ӘОЖ. 351.371
ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДА ЗАМАНАУИ АҚПАРАТТЫҚ-ТЕХНОЛОГИЯ ҚҦРАЛДАРЫН ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕМЕСІ
Әкім А., [email protected]
М.Әуезов атындағы Оңтҥстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент Ғылыми жетекші - п.ғ.к., доцент С.Е.Алдешов, Ә.Қ. Бҥркіт
Қазақстан Республикасында білім беруді дамыту - оқу ҥдерісінде, оның ішінде негізгі мектептің 7-8-сынып информатика пәндерін оқытуда оқу қҧрал-жабдықтарды тиімді қолдану болып табылады.
Осыған орай К.Ӛстеміров қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту қҧралдарын былайша жіктейді: заттарды және объективтік шындықтың қҧ былыстарын шартты қҧ ралдармен (сӛз, белгі, графика) кӛрсететін оқу қҧралдары текстік кестелерді, схемаларды, графикаларды, диаграммаларды, жоспарларды, карталарды, оқу кітаптарын: оқулықтар мен оқу қҧралдарын, есептер жинақтарын, ӛзіндік жҧмысқа арналған нҧ сқауларды, дидактикалық материалдарды және т.б. қамтиды.
Ӛз кезегінде білім берудің техникалық қҧралдары ерекше топты қҧрайды. Бҧ л оқу қҧ ралдары оқу ҥдерісі барысындағы хабарларды тарату қҧралы болып табылады және ол ҥшін арнайы техникалық жабдықтар қажет болады. Оларға жататындар: транспаранттар, диафильмдер және кинофильмдер, видеофильмдер, дыбыстық таспа жазбалары, компьютерлік бағдарламалар және т .б.
Техникалық қҧралдар тобына сонымен қатар тҥрлі проекциялық және дыбыстық аппаратуралар (кинопроекторлар, диапроекторлар, графопроекторлар, магнитофондар,
бейнемагнитофондар); тренажѐрлар, әмбебап техникалық қҧралдар, лингафондық қҧралдар, электрондық - есептеу техникасы жатады.
«Ақпараттың ӛзін графикалық бейнелер жиынтығы тҥрінде беруге болады.
Мысалы, блок-схеманы алатын болсақ, шағын алгоритмнің қҧрылымы мен атқарылу ҥдерісін ӛте кӛрнекі сипаттауға мҥмкіндік береді. Сондай-ақ, бағдарламалау тілдерін сипаттаудағы кӛ рнекі диаграммалар да
кӛрнекілі
к болып табылады. Е – практикум жҥйесіндегі алгоритмнің кесте тҥ ріндегі атқарылуы да кӛрнекілікке жатады.
Алгоритм текстінің қҧрылымдық сипатта жазылуының ӛзі – кӛрнекілік.
Қозғалмалы бейнелер мен тҥстің, дыбыстың қосылуы да кӛрнекілікті кеңейтеді.
Мысалы, Бейсик тіліндегі қарапайым BEEP командасы ӛте сирек қолданылады.
Ал, аталған команданың кӛмегімен бағдарламадағы кездескен қатені, бағдарламаның бақылау нҥктесінен
ӛ туі
н және т.с.с. кӛрсетуге болады. Сонымен қатар, редактормен жҧмыс кезіндегі компьютердегі оқушының іс-әрекетін мҧғалімнің демонстрациялауы да кӛ рнекілік болып табылады», дейді К.Халықова.
Компьютерді информатика сабағында оқыту қҧралы ретінде қолдануда оның тиімділігі және дидактикалық мҥмкіндігі ескеріледі. Информатиканы оқыту әдістемесі оқытудың мақсатын, мазмҧнын, әдісін, қҧралдарын, формаларын, тапсырмалар жиынтығын біртҧтас жҥйе ретінде қарастырады (1-сурет).
56
Мақсаты
Мазмұны Мұғалімдер
Құралдары Оқушылар
Формалары
Әдістері
Тапсырмалар
1-сурет. Информатиканы оқыту компоненттері.
1-суреттегі информатиканы оқыту компоненттері, информатиканы оқыту әдістемесі – информатика пәнін оқытудың мақсатын (не ҥшін оқытамыз?), мазмҧнын (нені оқытамыз?), әдістерін (қалай оқытамыз?), анықтаумен қатар, қалай тиімді оқытуға болады? – деген мәселені қарастырады.
Информатика курсын оқытудағы «не ҥшін оқытамыз?» сҧрағы қоғам талабына сай қойылып отыр. «Не ҥшін оқытамыз?» сҧ рағына «нені оқытамыз?» деген маңызды мәселе туындайды. Осы мәселе байланысты теориялық материалдардың мазмҧны, оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар анықталады.
«Қалай оқытамыз?» - деген сҧ раққа жауап беруде мҧғалімнің іс-әрекетіне ерекше мән беріледі. Себебі, мҧғалім оқу ҥ дерісіндегі жетекші тҧлға. Ол оқу бағдарламасын таңдайды, осы бағдарламаға сәйкес кҥнтізбектік – тақырыптық жоспар және оған сәйкес сабақ жоспарын жасайды.
Оқу бағдарламасы мемлекеттік, авторлық және жеке программалар болуы мҥмкін.
Мемлекеттік программа Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінде бекітіледі.
Авторлық программа жеке немесе авторлар ҧжымымен жасалып, республикалық білім беру мекемелерінде бекітіледі.
Жеке программа оқытудың нақты жағдайлары мен материалдық – техникалық базасына қарай мемлекеттік программаға ішінара ӛзгерістер енгізу арқылы жасалады.
«Қалай оқытамыз?» сҧ рағы мҧғалімнің әрбір сабаққа дайындық барысында сабақ тҥрін, оқыту әдістерін, бекіту және бақылау кезеңдеріндегі тапсырмаларды анықтауы қажеттілігінен туындайды. Демек, информатика пәні мҧғалімі:
a. білімділік, дамытушылық, практикалық, тәрбиелік мақсаттарын тҥ сінуі және ӛзіндік білім ретінде бойға сіңіруі;
b. игерілген білімдегі коипьютерлік технология қҧралдарының орны мен маңызын кӛ ре білуі;
c. информатика курсының мазмҧнын меңгеру мақсатына сәйкес оқулықтар мен программаларды салыстыра оқып ҥйренуі;
d. мазмҧн таңдау принципін тҥ сіну және оны қолдана білуі;
e. пәнді оқыту қҧралдарын меңгеруі;
57
f. оқытудың дәстҥрлі және жаңа ақпараттық технологияға (компьютерлік технология) негізделген әдістерін білуі;
g. оқушылардың ақыл –ой қызметін басқаруды меңгеруі;
h. оқытуды ҧйымдастыру формаларын меңгеруі;
i. басқа пәндермен информатиканың байланысын зерттеуі;
j. информатиканы оқыту ҥдерісін талдай білуі;
k. информатиканы оқытуда бағдарламалық және техникалық қҧралдарды қолдана білуі;
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыруы қажет. Оқыту қҧралдарын белгілеріне қарай мынадай тҥрлерге жіктейміз;
1.Ондағы қолданылатын материалдарға байланысты (сӛздік және бейнелік);
2.Қабылдау тҥ рлеріне орай (кӛру, есту, кӛру-есту);
3. Материалды беру тәсіліне қарай (техникалық аппарат кӛмегімен немесе техника кӛмегінсіз, дайын кестелер, диакадр, кинотаспа);
Оқытудың техникалық қҧралдарының ішінде қабылдауға арналғандары жиі қолданылады. Олар: 1. Оқытудың экрандық қҧралдары; 2. Оқытудың дыбыстық қҧралдары; 3. Оқытудың экрандық – дыбыстық қҧ ралдары.
Ал, компьютерлік техниканың (ақпараттық және коммуникациялық технологиялар қҧралдары) оқытудың басқа қҧ ралдарына қарағанда
ӛзінді
к ерекшеліктері мен артықшылықтары бар, қолдану мҥ мкіндігі де кеңірек.
Экрандық оқу қҧралдарына диапозитив, транспаранттар, диафильмдер, эпиобъектілер, сондай-ақ ҥ нсіз кӛ рсетілетін киноҥ зінділер мен кинофильмдер
жатады.
Оқу диапозитивтері – оқу және тәрбие мақсатына қолдануға арналған бейнелер топтамасы.
Оларды фотографиялық тәсілмен тҥссіз материалға (шыны немесе таспаға) тҥ сіреді.
Сӛйтіп, диапроектор кӛмегімен бейнені жазықтыққа (экранға) тҥ сіріп кӛрсетеді.
Транспаранттар - полиграфиялық және фотографиялық жолмен тҥсірілген тҥ ссіз таспадағы бейнелер. Транспоранттарды графопроектор кӛмегімен демонстрациялап кӛрсетеді.
Эпиобъекті – экранға жарық кӛмегімен проекцияланатын жазық объектілердегі бейнелер (сызбалар, суреттер, фотографиялар, мәтіндер және т.б).
Оқу диафильмдері - оқу ақпаратын алдын-ала тізбектей кӛрсету ҥ шін кадр тҥрінде ені 35 мм тҥ ссіз таспаға фотографиялық жолмен әзірленген бейнелер топтамасы.
Оқытудың дыбыстық қҧралдары. Әртҥрлі радиоқабылдағыштар мен дыбыстық жазбалар (магниттік жазбалар, грамтабақшалар). Оқытудың экрандық - дыбыстық қҧралдары оқу кинооқулықтар, оқу теледидар хабарлары, бейнежазбалар, дыбыстық диафильмдерін біріктіреді.
Кинооқулық - бҧл кинотаспадағы дыбыстық тҥрде берілетін жылжымалы объектілердің позитивтік фотографиялық бейнесі. Оқу кинооқулық қорына кинофильмдер, киноҥзінділер жатады. Бейнежазбалар - бҧ л арнайы магниттік таспа бейнемагнитофон мен теледидар камерасы кӛмегімен жазылған бейне және дыбыс. Теледидар экранда бейнелеу ҥшін қолданылады.
Ғылыми-техникалық тҧрғыдан, ақпарат шығарушыдан қабылдағышқа арна арқылы жіберілетін хабар. Хабар материалды-энергетикалық формада – электрлік, дыбыстық, жарық арқылы және т.б. сигнал тҥ рінде жіберіледі.
Ғылымға қолжетімді ақпарат әрқашан кодталған тҥрде, яғни, сигналдардың келуін кӛрсететін ақпарат формасында пайда болады. Кибернетикада ақпарат хабардан алынбайды, тек қайта кодталады. Егер А коды берілсе, хабары бҧл кодта және А кодынан В-ға ӛту ережесі, онда хабарын хабарына В коды арқылы ӛткізуге болады. Осылайша, ақпарат ҧғымын хабарды ӛзге де кодқа ӛткізетін инвариант деп қабылдауға болады.
Информатиканы оқытуда компьютерді кӛрнекі қҧрал ретінде пайдаланғанда мынаны ескерген жӛн: кӛру ағзасы есту ағзасына қарағанда миға 5 есе кӛп ақпарат жібереді. Кӛру ағзасы арқылы миға тҥскен ақпарат айтарлықтай кодтауды қажет етпейді, ол адам миына жеңіл, әрі тез, берік қабылданады.
58
Сонымен, әр уақытта да оқыту негізі болып, бақыланған объектілерден қабылданғандар жатады. Неге оқытсақ та, қандай әдістермен оқытсақ та, біз ең алдымен оқушылардың ақпаратты қабылдаудағы сезім мҥ шелеріне сҥйенеміз.
Оқушы тыңдайды, оқиды, бақылайды – бҧл іс-әрекеттердің бәрінде де оның сезім мҥшелері арқылы қабылдау іске қосылады, ал содан кейін ғана есте сақтау, ойлану, ой қорыту, ақпаратты шығармашылық ӛңдеу және т.б. жҥзеге асырылады.
Оқыту бағдарламасының тҥ рлi операцияларды орындауға, оқыту қызметiн талдауға, тҥрлi қҧбылыстар мен ҥдерістердiң информатикалық ҥлгiлерiн қҧруға мҥмкiндiгi, әсiресе кӛрнекiлiктi жҥзеге асыруда қызметi зор болып отыр (2,3,4-суреттерде).
3-сурет. Компьютерсіз оқыту жағдайындағы ақпарат ағыны жҥйесі 1
2 КОМПЬЮТЕР 3 ОҚУШЫЛАР (интербелсенді
2-сурет. Интербелсенді тақта қҧралдарын қолданып оқыту жағдайындағы ақпарат ағыны жҥйесі
Мҧндағы, 1-Мҧғалiм мен оқушылардың арасындағы ақпарат ағынының жҥзеге асуы; 2- педагогикалық жабдықтау; 3-―компьютер – оқушылар‖ жҥйесiндегi ақпарат ағыны.
1
2 3
59
3-сурет. Компьютерлiк технология негiзiнде оқыту жағдайындағы ақпарат ағындарының жҥйелері
Мҧндағы, 1-Мҧғалiм мен оқушының арасында ақпарат ағынының жҥ зеге асуы; 2- педагогикалық жабдықтау және талдау; 3- ―компьютер – оқушы‖ ара қатынастары.
Компьютерлiк технологияны оқыту ҥдерісiнде қолдану ҥ шiн компьютер, интербелсенді тақта қҧралдары қажет. 3-суреттегi сызба мҧғалiмнiң жаңа материалды не тақырыпты тҥсiндiрудегi ақпарат алмасуын бейнелейдi.
3-суреттегi iшкi жҥйе оқушы мен компьютер арасында тікелей әріптестік арқылы сипатталады. Бҧл жерде компьютер оқушының орындайтын дербес тапсырмасын анықтап, оны экранға шығарады, тапсырманың орындалу дҧ рыстығын тексереді, қажет жағдайда тапсырманың шығарылу ҥлгiсiн экранда кӛ рсетiп, кӛмектеседі.
Оқып-ҥйрену, негізінен, оқытушысыз жҥргізіледі. Оқушы компьютерден алған оқу тапсырмасын қабылдап, оны ӛзбетiнше орындайды да, оқып-ҥйрену барысында қажет болған іс-әрекет жолдарының игерілу сапасы мен ӛз ақыл-ой қызметінің қол жеткен даму деңгейі жайлы ақпаратты, тапсырмадағы сҧ рақтардың жауаптарын, есептердің шығарылуын компьютерге енгізіп, жҧмыс жасайды. Яғни, ішкі ―оқушы-компьютер‖ жҥйесінде оқушының оқып-ҥйрену ҥдерісi жҥзеге асады.
Компьютерлік жҥйеде мҧғалiм оқушының оқып-ҥйрену жҧмысының нәтижелерін, яғни жіберілген қателер саны, тапсырманы орындауға жҧмсалған уақыт, оқып-ҥйренудiң қандай деңгейiне жеткені, бақылау жҧмысының бағасы жӛніндегі ақпаратты компьютерден алады.
Ол алынған мәліметтерді оқу бағдарламасынан, ғылыми еңбектерден, оқулықтар мен оқу- әдістемелік қҧралдардан алынған ақпараттармен салыстыра отырып, оқушының ақыл-ой қызметі мҥмкіндіктері мен деңгейлері сипаттамаларын талдайды.
Мҧғалiм келешекте бҧл ақпараттарды тиiмдi пайдалану ҥшін тапсырманың орындалу нәтижесiн компьютерде сақтайды. Оқыту мақсаты мен оқытудың нәтижелері арасында сәйкессіздік анықталған жағдайда, оқушы оқулық, оқу-әдiстемелiк, анықтамалық және т.б.
қҧралдардан қажеттi ақпараттарды жинақтап, шығармашылық iзденiстер жасайды да, компьютердiң кӛмегiмен ӛзiнiң жҧмысты орындау деңгейiне сай тапсырмаларын қайтадан таңдап алып, оны орындауға мҥмкiндiк береді. Осылайша, сыртқы ―компьютер-мҧғалiм‖
жҥйесінде оқушының оқу-танымдық қызметін басқару ҥдерісі жҥрiп жатады.
Егер мҧғалім оқушының танымдық іс-әрекетіне, қызметіне әсер еткісі келсе, ол алдымен олардың кӛ ру және есту сезімдік мҥ шелеріне әсер етеді. Сӛйтіп, адам ақпараттың кӛп бӛлігін осы анализаторлар кӛмегімен қабылдайды.
Сезімдік жҥйелер ағзаның ӛзін қоршаған ортамен ӛзара әрекеттесуін жҥзеге асыруда маңызды роль атқарады. Сезімдік жҥйелер белгілі райлы ақпаратты қабылдауға және тануға арнайы қҧралған қҧрылымдардан тҧратын жҥ йке жҥйесінің кҥрделі бӛлігі. Адам қоршаған
60
ортадағы ақпаратты бес сезім мҥшесімен қабылдайды: Кӛз, қҧ лақ, мҧрын, тіл арқылы дәм сезу, тері арқылы сипап сезу. Тӛмендегі 1-кестеде адамның бес сезім мҥшесі жайлы толық мәлімет берілген.
Сезім мҥ шелері Ақпараттарды алу Ақпарат тҥрлері арналары
Кӛз Кӛру Сурет, анимация,
қозғалыс
Қҧлақ Есту Дыбыстық (есту)
Мҧрын Иіс сезу Иіс
Тіл (ауыз) Дәм сезу Дәм
Тері Сипап сезу Тактильдік (сезу)
1-кесте. Сезім мҥ шелері арқылы ақпараттарды қабылдау
Сондай-ақ, тҥ с оқушының белсенді эмоциялық реакциясын тудыратын басты ҧйымдастырушы кеңістік болып саналады. Кӛгілдір тҥс жҧмыс қабілетін тӛ мендетеді адам ағзасының физиологиялық функциясын баяулатады. Сия кӛ к тҥс қызыл мен кӛгілдір тҥстердің әсері секілді, адамды шаршатып жҥйке жҥйесіне кері әсер етеді.
Тҥстердің мҧндай адам психикасына әсері, мынаған байланысты, жекелеген тҥстер немесе олардың ҥйлесімдігі оқушыда тҥ стік ассоциация туғызуы мҥмкін, ол ӛмір тәжірибесі, белгілі эмоция немесе кейіпкермен байланысты. Тҥс неғҧ рлым қанық болған сайын ол адам бойында белсенді әрі тҧ рақты әсер туғызады.
Бҧл бағытта кӛптеген елдердің әдіскер-ғалымдары кӛп жылдардан бері ғылыми- зерттеу жҧмыстарын жҥргізіп келеді. Осы орайда тҥ р-тҥ с тану ғылымына кӛп еңбек сіңірген белгілі И.Ньютон, А.Ломоносов және т.б. ғалымдардың есімін атап ӛту керек.
Кӛзбен кӛруге болатын сан тҥрлі тҥ стерді бір жҥйеге келтіру жолында алғашқы қадамды И.Ньютон жасады.
