Ang Numero 38 nagpakita sa usa ka yano nga pagpuna diin naggamit sa tanang mga buko. Ang nagkurbang mga guhit nagtudlo sa direksiyon sa katungang-mata (duha ka mga tiil) nga naporma sa
paghimo sa usa ka kompletong mata. Gikan sa
sinugdanang buko 1, gikan sa wala paingon sa tu-o, duha ka mga mata ang nakompleto uban sa pagkamugna
NUMERO 38
MGA DAGKUNG BUSLOT
Ang nakadimalas mao nga ang tanang
buslot dili sama ka yano ug nilakturay nga puna-an ingon sa gipakita sa Numero 38. Kon usisahon ang usa ka nadaut nga pukot, sagad makita nga kini adunay duha o labaw pa kadaghan nga mga gisi nga nagpaingon sa ubos ug nagkatagbo sa usa ka bahin niini nga nahi-agom sa tumang kadaut ug nagbilin sa usa o daghang mga diladila sa pukot nga nagbi- tay sa taliwala ning maong gisi. Sa Numero 39, adunay duha ka mga gisi nga nagpaingon sa ubos nga bahin sa pukot ug nagka tagbo sa may taliwala niini, ug kini nagpadayon paingon sa ubos sa usa na lamang ka gisi.
- 31 -
Samtang ang ta n a n g b u h a to n nga pagpuna mao ang pagpadayon- n i i n i p a in g o n sa ubos nga b a h in
sa p u k o t p in a a g i sa t in a g s a - ta g s a nga p ag buha t sa k a tu n g a n g -m a ta ang pa g -a yo n i i n i n g n a a s o y 'n g b u s lo t n a g k in a h a n g la n sa duha ka mga sinugdanang pagpuna. Ang unang gamay nga pagpuna (unang s in u g d a n a n , 1 ha n g tu d 4) mao ang m a k a p ilo t sa w a la nga b a h in sa g i s i . N i i n i n g h ig a y o n a , mahimo r a unya ang h i n g p i t nga p a g -a yo sa p u k o t p in a a g i sa pagsugod d ih a sa ibabaw nga b a h in sa t u - o nga g i s i ug ang pagpadayon n i i n i p a in g o n sa ubos
(ik a d u h a n g s in u g d a n a n , 1 h a n g tu d 2 6 ) .
Kon adunay labaw pa sa duha ka mga g i s i g ik a n sa ibabaw p a in g o n sa u b o s , k in in g ta n a n t in a g s a - o n sa pa g -a yo h a n g tu d nga m a h in g p it ang p a g k a p ilo t sa b u s l o t . Kon sa ubos nga b a h in sa b u s l o t , adunay duha o labaw pa n i i n i kadaghang mga g i s i , ang p u k o t mahimong b a l i t - a r o n o b a lih o n a ro n nga ang ilaw om n i i n i mao ang maibabaw ug ang managsamang p a a g i sa p a g p il o t sa g i s i nga g ik a a s o y
sa unahan mao la n g g ih a p o n ang pagasundon.
Kon magpuna p a in g o n n g a d to sa n g i l i t nga b a h in sa usa ka p ira s o n g p u k o t g ik in a h a n g la n g pormahon ang usa ka m ata sa k a r g a n ta o sa d sa ra n
(Numero 4 0 ) . Ang m ata sa k a rg a n ta o sadsa ra n b u h a to n human ik a h ig o t ang buko sa ka ta p u sa n g ka tu n g a n g -m a ta sa mao nga l a r a y . T u lo sa u p a t ka mga t i i l n i i n i n g maong m ata ang maporma sa h ig a y o n unya nga m a h ig o t ang buko sa unang k a tu n g a n g -m a ta
sa nagsunod nga la r a y .
- 33 -
NUMERO 40
Dakung pagmatngon ang pagabuhaton kon magpuna sa usa ka buslot nga mitadlas sa pikas nga seksiyon sa pukot diin mahimutang ang usa ka sinumpayan sa tinabasang masigkangilit niini.
Gikinahanglang mahibalo-an ang nahimutangan ning
P in a a g i sa p r a k t i s , p o s ib le r a unya ang paghim o sa usa ka tu p o n g nga pagpuna d i i n ang g i t a s - o n sa mga t i i l sa mga m ata sa p u k o t sama sa o r i h i n a l n i i n i n g p a g k a b u h a t. Apan, sa panahon pa sa p a g tu -o n mas maayo ang paghim o sa da ku -d a ku nga t i i l kon i t a n d i sa o r i h i n a l n i i n i , ka y sa p a g himo sa t i i l nga h ila b ih a n ra n g kagamay. Kon magpuna sa usa ka basa nga p u k o t nga h in im o sa n a t u r a l nga ta n o d g in a m it ang usa ka uga o m ala nga ta n o d -ig p u n a a y , paso brahe ug d iy u t a y ang g i t a s - o n n in g n a u la h i a la n g unya sa pagkuyos o p a g k u lo sa h ig a y o n nga k i n i mabasa.
Ayaw p a n in g u h a -a ang t u l i n nga dagan sa pagpuna sa pagsugod pa lamang n in g maong gim buha
t o n . I t i n g o b ang p a g ta g a d d ih a sa maayo ug h u s to rig p a g k a h ig o t sa mga buko nga w a la y b is a n gamay nga s a y o p . Ang k a t u l i n dayag na la n g nga mosunod sa kanunay nga p a g - p r a k t is .
ANG PAGTAPAK
Kon n a g h in o b ra ang k a d a u t nga nahi-agom an sa p u k o t ug adunay p a r t e n i i n i nga n a w a la , sukw ahi sa o r d in a r y o n g p a g k a - g is i, ang la b in g d a l i nga p a a g i sa p a g p il o t sa b u s lo t n i i n i mao ang p a g ta p a k , k a y sa buh a to n g pagpuna segun sa naandang p a a g i.
A la n g sa p a g p a h ilu n a sa usa ka re k ta n g g u lo n g ta p a k , ta b a s o n o k o r t ih a n ang b u s lo t sama sa g i p a k i t a sa Numero 4 1 . Ang p u k o t- ig ta p a k a y ta b a s o n usab sa g id a k - o n nga menus sa usa ka m ata kon k i n i i t a n d i d ih a sa kalawom ug k a la p d o n sa b u s lo t nga pag a- ta p a k a n a ro n sa pagpaha-um sa k a tu n g a n g -m a ta nga maporma sa matag k i l i d i n i g t a h i na unya n i i n i n g a d to sa n a b u s lo t nga p a r t e sa p u k o t. Sugod sa ib a b a w 'n g t u - o nga suok o k a n to d ih a sa 1 ug 2 , t a h i- o n p a g li b o t ang k i l i r a n n in g duru h a ka mga p iy e s a h a n g tu d nga matapos d ih a sa 1 ug 2 sa
- 35 -
ila w o m nga w a la 'n g suok o k a n to . Kon p a n a n g lit duha k a taw o ang m agtapak, ang matag u sa m a h i
mong m a g ta h i sa i s i g k a d ir e k s iy o n a ro n p a g d a g in o t sa panahon.
Sa p a g ta p a k , d i l i n a mahinungdanon ang p a g ta b a s sa b u s l o t ug sa p u k o t- ig ta p a k a y n g a d to sa usa k a kuwadrado o r e k ta n g g u lo . Ang k a s a ra n g ang p a a g i nga g ih im o sa p a g ta p a k mao ang p a g ta b a s sa usa k a p a r t e sa b u s lo t ug p u k o t- ig ta p a k a y . T a h i-o n k i n i , u n y a , ip a d a y o n ang dugang pa nga p a g ta b a s sa ubang p a r t e sa b u s lo t ug sa katumbas n i i n i n g b a h in d ih a sa p u k o t- ig ta p a k a y ug t a h io n usab g ila y o n . Padayonon ang p a g ta b a s sa b u s l o t , sa p u k o t- ig ta p a k a y ug ang p a g ta h i usab n i i n i h a n g tu d nga matapos k i n i n g maong gim b u h a to n . Ang mahinungdanon lamang mao nga ang matag suok o k a n to sa g ita b a s nga b u s lo t anaa sa u sa ka m a ta ru n g nga a n g g u lo (Numero 4 2 ) .
Ang Numero 42 n a g p a k ita usab sa la in g p a a g i sa pagsugod ug p a g ta p o s sa g ih im o n g p a g ta p a k . Tungod ka y adunay duha k a mga sin ugda nang buko ang n a h ig o t d ih a sa (1 ) sa ibabaw nga w a la ' ng suok o k a n to ug duha usab k a mga ta pusan ang buko ang n a h ig o t d ih a sa ( 2 ) , sa ila w o m nga t u - o ' ng suok o k a n t o , ang b u s l o t ug ang p u k o t- ig ta p a k a y mahimong ta b a s o n p a g li b u t p in a a g i sa t in a g u r - ha nga p a g p u to l sa mga t i i l n i i n i d ih a sa matag b u k o .
Sa d i l i pa sugdan ang p a g ta b a s a la n g sa p a g ta p a k nga p a g a b u h a to n , angay unang himoon ang
d i n a l i nga p a g -ih a p sa kadaghanon sa mga mata nga n a g la n g k o b sa kaladm on ug k a la p d o n sa n a d a u t nga p a r t e a ro n p a g p i l i sa usa k a p ir a s o n g p u k o t nga adunay ig o n g g id a k - o n a la n g sa ta p a k .
- 37 -
B is a n tu o d nga ubos sa ka sag arang k o n d is y o n , ang m a te ry a le s nga g a m ito n a la n g sa p a g ta p a k , sama r a usab sa g id a k -o n sa p u k o t nga p a g a -ta p a k a n , d i l i k a lik a y a n nga adunay panagsang h ig a y o n d i i n ang m a te r y a l- ig t a p a k a y nga mao
lamang ang magamit sukw ahi sa g id a k - o n sa m ata sa p u k o t nga p a g a -ta p a k a n . Apan, b is a n pa n in g maong p a n a g la h i, ang p a g ta p a k mahimo sa g ih a p o n . Ang mga k a la in a n lamang sa p a a g i n in g maong s itw a s y o n , mao ang mosunod:
1. Ang b u h a to n nga pagsukod d i l i p in a a g i sa p a g -ih a p sa mga m a ta , apan, p in a a g i sa p a g - u n a t sa g it a s - o n sa mga m ata d ih a sa matag k i l i r a n sa b u s lo t t a l i usab sa katumbas nga p a g -u n a t sa g it a s - o n sa mga m ata sa p u k o t- ig ta p a k a y d ih a mismo sa maong k i l i r a n . Ang mga m ata n in g duruh a ka mga p iy e s a n g p u k o t d i l i m a g k a lin y a kon i t a n d i sa matag usa n i i n i . 2 . Ang mga buko i h i g o t lamang d ih a sa sinumpayang
k i l i d nga n a g la n g ko b sa daghang mga m a ta . Ang ta n o d o h i l o s im p le lamang nga ip a lu s o t o ila h o g lu y o sa buko subay sa n g i l i t nga b a h in sa p ir a s o n g p u k o t nga adunay gagm ay'ng mga mata (Numero 4 3 ) . (Ang lu y o sa buko nga g ip a s a b u t mao ang lu y o sa unang n a s u lo d nga buko d i i n n a la n g k o b ang u p a t ka mga t i i l ) .
- 39 -
ANG PAG-LAGDA
Ang p a g -la g d a maoy usa ka p a a g i sa p a g h ig o t nga g a m ito n lamang sa te m p o ra ryo n g
p a g -a yo sa n a d a u t nga p u k o t ug mao usab ang sagad nga b u h a to n sa unang k a h ig a y o n a n sa dayong pagpuna n i i n i . Kon m a g -la g d a , ang ta n o d o h i l o ip a lu s o t lu y o sa buko sa matag k i l i d nga b a h in sa g i s i ug him oon ang usa ka d in o b le n g p a a g i sa p a g h ig o t, d ih a sa p ik a s lamang nga k i l i d sa g i s i , sa matag 6 n g a d to sa 12 ka p u lg a d a s ang g i t a s - o n . Ang la b in g mahinungdanong matngonan d ih a sa p a g -la g d a mao ang p a g h a ta g sa ig o n g k a lu -a g o n sa ta n o d o h i l o nga ig p u n a -a y a ro n nga k a h a ta g a n k i n i sa n a t u r a l n iy a n g p a g -un a t sa h ig a y o n unya nga puw ersado k in in g maong s e k s iy o n sa sinum payan.
- 41 -
LIST OF SAFIS EXTENSION MANUALS
SEC/SM/1 Khumua li a n g p l a namchut (F re s h w a te r F is h F a rm in g : How t o B e g in ) - - i n T h a i SEC/SM/2 O y s te r C u lt u r e
SEC/SM/3 M ussel C u lt u r e
SEC/SM/4 Ang pagpuna ug p a g ta p a k sa p u k o t (N et M ending and P a tc h in g ) — i n C e buan o-B isaya
0 What i s SAFIS?
SAFIS i s th e Sout h e a s t A s ia n F is h e r ie s I n f o r m a t io n S e r v ic e . I t i s a p r o je c t o f th e SEAFDEC S e c r e t a r ia t s e t up t o p r o v id e e x te n s io n m a t e r ia ls f o r
s m a ll- s c a le fis h e rm e n and f i s h fa rm e rs i n th e r e g io n .
0 What a re i t s o b je c t iv e s ? The im m e d ia te o b je c t iv e s a re t o c o l l e c t and c o m p ile f i s h e r i e s e x te n s io n m a n u a ls, b ro c h u re s , p a m p h le ts and r e la t e d a id s f o r s m a ll- s c a le f i s h e r i e s d e v e lo p m ent, and t o t r a n s l a t e s e le c te d l i t e r a t u r e i n t o l o c a l la n g u a g e s f o r d i s t r i b u t i o n t o f i s h e r i e s e x te n s io n w o rk e rs i n S o u th e a s t A s ia .
- 43 -
0 What s e r v ic e s w i l l SAFIS p ro v id e ? SAFIS w i l l a tte m p t t o p r o v id e in f o r m a t io n and p u b li c a t i o n s such a s :
- l i s t s o f a v a i la b le t e x t s i n f i s h e r i e s e x te n s io n s e r v ic e s , - t r a n s l a t i o n o f s u i t a b l e m a n u a ls , - m anuals o f a p p r o p r ia t e
t e c h n o lo g ie s ,
- p h o to c o p ie s o f a p p r o p r ia t e f i s h e r i e s e x te n s io n l i t e r a t u r e , - a c u r r e n t awareness s e r v ic e o f
r e g io n a l f i s h e r i e s .
International Development
Research Centre (IDRC) of Canada.