Ang pagpuna ug pagtapak sa pukot

Southeast Asian Fisheries Development Center in cooperation with the

International Development Research Centre

SAFIS Extension Manual Series No. 4, 1984

ANG PAGPUNA UG PAGTAPAK SA PUKOT

[N et Mending and Patching]

SEC/SM/4 SAFIS Manual No. 4

ANG PAGPUNA UG PAGTAPAK SA PUKOT

[Net Mending and Patching]

by P . D . Lorimer

Department of Primary Industry, Canberra

Fisheries Division, Department of Primary Industry (DPI), Canberra, Australia. It was reprinted from the Australian Fisheries Supplement, June 1970, in the Cebuano-Bisaya dialect of the Philippines with the kind permission of DPI as part of the SAFIS activities.

CONTENTS

Mga Hilisgutan Panid

Pasi-una 1-2

Ang Paghusay sa Pukot alang sa Pagpuna 2-5

Ang mga Buko 6

Ang Sinugdanang mga Buko 6

Mga Buko nga Makapahimo sa Pukot 7-10 Mga Buko sa Tu-o nga Kilid 12

Mga Buko sa Wala nga Kilid 14

Mga Pinudyot nga Buko 16-18

Ang Tapusanang Buko 20

Ang Paghubang ug Pagpuna 22

Ang Paghubang 22-26

Ang Pagpuna 26-29

Mga Dagkung Buslot 30-34

Ang Pagtapak 34-39

Ang Pag-lagda 40

ANG PAGPUNA UG PAGTAPAK SA PUKOT P.D. Lorimer

Technical Adviser, Fisheries Division Department of Primary Industry, Canberra

PASI-UNA

Ang mga pukot-panagatan gigamit sulod na karon sa kalibo-an ka mga tuig ang milabay niadtong nangita sa ilang pagka-on diha sa

atong kadagatan o nanginabuhi pinaagi sa pagpangisda.

Niadtong unang mga adlaw gimugna ang tinuyong mga baliktos alang sa pagbuhat sa pukot kansang gidak-on nag-agad usab sa andam nga ma­

kuhang mga materyales ug sa igong panahon alang sa kinamut nga paglubid sa tanod o hilo ug sa paghukot niini ngadto sa usa ka pukot.

Ang minugna nga mga makinang tigpamuhat sa pukot kapin sa usa ka gatus ka tuig na karon ang milabay mao ang nakapatulin sa dagan ning maong gimbuhaton ug ang nakapamugna usab sa

dagku pang mga pukotan. Apan, bisan pa ning maong mga kaugmaran daghang oras pa gihapon ang nagugol

mga k a d a u t ug g ik in a h a n g la n nga ayohon p in a a g i sa kam ut.

K in in g maong basahon w a la magpasabut nga maoy usa ka k o m p le to n g k u rs o sa k in a u g a lin g o n g pagpamu h a t n ia d to n g mga sumusugod pa lam ang, h in o o n , n a g tin g u h a sa p a g h a ta g ug dugang nga

k a s a y u ra n a la n g sa mga p r a k t i k a l nga m a n g in g isd a n g tig p a m u k o t i s i p usa ka mahinungdanong gabayan sa pagpuna ug p a g ta p a k sa mga n a g is in g p u k o t a t o l sa p a g p a n g is d a .

ANG PAGHUSAY SA PUKOT ALANG SA PAGPUNA

Ang p u k o t g ib u h a t p in a a g i sa m akina o ka m u t. K i n i n a la n g k u b sa sinum pay-sum pay nga mga buko o b a l i k t o s , d i i n ang matag buko nakapahimo sa usa ka mata ug ang matag la r a y sa mga buko nakapadugang sa g it a s - o n n in g maong p u k o t sa usa k a k a tu n g a n g -m a ta . D ih a sa Numero 1 , m a k ita nga ang matag la r a y g ik in a h a n g la n unang ta p u s o n sa d i l i pa sugdan ang nagasunod n i i n i , ang mga g u h it n a g p a k ita usab sa d ir e k s iy o n d i i n namugna ang nagasunod pang mga b u ko .

NUMERO 1

- 3 -

Kon magpuna sa u sa ka p ir a s o n g p u k o t ang unang la k a n g nga pag abuh ato n mao ang paghusay n i i n i a ro n nga ang iy a n g mga buko o b a l i k t o s m ahim utang sa managsamang d i r e k s i y o n sama sa naandang pa g ka b u h a t ug a ro n usab nga ang la r a y sa mga buko anaa sa h u s to n g p a g k a lin y a . Ang Hulagway 1 , n a g p a k ita sa usa ka p ira s o n g p u k o t kansang mga buko anaa sa h u s to n g p a g k a lin y a , samtang ang Hulagway 2 , n a g p a k ita sa sayop nga p a g ka h im u ta n g sa mga b u k o , d i i n anaa sa 90 ka s i l i d ang a n g g u lo n i i n i kon i t a n d i sa p u k o t d ih a sa Hulagway 1 . Kon ang ta n o d o h i l o p a g a - p u tlo n g ila y o n ubos sa u s a sa mga buko d ih a sa Hulagw ay 1 ug h u b aron ang iy a n g b a l i k t o s , adunay usa ka l a - ang n i i n i nga m a h i b i l i n , apan, kon ang ta n o d p u t lo n g ila y o n ubos sa u sa ka buko d ih a sa

Hulagw ay 2 ug h u b aron ang iy a n g b a l i k t o s , adunay duha ka n a g b ita y n i i n i n g m asigkatum oy nga

m a h i b i l i n .

HULAGWAY 2

Ang labing kasagarang paagi sa pagsupor­

tar sa usa ka pirasong pukot samtang kini puna- an mao ang mosunod:

1. Pagguniti sa usa ka luyo-luyo ang pukot mga pipila ka mata sa managsamang laray, ibabaw mismo sa parte niini nga puna-an.

2. Ikab-it o ipalusot ang pipila ka mga mata sa managsamang laray (duha ka piyes o labaw pa gikan sa ibabaw sa gisi nga puna-an) ngadto sa usa ka lansang o taga sa igo nga gitas-on 3. Kon ugaling mas hamugaway ang pagpuna nga

maglingkod, ipalusot ang pipila ka mga mata sa managsamang laray diha sa mga tudlo sa tiil.

- 5 -

4 . I p a lu s o t ang u sa ka pawo o l i p a k la p u s sa mga m ata sa managsamang la r a y ug s u p o rta h e ang m a s ig k a -tu m o y n i i n i . Mao k i n i ang usa sa mga la b in g maayong p a a g i (Hulagway 3 ) .

HULAGWAY 3

ANG MGA BUKO

Ang g ila ra w a n g mga buko o b a l i k t o s mao lamang k a d to n g kasagarang g ig a m it sa pagpuna ug p a g ta p a k sa p u k o t. Adunay daghang mga p a a g i sa p a g b u h a t sa sin u g d a n a n ug ta p u sa n a n g mga b u k o , apa n, ang la b in g i n i l a lamang n i i n i mao ang g i p a k i t a . May mga d in o b le n g buko usab sa w a la ug t u - o nga m a s ig k a - k i li d , apa n , panagsa lamang k in in g gami t o n tu n g o d k a y dugay nga b u h a to n ug gamay lamang ang b in ta h a kon i t a n d i sa mga yanong buko sa k i l i d , maoy h in u n g d a n nga k i n i w a la d i n h i i - a p i l .

ANG SINUGDANANG BUKO

D a lha p a in g o n sa ibabaw ang s ik o h a n ug ip a lu s o t sa m ata sa p u k o t h a n g tu d nga m a h ib il in ang usa ka hamubong tumoy sa ta n o d n i i n i ubos mismo sa iy a n g buko (Numero 2 ) . G in a m it ang mga t u d lo sa kamu t , t u i s a ang tumoy sa ta n o d p a l i b u t sa duha ka t i i l sa maong m ata ibabaw sa ta n o d nga n a h ig o t sa s ik o h a n (Numero 3 ) . Ila b y o g ang ta n o d sa s ik o h a n h in im o ang usa ka la - a n g ug b u h a ta ang usa ka matang sa p a g h ig o t nga g ita w a g sa n g a la n g

"S h e e t b e n d " (Numero 4) ug dayon h u g ta k i n i sa p a g b ir a (Numero 5 ) .

NUMERO 2 NUMERO 3

- 7 -

NUMERO 4 NUMERO 5

MGA BUKO NGA MAKAPAHIMO SA PUKOT

Nailhan usab kini sa ngalang mga buko sa katungang-mata. Kon maghukot gikan sa wala tadlas paingon ngadto sa tu-o nga bahin sa pukot, ang sikohan dalhon paingon sa ibabaw ug ipalusot diha sa iyang mata (Numero 6).

Ang g id a k -o n sa napormang la - a n g

pagasukdon p in a a g i sa p a g ta n d i n i i n i sa g id a k -o n sa nasundan nga k a tu n g a n g -m a ta g in a m it ang mga t u d lo sama sa g i p a k i t a (Hulagway 4 ) . K i n i magha­

t a g ug ka h ig a y o n a n sa kumagko ug p a n g u la h i-a n g mga t u d lo sa p a g lu g p it sa ta n o d d ih a sa s e n tr o nga b a h in sa ka tu n g a n g -m a ta d i i n i h i g o t unya ang b a l i k t o s (Hulagway 5 ) .

HULAGWAY 4

- 9 -

HULAGWAY 5

Ang "sheet bend" mao dayon ang sunod nga pagabuhaton pinaagi sa paglabyog sa tanod sa sikohan paingon sa wala pinorma ang usa ka la-ang ug ipalusot ang sikohan ilawom sa katungang-mata lapus ngadto sa ibabaw sa napormang la-ang

(Numero 7). Hugton dayon kining maong baliktos pinaagi sa pagbira sa sikohan paingon sa tu-o

(Numero 8).

Kon maghukot gikan sa tu-o paingon sa wala ang sikohan ipalusot diha sa ubos nga bahin

sa mata (Numero 9) ug ang gidak-on sa la-ang pagasukdon pinaagi sa pagtandi niini sa gisundan nga katungang-mata ginamit ang mga tudlo, sama

sa gipakita (Hulagway 6). Niining higayona ang naghayang nga palad sa kamut, dili ang likod niini mao ang anaa sa atubangan sa nagapuna sa pukot. Ang nagkulob nga palad sa kamut mahimong anaa sa a.tubangan sa nagpuna kon maghukot gikan sa wala paingon ngadto sa tu-o. Ang tanod paga- lugpitan diha sa katungang-mata pinaagi sa

pangulahiang tudlo ug kumagko ug ang usa ka

"sheet bend" mao gilayon ang pagahimoon sa samang paagi nga gibuhat sa unahan (Numero 10) ug kini pagahugton pinaagi sa pagbira sa sikohan paingon ngadto sa wala (Numero 11).

NUMERO 9

- 11 -

HULAGWAY 6

I p a h ilu n a ang ta n o d sa t u - o nga b a h in sa buko d ih a sa k i l i r a n g mata (Numero 12) ug i p a h i ­ m utang ang p a n g u la h i- a ng t u d lo lu y o n in g maong b u k o . Sukda ang g it a s - o n sa t i i l sa mata nga g ih im o p in a a g i s a p a g - a b a y sa duha ka mga buko ib abaw sa buko nga pag abuh ato n (Hulagway 7 ) . L u g p i t i ang ta n o d g in a m it ang p a n g u la h i- a n g t u d lo ug kumagko ubos lamang ug d iy u t a y sa buko d ih a sa k i l i d nga m a ta . P in a a g i sa p a g la b y o g sa lin a - a n g nga ta n o d p a in g o n sa w a la , him'oa ang usa ka yanong p a g b a lik t o s p a l i b u t sa buko d ih a sa k i l i d nga m ata

(Numero 13) ug h u g to n k i n i sa p a g b ir a p in a a g i sa p a g d a la sa s ik o h a n p a in g o n sa w a la . (Numero 1 4 ) . MGA BUKO SA TU-O NGA K IL ID

HULAGWAY 7

- 13 -

NUMERO 12

I p a h ilu n a ang ta n o d sa w a la nga b a h in sa buko d ih a sa k i l i r a n g mata (Numero 15) ug i p a h i ­ mutang ang p a n g u la h i-a n g t u d lo lu y o n in g maong b u k o . Sukda ang g it a s - o n sa t i i l sa samang p a a g i nga g ib u h a t sa buko d ih a sa t u - o nga k i l i r a n

(Hulagway 8) ug l u g p i t i ang ta n o d sa in g o n g ih a p o n nga p a a g i. P in a a g i sa p a g la b y o g sa lin a - a n g nga ta n o d p a in g o n sa t u - o pormaha ang usa ka yanong p a g b a lik t o s p a l i b u t sa buko d ih a sa k i l i d nga m ata (Numero 16) ug h u g ta k i n i sa p a g b ir a p in a a g i sa p a g d a la sa s ik o h a n p a in g o n sa t u - o (Numero 1 7 ) . BUKO SA WALA NGA K IL ID

HULAGWAY 8

- 15 -

NUMERO 15

Kon maghukot gikan sa wala tadlas paingon ngadto sa tu-o nga bahin sa pukot, ang sikohan dalhon paingon sa ibabaw ug ipalusot diha sa mata

(Numero 18). Ang gitas-on sa tiil sa mata nga pagapormahon sukdon pinaagi sa paglinya tali sa buko nga pagabuhaton diha sa abay niining buko sa wala nga bahin (Hulagway 9). Lugpiti ang tanod ginamit ang pangulahi-ang tudlo ug kumagko. Ang usa ka "sheet bend" mao gilayop ang isunod nga pagahimoon pinaagi sa lina-ang nga paglabyog sa tanod ngadto sa wala ug ang pagpalusot sa sikohan diha sa ilawom nga bahin sa katungang-mata nga pinudyot lapus ngadto sa ibabaw sa maong la-ang

(Numero 19). Ang buko hugton dayon pagbira pina­

agi sa pagdala sa sikohan paingon ngadto sa tu-o (Numero 20).

MGA PINUDYOT NGA BUKO

HULAGWAY 9

- 17 -

NUMERO 18

Kon maghukot g ik a n sa t u - o p a in g o n n g a d to sa w a la , ang s ik o h a n d a lh o n p a in g o n sa ubos ug ip a lu s o t d ih a sa p in u d y o t nga mata

(Numero 21) ug ang g it a s - o n sa t i i l sa m ata nga pagapormahon sukdon p in a a g i sa p a g lin y a t a l i sa buko nga pagabuhaton ug sa abay n i i n i n g buko d ih a sa t u - o (Hulagway 1 0 ) . Ang ta n o d p a g a lu g - p i t a n t a l i w a l a sa pangunahang t u d lo ug kumagko

(Hulagway 11) ug ang usa ka " s h e e t b e n d " mao g i l a ­ yon ang is u n o d nga pagahimoon p in a a g i sa lin a - a n g nga p a g la b y o g sa ta n o d n g a d to sa w a la (Hulagway 12)

(Numero 22) ug ang p a g hugo t n i i n i p in a a g i sa pag- b i r a sa s ik o h a n n g a d to sa w a la (Numero 2 3 ) .

NUMERO 21

NUMERO 22 NUMERO 23

- 19 -

HULAGWAY 10

HULAGWAY 12

ANG TAPUSANANG BUKO

Alang sa pagtapus sa gihimong pagpuna sa pukot, usa ka "sheet bend" ang pagapormahon sa samang paagi nga gibuhat diha sa pinudyot nga buko

(Numero 24 ug 25) dayon isunod ang paghimo sa katungang paglakgot diha sa tiil nga atbang sa katapusang tiil nga naporma (Numero 26) ug hugton sa pagbira (Numero 27).

- 21 -

NUMERO 24 NUMERO 25

ANG PAGHUBANG UG PAGPUNA

ANG PAGHUBANG

Sa usa ka p ir a s o n g p u k o t ang matag buko n i i n i k a n u n a y 'n g g ila n g k o b sa u p a t ka mga t i i l , d i l i t u l o o duha ba h in o o n gawas kon k i n i anaa m ahim utang sa n g i l i t nga b a h in sa p u k o t ug d i l i usab m ahitab ong lim a sa b is a n unsang k a h ig a y o n a n . Kon ik a h ig o t na unya ang sin u g d a n a n g b u k o , ang ta n o d sa s ik o h a n mao na ang molangkob sa ik a - u p a t nga t i i l n i i n i . D ih a sa k a tu n g a n g -m a ta , p in u d y o t ug k i l i d nga mga b u ko , ang ta n o d s a s ik o h a n mao

ang moporma sa usa ka t i i l s a h ig a y o n nga k i n i d a lh o n p a in g o n sa buko ug s a p a g b iy a unya n i i n i human i k a h i g o t . Sa ta p u sa n a n g buko , ang ta n o d sa s ik o h a n mao ang makapahimo sa usa ka t i i l sa panahon u n ya nga k i n i d a lh o n ug i h i g o t sa maong

b u k o .

Busa, kon maghubang o magtabas sa b u s lo t a ro n s a pag-andam n i i n i a la n g sa pag puna , a n g a y 'n g hinumdoman nga ang buko d i i n un ya i h i g o t ang

s in u g d a n a n g buko g ik in a h a n g la n nga n a la n g ko b lamang sa t u l o k a mga t i i l , sa a to p a nga u s a lamang sa u p a t ka naandang mga t i i l n i i n i ang p u t l on

(Numero 2 8 ). Gawas sa tapusan ang b u ko , p u t la n sa t in a g u r h a ka mga t i i l ang n a h i b i l i n g mga buko, b i n i l i n ang duha k a mga t i i l sa matag buko.

- 23 -

N U M E R O 2 9

- 25 -

Ang sumbanan a la n g sa paghubang o p a g ta b a s mao k i n i n g mosunod:

1 . Husayon ug s u p o rta h a n ang p u k o t a ro n nga m ahim utang k i n i sa tukmang d ir e k s iy o n uban sa h u s to n g p a g k a lin y a sa mga la r a y sa mga buko

(Hulagway 1 ) .

2 . P i l i - o n ang sinugda nang buko d ih a sa k in a t a s - ang b a h in sa g i s i (Numero 2 9 -1 ) ug p u t l on ang usa ka t i i l sa maong buko.

3 . Ip a d a yo n ang paghubang d ih a sa w a la nga k i l i d sa g i s i p a in g o n sa u b o s , p in a a g i sa p a g p u to l sa t in a g u r h a ka mga t i i l d ih a sa matag b u k o , b i n i l i n ang duha ka mga t i i l n i i n i (Numero 29- 2 p a in g o n sa 11) h a n g tu d sa p i p i l a ka mga m ata g ik a n sa ubos nga b a h in sa g i s i .

4 . B a lik sa k in a ta s - a n g b a h in , d ih a mismo sa t u - o sa sin u g d a n a n g b u ko , sugdan na usab ang

paghubang sa t u - o nga k i l i d sa g i s i p a in g o n sa u b o s , p in a a g i sa p a g p u to l sa t in a g u r h a ka mga t i i l d ih a sa matag b u k o , b i n i l i n ang duha ka mga t i i l n i i n i (Numero 2 9-12 p a in g o n sa 21) h a n g tu d sa p i p i l a ka mga m ata g ik a n sa ubos nga b a h in sa g i s i .

5. S in a l-a n g a sa p a g p u to l sa t in a g u r h a ka mga

sin ug d a n a n g b u k o . Puna-an k i n i , ug unya ip a d a yo n n a u s a b ang dugang pang paghubang sa uban pa nga p a r t e ug p u n a -a n usab g ila y o n h a n g tu d nga matapos k i n i n g maong g im b u h a to n .

ANG PAGPUNA

Ang pagpuna maoy usa ka n i l a k t u r a y nga p a a g i sa p a g p il o t sa n a g is i nga p a r t e sa p u k o t sa h ig a y o n nga naandam na k in in g n a u la h i ta p u s sa g ih im o n g paghubang o p a g ta b a s . Apan, adunay lim a ka mga yanong sumbanan nga a n g a y ' ng pagasundon a la n g n i i n i n g maong g im b u h a to n ug g ik in a h a n g la n nga ang nagpuna d i l i m o tip a s g ik a n n i i n i .

1 . Gawas sa sin ugda nan ug tapusan ang b u k o , ang matag buko nga maporma g ik in a h a n g la n nga motapos sa usa ka m ata nga adunay u p a t ka managsamang k i l i r a n (Numero 30 ug 3 1 , buko sa k a tu n g a n g -m a ta ; Numero 3 2 , buko sa k i l i d , Numero 3 3 , p in u d y o t nga b u k o ) . Kon magbuhat sa sin ugda nang buko w a la y m ata nga maporma, apan, kon magbuhat sa tapusan ang b u k o , duha k a mga m ata ang maporma.

NUMERO 30 NUMERO 31

- 27 -

NUMERO 32 NUMERO 33

2. Kon magpuna gikan sa tu-o paingon sa wala o gikan sa wala paingon sa tu-o tadlas sa gisi, ang matag laray sa katungang-mata gikinahang- lan una nga tapuson sa dili pa sugdan ang paghimo sa nagasunod niini.

3. Sa matag balhin o kausaban sa direksiyon tadlas sa gisi, sa katapusan sa matag laray himoon ang usa ka pagbuko diha sa kilid niini.

4. Gawas sa usa ka panaglahi, tapus nga mabuhat ang kilid nga buko, kini pagasundan sa usa ka buko sa katungang-mata (Numero 34), ang pi- nudyot nga buko sundan usab sa buko sa katu­

ngang-mata (Numero 35) o sa usa ka tapusanang buko.

5. Ang kilid nga buko dili mahimong pagasundan sa lain pang kilid nga buko diha sa managsa­

mang kiliran sa gisi (Numero 36). Mao kini ang kalagmitan unyang hinungdan sa pag-uswag ngadto sa usa ka kompletong mata (duha ka laray), inay sa gikatakdang katungang-mata

(usa ka laray).

NUMERO 36

Ang kalainan diha sa sumbanan Numero 4, mao ang higayon diin usa na lamang ka tiil sa mata ang gikinahanglan aron sa pagsumpay sa duha ka kiliran sa gisi. Ang kilid nga buko pagasundan gilayon sa usa ka kilid nga buko, apan, ang matag nagasunod nga buko anaa mahimutang sa atbang nga kiliran sa gisi ug ang matag usa niini nagpasabut sa pagbalhin o kausaban sa direksiyon (Numero 37).

- 29 -

NUMERO 37

Ang Numero 38 nagpakita sa usa ka yano nga pagpuna diin naggamit sa tanang mga buko. Ang nagkurbang mga guhit nagtudlo sa direksiyon sa katungang-mata (duha ka mga tiil) nga naporma sa

paghimo sa usa ka kompletong mata. Gikan sa

sinugdanang buko 1, gikan sa wala paingon sa tu-o, duha ka mga mata ang nakompleto uban sa pagkamugna

NUMERO 38

MGA DAGKUNG BUSLOT

Ang nakadimalas mao nga ang tanang

buslot dili sama ka yano ug nilakturay nga puna-an ingon sa gipakita sa Numero 38. Kon usisahon ang usa ka nadaut nga pukot, sagad makita nga kini adunay duha o labaw pa kadaghan nga mga gisi nga nagpaingon sa ubos ug nagkatagbo sa usa ka bahin niini nga nahi-agom sa tumang kadaut ug nagbilin sa usa o daghang mga diladila sa pukot nga nagbi- tay sa taliwala ning maong gisi. Sa Numero 39, adunay duha ka mga gisi nga nagpaingon sa ubos nga bahin sa pukot ug nagka tagbo sa may taliwala niini, ug kini nagpadayon paingon sa ubos sa usa na lamang ka gisi.

- 31 -

Samtang ang ta n a n g b u h a to n nga pagpuna mao ang pagpadayon- n i i n i p a in g o n sa ubos nga b a h in

sa p u k o t p in a a g i sa t in a g s a - ta g s a nga p ag buha t sa k a tu n g a n g -m a ta ang pa g -a yo n i i n i n g n a a s o y 'n g b u s lo t n a g k in a h a n g la n sa duha ka mga sinugdanang pagpuna. Ang unang gamay nga pagpuna (unang s in u g d a n a n , 1 ha n g tu d 4) mao ang m a k a p ilo t sa w a la nga b a h in sa g i s i . N i i n i n g h ig a y o n a , mahimo r a unya ang h i n g p i t nga p a g -a yo sa p u k o t p in a a g i sa pagsugod d ih a sa ibabaw nga b a h in sa t u - o nga g i s i ug ang pagpadayon n i i n i p a in g o n sa ubos

(ik a d u h a n g s in u g d a n a n , 1 h a n g tu d 2 6 ) .

Kon adunay labaw pa sa duha ka mga g i s i g ik a n sa ibabaw p a in g o n sa u b o s , k in in g ta n a n t in a g s a - o n sa pa g -a yo h a n g tu d nga m a h in g p it ang p a g k a p ilo t sa b u s l o t . Kon sa ubos nga b a h in sa b u s l o t , adunay duha o labaw pa n i i n i kadaghang mga g i s i , ang p u k o t mahimong b a l i t - a r o n o b a lih o n a ro n nga ang ilaw om n i i n i mao ang maibabaw ug ang managsamang p a a g i sa p a g p il o t sa g i s i nga g ik a a s o y

sa unahan mao la n g g ih a p o n ang pagasundon.

Kon magpuna p a in g o n n g a d to sa n g i l i t nga b a h in sa usa ka p ira s o n g p u k o t g ik in a h a n g la n g pormahon ang usa ka m ata sa k a r g a n ta o sa d sa ra n

(Numero 4 0 ) . Ang m ata sa k a rg a n ta o sadsa ra n b u h a to n human ik a h ig o t ang buko sa ka ta p u sa n g ka tu n g a n g -m a ta sa mao nga l a r a y . T u lo sa u p a t ka mga t i i l n i i n i n g maong m ata ang maporma sa h ig a y o n unya nga m a h ig o t ang buko sa unang k a tu n g a n g -m a ta

sa nagsunod nga la r a y .

- 33 -

NUMERO 40

Dakung pagmatngon ang pagabuhaton kon magpuna sa usa ka buslot nga mitadlas sa pikas nga seksiyon sa pukot diin mahimutang ang usa ka sinumpayan sa tinabasang masigkangilit niini.

Gikinahanglang mahibalo-an ang nahimutangan ning

P in a a g i sa p r a k t i s , p o s ib le r a unya ang paghim o sa usa ka tu p o n g nga pagpuna d i i n ang g i t a s - o n sa mga t i i l sa mga m ata sa p u k o t sama sa o r i h i n a l n i i n i n g p a g k a b u h a t. Apan, sa panahon pa sa p a g tu -o n mas maayo ang paghim o sa da ku -d a ku nga t i i l kon i t a n d i sa o r i h i n a l n i i n i , ka y sa p a g ­ himo sa t i i l nga h ila b ih a n ra n g kagamay. Kon magpuna sa usa ka basa nga p u k o t nga h in im o sa n a t u r a l nga ta n o d g in a m it ang usa ka uga o m ala nga ta n o d -ig p u n a a y , paso brahe ug d iy u t a y ang g i t a s - o n n in g n a u la h i a la n g unya sa pagkuyos o p a g k u lo sa h ig a y o n nga k i n i mabasa.

Ayaw p a n in g u h a -a ang t u l i n nga dagan sa pagpuna sa pagsugod pa lamang n in g maong gim buha­

t o n . I t i n g o b ang p a g ta g a d d ih a sa maayo ug h u s to rig p a g k a h ig o t sa mga buko nga w a la y b is a n gamay nga s a y o p . Ang k a t u l i n dayag na la n g nga mosunod sa kanunay nga p a g - p r a k t is .

ANG PAGTAPAK

Kon n a g h in o b ra ang k a d a u t nga nahi-agom an sa p u k o t ug adunay p a r t e n i i n i nga n a w a la , sukw ahi sa o r d in a r y o n g p a g k a - g is i, ang la b in g d a l i nga p a a g i sa p a g p il o t sa b u s lo t n i i n i mao ang p a g ta p a k , k a y sa buh a to n g pagpuna segun sa naandang p a a g i.

A la n g sa p a g p a h ilu n a sa usa ka re k ta n g g u lo n g ta p a k , ta b a s o n o k o r t ih a n ang b u s lo t sama sa g i p a k i t a sa Numero 4 1 . Ang p u k o t- ig ta p a k a y ta b a s o n usab sa g id a k - o n nga menus sa usa ka m ata kon k i n i i t a n d i d ih a sa kalawom ug k a la p d o n sa b u s lo t nga pag a- ta p a k a n a ro n sa pagpaha-um sa k a tu n g a n g -m a ta nga maporma sa matag k i l i d i n i g t a h i na unya n i i n i n g a d to sa n a b u s lo t nga p a r t e sa p u k o t. Sugod sa ib a b a w 'n g t u - o nga suok o k a n to d ih a sa 1 ug 2 , t a h i- o n p a g li b o t ang k i l i r a n n in g duru h a ka mga p iy e s a h a n g tu d nga matapos d ih a sa 1 ug 2 sa

- 35 -

ila w o m nga w a la 'n g suok o k a n to . Kon p a n a n g lit duha k a taw o ang m agtapak, ang matag u sa m a h i­

mong m a g ta h i sa i s i g k a d ir e k s iy o n a ro n p a g d a g in o t sa panahon.

Sa p a g ta p a k , d i l i n a mahinungdanon ang p a g ta b a s sa b u s l o t ug sa p u k o t- ig ta p a k a y n g a d to sa usa k a kuwadrado o r e k ta n g g u lo . Ang k a s a ra n g ­ ang p a a g i nga g ih im o sa p a g ta p a k mao ang p a g ta b a s sa usa k a p a r t e sa b u s lo t ug p u k o t- ig ta p a k a y . T a h i-o n k i n i , u n y a , ip a d a y o n ang dugang pa nga p a g ta b a s sa ubang p a r t e sa b u s lo t ug sa katumbas n i i n i n g b a h in d ih a sa p u k o t- ig ta p a k a y ug t a h io n usab g ila y o n . Padayonon ang p a g ta b a s sa b u s l o t , sa p u k o t- ig ta p a k a y ug ang p a g ta h i usab n i i n i h a n g tu d nga matapos k i n i n g maong gim b u h a to n . Ang mahinungdanon lamang mao nga ang matag suok o k a n to sa g ita b a s nga b u s lo t anaa sa u sa ka m a ta ru n g nga a n g g u lo (Numero 4 2 ) .

Ang Numero 42 n a g p a k ita usab sa la in g p a a g i sa pagsugod ug p a g ta p o s sa g ih im o n g p a g ta ­ p a k . Tungod ka y adunay duha k a mga sin ugda nang buko ang n a h ig o t d ih a sa (1 ) sa ibabaw nga w a la ' ng suok o k a n to ug duha usab k a mga ta pusan ang buko ang n a h ig o t d ih a sa ( 2 ) , sa ila w o m nga t u - o ' ng suok o k a n t o , ang b u s l o t ug ang p u k o t- ig ta p a k a y mahimong ta b a s o n p a g li b u t p in a a g i sa t in a g u r - ha nga p a g p u to l sa mga t i i l n i i n i d ih a sa matag b u k o .

Sa d i l i pa sugdan ang p a g ta b a s a la n g sa p a g ta p a k nga p a g a b u h a to n , angay unang himoon ang

d i n a l i nga p a g -ih a p sa kadaghanon sa mga mata nga n a g la n g k o b sa kaladm on ug k a la p d o n sa n a d a u t nga p a r t e a ro n p a g p i l i sa usa k a p ir a s o n g p u k o t nga adunay ig o n g g id a k - o n a la n g sa ta p a k .

- 37 -

B is a n tu o d nga ubos sa ka sag arang k o n d is y o n , ang m a te ry a le s nga g a m ito n a la n g sa p a g ta p a k , sama r a usab sa g id a k -o n sa p u k o t nga p a g a -ta p a k a n , d i l i k a lik a y a n nga adunay panagsang h ig a y o n d i i n ang m a te r y a l- ig t a p a k a y nga mao

lamang ang magamit sukw ahi sa g id a k - o n sa m ata sa p u k o t nga p a g a -ta p a k a n . Apan, b is a n pa n in g maong p a n a g la h i, ang p a g ta p a k mahimo sa g ih a p o n . Ang mga k a la in a n lamang sa p a a g i n in g maong s itw a s y o n , mao ang mosunod:

1. Ang b u h a to n nga pagsukod d i l i p in a a g i sa p a g -ih a p sa mga m a ta , apan, p in a a g i sa p a g - u n a t sa g it a s - o n sa mga m ata d ih a sa matag k i l i r a n sa b u s lo t t a l i usab sa katumbas nga p a g -u n a t sa g it a s - o n sa mga m ata sa p u k o t- ig ta p a k a y d ih a mismo sa maong k i l i r a n . Ang mga m ata n in g duruh a ka mga p iy e s a n g p u k o t d i l i m a g k a lin y a kon i t a n d i sa matag usa n i i n i . 2 . Ang mga buko i h i g o t lamang d ih a sa sinumpayang

k i l i d nga n a g la n g ko b sa daghang mga m a ta . Ang ta n o d o h i l o s im p le lamang nga ip a lu s o t o ila h o g lu y o sa buko subay sa n g i l i t nga b a h in sa p ir a s o n g p u k o t nga adunay gagm ay'ng mga mata (Numero 4 3 ) . (Ang lu y o sa buko nga g ip a s a b u t mao ang lu y o sa unang n a s u lo d nga buko d i i n n a la n g k o b ang u p a t ka mga t i i l ) .

- 39 -

ANG PAG-LAGDA

Ang p a g -la g d a maoy usa ka p a a g i sa p a g h ig o t nga g a m ito n lamang sa te m p o ra ryo n g

p a g -a yo sa n a d a u t nga p u k o t ug mao usab ang sagad nga b u h a to n sa unang k a h ig a y o n a n sa dayong pagpuna n i i n i . Kon m a g -la g d a , ang ta n o d o h i l o ip a lu s o t lu y o sa buko sa matag k i l i d nga b a h in sa g i s i ug him oon ang usa ka d in o b le n g p a a g i sa p a g h ig o t, d ih a sa p ik a s lamang nga k i l i d sa g i s i , sa matag 6 n g a d to sa 12 ka p u lg a d a s ang g i t a s - o n . Ang la b in g mahinungdanong matngonan d ih a sa p a g -la g d a mao ang p a g h a ta g sa ig o n g k a lu -a g o n sa ta n o d o h i l o nga ig p u n a -a y a ro n nga k a h a ta g a n k i n i sa n a t u r a l n iy a n g p a g -un a t sa h ig a y o n unya nga puw ersado k in in g maong s e k s iy o n sa sinum payan.

- 41 -

LIST OF SAFIS EXTENSION MANUALS

SEC/SM/1 Khumua li a n g p l a namchut (F re s h w a te r F is h F a rm in g : How t o B e g in ) - - i n T h a i SEC/SM/2 O y s te r C u lt u r e

SEC/SM/3 M ussel C u lt u r e

SEC/SM/4 Ang pagpuna ug p a g ta p a k sa p u k o t (N et M ending and P a tc h in g ) — i n C e buan o-B isaya

0 What i s SAFIS?

SAFIS i s th e Sout h e a s t A s ia n F is h e r ie s I n f o r m a t io n S e r v ic e . I t i s a p r o je c t o f th e SEAFDEC S e c r e t a r ia t s e t up t o p r o v id e e x te n s io n m a t e r ia ls f o r

s m a ll- s c a le fis h e rm e n and f i s h fa rm e rs i n th e r e g io n .

0 What a re i t s o b je c t iv e s ? The im m e d ia te o b je c t iv e s a re t o c o l l e c t and c o m p ile f i s h e r i e s e x te n s io n m a n u a ls, b ro c h u re s , p a m p h le ts and r e la t e d a id s f o r s m a ll- s c a le f i s h e r i e s d e v e lo p ­ m ent, and t o t r a n s l a t e s e le c te d l i t e r a t u r e i n t o l o c a l la n g u a g e s f o r d i s t r i b u t i o n t o f i s h e r i e s e x te n s io n w o rk e rs i n S o u th e a s t A s ia .

- 43 -

0 What s e r v ic e s w i l l SAFIS p ro v id e ? SAFIS w i l l a tte m p t t o p r o v id e in f o r m a t io n and p u b li c a t i o n s such a s :

- l i s t s o f a v a i la b le t e x t s i n f i s h e r i e s e x te n s io n s e r v ic e s , - t r a n s l a t i o n o f s u i t a b l e m a n u a ls , - m anuals o f a p p r o p r ia t e

t e c h n o lo g ie s ,

- p h o to c o p ie s o f a p p r o p r ia t e f i s h e r i e s e x te n s io n l i t e r a t u r e , - a c u r r e n t awareness s e r v ic e o f

r e g io n a l f i s h e r i e s .

International Development

Research Centre (IDRC) of Canada.

and fish farmers in the region. For additional informa­

tion, contact the Project Leader of SAFIS at the SEAFDEC Liaison Office

956 Rama IV Road

Olympia Building, 4th floor Bangkok 10500, Thailand