หลักกรรมและกฎแหงกรรมในพระพุทธศาสนา
1. ความหมายของอาสันนกรรม
คําวา อาสันนกรรม แปลวา กรรมใกลดับจิตหรือกรรมใกลตาย ปรากฏในคัมภีร
วิสุทธิมรรคของพระพุทธโฆษาจารย โดยทานไดกลาวถึงอาสันนกรรมไวในวิสุทธิมรรคนี้วา
“กรรมที่บุคคลระลึกไดในเวลาใกลตาย ชื่อวา อาสันนกรรม อันบุคคลผูใกลตาย ระลึกถึงกรรมอันใดได เขายอมไปเกิดดวยกรรมอันนั้นแล ” (มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2521 : 32)
นอกจากนี้ ยังปรากฏในคัมภีรอภิธัมมัตถสังคหะ โดยกลาวถึงอาสันนกรรมและ กรรมประเภทอื่นๆ ไว แตไมมีปรากฏคําอธิบายใดๆ เกี่ยวกับกับกรรมชนิดนี้ (มหามกุฏราช วิทยาลัย, 2516 : 28)
สวนในคัมภีรอภิธัมมัตถภาวินี ไดอธิบายถึงอาสันนกรรมไววา
“บทวา อาสนฺนํ ไดแกกรรมที่ตามระลึกไดในเวลาใกลตาย และกรรมที่ทําใน เวลานั้น” (มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2516 : 164)
สมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ไดทรงอธิบายถึงอาสัน นกรรมในหนังสือธรรมวิภาค ปริจเฉทที่ 2 วา
“กรรมที่ 11 ไดแกกรรมอันทําเมื่อจวนตาย ทานเรียกวา อาสัน นกรรม เมื่อพหุลกรรมไมมี คือ ผูทําไมไดทํากรรมอยางใดอยางหนึ่งไวจนชิน จนถึงเลื่องลือวา มักเปนอยางนั้นๆ กรรมนี้แมทุรพลก็ตามใหผล ทานเปรียบไว
เหมือนโคอันแออัดอยูในคอก พอนายโคบาลเปดประตูออก โคใดอยูริมประตู
คอก แมโคแกทุรพล ยอมออกไดกอนโคอยูในเขาไป แมแข็งแรงกวา” (สมเด็จ พระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส, 2511 : 131)
จากขอความที่ไดยกมากลาวไวดังกลาวนี้ สุนทร ณ รังษี (ม.ป.ป. : 42-56) ไดตั้งขอสังเกต สําคัญ คือ ในคัมภีรวิสุทธิมรรคทานพระพุทธโฆสาจารยกลาววา อาสันนกรรมไดแกกรรมที่
บุคคลระลึกไดในเวลาใกลดวย คัมภีรอภิธัมมัตถสังคหะทานกลาวถึงกรรมไวแตเพียงชื่อโดยไมมี
คําอธิบาย จึงไมอาจทราบความหมายของอาสันนกรรมแนชัด สวนคัมภีรอภิธัมมัตถวิภาวินีกา อธิบายวา อาสันนกรรมไดแกกรรมที่บุคคลระลึกไดในเวลาใกลตาย และกรรมที่ทําในเวลาใกล
ตาย สมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงใหคําอธิบายไวเพียงแงเดียววา อา สันนกรรม ไดแกกรรมที่บุคคลทําเมื่อจวนตาย
เมื่อพิจารณาอยางพินิจพิเคราะห จะเห็นไดวาคําอธิบายจากที่มาดังกลาวนี้ไมลงรอยกัน จึง เกิดปญหาวา ควรจะยึดถือคําอธิบายอาสันนกรรมของใครหรือของคัมภีรใดเปนคําอธิบายที่ถูกตอง
สุนทร ณ รังษี (ม.ป.ป. : 42-56) จึงไดพยายามวิเคราะหถึงหลักอาสันนกรรมนี้วา มีสิ่งที่
ควรทําความเขาใจใหชัดเกี่ยวกับคําอธิบายอาสันนกรรมดังกลาวมาแลว นั่นคือขอความวา “กรรม ที่บุคคลระลึกไดในเวลาใกลตาย” ขอความนี้ชี้บงถึงกรรมที่บุคคลเคยทําไวในชีวิตที่ผานมา ไมใช
หมายถึงกรรมที่ทําใหมในขณะจะดับจิต ตัวอยางเชน นายขําเคยฆานายเขียวตาย เพราะเจ็บแตม ที่นายเขียวเคยขโมยควายที่มีอยูตัวเดียวไปฆาเอาเนื้อขาย การฆาคนจัดเปนกรรมหนัก (แมไมหนัก เทาอนันตริยกรรม) ขณะปวยหนักใกลตายนายขําก็นึกถึงกรรมคือการฆานายเขียว และนายขําก็
ดับจิตหรือตายไปในขณะที่จิตคิดถึงกรรมคือการฆานายเขียวนั้น กรรมที่นายขํานึกถึงตอนใกลตาย นี้ จัดเปนอาสันนกรรมตามขอความที่ทานพระพุทธโฆสาจารยอธิบายไวในวิสุทธิมรรควา “กรรม ที่บุคคลระลึกไดในเวลาใกลตาย ชื่อวาอาสันนกรรม”
ขอความวา “กรรมที่ทําในเวลาใกลตาย” ชี้บงถึงกรรมที่ทําใหมตอนใกลตายซึ่งไมใชอยาง เดียวกับกรรมที่เคยทําไวแลวมานึกถึงตอนใกลตาย ตัวอยางเชน นายเหลือ เปนคนที่ปรากฏแกคน ทั่วไปวาทํากรรมดีกรรมชั่วไวพอ ๆ กัน ขณะที่นายเหลืองปวยหนักใกลตาย ญาติไดนิมนตพระมา สวดพระพุทธมนตใหฟง ขณะที่พระเริ่มสวดนายเหลืองยังพอมีสติอยูบาง ลืมตาขึ้นมองพระพรอม กับยกมือไหว แลวหลับตาตอไป ขณะพระสวดนายเหลืองก็สงกระแสจิตไปตามเสียงสวดมนต
พระยังสวดไมทันจบนายเหลืองก็หายใจเฮือกสุดทายแลวดับจิตไป ในกรณีนี้การทําจิตใหเปนกุศล ดวยการยึดอยูกับเสียงสวดมนตของนายเหลือง จัดเปนอาสันนกรรมที่นายเหลืองทําใหมตอนใกล
ตาย ซึ่งตางจากอาสันนกรรมของนายขําอันเปนที่เขาเคยทําไวในอดีต แตนึกถึงกรรมนั้นตอนใกล
ดับจิต
แมการตีความขอความวา “กรรมอันทําเมื่อจวนตาย” อาจจะเปนไปไดในลักษณะดังกลาว แตผูวิจัยเรื่องนี้ก็เห็นวา ขอความวา “กรรมที่ตามระลึกไดในเวลาใกลตาย และกรรมที่ทําในเวลา นั้น (คือในเวลาใกลตายนั้น)” ดังที่ปรากฏอยูในคําอธิบายของคัมภีรอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา เปน ขอความที่ใครก็ตามเมื่ออานแลวยอมเขาใจชัดวา เปนการกลาวถึงกรรม 2 ลักษณะ คือ กรรมที่
เคยทําไวและตามระลึกไดในเวลาใกลตายอยางหนึ่งกับกรรมที่ทําใหม ในเวลาใกลตายอยางหนึ่ง เฉพาะฉะนั้น การที่จะตีความวา “กรรมที่ทําเมื่อใกลตาย” หมายถึงกรรมที่เคยทําไวก็ได
หมายถึงกรรมที่ทําใหมก็ได ในแงนี้จึงไมนาจะเปนคําอธิบายที่ถูกตอง
อยางไรก็ตาม ถาพิจารณาพระพุทธพจนที่ปรากฏอยูในมหากัมมวิภังคสูตร อันเปนพระ สูตรที่จําแนกหลักคําสอน เรื่องกรรมอยางใหญหรืออยางสําคัญของพระพุทธเจา พระสูตรนี้ได
อธิบายเกี่ยวกับบุคคล 4 ประเภทที่ทํากรรมแลวไดรับผลตางกัน ก็จะเห็นไดถึงลักษณะอาสันน กรรมในคัมภีรพระไตรปฎก
พระพุทธพจนจากมหากัมมวิภังคสูตร(พระไตรปฎก เลมที่ 14, 2539 : 136) ดังกลาวนี้
พอจะสรุปโดยใจความไดดังนี้
(1) บุคคลบางคนในโลกนี้ ทําบาปกรรมหรือกรรมชั่วไวมาก ตายแลวไปเกิดใน
ทุคติ เชน นรก
(2) บุคคลบางคนในโลกนี้ ทําบาปกรรมหรือกรรมชั่วไวมาก ตายแลวไปเกิดใน
สุคติโลกสวรรค
(3) บุคคลบางคนในโลกนี้ ทํากรรมดีหรือกุศลกรรมไวมาก ตายแลวไปเกิดใน
สุคติโลกสวรรค
(4) บุคคลบางคนในโลกนี้ ทํากรรมดีหรือกุศลกรรมไวมาก ตายแลวไปเกิดใน
ทุคติ เชน นรก
ขอความในมหากัมมวิภังคสูตรดังไดยกมากลาวไว แสดงใหเห็นถึงความสลับซับซอนแหง การใหผลของกรรม สําหรับผูทํากรรมชั่วไวมากตายแลวเขาถึงทุคติ เชน นรก และผูทํากรรมดีไว
มาก ตายแลวเขาถึงสุคติโลกสรรค ยอมไมเปนที่นาสงสัย แตการที่คนบางคนทํากรรมชั่วไวมาก ตายแลวกลับไปเกิดในสวรรค และคนที่ทํากรรมดีไวมาก ตายแลวไปเกิดในทุคติเชนนรก ยอม เปนการยากเกิดวิสัยคนธรรมดาสามัญทั่วไปจะเขาใจได
แตผูวิจัยเห็นวา พระพุทธพจนดังกลาวนี้ เฉพาะขอ 2 กับขอ 4 พอจะสรุปโดยใจความ ไดวา การที่บุคคลบางคนทํากรรรมชั่วไวมากตายแลวไปเกิดในสวรรคนั้น ไมใชเพราะกรรมชั่ว สงผลใหเขาไปเกิดในสวรรค แตเพราะเขาเคยทํากุศลกรรมหรือกรรมดีไวบาง กรรมดีที่เขาทําไว
นั้น แมจะนอย แตมีโอกาสใหผลกอน จึงทําใหเขาไปเกิดในสวรรค หรือมิฉะนั้นในเวลาใกลตาย เขากลับมีจิตเปนสัมมาทิฏฐิอันเปนมโนกรรมฝายกุศล ดวยอํานาจของมโนกรรมที่ทําใหมนี้ ตาย แลวจึงไปเกิดในสวรรค สวนกรรมชั่วที่เขาทําไวมากก็จะอํานวยวิบากแกเขาในชาตินี้ หรือในชาติ
หนา หรือในชาติตอ ๆ ไป
ผูที่ทํากรรมดีไวมากตายแลวไปเกิดในทุคติ เชน นรกก็ทํานองเดียวกัน คือ ไมใชกรรมดี
สงผลใหเขาไปเกิดในนรก แตเพราะเขาเคยทํากรรมชั่วไวบางในชีวิตที่ผานมากรรมชั่วนั้นมีโอกาส ใหผลกอน ตายแลวเขาจึงตองไปเกิดในนรกดวยผลของกรรมนั้น หรือเปนเพราะขณะจะดับจิตเขา เกิดมีความคิดเห็นเปนมิจฉาทิฏฐิขึ้นมา ดับจิตไปในขณะที่จิตยึดมั่นอยูกับมิจฉาทิฏฐินั้น ตายแลว จึงไปเกิดในทุคติเชนนรก สวนกรรมดีที่เขาทําไวมากก็จะอํานวยวิบากแกเขาไมในชาตินี้ ก็ใน ชาติหนาหรือในชาติตอ ๆ ไป
โดยนัยนี้ เมื่อไดพิจารณาคําอธิบายในมหากัมมวิภังคสูตรจากขอความที่ไดยกมากลาวไว
ทําใหผูวิจัยเกิดความแนใจวา กรรมที่เรียกวาอาสันนกรรมนั้น จะตองมีความหมายเปน 2 นัย คือ หมายถึงกรรมที่บุคคลเคยทําไวและนึกถึงตอนใกลตายอยางหนึ่ง หมายถึงกรรมที่ทําใหม
ในขณะใกลตายอยางหนึ่ง ขอความที่พระพุทธเจาทรงอธิบายวา “...บุคคลที่เปนผูมักฆาสัตว
ฯลฯ มีความเห็นผิดอยูในโลกนี้ ตายแลวเขาถึงสุคติโลกสวรรค เปนเพราะวาเขาทํากรรมดีที่
ใหผลเปนสุขไวในกาลกอนหรือในกาลภายหลัง หรือวามีสัมมาทิฏฐิพรั่งพรอมสมาทานแลวใน เวลาจะตาย เพราะฉะนั้น เขาตายไปจึงเขาถึงสุคติโลกสวรรค...” แสดงถึงลักษณะของอาสัน นกรรมทั้ง 2 นัยดังกลาว นั่นคือขอความวา “...เปนเพราะวาเขาทํากรรมดีที่ใหผลเปนสุขไวใน กาลกอนหรือในกาลภายหลัง” แสดงถึงลักษณะของอาสันนกรรมนัยแรก คือ กรรมที่บุคคลเคย ทําไวและนึกถึงตอนใกลตาย การที่บุคคลผูทํากรรมชั่วไวมาก แตตายแลวกลับไปเกิดในสวรรค
ก็เพราะเขาเคยทํากรรมดีไวบาง และกรรมดีที่เขามีอยูบางนี้มีโอกาสใหผลกอนกรรมชั่วที่เขาทําไว
มาก เขาจึงไปเกิดในสวรรคดวยผลอขงกรรมดีนั้น การที่กรรมดีที่เขามีอยูบางเขามาแกรกใหผล กอนนี้ ตามหลักกรรมและการเกิดใหมของพระพุทธศาสนา กรรมดีนั้นจะตองปรากฏเปนอาสัน นกรรมใหเขานึกถึงในขณะใกลตาย เมื่อตายลงในขณะที่จิตเกาะเกี่ยวอยูกับกรรมดีขึ้น เขาจึงไป เกิดในสุคติ
ขอความกอนหลังที่วา “หรือวามีสัมมาทิฏฐิพรั่งพรอมสมาทานแลวในเวลาจะตาย” นี้
แสดงถึงลักษณะของอาสันนกรรมนัยที่สอง คือ กรรมที่ทําใหมในขณะใกลตาย สัมมาทิฏฐิที่
เกิดขึ้นในขณะจะดับจิตจัดเปนมดนกรรมฝายกุศล จิตที่เปนกุศลจัดที่ผองใสเมื่อบุคคลดับจิตลงใน ขณะที่จิตผองใสก็ยอมไปเกิดในสุคติ ดังพระพุทธภาษิตวา “จิตฺเต อสงฺกิลิฎเฐสุคติ ปาฏิกงฺขา เมื่อจิตไมเศราหมองแลว ยอมมีสุคติเปนที่หวัง”