenova Ayagoz Akylbekkyzy, Doctoral student Kyzylorda State University after Korkyt Ata. [email protected], https://orcid.org/0000-0002-5079-2849
REFERENCES
[1] Koznova N. N. Dnivniki, letters, memoirs: on the interaction of genres. Bulletin of the Moscow state regional University.
Series "Russian Philology". Moscow, 2009. No. 1. Pp. 137-143.
[2] Esembekov T. U. poetics of a literary text: a textbook. Almaty: Kazakh University. al-Farabi, 2012.
[3] Abisheva S. D. Diary of M. Makataev as a structural and semantic complex. Bulletin of KazNPU named afterAbaya-M.:
Higher school, 2007. No. 2 (12), 2005, Pp. 48-54.
[4] Collection of works by M. Makataev in 4 volumes. In 3 volumes. Composed By-L. Asimakis, A. Askar. - Almaty:
Zhalyn baspasy LLP, 2002. page 432.
[5] Collection of works by M. Makataev in 4 volumes. Volume 2. Composed By-L. Asimakis, A. Askar. Almaty: Zhalyn baspasy LLP, 2002. page 432.
[6] Collection of works by M. Makataev in 4 volumes. Volume 1. Composed By-L. Asimakis, A. Askar. Almaty: Zhalyn baspasy LLP, 2002. page 432.
[7] p. Viollet Diary in Russia at the end of the XVIII - first half of the XIX century. as an autobiographical space / / K.
Viollet, E. grechannaya//
[8] Polyak D.M.Genre diaries and problems of its typology. Abstract.. .candidate of philological Almaty, 2004.
[9] Collection of works by M. Makataev in 3 volumes. In 2 volumes. Almaty: Zhazushy baspasy,1991. page 368.
[10] Fedotova V.V. Poetics of I.A.Bunins diary prose. Abstract of dissertations for the degree of candidate of philological Sciences. Kazan. 2010. Kazan state University named after V.I.Ulyanov-Lenin. Page 18.
[11] Gromova A. Literature and document theory and understanding of the topic (materials of the round table). Electronic resource. URL http//lych ru/online/index php/oainmenu-65/40 - 2009/365.
69
