(T¶n Viªn tõ ph¸n sù lôc−trÝch TruyÒn k× m¹n lôc)
TiÓu dÉn
NguyÔn D÷ (cã ngðêi ®äc lμ NguyÔn Tù), sèng vμo kho¶ng thÕ kØ XVI, chða râ n¨m sinh vμ n¨m mÊt, ngðêi x· §ç Tïng, huyÖn Trðêng T©n, nay thuéc huyÖn Thanh MiÖn, tØnh H¶i Dð¬ng. ¤ng xuÊt th©n trong gia ®×nh khoa b¶ng (cha ®ç TiÕn sÜ ®êi Lª Th¸nh T«ng), tõng ®i thi vμ ®· ra lμm quan, nhðng kh«ng bao l©u th× tõ quan lui vÒ Èn dËt. ¤ng ®Ó l¹i t¸c phÈm næi tiÕng lμ TruyÒn k× m¹n lôc, qua t¸c phÈm cã thÓ thÊy ®ðîc quan ®iÓm sèng vμ tÊm lßng cña «ng víi cuéc ®êi.
TruyÒn k×lμ mét thÓ v¨n xu«i tù sù thêi trung ®¹i ph¶n ¸nh hiÖn thùc qua nh÷ng yÕu tè k× l¹, hoang ®ðêng. Trong truyÖn truyÒn k×, thÕ giíi con ngðêi vμ thÕ giíi câi ©m víi nh÷ng th¸nh thÇn, ma quû cã sù tð¬ng giao. §ã chÝnh lμ yÕu tè t¹o nªn sù hÊp dÉn ®Æc biÖt cña thÓ lo¹i.
Tuy nhiªn, ®»ng sau nh÷ng t×nh tiÕt phi hiÖn thùc, ngðêi ®äc cã thÓ t×m thÊy nh÷ng vÊn ®Ò cèt lâi cña hiÖn thùc còng nhð nh÷ng quan niÖm vμ th¸i ®é cña t¸c gi¶.
TruyÒn k× m¹n lôccña NguyÔn D÷ lμ t¸c phÈm viÕt b»ng ch÷ H¸n, gåm 20 truyÖn, ra ®êi vμo nöa ®Çu thÕ kØ XVI. T¸c phÈm thùc sù lμ mét s¸ng t¸c v¨n häc víi sù gia c«ng hð cÊu, s¸ng t¹o, trau chuèt, gät giòa cña NguyÔn D÷ chø kh«ng ph¶i chØ lμ mét c«ng tr×nh ghi chÐp ®¬n thuÇn. C¸c truyÖn hÇu hÕt ë thêi LÝ, TrÇn, Hå, Lª s¬, vμ ®Òu cã yÕu tè hoang
®ðêng, nhðng ®»ng sau nh÷ng yÕu tè hoang ®ðêng ®ã chÝnh lμ hiÖn thùc x· héi phong kiÕn ®ð¬ng thêi víi ®Çy rÉy nh÷ng tÖ tr¹ng mμ t¸c gi¶ muèn v¹ch trÇn, phª ph¸n. Qua t¸c phÈm, ngðêi ®äc thÊy ®ðîc sè phËn bi th¶m cña nh÷ng con ngðêi nhá bÐ trong x· héi, nh÷ng bi kÞch t×nh yªu mμ thiÖt thßi thðêng r¬i vμo ngðêi phô n÷. T¸c phÈm còng thÓ hiÖn tinh thÇn d©n téc, béc lé niÒm tù hμo vÒ nh©n tμi, v¨n ho¸ nðíc ViÖt, ®Ò cao ®¹o ®øc nh©n hËu, thuû chung, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm sèng “l¸nh ®ôc vÒ trong” cña líp trÝ thøc Èn dËt ®ð¬ng thêi. TruyÒn k× m¹n lôcvõa cã gi¸ trÞ hiÖn thùc vμ nh©n ®¹o cao, võa lμ mét tuyÖt t¸c cña thÓ lo¹i truyÒn k×, tõng ®ðîc Vò Kh©m L©n (thÕ kØ XVII) khen tÆng lμ
“thiªn cæ k× bót”. T¸c phÈm ®· ®ðîc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng nðíc ngoμi vμ ®ðîc ®¸nh gi¸
cao trong sè c¸c t¸c phÈm truyÒn k× ë c¸c nðíc ®ång v¨n.
(1) Chøc ph¸n sù: (ph¸n sù : suy xÐt sù t×nh) chøc quan coi viÖc xö ¸n ngμy xða.
NguyÔn D÷
● ThÊy ®ðîc tÝnh c¸ch dòng c¶m, kiªn cðêng cña nh©n vËt Ng« Tö V¨n −®¹i diÖn cho chÝnh nghÜa chèng l¹i nh÷ng thÕ lùc gian tμ ; qua ®ã båi dðìng thªm lßng yªu chÝnh nghÜa vμ niÒm tù hμo vÒ ngðêi trÝ thøc nðíc ViÖt.
●ThÊy ®ðîc nghÖ thuËt kÓ chuyÖn sinh ®éng, hÊp dÉn, giμu kÞch tÝnh cña t¸c gi¶ TruyÒn k× m¹n lôc.
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
V¨n b¶n
Ng« Tö V¨n tªn lμ So¹n, ngðêi huyÖn Yªn Dòng, ®Êt L¹ng Giang. Chμng vèn kh¶ng kh¸i(1), nãng n¶y, thÊy sù tμ gian th× kh«ng thÓ chÞu ®ðîc, vïng B¾c ngðêi ta vÉn khen lμ mét ngðêi cð¬ng trùc. Trong lμng trðíc cã mét ng«i ®Òn linh øng l¾m. Cuèi ®êi nhμ Hå, qu©n Ng« sang lÊn cðíp, vïng Êy thμnh mét n¬i chiÕn trðêng. Bé tðíng(2)cña Méc Th¹nh cã viªn B¸ch hé(3)hä Th«i, tö trËn ë gÇn ®Òn, tõ ®Êy lμm yªu lμm qu¸i trong d©n gian. Tö V¨n rÊt tøc giËn, mét h«m t¾m géi s¹ch sÏ, khÊn trêi, råi ch©m löa ®èt ®Òn. Mäi ngðêi ®Òu l¾c ®Çu lÌ lðìi, lo sî thay cho Tö V¨n, nhðng chμng vÉn vung tay kh«ng cÇn g× c¶.
§èt ®Òn xong, chμng vÒ nhμ, thÊy trong m×nh khã chÞu, ®Çu l¶o ®¶o vμ bông run run, råi næi lªn mét c¬n sèt nãng sèt rÐt. Trong khi sèt, chμng thÊy mét ngðêi kh«i ng«, cao lín, ®Çu ®éi mò trô ®i ®Õn, nãi n¨ng vμ quÇn ¸o rÊt gièng ngðêi phð¬ng B¾c, tù xðng lμ cð sÜ(4), ®Õn ®ßi lμm tr¶ l¹i ng«i ®Òn nhð cò vμ nãi :
−Nhμ ngð¬i ®· theo nghiÖp nho, ®äc s¸ch vë cña th¸nh hiÒn, h¸ kh«ng biÕt c¸i
®øc cña quû thÇn sao, cí g× l¹i d¸m khinh nhên huû tðîng, ®èt ®Òn, khiÕn cho hð¬ng löa kh«ng cã chç tùa nð¬ng, oai linh kh«ng cã n¬i hiÓn hiÖn, vËy b¶o lμm sao b©y giê ? BiÕt ®iÒu th× dùng tr¶ ng«i ®Òn nhð cò. NÕu kh«ng th×, v« cí huû ®Òn Lð S¬n, Cè ThiÖu sÏ khã lßng tr¸nh khái tai v¹(5).
Tö V¨n mÆc kÖ, vÉn cø ngåi ngÊt ngðëng tù nhiªn. Ngðêi kia tøc giËn nãi :
−Phong ®«(6)kh«ng xa x«i g×, ta tuy hÌn, h¸ l¹i kh«ng ®em næi nhμ ngð¬i ®Õn
®Êy. Kh«ng nghe lêi ta th× råi sÏ biÕt.
Nãi råi phÊt ¸o ®i.
ChiÒu tèi, l¹i cã mét «ng giμ, ¸o v¶i mò ®en, phong ®é nhμn nh·, thñng thØnh
®i vμo ®Õn trðíc thÒm, v¸i chμo mμ r»ng :
−T«i lμ Thæ c«ng ë ®©y, nghe thÊy viÖc lμm rÊt thó cña nhμ thÇy, vËy xin ®Õn
®Ó tá lêi mõng.
Tö V¨n kinh ng¹c nãi :
− ThÕ ngðêi ®éi mò trô ®Õn ®©y ban n·y, ch¼ng ph¶i lμ Thæ c«ng ®Êy ð ? Sao mμ nhiÒu thÇn qu¸ vËy ?
(1) Kh¶ng kh¸i: ngay th¼ng vμ hμo hiÖp, ða lμm viÖc nghÜa.
(2) Bé tðíng : tðíng dðíi quyÒn cña mét vÞ ®¹i tðíng.
(3) B¸ch hé: chøc quan vâ vμo thêi Nguyªn vμ thêi Minh ë Trung Quèc.
(4) Cð sÜ: ngðêi trÝ thøc ®i ë Èn.
(5) Cè ThiÖu : ngðêi thêi Tam quèc, lμm quan ë Dù Chð¬ng, chñ trð¬ng viÖc ph¸ huû c¸c ®Òn thê d©m thÇn, trong sè ®ã cã ®Òn Lð S¬n. Sau thÇn Lð S¬n ®Õn xin dùng ®Òn l¹i, Cè ThiÖu chØ cðêi mμ kh«ng tr¶ lêi. ThÇn giËn b¶o : “Ba n¨m n÷a ngð¬i sÏ chÕt”. §Õn k× h¹n ®ã, ThiÖu bÞ èm, mäi ngðêi ®Òu khuyªn ThiÖu nªn dùng l¹i ®Òn, ThiÖu nãi : “Tμ kh«ng thÓ th¾ng ®ðîc chÝnh”. Råi sau ThiÖu chÕt.
(6) Phong ®« : phñ cña Diªm Vð¬ng ë câi ©m.
¤ng giμ nãi :
−«, ®Êy lμ viªn tðíng b¹i trËn cña B¾c triÒu, c¸i hån b¬ v¬ ë Nam quèc, tranh chiÕm miÕu ®Òn cña t«i, gi¶ m¹o hä tªn cña t«i, quen dïng chðíc dèi lõa, thÝch lμm trß th¶m ngðîc(1), Thðîng ®Õ bÞ nã bðng bÝt, h¹ d©n bÞ nã quÊy rÇy, phμm nh÷ng viÖc hðng yªu t¸c qu¸i(2)®Òu tù nã c¶, chø cã ph¶i t«i ®©u. Xin kÓ ®Çu ®u«i
®Ó nhμ thÇy nghe :
“T«i lμm chøc Ngù sö ®¹i phu(3) tõ ®êi vua LÝ Nam §Õ(4), v× chÕt vÒ viÖc cÇn vð¬ng mμ ®ðîc phong ë ®©y, gióp d©n ®é vËt ®· h¬n mét ngh×n n¨m nay, khi nμo l¹i lμm viÖc gieo tai r¾c v¹ ®Ó kiÕm miÕng ¨n nhð tªn giÆc gi¶o ho¹t kia ®· lμm. GÇn
®©y v× t«i thiÕu sù ®Ò phßng, bÞ nã ®¸nh ®uæi, nªn ph¶i ®Õn nð¬ng tùa ë ®Òn T¶n Viªn ®· vμi n¨m nay”.
Tö V¨n nãi :
−ViÖc x¶y ra ®Õn nhð thÕ, sao ngμi kh«ng kiÖn ë Diªm Vð¬ng vμ t©u lªn Thðîng
®Õ, l¹i ®i khinh bá chøc vÞ, lμm mét ngðêi ¸o v¶i nhμ quª ?
¤ng giμ chau mÆt nãi :
−RÔ ¸c mäc lan, khã lßng lay ®éng. T«i ®· ®Þnh thða kiÖn, nhðng mμ cã nhiÒu nçi ng¨n trë : Nh÷ng ®Òn miÕu gÇn quanh, v× tham cña ®ót, ®Òu bªnh vùc cho nã c¶. T«i chØ gi÷ ®ðîc mét chót lßng thμnh, nhðng kh«ng lμm thÕ nμo ®Ó th«ng ®¹t
®ðîc lªn, cho nªn ®μnh t¹m Èn nhÉn mμ ngåi xã mét n¬i.
Tö V¨n nãi :
−H¾n cã thùc lμ tay hung h·n, cã thÓ gieo v¹ cho t«i kh«ng ?
−H¾n quyÕt chèng chäi víi nhμ thÇy, hiÖn ®· kiÖn thÇy ë Minh ti(5). T«i nh©n lóc h¾n ®i v¾ng lÐn ®Õn ®©y b¸o cho nhμ thÇy biÕt ®Ó mμ liÖu kÕ, khái ph¶i chÕt mét c¸ch oan uæng.
¤ng giμ l¹i dÆn Tö V¨n :
−HÔ ë Minh ti cã tra hái, thÇy cø khai ra nh÷ng lêi nãi cña t«i. NÕu h¾n chèi, thÇy kªu xin tð giÊy ®Õn ®Òn T¶n Viªn, t«i sÏ khai râ th× nã ph¶i ®í miÖng. NÕu kh«ng nhð thÕ th× t«i ®Õn vïi lÊp trän ®êi mμ thÇy còng khã lßng tho¸t n¹n.
Tö V¨n v©ng lêi. §Õn ®ªm, bÖnh cμng nÆng thªm, råi thÊy hai tªn quû sø ®Õn b¾t ®i rÊt gÊp, kÐo ra ngoμi thμnh vÒ phÝa ®«ng. §i ®é nöa ngμy ®Õn mét toμ nhμ rÊt lín, xung quanh cã thμnh s¾t cao väi ®Õn mÊy chôc trðîng. Hai tªn quû ®Õn nãi víi ngðêi canh cæng, ngðêi canh cæng ®i vμo mét lóc råi ra truyÒn chØ r»ng :
(1) Th¶m ngðîc: tμn ¸c qu¸ møc.
(2) Hðng yªu t¸c qu¸i: dÊy lªn nh÷ng chuyÖn yªu ma, lμm nh÷ng ®iÒu quû qu¸i ; ý nãi g©y h¹i cho ngðêi.
(3) Ngù sö ®¹i phu: chøc quan phô tr¸ch viÖc can gi¸n vua.
(4) LÝ Nam §Õ: tøc LÝ B«n, cßn gäi lμ LÝ BÝ, khëi nghÜa ®uæi qu©n ®« hé nhμ Lð¬ng, lªn ng«i hoμng
®Õ, xðng lμ Nam ViÖt §Õ, ë ng«i ®ðîc 4 n¨m (544 −548), ®Æt quèc hiÖu lμ V¹n Xu©n.
(5) Minh ti : ©m phñ.
−Téi s©u ¸c nÆng, kh«ng ®ðîc dù vμo hμng khoan gi¶m(1).
Nãi råi xua tay b¶o ®i ra phÝa b¾c. ë®ã cã mét con s«ng lín, trªn s«ng b¾c mét c¸i cÇu dμi ðíc h¬n ngh×n thðíc, giã tanh sãng x¸m, h¬i l¹nh thÊu xð¬ng. Hai bªn cÇu cã ®Õn mÊy v¹n quû D¹ Xoa ®Òu m¾t xanh tãc ®á, h×nh d¸ng nanh ¸c. Hai con quû dïng g«ng dμi, thõng lín g«ng trãi Tö V¨n mμ gi¶i ®i rÊt nhanh.
Tö V¨n kªu to :
−Ng« So¹n nμy lμ mét kÎ sÜ ngay th¼ng ë trÇn gian, cã téi lçi g× xin b¶o cho, kh«ng nªn b¾t ph¶i chÕt mét c¸ch oan uæng.
Chît nghe trªn ®iÖn cã lêi qu¸t :
−Tªn nμy bðíng bØnh ngoan cè, nÕu kh«ng ph¸n ®o¸n cho râ, chða ch¾c nã
®· chÞu nhËn téi.
BÌn sai dÉn Tö V¨n vμo cöa ®iÖn. Tö V¨n vμo ®Õn n¬i, thÊy ngðêi ®éi mò trô
®ang kªu cÇu ë trðíc s©n.
Diªm Vð¬ng m¾ng Tö V¨n r»ng :
−KÎ kia lμ mét ngðêi cð sÜ, trung thuÇn lÉm liÖt(2), cã c«ng víi tiªn triÒu, nªn hoμng thiªn cho ®ðîc huyÕt thùc(3)ë mét ng«i ®Òn ®Ó ®Òn c«ng khã nhäc. Mμy lμ mét kÎ hμn sÜ(4), sao d¸m hçn l¸o, téi ¸c tù m×nh lμm ra, cßn trèn ®i ®»ng nμo ?
Tö V¨n bÌn t©u tr×nh ®Çu ®u«i nhð lêi Thæ c«ng ®· nãi, lêi rÊt cøng cái, kh«ng chÞu nhón nhðêng chót nμo. Ngðêi ®éi mò trô nãi :
−Êy lμ ë trðíc vð¬ng phñ mμ h¾n cßn ghª gím nhð thÕ, måm n¨m miÖng mðêi, ®¬m ®Æt bÞa t¹c. Huèng hå ë mét n¬i ®Òn miÕu qu¹nh hiu h¾n sî g× mμ kh«ng d¸m cho mét måi löa.
Hai bªn c·i cä nhau m·i vÉn chða ph©n ph¶i tr¸i, v× thÕ Diªm Vð¬ng sinh nghi.
Tö V¨n nãi :
−NÕu nhμ vua kh«ng tin lêi t«i, xin ®em tð giÊy ®Õn ®Òn T¶n Viªn ®Ó hái ; kh«ng ®óng nhð thÕ, t«i xin chÞu thªm c¸i téi nãi cμn.
BÊy giê ngðêi kia míi cã vÎ sî, quú xuèng t©u r»ng :
−G· kia mét kÎ häc trß, thËt lμ ngu bðíng, qu¶ ®¸ng téi l¾m. Nhðng ®· tr¸ch m¾ng nhð vËy, còng ®ñ r¨n ®e råi. Xin ®¹i vð¬ng khoan dung tha cho h¾n ®Ó tá c¸i ®øc réng r·i. Ch¼ng cÇn ®ßi hái d©y dða. NÕu th¼ng tay trÞ téi nã, sî h¹i ®Õn c¸i ®øc hiÕu sinh.
(1) Khoan gi¶m: réng lðîng gi¶m bít h×nh ph¹t.
(2) Trung thuÇn : mét lßng ngay th¼ng ; lÉm liÖt : m¹nh mÏ, oai phong.
(3)§ðîc huyÕt thùc : ®ðîc thê tù vμ hðëng nh÷ng vËt phÈm cóng tÕ lμ ®éng vËt nhð bß, dª, lîn, gμ,...
(4) Hμn sÜ : häc trß nghÌo.
Diªm Vð¬ng qu¸t lín r»ng :
−Cø nhð lêi h¾n th× nhμ ngð¬i ®¸ng téi chÕt. §iÒu luËt trÞ téi lõa dèi ®· s½n sμng ®ã. Cí sao nhμ ngð¬i d¸m lμm sù lËp lê nhËn téi nhð vËy ?
Diªm Vð¬ng lËp tøc sai ngðêi ®Õn ®Òn T¶n Viªn ®Ó lÊy chøng thùc. Sai nh©n vÒ t©u, nhÊt nhÊt ®óng víi lêi Tö V¨n. Vð¬ng c¶ giËn, b¶o c¸c ph¸n quan r»ng :
−Lò c¸c ngð¬i chia toμ së, gi÷ chøc sù, cÇm lÖnh chÝ c«ng, lμm phÐp chÝ c«ng, thðëng th× xøng ®¸ng mμ kh«ng thiªn vÞ, ph¹t th× ®Ých x¸c mμ kh«ng nghiÖt ng·, vËy mμ cßn cã sù dèi tr¸ cμn bËy nhð thÕ ; huèng chi vÒ ®êi nhμ H¸n, nhμ §ðêng bu«n quan b¸n ngôc, th× nh÷ng mèi tÖ cßn nãi sao hÕt ®ðîc !
LiÒn sai lÊy lång s¾t chôp vμo ®Çu, khÈu gç nhÐt vμo miÖng, bá ngðêi Êy vμo ngôc Cöu U(1).
Vð¬ng nghÜ Tö V¨n cã c«ng trõ h¹i, truyÒn cho vÞ thÇn ®Òn kia, tõ nay phÇn x«i lîn cña d©n cóng tÕ, nªn chia cho Tö V¨n mét nöa vμ sai lÝnh ®ða Tö V¨n vÒ.
Chμng vÒ ®Õn nhμ, tÐ ra m×nh chÕt ®· ®ðîc hai ngμy råi. Nh©n ®em nh÷ng viÖc
®· qua kÓ cho mäi ngðêi nghe, ai còng kinh h·i vμ kh«ng tin lμ thùc. Sau ®ã hä
®ãn mét bμ ®ång vÒ phô bãng(2), ®ång lªn còng nãi ®óng nhð lêi Tö V¨n. Ngðêi lμng bÌn mua gç, dùng l¹i mét toμ ®Òn míi. Cßn ng«i mé cña tªn tðíng giÆc kia th× tù dðng thÊy bÞ bËt tung lªn, hμi cèt tan tμnh ra nhð c¸m vËy.
Sau ®ã mét th¸ng, Tö V¨n thÊy Thæ c«ng ®Õn b¶o :
−L·o phu ®· trë vÒ miÕu, c«ng cña nhμ thÇy kh«ng biÕt lÊy g× ®Òn ®¸p ®ðîc.
Nay thÊy ë ®Òn T¶n Viªn khuyÕt mét ch©n ph¸n sù, l·o ®· v× nhμ thÇy hÕt søc tiÕn cö, ®ðîc ®øc Th¸nh T¶n ngμi ®· b»ng lßng, vËy xin lÊy viÖc ®ã ®Ó ®Òn ¬n nghÜa.
Ngðêi ta sèng ë ®êi, xða nay ai ch¼ng ph¶i chÕt, miÔn lμ chÕt ®i cßn ®ðîc tiÕng vÒ sau. NÕu trïng tr×nh ®é nöa th¸ng, sî sÏ vÒ tay ngðêi kh¸c mÊt. Nªn cè g¾ng ®i,
®õng coi lμ viÖc thðêng.
Tö V¨n vui vÎ nhËn lêi, bÌn thu xÕp viÖc nhμ, råi kh«ng bÖnh mμ mÊt.
N¨m Gi¸p Ngä, cã ngðêi ë thμnh §«ng Quan(3)vèn quen biÕt víi Tö V¨n, mét buæi sím ®i ra ngoμi cöa t©y vμi dÆm, tr«ng thÊy trong sð¬ng mï cã xe ngùa ®i ®Õn Çm Çm, l¹i nghe tiÕng qu¸t :
−Ngðêi ®i ®ðêng tr¸nh xa, xe quan ph¸n sù !
(1) Ngôc Cöu U: ngôc tèi chÝn tÇng ë ©m phñ, n¬i giam gi÷ vμ trõng ph¹t nh÷ng kÎ khi sèng g©y nhiÒu téi ¸c.
(2) Phô bãng : mêi gäi hån ngðêi chÕt hoÆc thÇn th¸nh vÒ. Theo sù mª tÝn cña d©n gian, cã thÓ gäi hån ngðêi chÕt hoÆc th¸nh thÇn ë câi ©m vÒ nhËp vμo ngðêi ®ang sèng ®Ó trß chuyÖn. Ngðêi cã nhiÒu c¶m øng víi câi ©m, cã thÓ cho mðîn x¸c ®Ó ngðêi câi ©m nhËp vμo gäi lμ “«ng (bμ)
®ång” hay “«ng (bμ) bãng”.
(3) §«ng Quan: tøc thμnh Th¨ng Long, nay lμ Hμ Néi.
Ngðêi Êy ngÈng ®Çu tr«ng th× thÊy, ngðêi ngåi trªn xe chÝnh lμ Tö V¨n. Song Tö V¨n chØ ch¾p tay thi lÔ chø kh«ng nãi mét lêi nμo, råi tho¾t ®· cðìi giã mμ biÕn mÊt. §Õn nay con ch¸u Tö V¨n h·y cßn, ngðêi ta truyÒn r»ng ®ã lμ “nhμ quan ph¸n sù” !
Than «i !(1)Ngðêi ta thðêng nãi : “Cøng qu¸ th× g·y”. KÎ sÜ chØ lo kh«ng cøng cái
®ðîc, cßn g·y hay kh«ng lμ viÖc cña trêi. Sao l¹i ®o¸n trðíc lμ sÏ g·y mμ chÞu ®æi cøng ra mÒm ?
Ng« Tö V¨n lμ mét chμng ¸o v¶i. V× cøng cái mμ d¸m ®èt ch¸y ®Òn tμ, chèng l¹i yªu ma, lμm mét viÖc h¬n c¶ thÇn vμ ngðêi. Bëi thÕ ®ðîc næi tiÕng vμ ®ðîc gi÷ chøc vÞ ë Minh ti, thËt lμ xøng ®¸ng. VËy kÎ sÜ, kh«ng nªn kiªng sî sù cøng cái.
Theo b¶n dÞch cñaTróc Khª Ng« V¨n TriÖn (TruyÒn k× m¹n lôc, NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1957.
Cã tham kh¶o mét sè b¶n dÞch kh¸c.)
hðíng dÉn häc bμi
1. Theo anh (chÞ), viÖc lμm cña nh©n vËt Ng« Tö V¨n cã ý nghÜa g× ?
A. ThÓ hiÖn quan ®iÓm vμ th¸i ®é cña ngðêi trÝ thøc muèn ®¶ ph¸ sù mª tÝn thÇn linh cña quÇn chóng b×nh d©n.
B. ThÓ hiÖn sù kh¶ng kh¸i, chÝnh trùc vμ dòng c¶m muèn v× d©n trõ h¹i.
C. ThÓ hiÖn tÝnh hiÕu th¾ng cña ngðêi trÎ tuæi.
D. ThÓ hiÖn tinh thÇn d©n téc m¹nh mÏ qua viÖc diÖt trõ hån tªn giÆc x©m lðîc hung b¹o, b¶o vÖ Thæ thÇn nðíc ViÖt, ngðêi tõng cã c«ng gióp LÝ Nam §Õ chèng ngo¹i x©m.
E. ýkiÕn kh¸c.
Gi¶i thÝch lÝ do lùa chän cña anh (chÞ).
2. Theo anh (chÞ), chi tiÕt Diªm Vð¬ng xö kiÖn ë ©m phñ nãi lªn ®iÒu g× ?
A. ThÓ hiÖn niÒm tin cña con ngðêi thêi trung ®¹i : bªn c¹nh câi trÇn cßn cã mét thÕ giíi kh¸c lμ ©m phñ, n¬i con ngðêi sau khi chÕt sÏ ph¶i ®Õn ®Ó nhËn sù ph¸n xÐt vμ thðëng ph¹t vÒ nh÷ng viÖc lμm cña m×nh khi cßn sèng.
B. ThÓ hiÖn kh¸t väng c«ng lÝ chða thùc hiÖn ®ðîc trong cuéc sèng trÇn thÕ cña ngðêi xða.
(1) Tõ ®©y ®Õn hÕt lμ lêi b×nh (cuèi mçi truyÖn cã phÇn b×nh luËn ng¾n cña chÝnh t¸c gi¶ −nªu nhËn xÐt vÒ sù viÖc, nh©n vËt trong truyÖn vμ ®ða ra quan ®iÓm hoÆc lêi khuyªn cña m×nh).
C. Nh»m ®Èy xung ®ét kÞch tÝnh cña truyÖn ®Õn cao trμo ®Ó nh©n vËt chÝnh − Ng« Tö V¨n −cã dÞp béc lé b¶n lÜnh, khÝ ph¸ch cña m×nh.
D. Cã ý nghÜa khuyªn r¨n, gi¸o dôc con ngðêi nªn sèng vμ hμnh ®éng thÕ nμo cho ®óng ®¾n, hîp lÏ ph¶i, tr¸nh lμm ®iÒu ¸c.
E. ýkiÕn kh¸c.
Gi¶i thÝch lÝ do lùa chän cña anh (chÞ).
3. Chi tiÕt Ng« Tö V¨n ®ðîc nhËm chøc ph¸n sù ë ®Òn T¶n Viªn cã ý nghÜa g× ? 4. Ph©n tÝch nghÖ thuËt kÓ chuyÖn ®Æc s¾c vμ hÊp dÉn cña NguyÔn D÷.
5. Nªu chñ ®Ò cña truyÖn.
LuyÖn tËp
1. NÕu ®ðîc yªu cÇu viÕt ®o¹n kÕt cña truyÖn, anh (chÞ) sÏ ®ång t×nh víi c¸ch kÕt thóc nhð ®· cã hay sÏ chän mét c¸ch kÕt thóc kh¸c ? Tr×nh bμy vμ gi¶i thÝch ý kiÕn cña m×nh.
2. Tãm t¾t truyÖn (kh«ng qu¸ 20 dßng).
GHI NHí
●ChuyÖn chøc ph¸n sù ®Òn T¶n Viªn ®Ò cao tinh thÇn kh¶ng kh¸i, cð¬ng trùc, d¸m ®Êu tranh chèng l¹i c¸i ¸c trõ h¹i cho d©n cña Ng« Tö V¨n, mét ngðêi trÝ thøc nðíc ViÖt ; ®ång thêi thÓ hiÖn niÒm tin c«ng lÝ, chÝnh nghÜa nhÊt
®Þnh sÏ chiÕn th¾ng gian tμ.
●B»ng nghÖ thuËt kÓ chuyÖn l«i cuèn, nh©n vËt ®ðîc x©y dùng s¾c nÐt, t×nh tiÕt vμ diÔn biÕn truyÖn giμu kÞch tÝnh, truyÖn ®· ®Ó l¹i Ên tðîng m¹nh mÏ trong lßng ngðêi ®äc.
LuyÖn tËp viÕt ®o¹n v¨n thuyÕt minh
I - ®o¹n v¨n thuyÕt minh 1. H·y nh¾c l¹i :
a) ThÕ nμo lμ mét ®o¹n v¨n ?
b) Mét ®o¹n v¨n cÇn ®¹t ®ðîc nh÷ng yªu cÇu nμo trong c¸c yªu cÇu kÓ dðíi ®©y :
− TËp trung lμm râ mét ý chung, mét chñ ®Ò chung thèng nhÊt vμ duy nhÊt.
− Liªn kÕt chÆt chÏ víi c¸c ®o¹n v¨n ®øng trðíc vμ sau nã.
− DiÔn ®¹t chÝnh x¸c, trong s¸ng.
− Gîi c¶m, hïng hån.
2. Theo anh (chÞ), gi÷a mét ®o¹n v¨n tù sù vμ mét ®o¹n v¨n thuyÕt minh cã nh÷ng
®iÓm nμo gièng vμ kh¸c nhau ? V× sao cã sù gièng nhau vμ kh¸c nhau nhð thÕ ? 3. Mét ®o¹n v¨n thuyÕt minh cã thÓ gåm bao nhiªu phÇn chÝnh ? C¸c ý trong
®o¹n v¨n thuyÕt minh cã thÓ ®ðîc s¾p xÕp theo c¸c tr×nh tù thêi gian, kh«ng gian, nhËn thøc, ph¶n b¸c −chøng minh kh«ng ? V× sao ?
II - viÕt ®o¹n v¨n thuyÕt minh
Gi¶ sö ph¶i viÕt mét bμi v¨n thuyÕt minh ®Ó cung cÊp cho ngðêi ®äc nh÷ng hiÓu biÕt chuÈn x¸c vÒ mét nhμ khoa häc hoÆc mét t¸c phÈm v¨n häc, mét c«ng tr×nh nghiªn cøu, mét ®iÓn h×nh ngðêi tèt, viÖc tèt, anh (chÞ) h·y : 1. Ph¸c qua dμn ý ®¹i cð¬ng cho bμi viÕt.
2. TiÕp ®ã, h·y diÔn ®¹t mét ý trong dμn ý thμnh mét ®o¹n v¨n.
Gîi ý :
a) Tr¶ lêi mét sè c©u hái :
− Anh (chÞ) ®Þnh tËp viÕt ®o¹n v¨n nμo ? §o¹n Êy n»m ë vÞ trÝ nμo trong bμi v¨n ?
− C©u chuyÓn ®o¹n cÇn ®ðîc viÕt thÕ nμo ®Ó ®o¹n v¨n sÏ viÕt cã thÓ tiÕp nèi
®ðîc víi ®o¹n v¨n trðíc ®ã ?
VËn dông nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng ®· häc vÒ
®o¹n v¨n, vÒ v¨n thuyÕt minh ®Ó viÕt ®ðîc mét
®o¹n v¨n cã ®Ò tμi gÇn gòi, quen thuéc trong häc tËp hoÆc trong ®êi sèng.
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
− Ph¶i s¾p ®Æt c¸c ý theo thø tù nμo ®Ó b¶o ®¶m tÝnh chÆt chÏ vμ m¹ch l¹c cña
®o¹n v¨n ?
− CÇn sö dông nh÷ng phð¬ng ph¸p thuyÕt minh nμo vμ diÔn ®¹t thÕ nμo ®Ó
®o¹n v¨n kh«ng chØ chuÈn x¸c mμ cßn sinh ®éng, hÊp dÉn ?
− Cã thÓ häc tËp ®ðîc g× tõ ®o¹n v¨n sau :
Víi Anh-xtanh, thêi gian [...] trë nªn co d·n khi nã tá ra phô thuéc vμo chuyÓn ®éng cña ngðêi quan s¸t. NÕu ta chuyÓn ®éng cμng nhanh th× thêi gian cμng chËm l¹i. Ch¼ng h¹n, mét ngðêi ë trªn con tμu vò trô bay víi mét vËn tèc b»ng 87% vËn tèc ¸nh s¸ng sÏ thÊy thêi gian chËm l¹i mét nöa. Anh ta sÏ giμ
®i chËm h¬n hai lÇn so víi ngðêi sinh ®«i víi anh ta ë Tr¸i §Êt. Ngðêi sinh ®«i víi anh ta ë Tr¸i §Êt cã nhiÒu nÕp nh¨n vμ tãc b¹c sím h¬n anh ta. Tim anh ta ®Ëp nhanh h¬n vμ anh ta ¨n nhiÒu b÷a h¬n, uèng nhiÒu rðîu vang h¬n vμ
®äc s¸ch nhiÒu h¬n. §ã lμ nghÞch lÝ cÆp sinh ®«i cña L¨ng-gi¬-vanh (tªn cña nhμ vËt lÝ ngðêi Ph¸p ph¸t biÓu nghÞch lÝ nμy). [...] ë 99% vËn tèc ¸nh s¸ng, thêi gian chËm l¹i 7 lÇn.ë99,9% vËn tèc ¸nh s¸ng, thêi gian chËm l¹i 22,4 lÇn.
(M.Ri-c¸c −TrÞnh Xu©n ThuËn, C¸i v« h¹n trong lßng bμn tay, NXB TrÎ, TP. Hå ChÝ Minh, 2005 )
b) ViÕt vμ söa ch÷a :
ViÕt toμn bé ®o¹n v¨n ra giÊy nh¸p, sau ®ã kiÓm tra xem :
−Chñ ®Ò cña ®o¹n cã ®ðîc thÓ hiÖn râ rμng vμ nhÊt qu¸n kh«ng ;
−ViÖc sö dông phð¬ng ph¸p thuyÕt minh cã hîp lÝ kh«ng ;
−C¸c c©u trong ®o¹n cã trong s¸ng vμ liªn kÕt víi nhau kh«ng ;
−Lμm thÕ nμo ®Ó söa ch÷a nh÷ng lçi cña ®o¹n v¨n (nÕu cã).
III - LuyÖn tËp
1. ViÕt ®o¹n v¨n nèi tiÕp theo ®o¹n mμ anh (chÞ) võa hoμn thμnh trªn líp.
2. Tõ nh÷ng kÕt qu¶ vμ tiÕn bé ®· ®¹t ®ðîc, h·y viÕt mét bμi v¨n thuyÕt minh ®Ó giíi thiÖu mét con ngðêi, mét miÒn quª, mét danh lam th¾ng c¶nh hoÆc mét phong trμo ho¹t ®éng mμ anh (chÞ) ®· cã dÞp t×m hiÓu kÜ.
GHI NHí
§Ó cã thÓ viÕt tèt mét ®o¹n v¨n thuyÕt minh, cÇn ph¶i :
−N¾m v÷ng c¸c kiÕn thøc vÒ ®o¹n v¨n thuyÕt minh vμ c¸c kÜ n¨ng viÕt ®o¹n v¨n thuyÕt minh.
−Cã ®ñ nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt vμ chuÈn x¸c ®Ó lμm râ ý chung cña ®o¹n.
−S¾p xÕp hîp lÝ c¸c tri thøc ®ã theo mét thø tù râ rμng, rμnh m¹ch.
−VËn dông ®óng ®¾n, s¸ng t¹o nh÷ng phð¬ng ph¸p thuyÕt minh vμ diÔn ®¹t
®Ó ®o¹n v¨n trë nªn cô thÓ, sinh ®éng, hÊp dÉn.