ขอบและศูนย์กลาง
คำำว่ำ “ใจกลำงเมือง” นั้น เกิดขึ้นตั้งแต่เมื่อไหร่ผมเองก็ไม่ทรำบดี แต่ตำม ควำมเข ้ำใจของผม “ย่ำนใจกลำงเมือง” กินควำมอย่ำงน ้อยสองนัยยะ คือ ควำมหมำยแรก เป็นควำมหมำยเชิงภูมิศำสตร์ ที่แสดงออกถึงควำมเป็น “ย่ำน พื้นที่” และ ควำมหมำยที่สอง เป็นควำมหมำยเชิงเศรษฐศำสตร์ ที่แสดงออก ถึงศูนย์กลำงแห่งกลไกในกำรขับเคลื่อนเศรษฐกิจ (หรือทุน) แห่งสังคมนั้นๆ ที่ผมสนใจอยำกเล่ำให ้ฟังก็คือคำำดังกล่ำวได ้สร ้ำงสิ่งที่อยู่ “นอก” ใจกลำงเมือง ขึ้นมำ โดยควำมสัมพันธ์ของสิ่งที่เป็นศูนย์กลำง – สิ่งนอกศูนย์กลำง (ชำย ขอบ) กำำลังเป็นเรื่องที่ได ้รับควำมสนใจอย่ำงกว ้ำงขวำงในวงวิชำกำรหลำย สำขำ เพื่ออธิบำยเรื่องที่ว่ำมำนี้ผมอยำกอธิบำยผ่ำนควำมสัมพันธ์ของแหล่ง งำน กับที่อยู่อำศัย เนื่องเพรำะมันกินควำมทั้งสองควำมหมำยที่ว่ำมำ
หลำยคนอำจจะทรำบหรือตระหนักดีอยู่แล ้วถึงควำมสัมพันธ์ระหว่ำง แหล่งงำนกับที่อยู่อำศัยซึ่งควำม “ใกล ้-ไกล”ระหว่ำง “ขอบกับศูนย์กลำง” แปร ผกผันกับขนำดที่อยู่อำศัย หรือหมำยควำมว่ำ ในจำำนวนเม็ดเงินที่เท่ำกันนั้น หำกเรำต ้องกำรเป็นเจ ้ำของครอบครองพื้นที่ใดๆ ขนำดพื้นที่ยิ่งใกล ้ศูนย์กลำง ยิ่งมีขนำดเล็กลงเรื่อย ในทำำนองเดียวกันหำกเรำต ้องกำรที่อยู่อำศัยขนำดใหญ่
ขึ้น เรำก็ต ้องยิ่งห่ำงจำกศูนย์กลำงออกไปจึงจะสำมำรถครอบครองที่ดิน หรือที่
อยู่อำศัยได ้ ให ้สอดคล ้องตำมแต่วิถีชีวิตของแต่ละคน ซึ่งหำกลองลำำดับ หยำบๆ จำกศูนย์กลำงออกไปก็สำมำรถเทียบได ้ตั้งแต่ ห ้องชุดขนำดเล็กใน เมือง, ทำว์นเฮ ้ำส์ (ทำว์นโฮม) ขนำดกลำง จนกระทั่งบ ้ำนเดี่ยวขนำดใหญ่
แถบชำนเมือง
สำำหรับคนกลุ่มที่มีเม็ดเงินน ้อยกว่ำที่กล่ำวมำนั้นย่อมมีทำงเลือกน ้อยลง ไปอีก ทำงเลือกที่เหลือ ก็อำจจำำต ้องไม่มีเคหสถำนเป็นของตนเอง โดยใช ้วิธี
เช่ำอำศัยแทนเพื่อให ้ใกล ้ศูนย์กลำงเข ้ำมำอีกหน่อย หรือถ ้ำต ้องกำรมีที่อยู่
อำศัยเป็นของตนเอง ก็ต ้องยอมอำศัยไกลศูนย์กลำง (แหล่งงำน)ออกไปอีก ซึ่งมักห่ำงจำกระบบกำรขนส่งพื้นฐำน คนจำำนวนไม่น ้อยที่ทำำงำนในเมืองโดย อำศัยอยู่บริเวณชำนเมืองซึ่งระบบกำรคมนำคมสำธำรณะไม่ใคร่จะสู ้ดีนัก บำง คนซำ้ำร ้ำยเพรำะนอกจะอำศัยอยู่ไกลจำกแหล่งงำนแล ้ว ยังอยู่ในซอยลึก ทำำให ้ คนกลุ่มนี้มีต ้นทุนในชีวิตสูงขึ้น ทั้งเรื่องค่ำใช ้จ่ำย, ระยะเวลำที่ใช ้ในกำรเดิน ทำง จนไปถึงภยันตรำยที่มีโอกำสเกิดขึ้นได ้มำกกว่ำ
ควำมแตกต่ำงทำงสังคม อันเนื่องมำจำกฐำนะทำงเศรษฐกิจที่ส่งผลให ้ เกิดกำรเข ้ำถึง “พื้นที่” แตกต่ำงกัน ทำำให ้ “พื้นที่” มีหน ้ำที่เป็นทั้ง “ผลิตผล”
ของวัฏจักรแห่งทุน (เช่น กำรเกิดขึ้นของตลำด ร ้ำนค ้ำ ท่ำรถ) และในขณะ เดียวกันก็เป็นทั้ง “ศักยภำพ” (เช่น ควำมเป็นย่ำนอย่ำง ประตูนำ้ำ สำำเพ็ง มำบุญครอง ฯลฯ) ซึ่งเปรียบเสมือน “สปริงบอร์ด” ที่ช่วยให ้แต่ละคนเข ้ำถึง ทรัพยำกรได ้ ไกล-ใกล ้จำกศูนย์กลำง ต่ำงกันด ้วย กล่ำวคือ ทุนและที่ดินได ้ เอื้อให ้คนที่มีมันมำกยิ่งมีโอกำสได ้ดอกผลจำกมันมำกขึ้นไปอีก และคนที่มีมัน น ้อยก็ยิ่งเข ้ำถึงมันยำกขึ้น ปัจจุบันนั้น ภูมิศำสตร์และเศรษฐศำสตร์ภำยใต ้ระบบ ทุนเป็นเรื่องเดียวกัน (หรือสัมพันธ์ไปในทำงเดียวกัน) นั้น ได ้ตอกยำ้ำมโนทัศน์
ของสิ่งที่เรียกว่ำ “ขอบและศูนย์กลำง” ให ้เข ้มข ้นขึ้นไปอีก
ควำมสัมพันธ์ของทุนและพื้นที่ซึ่งผมลองฉำยภำพคร่ำวๆ ให ้เห็นทั้งหมด นี้ อำจจะช่วยให ้ผู ้อ่ำนได ้ลองนึกตำมถึงว่ำสิ่งเหล่ำนี้กระทบกับชีวิตควำมเป็น คนเมืองของท่ำนอย่ำงไรบ ้ำง เผื่อใครที่ยังไม่ได ้ตั้งรกรำกที่ไหนเป็นหลักแหล่ง จะได ้คิดหนักๆ เพรำะที่อยู่อำศัยที่ท่ำนเลือกนั้นอำจทำำให ้ท่ำน “ได ้” หรือ
“เสีย” โอกำสอะไรในชีวิตบ ้ำงในกติกำของทุน
คอลัมน์ Walking in Cites, หนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจ วันที่ 2 มีนำคม 2552
