Raknakara Novel : A Study of Ecocriticism

Raknakara Novel : A Study of Ecocriticism

ปยาพัชร ศรีสวัสดิ์

¹

, เรวดี ศิริไกรวัฒนาวงศ

²

, อินทุอร โพธิ์เรือง

³

, ขวัญชนก นัยจรัญ

⁴

, เปรมวิทย วิวัฒนเศรษฐ

⁵

Piyapat Srisawat

¹

, Rewadee Sirikraiwatthanawong

²

, Intuorn Phorueang

³

, Khwanchanok Naijarun

⁴

, Premvit Vivattanaseth

⁵

บทคัดยอ

บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงคเพื่อวิเคราะหนวนิยายเรื่องรากนคราตามแนวการวิจารณเชิงนิเวศ ดําเนินการวิจัยโดยใชระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ และนําเสนอผลการวิเคราะหขอมูลแบบพรรณนาวิเคราะห

ผลการวิจัยพบความสัมพันธระหวางมนุษยกับธรรมชาติ 2 ลักษณะ คือ ความสัมพันธระหวางมนุษยกับ ธรรมชาติในลักษณะความเปนมิตรกับธรรมชาติ คือ ธรรมชาติใหประโยชนแกมนุษยโดยมนุษยนําวัตถุดิบ จากธรรมชาติมาอํานวยความสะดวกในการดําเนินชีวิต มนุษยใหความสําคัญกับธรรมชาติในฐานะสวนหนึ่ง ในการดํารงชีวิต คือ ธรรมชาติมีความเปนอันหนึ่งอันเดียวกับมนุษย ทําใหมนุษยรูสึกผูกพันกับธรรมชาติ

และธรรมชาติสรางความผอนคลายใหกับมนุษยคือ ธรรมชาติชวยทําใหมนุษยรูสึกผอนคลายความเครียด ความกังวล สวนในดานความสัมพันธระหวางมนุษยกับธรรมชาติในลักษณะความเปนปฏิปกษธรรมชาติ

คือ มนุษยหวาดกลัวความลึกลับและภัยจากธรรมชาติที่มนุษยไมสามารถควบคุมได มนุษยกอบโกยผล ประโยชนจากธรรมชาติ กลาวคือ มนุษยมองวาธรรมชาติเปนเพียงทรัพยากรที่มนุษยสามารถนํามาใชเพื่อ สรางมูลคาไดอยางมหาศาล ดังนั้นเนื้อหาของนวนิยายเรื่องรากนคราจึงแสดงใหเห็นถึงคุณคา ความสําคัญ และประโยชนของทรัพยากรธรรมชาติอันจะสงผลใหมนุษยเห็นความสําคัญของธรรมชาติ ซึ่งจะเปนแนวทาง ในการอนุรักษธรรมชาติตอไป

คําสําคัญ : รากนครา, การวิจารณเชิงนิเวศ

1-3 นักศึกษาระดับปริญญาบัณฑิต, สาขาวิชาภาษาไทย คณะมนุษยศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม

4 ผูชวยศาสตราจารย, สาขาวิชาภาษาไทย คณะมนุษยศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม

5 รองศาสตราจารย, สาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยพะเยา

1 Assistant Professor, Thai Language Department, Faculty of Humanities and Social Science, Pibulsongkram Rajabhat University

2 Associate Professor, Thai Language Department, School of Liberal Arts University of Phayao

Abstract

The objective of this research was to analyze the content of the novel Raknakara according to ecocriticism. The data was collected by using qualitative research methodology and the results were presented using descriptive analysis. The findings of the research defined the relationship between man and nature in two aspects: the relationship between man and nature is environmentally friendly. It was natural for human beings to use natures materials to facilitate their lives. Humans gave importance to nature as a part of life. It was natural to make people feel warm, safe and bound to nature. Moreover, nature was relaxing for humans. It was natural to help people feel relaxed from stress and concern. Considering the hostile relationship between man and nature, It was natural for people to terrorize other human beings, fearing mysteries and natural disasters and their inability to control them. People take advantage of nature for personal benefits. Human beings regarded nature as the only human resource that could be used to create enormous value.

Therefore, the content of the Raknakara novel shows the value, the importance and benefits of natural resources that will result in humanity finding the importance of nature. This is the way to preserve nature.

Keywords: Raknakara, ecocriticis

บทนํา

นวนิยายเรื่อง รากนครา เปนบทประพันธ

ของปยะพร ศักดิ์เกษม เปนนวนิยายแนวอิง ประวัติศาสตรดินแดนลานนา หัวเมืองเหนือของ สยามในสมัยรัชกาลที่ 5 นวนิยายเรื่องนี้เผยแพร

ครั้งแรกในนิตยสารสกุลไทย โดยเริ่มจากการตีพิมพ

เปนตอนๆ จากนั้นจึงมีการตีพิมพรวมเลมเปนครั้ง แรกในป พ.ศ. 2540 และไดรับการตีพิมพซํ้าถึง 11 ครั้ง ในระยะเวลา 20 ป (พ.ศ.2540-2560) อีกทั้ง ไดรับรางวัลชมเชยจากคณะกรรมการพัฒนา หนังสือแหงชาติ กระทรวงศึกษาธิการ ในการ ประกวดหนังสือดีเดนแหงชาติประจําป พ.ศ.2541 นอกจากนี้ นวนิยายเรื่องรากนครายังไดรับคัดเลือก ใหผานเขารอบ 6 เรื่องสุดทาย ในการประกวด นวนิยายรางวัลวรรณกรรมสรางสรรคยอดเยี่ยม แหงอาเซียน (รางวัล ซีไรต) ประจําป พ.ศ.2543 อีก ดวย (ราก นครา, 2560: ระบบออนไลน) นวนิยาย

เรื่อง รากนครา มีลักษณะโดดเดน คือ การเสียสละ ความสุขสวนตน หรือแมแตชีวิตเพื่อปกปองแผน ดินเกิด การผอนปรนนโยบายบางประการให

ยืดหยุนทันตอการเปลี่ยนแปลง เพื่อใหรัฐสามารถ ดํารงความเปนปกแผน ไมถูกแบงแยกดินแดนหรือ ตกเปนเมืองขึ้นของตะวันตก ดังที่ปยะพร ศักดิ์

เกษม (2560 : คํานํา) ไดกลาวไววา “หากบานเมือง และสังคมเปนเชนไมใหญ มีประดาปราชญราชเมธี

วีรบุรุษ วีรสตรีเปนประดุจดอกผลใหชื่นชม จาก อดีตถึงปจจุบันมีใครสักกี่คน ที่หวนระลึกถึงคน หลายคนผูตองกลบฝงความตองการ ชีวิต และหัวใจ ของตนเองไวใตภาระหนาที่แหงการคํ้าจุนบานเมือง และสังคม ดุจเดียวกับรากตองฝงตัวอยูใตพื้นพิภพ เพื่อ คํ้าจุนกิ่ง ใบ และลําตนอันตระหงานงามผูคน เหลานั้นก็เปนดั่งรากแหงนครา” ดังนั้นจะเห็นไดวา ผูเขียนมีการเปรียบเปรยประชาชนที่อยูในบาน เมืองเดียวกันเปนดั่งตนไม ที่ตองมีลําตน ราก กิ่ง ใบ และผล ตางคนตางทําหนาที่ของตนเองเพื่อให

บานเมืองสามารถดํารงอยูได จากเนื้อหาของ นวนิยายเรื่องรากนครากลาวถึงเมืองสองเมือง คือ เมืองเชียงเงิน และเมืองเชียงพระคํา เปนเมืองที่มี

ทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณเปนที่หมายตาจะ เขายึดครองจากประเทศมหาอํานาจทางตะวันตก ดังนั้น ในการดําเนินเรื่องจึงปรากฏใหเห็น ทรัพยากรธรรมชาติ คุณคา และการใชทรัพยากร โดยเฉพาะปาไมอยางเดนชัด

การศึกษาวรรณกรรมลักษณะหนึ่งที่ให

ความสําคัญกับธรรมชาติ คือ การศึกษาตามแนว การวิจารณเชิงนิเวศ ซึ่งเนนการศึกษาความ สัมพันธระหวางมนุษยกับธรรมชาติ ดังที่ตรีศิลป

บุญขจร (2559 : ระบบออนไลน) อธิบายไวใน เอกสารประกอบการบรรยาย หัวขอ ปลูกตนไม

ในใจคน วาการวิจารณเชิงนิเวศเปนการศึกษา ความเปนมิตรกับธรรมชาติในลักษณะของ ธรรมชาติใหประโยชนแกมนุษย และความเปน ทรราชกับธรรมชาติ คือ การทําลายธรรมชาติเพื่อ ผลประโยชนของมนุษย และธัญญา สังขพันธานนท

(2559 : ระบบออนไลน) อธิบายวาการวิจารณเชิง นิเวศมีลักษณะเปนการศึกษาความเปนอันหนึ่งอัน เดียวกันกับธรรมชาติ คือ ธรรมชาติเปนสิ่งมีชีวิต เปนมิตรกับมนุษย และอีกลักษณะหนึ่งคือ ความ สัมพันธในลักษณะของความเปนอื่นระหวางมนุษย

กับธรรมชาติ มนุษยจึงตองการที่จะควบคุม ธรรมชาติ ดังนั้นจึงสรุปไดวา การวิจารณเชิงนิเวศ เปนการศึกษาความสัมพันธระหวางมนุษยกับ ธรรมชาติและสิ่งแวดลอม โดยสามารถแบงลักษณะ การวิจารณเชิงนิเวศออกเปน 2 ลักษณะ คือ มนุษย

เปนมิตรกับธรรมชาติ โดยธรรมชาติใหประโยชนแก

มนุษย มนุษยใหความสําคัญกับธรรมชาติในฐานะ สวนหนึ่งในการดํารงชีวิต และธรรมชาติสราง ความผอนคลายใหกับมนุษย เชน ธรรมชาติชวย เยียวยารักษาสภาพจิตใจ ธรรมชาติใหความอบอุน ธรรมชาติเปนสถานที่ทองเที่ยวพักผอนหยอนใจ ธรรมชาติชวยลดมลพิษทางอากาศ มนุษยเปน ปฏิปกษกับธรรมชาติ โดยธรรมชาติสรางความ

หวาดกลัวใหกับมนุษย และมนุษยทําลายธรรมชาติ

เพื่อผลประโยชนสวนตัว เชน การตัดไมทําลายปา การทําเหมืองแร การขุดเจาะนํ้ามัน การสรางที่อยู

อาศัยโดยรุกรานธรรมชาติ เปนตน

ดังนั้นผูวิจัยจึงสนใจที่จะศึกษานวนิยายเรื่อง รากนครา ตามแนวทางการวิจารณเชิงนิเวศ อันจะ แสดงใหเห็นความสัมพันธระหวางมนุษยและ ธรรมชาติในลักษณะตาง ๆ รวมถึงการปลูกจิต สํานึกการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติตอไป

วัตถุประสงคของการวิจัย

เพื่อศึกษานวนิยาย เรื่อง รากนคราตามแนว การวิจารณเชิงนิเวศ

กรอบแนวคิด

การวิจัยครั้งนี้ผูวิจัยไดใชแนวคิดการวิจารณ

เชิงนิเวศ (Ecocriticism) ซึ่ง ดารินทร ประดิษฐ

ทัศนีย (2559: 7-18) ไดอธิบายลักษณะของการ วิจารณวรรณกรรมเชิงนิเวศ สรุปไดวา การวิจารณ

เชิงนิเวศคือการศึกษาความสัมพันธของวรรณกรรม กับสิ่งแวดลอมทางกายภาพ โดยอธิบายวา วัฒนธรรมของมนุษยและโลกทางกายภาพมีความ เชื่อมโยงและมีผลกระทบตอกันและกัน รวมถึง วิพากษโลกทัศนที่ยึดมนุษยเปนศูนยกลางของทุก สิ่ง โดยมองวาธรรมชาติเปนเพียงสิ่งประกอบสราง ทางวัฒนธรรมที่เกิดจากแนวคิดและอิทธิพลใน สังคม ธรรมชาติจึงเปนสิ่งที่ตองรับใชมนุษย และ แนวคิดของธัญญา สังขพันธานนท (2556: 56) ที่

กลาววาการวิจารณเชิงนิเวศ เปนการแสดงใหเห็น ความสัมพันธระหวางมนุษยกับสิ่งแวดลอมและ โลกธรรมชาติที่ปรากฏในตัวบทวรรณกรรม จาก แนวคิดดังกลาวผูวิจัยจึงนํามาสรางเปนกรอบการ วิจัยในการศึกษาตัวบท โดยพิจารณาการประกอบ สรางภาพของธรรมชาติเชื่อมโยงกับความสัมพันธ

ระหวางมนุษยและธรรมชาติตามแนวคิดดังกลาว

เปน 2 ลักษณะ คือ

1. มนุษยเปนมิตรกับธรรมชาติ โดยมนุษย

สามารถอยูรวมกับธรรมชาติอยางพึ่งพิง เกื้อกูล ธรรมชาติใหประโยชนแกมนุษย เปนสวนหนึ่งใน การดํารงชีวิตของมนุษย และธรรมชาติสรางความ ผอนคลายใหกับมนุษย หรือลักษณะอื่น ๆ ที่แสดง ใหเห็นความสัมพันธวามนุษยเปนมิตรกับธรรมชาติ

2. มนุษยมีความเปนอื่นหรือเปนปฏิปกษ

กับธรรมชาติ คือ ธรรมชาติมีอํานาจลึกลับ และ ความลึกลับของธรรมชาติเปนสิ่งที่มนุษยไม

สามารถควบคุมได จึงสรางความหวาดกลัวใหกับ มนุษย อีกลักษณะหนึ่งคือ ธรรมชาติเปนทรัพยากร ที่มีหนาที่รับใชมนุษย มนุษยสามารถกอบโกยผล ประโยชนจากธรรมชาติได หรือลักษณะอื่น ๆ ที่

แสดงใหเห็นวามนุษยเปนปฏิปกษกับธรรมชาติ

วิธีการดําเนินการวิจัย

การวิจัยครั้งนี้ ผูวิจัยใชระเบียบวิธีวิจัยเชิง คุณภาพ (Qualitative Research) และนําเสนอผล การวิจัยในรูปแบบพรรณนาวิเคราะห (Descriptive analysis)

ผลการศึกษา

จากผลการศึกษานวนิยาย เรื่อง รากนครา ตามแนวการวิจารณเชิงนิเวศ พบลักษณะเนื้อหาที่

แสดงใหเห็นวามนุษยเปนมิตรกับธรรมชาติ และ เปนปฏิปกษกับธรรมชาติ ดังตอไปนี้

1. มนุษยเปนมิตรกับธรรมชาติ

ลักษณะที่พบในนวนิยาย เรื่อง รากนครา มี

3 ลักษณะ คือ 1) ธรรมชาติใหประโยชนแกมนุษย

2) ธรรมชาติเปนสวนหนึ่งในการดํารงชีวิตของ มนุษย และ 3) ธรรมชาติสรางความผอนคลายให

กับมนุษย ดังจะนําเสนอเปนตัวอยางประกอบการ อธิบาย ดังนี้

1.1 ธรรมชาติใหประโยชนแกมนุษย

จากนวนิยายเรื่องรากนครา พบวา ธรรมชาติใหประโยชนในการดํารงชีวิตของมนุษย

มนุษยอยูรวมกับธรรมชาติอยางเกื้อกูลกัน ผูคนใน เมืองของตัวละครเอก ทั้ง 2 เมือง คือ เชียงเงินและ เชียงพระคําเห็นความสําคัญของธรรมชาติ จึงรวม กันพิทักษปกปองทรัพยากรธรรมชาติไมใหถูก ทําลาย และมีวิถีชีวิตพึ่งพิงกับธรรมชาติ เชน ใช

ทรัพยากรธรรมชาติเปนที่อยูอาศัย เปนที่ยึดเหนี่ยว จิตใจโดยสะทอนผานความเชื่อที่มีธรรมชาติเปนสื่อ เชน เมืองเชียงพระคําเปนเมืองที่มีทรัพยากรปาไม

อุดมสมบูรณ และจากความอุดมสมบูรณของปา แหงนี้ กอใหเกิดประโยชนตอมนุษยในหลาย ๆ ดาน เชน การสรางบานเรือน กระทั่งมีการเปรียบเทียบ ทรัพยากรธรรมชาติวาเปนของมีคา เปนที่หมาย ปองของคนทุกชาติพันธุ แสดงใหเห็นวาธรรมชาติ

ใหประโยชนแกมนุษย และมนุษยเองก็ตระหนักถึง ความสําคัญของธรรมชาติ มีขอความปรากฏดังนี้

“เบื้องหนาคือทิวเขาทอดยาวโอบลอม จากทิศตะวันออกไปยังตะวันตก เงาของปาไมที่หม คลุมทึมครึ้มจนกระทั่งสีเขียวสดไสวแปรเปลี่ยนไป เปนสีเทาเขมเหลือบแลดวยเงาสีมวงอมนํ้าเงิน … นั่นคือความอุดมสมบูรณแหงผืนปา... ‘ทองคํา’ ที่

ผูคนตางเผาพันธุลวนปรารถนาจะครอบครอง…มือ เรียวแข็งแรงประกอบดวยผิวขาวเหลืองตาม ลักษณะที่สืบทอดกันมาแตบรรพชน ลูบไลเนื้อไม

ลื่นละเอียดราวเนื้อแพรที่กรอบหนาตางอยาง ครุนคิด” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560: 4)

คนเมืองเชียงพระคําสรางที่อยูอาศัยตาม ลักษณะสภาพแวดลอม คือ บานทําจากไม ยกใตถุน สูง บนหลังคามีจั่วเปนยอดแหลม และบนยอดจั่วมี

ไมแกะสลักลวดลายตามความเชื่อวาลวดลายบนไม

แกะสลักนี้จะชวยคุมครองคนในบานใหปลอดภัย จากสิ่งอัปมงคลทั้งหลาย แสดงใหเห็นวาธรรมชาติ

ใหประโยชนแกมนุษยในเรื่องที่อยูอาศัย อีกทั้ง มนุษยยังมีความเชื่อวาวัตถุดิบบางสวนของ ธรรมชาติมีพลังอํานาจชวยปกปองคุมภัยได มี

ขอความปรากฏดังตอไปนี้

“ที่นี่เปนหมูเรือนไมสักทองใตถุนสูง ชายคาคุมเล็กนอยเพื่อปองกันลมหนาว ในเหมันต ฤดู บนยอดแหลมของหลังคาเรือนทุกหลังติด ประดับไมแกะสลักเปนลวดลายออนชอยตามความ เชื่อของผูคนในแถบนี้…มีไวเพื่อขับไลวิญญาณราย และสิ่งอัปมงคล…” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560:

354-355)

จะเห็นวาธรรมชาติใหประโยชนแก

มนุษยไมเพียงแตรางกายเทานั้น แตครอบคลุมไป ถึงสภาวะจิตใจดวย

1.2 ธรรมชาติเปนสวนหนึ่งในการ ดํารงชีวิตของมนุษย

มนุษยเปนสวนหนึ่งของธรรมชาติ โดยผู

แตง (ปยะพร ศักดิ์เกษม) ไดใชความเปรียบ คือ เปรียบตนไมใหญ เปนดั่งบานเมืองที่ตองมีความ มั่นคง สรางความรูสึกอบอุนและปลอดภัยทั้งราย และจิตใจใหแกประชาชน มีขอความปรากฏ คือ

“คําปลุกปลอบของเขียนจันทรยังดังกอง อยูในหู หญิงสาวขบฟนยํ้ากับตนเองอีกครั้ง…นี่คือ ความจริงและภาระหนาที่ที่ตองแบกรับ! เชียงเงิน เปนไมใหญ ยืนหยัดอยูไดก็ดวยการคํ้าจุนของ ‘ราก’

เชนมิ่งหลาและเธอ…อีกหลายบานหลายเมืองก็เปน เฉกเชนเดียวกัน!” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560: 299) ชนชั้นปกครองเปรียบเสมือนรากฐานสําคัญในการ สรางบานเมืองใหเปนปกแผน ดังนั้นชนชั้นปกครอง ตองยอมเสียสละความสุขสวนตัวเพื่อความมั่นคง ของบานเมือง ดังคํารําพันเชิงตัดพอของแมนเมือง วา “รากเล็ก ๆ อยางเธอและมิ่งหลานี้หรือที่ตอง คํ้าจุนและเชิดชู เชียงเงิน…ไมใหญแผกิ่งกานสาขา ดกดื่นดวยดอกผล หยัดตนสูสายลมและแสงตะวัน อยางนั้น คงไมมีวันรูสึกถึงความเหน็บหนาวมืดมิด และเยือกเย็นใตพื้นพสุธาอยางที่เธอและมิ่งหลาได

รูสึก” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560: 496) ไมใหญแผ

กิ่งกานสาขา เปรียบดั่งเจาแสนอินทะผูปกครอง เมืองเชียงเงิน และหนอเมืองซึ่งเปนรัชทายาท ที่

ตองปกครองประชาชน เปนมิ่งขวัญใหแกประชาชน ไมมีวันไดรับรูถึงความรูสึกเจ็บปวดของคนที่ถูกใช

เปนเครื่องมือทางการเมือง เพื่อสรางรากฐานให

เชียงเงินยืนหยัด มีเอกราช เปนเมืองอยูได จากการ เปรียบเปรยธรรมชาติกับมนุษย แสดงใหเห็นวา ธรรมชาติและมนุษยมีความเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน และธรรมชาติก็เปนสวนหนึ่งของการดํารงชีวิตของ มนุษยดวย

ลึกๆ ในจิตใจของมนุษยผูกพันกับ ธรรมชาติ ดังที่แมนเมืองใหความสําคัญกับดงชมพู

ปาราวกับเพื่อนที่เขาอกเขาใจกันเพราะเธอเห็นวา ดงชมพูปาเปนที่พึ่งพิงทางใจ ใหความปลอดภัยแก

เธอได เธอจึงมักมาปรับทุกขที่ตนชมพูปาเสมอ จน กระทั่งมีความคิดวาถาหากเธอเสียชีวิต ขอให

มิ่งหลานองสาวตางมารดาของเธอนําเถากระดูกมา บรรจุเจดียตามธรรมเนียม สรางไวในดงชมพูปา มี

ขอความปรากฏดังนี้

“…ถาเปนพี่ละก็ นองไมตองทําใหใหญโต ถึงขั้นนี้หรอกนะแคเผาใหหมดแลวสรางเจดียองค

เล็ก ๆ บรรจุไว…พี่ขอสีขาว สรางไวในดงไม

งชมพูปา คงสวยดี” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560:

111)

จะเห็นวาเนื้อหาของนวนิยายสะทอนให

เห็นวาธรรมชาติเปนสวนหนึ่งในการดํารงชีวิตของ มนุษย และความสุขที่แทจริงของมนุษยคือการ ปรารถนาจะเปนอันหนึ่งอันเดียวกับธรรมชาติ และ สุดทายก็ตองการกลับคืนสูออมกอดของธรรมชาติ

ตามวัฎจักรชีวิตที่ทุกคนไมอาจหนีพนได

1.3 ธรรมชาติสรางความผอนคลาย ใหกับมนุษย

จากเนื้อหาของนวนิยายพบวาธรรมชาติ

มีความสําคัญตอมนุษยเปนอยางยิ่ง จากตัวบทมี

การกลาวถึงปาไม ลักษณะภูมิประเทศ ทรัพยากร ธรรมชาติวาเปรียบเสมือนบานที่ใหความอบอุน ปลอดภัย เปนที่พึ่งพิงทางใจ สรางความผอนคลาย ใหกับมนุษย รวมถึงมีการใชฉากธรรมชาติเพื่อ อธิบายสภาวะจิตใจของตัวละครดวย เชน เเมน เมืองไปที่ดงไม ชมพูปาทุกครั้งที่เธอรูสึกวาวุนใจ แสดงใหเห็นวาธรรมชาติเปนสิ่งที่ชวยผอนคลาย

อารมณ ทําใหมนุษยรูสึกสบายใจและอบอุน มี

ขอความปรากฏดังนี้

“ที่นี่…คือดงไมที่เปนรอยตอของสาม อาณาเขตดานหลังของหอหนา ดานหนาของหอ หลวง และดานขางของหมูเรือนรับรองและที่นี่…คือ ที่พึ่งพิงของเด็กหญิงรุนสาวผูวาเหว เปนที่ที่เธอมัก จะมานั่งขบคิด ปลอยใจใหเลื่อนไหลและหลอมรวม กับความเงียบสงัดรอบ ๆ ตัว…มันยังคงเปนที่พึ่ง พิงของเธออยูแมในยามที่เติบโตจนเต็มวัยแลวเชน ในวันนี้” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560: 65)

แมนเมืองนําเมล็ดชมพูปามาปลูกที่เมือง เชียงพระคํา เพื่อเปนเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจ และ สรางความผอนคลายเมื่อตองพบกับความทุกขที่

อาจจะเกิดขึ้น ดังขอความวา “ดงชมพูปาเปน เสมือนจุดเปลี่ยนแปร การเลื่อนไหลของสายนํ้าแหง ชีวิต และบัดนี้ก็คลายกับเปนตัวแทนของทุกสิ่งทุก อยางที่เธอละทิ้งมา” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560:

358) สิ่งนี้แสดงใหเห็นวาตนชมพูปามีความหมาย กับแมนเมืองมาก สะทอนใหเห็นวามนุษยมีความ ผูกพันกับธรรมชาติ เพราะธรรมชาติเปนเครื่องยึด เหนี่ยวจิตใจและสรางความสบายใจใหกับมนุษย

นอกจากนี้ตนชมพูปายังเปนสัญลักษณแทนบาน เมืองดวย เพราะหลังจากที่แมนเมืองยอมสละชีวิต เพื่อสรางความเปนปกแผนมั่นคงใหแกบานเมือง ตน ชมพูปาก็ยังคงเจริญงอกงามตอไปดังขอความวา

“บริเวณนั้นประกอบดวยไมยืนตนชนิด เดียวกัน เปนไมที่มีลําตนตรงแนวสีดําแทรกดวย เสี้ยนสีเทาบาง ๆ เปนริ้ว ผูปลูกปลูกใหยืนหางกัน เปนจังหวะสมํ่าเสมอราวกับเสาที่รองรับโครง หลังคาของมหาวิหาร

ทุกตนดูแปลกตาเมื่อกิ่งกานดานบนของ มันมิไดแผเปนพุมแลวเสียดยอดขึ้นสูงอยางไมใหญ

ในปาทั่ว ๆ ไป หากแผออกในทางกวางสอด ประสานถักพันกันทุกตนจนแนนทึบอยูเหนือศีรษะ แบบเดียวกับเพดาน

ทวาเพดานของอาคารธรรมชาติหลังนี้

ลวนบุดวยกลีบออนบางของดอกไมสีชมพู…เปน

สีชมพูที่มีทั้งสีชมพูจางหวานละมุนไปจนถึงชมพู

เขมสดใสประดุจสีขาว… (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560: 601-602)

จากขอความดังกลาวตีความไดวาผูแตง ใชธรรมชาติคือตนชมพูปาเปนภาพแทนของ แมนเมือง เพื่อสื่อความหมายวาความตายของแมน เมืองมีสวนสําคัญในการสรางความมั่นคงใหแก

บานเมือง

จะเห็นไดวาเนื้อหาของนวนิยายนอกจาก จะแสดงใหเห็นวาธรรมชาติสรางความผอนคลายให

แกมนุษยแลว ธรรมชาติ คือ ตนชมพูปาที่ผูเขียน ใหความสําคัญโดยมีการกลาวถึงตั้งแตตนเรื่องจน จบเรื่องนั้น สะทอนนัยยะทางการเมือง เพื่อใหคน ตระหนักถึงการเสียสละประโยชนสวนตนเพื่อ ประโยชนสวนรวมอีกดวย

2. มนุษยเปนปฏิปกษกับธรรมชาติ

จากการศึกษานวนิยาย เรื่อง รากนคราตาม แนวทางการวิจารณเชิงนิเวศ พบเนื้อหาที่แสดงให

เห็นวามนุษยเปนปฏิปกษกับธรรมชาติ ใน 2 ลักษณะ คือ 1) ธรรมชาติสรางความหวาดกลัวให

กับมนุษย และ 2) มนุษยกอบโกยผลประโยชนจาก ธรรมชาติ ดังจะนําเสนอเปนตัวอยางประกอบการ อธิบาย ดังนี้

2.1 ธรรมชาติสรางความหวาดกลัว ใหกับมนุษย

เมื่อวิเคราะหเนื้อหาของนวนิยาย พบวา ผูเขียนมักเลือกใชฉากของธรรมชาติในลักษณะ ความนากลัว เชน สัตวปา ฟารอง ฟาผา เหว มา พรรณนารวมกับการอธิบายสภาวะจิตใจของตัว ละคร เชน การใชภาพเสือกําลังตะปบเหยื่อที่หมด หนทางสู มาอุปมากับความหวาดกลัวของตัวละคร ในเนื้อเรื่องที่มิ่งหลารูสึกกลัวเจานางหลวงปทมสุดา จนแทบสิ้นสติ มีขอความปรากฏดังนี้

“การสอบถามไตสวนตอหนาเธอ หากทํา ที่ราวกับวาเธอไมมีตัวตนนี้เปนเพียงละครฉากหนึ่ง เปนการเลนสนุกของสตรีผูนี้ เปนการขมขวัญ บีบ คั้นใหประสาทของมิ่งหลาแทบจะขาดสะบั้นออก

เปนสวน ๆ ดวยความกลัวและจนหนทาง…คลาย กับเสือที่กําลังตะปบเหยื่อไวในกรงเล็บ หากก็ไม

ยอมฉีกเปนชิ้นเพื่อกัดกินเปนภักษาหาร กลับ ปลอยใหวิ่งไปกอนตะปบกลับมาจนกวาจะออนแรง แลวเปลี่ยนเปนตบซายตบขวาเหมือนหยอกเอิน หากเปนการหยอกเอินที่ฝากรอยแผลยับเยินไม

เลือกที่” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560: 420) รวมถึงการเลือกสถานที่ที่ประกอบสราง จากวัตถุทางธรรมชาติ คือ ตึกดิน มาเปนสถานที่ที่

สรางความหวาดกลัว เนื่องจากตึกที่ทําจากดินเปน ทรงทึบ สรางความอึดอัด คับแคบ ไมมีอากาศ ถายเท และความทะมึนของสีดินสรางความหวาด กลัวใหกับคนที่พบเห็น ทําใหไมมีใครอยากยาง กรายเขาไป จากเรื่องการเขา ตึกดินหมายถึงการ จบชีวิตอยางทุกขทรมาน ยกตัวอยางตอนที่เจานาง ปทมสุดาสั่งบริวารใหนํามิ่งหลาไป “รักษาตัว” ที่

ตึกดิน แคเพียงชื่อตึกดินก็ทําใหมิ่งหลาหวาดกลัว มาก มีขอความปรากฏดังนี้

“มิ่งหลา… ขาจัดการใหเจาเขาพักรับการ รักษา จากแพทยหลวงประจําตัวของขาที่ตึกดิน

นามนั้นทําใหขนออนบนศีรษะและหลัง ตนคอของมิ่งหลาลุกชัน…ติดกําแพงวังตอเนื่องกับ ชายปารกชัฏ ‘ตึกดิน’ ยืนตระหงานปดทึบอยูตรง นั้น…เหมือนคุกคุมขัง เหมือนแหลงทรุดโทรม ปราศจากการเหลียวแลเอาใจใสมากกวาที่สําหรับ พักฟนรักษาตัว” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560: 425) จากตัวอยางแสดงใหเห็นวาความรุนแรง ของภัยธรรมชาติ ความดุรายของสัตวปาที่อาศัยอยู

ตามธรรมชาติ หรือแมแตลักษณะภูมิประเทศที่มี

ความอันตราย ถูกนํามาประกอบสรางในนวนิยาย เพื่อสื่อความไมมั่นคงปลอดภัยทางรางกายและ จิตใจของมนุษย ดังนั้นจึงวิเคราะหไดวามนุษยรูสึก หวาดกลัวอันตรายที่อยูในธรรมชาติ ความดิบเถื่อน ของธรรมชาติ นําไปสูพฤติกรรมที่แสดงความเปน อื่นหรือเปนปฏิปกษระหวางมนุษยกับธรรมชาติ

โดยมองวาธรรมชาติที่มนุษยไมสามารถควบคุมได

เชน สัตวปา ภัยธรรมชาติ พื้นที่ทางกายภาพที่เปน

เหว มีความดิบเถื่อน นากลัว สิ่งเหลานี้สะทอนให

เห็นวิธีคิดของมนุษยที่มองวาธรรมชาติมีความเปน อื่น และมองวามนุษยเปนศูนยกลางของโลก สัตว

และธรรมชาติอยูในสถานะที่ดอยกวามนุษย

2.2 มนุษยกอบโกยผลประโยชนจาก ธรรมชาติ

จากเนื้อเรื่องสิ่งที่เปนปมเรื่องสําคัญ คือ การยึดครองทรัพยากรธรรมชาติ ตัวละครเอกใน เรื่อง มีความตองการเปนเจาของทรัพยากร ธรรมชาติในเมืองของตน เนื่องจากความอุดม สมบูรณของทรัพยากรธรรมชาติในพื้นที่สามารถ เปนเครื่องสรางอํานาจใหแกบานเมืองได ดังที่ ศุ

ขวงศมีความคิดวา “สิ่งที่เขาคิดวาควรจะรีบหยิบ ฉวยมาไวในมือแทนก็ควรจะเปนสิทธิในการแสวง ประโยชนจากทรัพยากรของดินแดนนี้...ปาไม...ซึ่ง แผปกไปตลอดทั้งเทือกเขาและทุงราบ! …ชายหนุม มั่นใจวามันจะกลายเปน ‘อํานาจ’ แหงยุคสมัยหนา (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560: 49-50) อีกทั้งยังมีชาว อังกฤษที่ออกลาอาณานิคม โดยคัดเลือกจาก ประเทศที่มีความอุดมสมบูรณทางทรัพยากร ธรรมชาติโดยเฉพาะปาไม พวกเขาตองการ แสวงหาประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติเหลานี้

เพื่อเหตุผลดานการคาในรูปแบบสัมปทาน และ เหตุผลทางการเมืองที่ตองการแผอํานาจและขยาย อาณานิคม แสดงใหเห็นวามนุษยมองธรรมชาติเปน ขุมทรัพย และเปนทรัพยากรที่มนุษยเปนเจาของ และสามารถเขาไปใชประโยชนเพื่อตอบสนองความ ตองการได มีขอความปรากฏดังนี้

“ผูคนที่หลั่งไหลกันเขามาดวยปรารถนา จะยึดครอง ปจจุบันก็มิไดมีเพียงมาจากเมืองมาน และสยาม หากหมายถึงผูคนตางเผาพันธุอยาง แทจริงผูคนที่ดั้นดนเดินทางมาแสนไกลพรอมดวย ความกระหายอยางแรงกลาในจิตใจ

คนพวกนี้มิไดตองการเพียงแคใหดินแดน แถบนี้เปนรากฐานเพื่อการเดินทัพลงใตอยางชาว เมืองมาน หรือตองการเพียงใหเปนเมืองหนาดาน สงไปแคเครื่อง ราชบรรณาการตนไมเงินตนไมทอง

สามปครั้งกับสวยซึ่งมักเปนขอนไมสักทุกปอยาง ชาวสยามเทานั้น สิ่งที่พวกเขาตองการ คือ การก อบโกยยึดทุกสิ่ง…หาไมก็คงไมคุมกับระยะทางยาว ไกล กาลเวลาเนิ่นนาน และเงินทองที่ไดลงทุนไป!”

(ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560: 5)

มนุษยคิดวาธรรมชาติ คือ แหลงทรัพยากร ที่มีคุณคาและมีมูลคาสูง จากเนื้อเรื่องทรัพยากร ธรรมชาติเปนรากฐานสําคัญในการสรางอํานาจของ แตละประเทศ ดังนั้น ตัวละครจึงคิดเพียงวาจะตอง ยึดครองทรัพยากรธรรมชาติ เพราะสิ่งเหลานี้เปน เครื่องตอบสนองความตองการของมนุษย เชน “ศุ

ขวงศรูดีวาจุดหมายที่แทจริงของจอหน แบร็กกิ้น นั้นคือการสํารวจและประเมินวาทรัพยากรแถบนี้มี

มากและสมบูรณเพียงพอสําหรับการเดินทางเขามา ตักตวงหรือไม …ถาใช…บริษัทใหญที่ทรงอิทธิพล ยิ่งของอังกฤษ บริษัทที่แบร็กกิ้น ทําทีเหมือนกับ วาลาออกมาแลวบริษัทนั้น คงตรงเขามาเพื่อทําทุก วิถีทางใหไดกอบโกย” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560:

90) และความคิดของจอหน แบร็กกิ้น ที่ตองการ เห็นปาไมของเมืองมัณฑ ดังขอความวา “เขาอยาก เดินปาลึกเขาไปทางตะวันตกชิดชายแดนเมือ งมัณฑ เจากะเหรี่ยงยางแดงคนนําทางคนใหมของ เขามันจะออกเดินทางในเชามืดวันพรุง…เขาชาง อยากไปกับมันเพื่อใหไดเห็น…‘ปาสูงเสียดฟา มืด ครึ้มดวยรมเงาขนาดใหญของใบสัก แตละตนใหญ

กวาสี่คนโอบ’ …ตามคําบอกเลาเสียเหลือเกิน…

ประกอบกับความกระหายอยากเห็นปาไมซึ่งอาจ หาผลประโยชนฉกฉวยยึดครองได ทําใหเขาใจรอน วูวามกวาที่เคยเปน” (ปยะพร ศักดิ์เกษม, 2560:

248-249)

จะเห็นไดวาตัวละครแตละฝายมีเปา หมายอยางเดียวกันคือตองการยึดครองทรัพยากร ปาไม เพื่อเปนฐานอํานาจใหแกประเทศของตน ดัง นั้นจึงกลาวไดวาปาไมเปนทรัพยากรที่สําคัญ ที่

นอกจากจะมีมูลคาแลวยังสงผลตอความมั่นคง ทางการเมืองของประเทศอีกดวย

ดังนั้นเมื่อวิเคราะหนวนิยายเรื่อง รากน คราตามแนวการวิจารณเชิงนิเวศ จะพบวา ธรรมชาติมีความสําคัญยิ่งตอมนุษย กลาวคือ มนุษยและธรรมชาติมีความสัมพันธกันใน 2 ลักษณะ คือ มนุษยเปนมิตรกับธรรมชาติ โดย ปรากฏผานความเชื่อ วิถีชีวิตที่เกื้อกูล พึ่งพิงและ ผูกพันอยูกับธรรมชาติ แตเมื่อมนุษยตองการความ มั่นคงในเชิงอํานาจ ธรรมชาติจึงกลายเปนเครื่องตอ รอง และเปนเครื่องมือสําคัญในการสรางฐานอํานาจ ที่มั่นคง ทําใหมนุษยมองธรรมชาติในอีกลักษณะ หนึ่งคือมองวาธรรมชาติมีความเปนอื่นหรือเปน ปฏิปกษตอมนุษย และเปนทรัพยากรที่มนุษยผูมี

อํานาจสามารถเขาไปกอบโกยผลประโยชนไดอยาง เต็มที่

อภิปรายผล

จากผลการวิจัยที่พบวาเนื้อหาของ วรรณกรรมแสดงความสัมพันธระหวางมนุษยกับ ธรรมชาติ ในดานความเปนมิตรและดานความเปน ปฏิปกษนั้น สามารถอภิปรายผลไดวา เนื้อหาใน นวนิยายถูกเขียนขึ้นโดยอิงจากประวัติศาสตรสมัย รัชกาลสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่

5) โดยเริ่มเรื่องจากปพุทธศักราช 2427 ที่มี

เหตุการณการลาอาณานิคมของชาติตะวันตก เปา หมายคือประเทศในแถบเอเชียซึ่งเปนพื้นที่ที่มี

ทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ ดังนั้นในเนื้อหา จึงใหความสําคัญกับธรรมชาติมาก โดยใชธรรมชาติ

สื่อความหมายในแงของความอุดมสมบูรณของ ภูมิภาค และสื่อความหมายเชิงอํานาจทางการเมือง ที่มีการใชทรัพยากรธรรมชาติในการตอรองและเปน ฐานอํานาจ เมื่อนําเนื้อหามาพิจารณาตามแนวการ วิจารณเชิงนิเวศ สามารถอภิปรายผลไดดังนี้

1. ความสัมพันธระหวางมนุษยกับ ธรรมชาติในลักษณะความเปนมิตร

ความสัมพันธในลักษณะเปนมิตรระหวาง มนุษยกับธรรมชาติ ปรากฏ 3 ลักษณะ คือ 1)

ธรรมชาติใหประโยชนแกมนุษย กลาวคือ มนุษยนํา วัตถุดิบจากธรรมชาติมาอํานวยความสะดวกในการ ดําเนินชีวิต เชน การสรางที่อยูอาศัยโดยใชไมสัก ใชวัตถุดิบจากธรรมชาติมาเปนเครื่องใชในชีวิต ประจําวัน 2) มนุษยใหความสําคัญกับธรรมชาติใน ฐานะสวนหนึ่งในการดํารงชีวิต คือ มีการเปรียบ เปรยลักษณะของตนไมกับการดําเนินชีวิตของ มนุษยวามีความเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน และ บั้นปลายชีวิตมนุษยปรารถนาที่จะอยูกับธรรมชาติ

อยางเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน และ 3) ธรรมชาติ

สรางความผอนคลายใหกับมนุษย คือ เมื่อมนุษย

อยูกับธรรมชาติแลวจะรูสึกปลอดภัย ผอนคลาย จากความเครียด ความกังวล ผลการวิจัยที่พบวา มนุษยมีความสัมพันธกับธรรมชาติในลักษณะเปน มิตรตอกันนั้นสอดคลองกับแนวคิดของศุภิสรา เทียนสวางชัย (2560: 274) ไดกลาววา การอยูรวม กันของธรรมชาติและมนุษยแสดงใหเห็นถึงความ สัมพันธระหวางธรรมชาติกับมนุษยทางดาน อารมณและจิตใจรวมไปถึงบทบาทและหนาที่ของ ธรรมชาติที่ชวยเยียวยารักษาสภาพจิตใจ และผล การวิจัยของ พรพารัตน สุขชาวนา, เปรมวิทย

วิวัฒน-เศรษฐ และ ขวัญชนก นัยจรัญ (2561: 527) ที่ทําวิจัย เรื่อง นวนิยายชุดลูกไมของพอ : การ วิเคราะหเชิงนิเวศสํานึก ผลการวิจัยประเด็นหนึ่ง พบวา ธรรมชาติใหความสวยงามแกมนุษย ชวย ทําใหเกิดความผอนคลาย และสรางความรื่นรมย

ธรรมชาติมีประโยชนตอมนุษย และมนุษยมีหนาที่

อนุรักษธรรมชาติ

2. ความสัมพันธระหวางมนุษยกับธรรมชาติ

ในลักษณะความเปนปฏิปกษ

ความสัมพันธระหวางมนุษยกับธรรมชาติใน ลักษณะความเปนปฏิปกษเกิดความสัมพันธ ใน 2 ลักษณะ ไดแก 1) ธรรมชาติสรางความหวาดกลัว ใหกับมนุษย คือ มนุษยหวาดกลัวสัตวปา ความ ลึกลับและภัยจากธรรมชาติ จากเรื่องจะพบฉาก ตอนที่ตัวละครเกิดความกลัว ผูเขียนมักใชฉาก ความนากลัวของธรรมชาติ เชน สัตวปา เสียง

ฟารอง เสียงลมพายุ รวมถึงฉากที่เปนความมืดและ หนาผามาประกอบสราง ทั้งนี้อาจเนื่องจากมนุษย

เห็นวา สัตวปาหรือภัยธรรมชาติมีความดิบ เถื่อน และอันตราย จึงเปนสิ่งที่ไมสามารถควบคุมได ดัง นั้นมนุษยจึงเกรงกลัวความลึกลับจากธรรมชาติ

ความเปนปฏิปกษกับธรรมชาติเหลานี้จึงมักถูก หยิบยกมาประกอบสรางในรูปแบบของฉากหรือ การพรรณนาสภาวะจิตใจของตัวละครอยูบอยครั้ง สอดคลองกับแนวคิดของดารินทร ประดิษฐทัศนีย

(2559: 47) ที่อธิบายปญหาสิ่งแวดลอมผานมุมมอง วรรณกรรมอเมริกันรวมสมัย เรื่อง Ishmael : An Adventure of the Mind and Spirit ของ แดเนียล ควินน ซึ่งมีตัวละครเอก คือ กอริลลา ชื่อ อิชมาเอล ถูกทารุณกรรมอยางโหดรายเนื่องจากกอริลลาเปน สัตวปา จึงตองถูกจํากัดพื้นที่กักขัง เพื่อเก็บความ ดิบเถื่อนเอาไว เพราะมนุษยมองวา อิชมาเอลเปน สัตวที่มาจากปา ที่มีความดิบ เถื่อน และอันตราย ยิ่งกวานั้นกอริลลายังเปนสัญลักษณที่รวมเอา สารัตถะของความเถื่อนและความอันตรายไวได

อยางสมบูรณแบบ 2) มนุษยกอบโกยผลประโยชน

จากธรรมชาติ คือ มนุษยตองการเขาควบคุมและ แสวงหาผลประโยชนจากความอุดมสมบูรณของ ธรรมชาติ โดยมนุษยมองวาธรรมชาติเปนเพียง ทรัพยากรที่สามารถสรางมูลคาไดอยางมหาศาล และไมเพียงแตสรางมูลคาเทานั้น ทรัพยากร ธรรมชาติที่ปรากฏจากเรื่องยังเปนที่หมายปองใน ฐานะเครื่องมือในการสรางฐานอํานาจทางการเมือง ผูที่มีอํานาจจะเปนผูไดครอบครองทรัพยากร ธรรมชาติ ดังนั้นทรัพยากรธรรมชาติจึงเปนที่หมาย ปองของคนทุกชาติพันธุ ทั้งนี้เพื่อตักตวงและ กอบโกย ใชประโยชนจากธรรมชาติใหมากที่สุด ผล การวิจัยสอดคลองกับแนวคิดของ วิทย วิศทเวทย

(2534) ที่กลาววาความสัมพันธระหวางมนุษยกับ ธรรมชาติที่เปนไปในลักษณะนายกับบาวโดยเห็น วาธรรมชาติเปนฐานะตํ่ากวามนุษย มีไวเพื่อมนุษย

มนุษยมีสิทธิ์อันชอบธรรมที่จะดัดแปลง บังคับ และ ตักตวงผลประโยชนจากธรรมชาติไดเต็มที่ และควร