(T¸i b¶n lÇn thø chÝn) (T¸i b¶n lÇn thø m−êi bèn)
B¶n quyÒn thuéc Nhμ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam −Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o.
01−2020/CXBIPH/585−869/GD M· sè : CH012T0
phó s«ng B¹ch §»ng
(B¹ch §»ng giang phó)
TiÓu dÉn
Trð¬ng H¸n Siªu (?−1354) tù lμ Th¨ng Phñ, ngðêi lμng Phóc Am, huyÖn Yªn Ninh (nay thuéc thμnh phè Ninh B×nh), vèn lμ m«n kh¸ch (kh¸ch trong nhμ) cña TrÇn Hðng §¹o, ®êi TrÇn Anh T«ng gi÷ chøc Hμn l©m häc sÜ. N¨m 1351, «ng ®ðîc th¨ng Tham tri chÝnh sù. Khi mÊt, «ng ®ðîc vua tÆng tðíc Th¸i b¶o, Th¸i phã vμ ®ðîc thê ë V¨n MiÕu (Hμ Néi). Trð¬ng H¸n Siªu tÝnh t×nh cð¬ng trùc, häc vÊn uyªn th©m, ®ðîc c¸c vua TrÇn tin cËy, nh©n d©n kÝnh träng. T¸c phÈm hiÖn cßn l¹i kh«ng nhiÒu, trong ®ã cã bμi Phó s«ng B¹ch §»ng.
B¹ch §»ng lμ mét nh¸nh s«ng ®æ ra biÓn §«ng, n»m gi÷a Qu¶ng Ninh vμ H¶i Phßng, n¬i ghi dÊu nhiÒu chiÕn c«ng trong lÞch sö gi÷ nðíc cña d©n téc. §¸ng nhí nhÊt lμ c¸c trËn thuû chiÕn : n¨m 938, Ng« QuyÒn ph¸ tan qu©n Nam H¸n ; n¨m 1288, TrÇn Quèc TuÊn ®¸nh tan qu©n M«ng −Nguyªn. NhiÒu t¸c gi¶ ®· viÕt vÒ ®Ò tμi s«ng B¹ch §»ng nhð : TrÇn Minh T«ng (B¹ch §»ng giang), NguyÔn Sðëng (B¹ch §»ng giang), NguyÔn Tr·i (B¹ch §»ng h¶i khÈu), NguyÔn Méng Tu©n (HËu B¹ch §»ng giang phó,...). Trong ®ã næi tiÕng nhÊt lμ Trð¬ng H¸n Siªu víi B¹ch §»ng giang phó (Phó s«ng B¹ch §»ng). Chða râ bμi phó ®ðîc viÕt n¨m nμo, cã lÏ vμo kho¶ng 50 n¨m sau cuéc kh¸ng chiÕn chèng giÆc M«ng −Nguyªn th¾ng lîi.
Phó s«ng B¹ch §»ng mang nh÷ng ®Æc trðng c¬ b¶n cña thÓ phó. Phó lμ mét thÓ v¨n cã vÇn hoÆc xen lÉn v¨n vÇn vμ v¨n xu«i, dïng ®Ó t¶ c¶nh vËt, phong tôc, kÓ sù viÖc, bμn chuyÖn
®êi,... Mét bμi phó thðêng gåm 4 ®o¹n : ®o¹n më, ®o¹n gi¶i thÝch, ®o¹n b×nh luËn vμ ®o¹n kÕt. Bè côc bμi Phó s«ng B¹ch §»ngcña Trð¬ng H¸n Siªu còng gièng bè côc cña bμi phó nãi chung. Nã ®ðîc lμm theo lèi phó cæ thÓ (lo¹i phó cã trðíc thêi §ðêng, cã vÇn, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã ®èi, cuèi bμi thðêng ®ðîc kÕt l¹i b»ng th¬). B¶n dÞch dðíi ®©y nãi chung theo nguyªn ®iÖu, chØ hai bμi ca cuèi ®ðîc chuyÓn sang thÓ lôc b¸t.
Trð¬ng H¸n Siªu
● Qua nh÷ng hoμi niÖm vÒ qu¸ khø, thÊy ®ðîc niÒm tù hμo vÒ truyÒn thèng cña d©n téc vμ tð tðëng nh©n v¨n cña t¸c gi¶ víi viÖc ®Ò cao vai trß, vÞ trÝ cña con ngðêi trong lÞch sö.
● N¾m ®ðîc ®Æc trðng c¬ b¶n cña thÓ phó vÒ c¸c mÆt kÕt cÊu, h×nh tðîng nghÖ thuËt, lêi v¨n, ®ång thêi thÊy ®ðîc nh÷ng ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña Phó s«ng B¹ch §»ng.
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
V¨n b¶n
Kh¸ch(1)cã kÎ :
Gið¬ng buåm giong giã ch¬i v¬i, Lðít bÓ ch¬i tr¨ng m¶i miÕt.
Sím gâ thuyÒn chõ(2)Nguyªn, Tð¬ng, ChiÒu lÇn th¨m chõ Vò HuyÖt(3).
Cöu Giang, Ngò Hå(4), Tam Ng«, B¸ch ViÖt(5), N¬i cã ngðêi ®i, ®©u mμ ch¼ng biÕt.
§Çm V©n Méng(6)chøa vμi tr¨m trong d¹ còng nhiÒu, Mμ tr¸ng chÝ bèn phð¬ng vÉn cßn tha thiÕt.
BÌn gi÷a dßng chõ bu«ng chÌo, Häc Tö Trðêng(7)chõ thó tiªu dao(8).
Qua cöa §¹i Than, ngðîc bÕn §«ng TriÒu(9),
§Õn s«ng B¹ch §»ng, thuyÒn b¬i mét chiÒu.
B¸t ng¸t sãng k×nh(10)mu«n dÆm, Thðít tha ®u«i trÜ(11) mét mμu.
Nðíc trêi : mét s¾c, phong c¶nh : ba thu(12), Bê lau san s¸t, bÕn l¸ch ®×u hiu.
S«ng ch×m gi¸o g·y, gß ®Çy xð¬ng kh«, Buån v× c¶nh th¶m, ®øng lÆng giê l©u.
(1) Kh¸ch: phó cæ thÓ thðêng dïng lèi “chñ −kh¸ch ®èi ®¸p”, cã nh©n vËt “kh¸ch” kÓ chuyÖn cho hÊp dÉn. ë ®©y cã thÓ lμ t¸c gi¶ tù xðng.
(2) Chõ: dÞch ch÷ “hÒ” trong nguyªn t¸c. Ch÷ “hÒ” lμ mét tõ ®Öm cã trong Së tõcña Trung Quèc, thðêng dïng xen vμo trong nhiÒu bμi phó.
(3) Nguyªn, Tð¬ng, Vò HuyÖt: s«ng Nguyªn, s«ng Tð¬ng ë tØnh Hå Nam vμ Vò HuyÖt ë nói Cèi Kª, tØnh ChiÕt Giang, ®Òu lμ phong c¶nh ®Ñp cña Trung Quèc.
(4) Cöu Giang: tªn s«ng, së dÜ gäi lμ Cöu Giang v× con s«ng ®ã do chÝn con s«ng nhá hîp thμnh.
Ngò Hå: cã hai nghÜa : Ngò Hå lμ biÖt danh cña Th¸i Hå ; Ngò Hå lμ n¨m hå (hai khu vùc n¨m hå, mét lÊy hå §éng §×nh lμm trung t©m, mét lÊy Th¸i Hå lμm trung t©m).
(5) Tam Ng«: tªn mét vïng ®Êt cò cña nðíc Ng« bao gåm ba ®Þa phð¬ng. B¸ch ViÖt: tªn chung chØ c¸c bé téc ngðêi ViÖt cæ sèng ë phÝa nam s«ng Trðêng Giang (Trung Quèc).
(6) V©n Méng: vïng ®Çm nðíc réng lín cña Trung Quèc.
(7) Tö Trðêng: tªn ch÷ cña Tð M· Thiªn, mét sö gia næi tiÕng cña Trung Quèc thêi H¸n, ngðêi ®·
tõng du lÞch nhiÒu th¾ng c¶nh vμ di tÝch lÞch sö.
(8) Tiªu dao: th¶nh th¬i ®i ®©y ®i ®ã, kh«ng chót bËn t©m.
(9) §¹i Than, §«ng TriÒu: tªn cöa biÓn, tªn huyÖn vïng s«ng B¹ch §»ng, Qu¶ng Ninh hiÖn nay.
(10) Sãng k×nh: (k×nh: c¸ voi) sãng lín.
(11) §u«i trÜ: ®u«i chim trÜ cã h×nh dμi nhð b¸nh l¸i thuyÒn. ýt¶ nh÷ng con thuyÒn nèi ®u«i nhau
®i trªn s«ng.
(12) Ba thu: cã ba c¸ch hiÓu : ba mïa thu (ba n¨m), ba th¸ng cña mïa thu, th¸ng thø ba cña mïa thu ; ë ®©y theo nghÜa thø ba.
Thð¬ng nçi anh hïng ®©u v¾ng t¸(1), TiÕc thay dÊu vÕt luèng cßn lðu ! Bªn s«ng c¸c b« l·o, hái ý ta së cÇu(2)?
Cã kÎ gËy lª(3)chèng trðíc, cã ngðêi thuyÒn nhÑ b¬i sau, V¸i ta mμ thða r»ng :
§©y lμ n¬i chiÕn ®Þa buæi Trïng Hðng nhÞ th¸nh(4)b¾t ¤ M·(5), Còng lμ b·i ®Êt xða, thuë trðíc Ng« chóa(6)ph¸ Ho»ng Thao(7).
§ð¬ng khi Êy :
ThuyÒn bÌ mu«n ®éi, tinh k×(8)phÊp phíi, Hïng hæ s¸u qu©n(9), gi¸o gð¬m s¸ng chãi.
TrËn ®¸nh ®ðîc thua chöa ph©n, ChiÕn luü b¾c nam chèng ®èi.
¸nh nhËt nguyÖt chõ ph¶i mê, BÇu trêi ®Êt chõ s¾p ®æi.
K×a : TÊt LiÖt thÕ cðêng, Lðu Cung(10)chðíc dèi, Nh÷ng tðëng gieo roi(11)mét lÇn,
QuÐt s¹ch Nam bang bèn câi ! ThÕ nhðng : Trêi còng chiÒu ngðêi, Hung ®å hÕt lèi !
Kh¸c nμo nhð khi xða :
TrËn XÝch BÝch qu©n Tμo Th¸o tan t¸c tro bay(12), TrËn Hîp Ph× giÆc Bå Kiªn hoμn toμn chÕt trôi(13).
(1) T¸: tõ võa cã nghÜa nghi vÊn, võa cã nghÜa c¶m th¸n, nay Ýt dïng.
(2) Së cÇu: ®iÒu muèn cã, muèn t×m.
(3) GËy lª: gËy lμm b»ng gç c©y lª.
(4) Trïng Hðng nhÞ th¸nh: Trïng Hðng: mét trong hai niªn hiÖu cña TrÇn Nh©n T«ng tõ n¨m 1285 ®Õn 1293 ; nhÞ th¸nh: TrÇn Th¸nh T«ng (th¸i thðîng hoμng) vμ TrÇn Nh©n T«ng (vua).
(5) ¤ M·: tøc ¤ M· Nhi, tðíng giÆc Nguyªn bÞ b¾t sèng ë trËn B¹ch §»ng n¨m 1288.
(6) Ng« chóa: Ng« QuyÒn.
(7) Ho»ng Thao(cã c¸ch ®äc kh¸c lμ Ho»ng Th¸o) : con Lðu Cung, vua Nam H¸n. Ho»ng Thao bÞ thua trËn vμ chÕt ë s«ng B¹ch §»ng n¨m 938.
(8) Tinh k× : cê.
(9) S¸u qu©n: theo c¸ch tæ chøc qu©n ®éi xða ë Trung Quèc. 뮩y ý nãi qu©n ®éi hïng m¹nh.
(10) TÊt LiÖt: tøc Hèt TÊt LiÖt. Lðu Cung: vua Nam H¸n.
(11) Gieo roi: Bå Kiªn nðíc TÇn khi vμo ®¸nh nðíc TÊn cã nãi : “Cø nhð sè qu©n cña ta th× chØ nÐm roi ngùa xuèng s«ng còng ng¨n dßng nðíc l¹i ®ðîc”. T¸c gi¶ mðîn ý nμy ®Ó nãi qu©n Nguyªn vμo ®¸nh nðíc ta còng û thÕ qu©n ®«ng tðíng m¹nh.
(12) XÝch BÝch: d·y nói bªn bê s«ng Dð¬ng Tö. Thêi Tam quèc, Chu Du dïng kÕ ho¶ c«ng cña Gia C¸t Lðîng ®èt thuyÒn ®¸nh tan 82 v¹n qu©n Tμo Th¸o trªn qu·ng s«ng nμy.
(13) Hîp Ph×: tªn mét huyÖn thuéc tØnh An Huy, Trung Quèc, n¬i s«ng Hoμi hîp víi s«ng Ph×.
T¹ HuyÒn ®· ®¸nh tan 100 v¹n qu©n Bå Kiªn ë ®©y.
§Õn nay nðíc s«ng tuy ch¶y hoμi, Mμ nhôc qu©n thï kh«n röa næi ! T¸i t¹o c«ng lao(1), ngh×n xða ca ngîi.
Tuy nhiªn : Tõ cã vò trô, ®· cã giang san.
Qu¶ lμ : Trêi ®Êt cho n¬i hiÓm trë, Còng nhê : Nh©n tμi gi÷ cuéc ®iÖn an(2).
Héi nμo b»ng héi M¹nh T©n : nhð vð¬ng sð hä L·(3), TrËn nμo b»ng trËn Duy Thuû : nhð quèc sÜ hä Hμn(4). K×a trËn B¹ch §»ng mμ ®¹i th¾ng,
Bëi ®¹i vð¬ng coi thÕ giÆc nhμn(5).
TiÕng th¬m cßn m·i, bia miÖng kh«ng mßn.
§Õn bªn s«ng chõ hæ mÆt, Nhí ngðêi xða chõ lÖ chan(6). Råi võa ®i võa ca r»ng :
S«ng §»ng mét d¶i dμi ghª, Luång to sãng lín dån vÒ biÓn §«ng.
Nh÷ng ngðêi bÊt nghÜa tiªu vong, Ngh×n thu chØ cã anh hïng lðu danh.
Kh¸ch còng nèi tiÕp mμ ca r»ng : Anh minh hai vÞ th¸nh qu©n(7), S«ng ®©y röa s¹ch mÊy lÇn gi¸p binh(8).
GiÆc tan mu«n thuë th¨ng b×nh.
Bëi ®©u ®Êt hiÓm cèt m×nh ®øc cao(9).
Theo b¶n dÞch cña §«ng Ch©u NguyÔn H÷u TiÕn, Bïi V¨n NguyªnchØnh lÝ (Hîp tuyÓn th¬ v¨n ViÖt Nam, tËp II −V¨n häc thÕ kØ X −thÕ kØ XVII, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1976)
(1) T¸i t¹o c«ng lao: ý ca ngîi c¸c vua TrÇn ®· mét lÇn n÷a lËp nªn chiÕn c«ng trªn s«ng B¹ch §»ng.
(2) §iÖn an: hoμ b×nh, an ninh v÷ng bÒn.
(3) ë ®©y t¸c gi¶ vÝ viÖc TrÇn Quèc TuÊn héi qu©n t¹i bÕn B×nh Than nhð viÖc L· Väng gióp Vò Vð¬ng héi qu©n ë bÕn M¹nh T©n.
(4) Duy Thuû: mét con s«ng ë tØnh S¬n §«ng, Trung Quèc, n¬i Hμn TÝn −mét tðíng giái cña H¸n Cao Tæ −dïng mÑo th¸o nðíc ®¸nh th¾ng qu©n TÒ. Hai c©u nμy ý nãi trong trËn giao tranh víi giÆc M«ng −Nguyªn, ta cã c¸c tðíng võa giái chiÕn trËn võa mðu lðîc.
(5) ThÕ giÆc nhμn: thÕ giÆc dÔ ph¸. §¹i vð¬ng: chØ Hðng §¹o §¹i Vð¬ng TrÇn Quèc TuÊn. Sau hai lÇn thÊt b¹i, n¨m 1287, giÆc M«ng −Nguyªn l¹i sang x©m lðîc nðíc ta, vua TrÇn Nh©n T«ng hái TrÇn Quèc TuÊn : “GiÆc ®Õn lμm thÕ nμo ?”. ¤ng t©u : “N¨m nay thÕ giÆc nhμn”.
(6) Hai c©u nμy trong nguyªn v¨n lμ : “Hoμi cæ nh©n hÒ vÉn thÕ −L©m giang lðu hÒ hËu nhan”, cÇn tr¸nh hiÓu lÇm lμ lêi nh©n vËt kh¸ch tù nãi mμ vÉn lμ lêi c¸c b« l·o nãi víi kh¸ch.
(7) Hai vÞ th¸nh qu©n: tøc TrÇn Th¸nh T«ng vμ TrÇn Nh©n T«ng.
(8) Gi¸p binh: ¸o gi¸p vμ binh khÝ.
(9) §øc cao: dÞch ý c©u “ý ®øc m¹c kinh”, s¸ch T¶ truyÖn cã c©u “m¹c chi d÷ kinh”, nghÜa lμ kh«ng g× lín b»ng.
Hðíng dÉn häc bμi
1. §äc TiÓu dÉn®Ó n¾m ®ðîc bè côc bμi phó, vÞ trÝ cña chiÕn th¾ng B¹ch §»ng trong lÞch sö vμ ®Ò tμi s«ng B¹ch §»ng trong v¨n häc. §äc kÜ c¸c chó thÝch ®Ó hiÓu ®ðîc c¸c tõ khã, c¸c ®iÓn tÝch, ®iÓn cè.
2. Më ®Çu bμi phó, næi bËt lªn lμ h×nh tðîng nh©n vËt “kh¸ch”. Anh (chÞ) h·y t×m hiÓu :
−Môc ®Ých d¹o ch¬i thiªn nhiªn, chiÕn ®Þa cña “kh¸ch” ?
−“Kh¸ch” lμ ngðêi cã tr¸ng chÝ (chÝ lín), cã t©m hån nhð thÕ nμo qua viÖc nh¾c
®Õn nh÷ng ®Þa danh lÞch sö cña Trung Quèc vμ miªu t¶ nh÷ng ®Þa danh lÞch sö cña ®Êt ViÖt ?
3. C¶m xóc cña “kh¸ch” trðíc khung c¶nh thiªn nhiªn s«ng B¹ch §»ng : PhÊn khëi, tù hμo ? Buån thð¬ng, nuèi tiÕc v× nh÷ng gi¸ trÞ ®ang lïi vμo qu¸ khø ? LÝ gi¶i c¸ch lùa chän cña anh (chÞ). (Lðu ý ®Æc ®iÓm h×nh ¶nh thiªn nhiªn vμ giäng v¨n trong ®o¹n “Qua cöa §¹i Than... dÊu vÕt luèng cßn lðu”.)
4. Vai trß cña h×nh tðîng c¸c b« l·o trong bμi phó ? ChiÕn tÝch trªn s«ng B¹ch
§»ng ®· ®ðîc gîi lªn nhð thÕ nμo qua lêi kÓ cña c¸c b« l·o ? Th¸i ®é, giäng
®iÖu cña hä trong khi kÓ chuyÖn ?
Qua lêi b×nh luËn cña c¸c b« l·o (®o¹n “Tuy nhiªn : Tõ cã vò trô... Nhí ngðêi xða chõ lÖ chan”), trong c¸c yÕu tè : ®Þa thÕ s«ng nói, con ngðêi, theo anh (chÞ), yÕu tè nμo gi÷ vai trß quan träng nhÊt lμm nªn chiÕn th¾ng B¹ch §»ng ? 5. Lêi ca cña c¸c vÞ b« l·o vμ lêi ca nèi tiÕp cña “kh¸ch” nh»m kh¼ng ®Þnh ®iÒu g× ? 6. Ph¸t biÓu vÒ gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt cña bμi phó.
LuyÖn tËp
1. Häc thuéc mét sè c©u trong bμi phó mμ anh (chÞ) thÝch.
2. Ph©n tÝch, so s¸nh lêi ca cña “kh¸ch” kÕt thóc bμi Phó s«ng B¹ch §»ngvíi bμi th¬ S«ng B¹ch §»ng(B¹ch §»ng giang) cña NguyÔn Sðëng (b¶n dÞch) :
Må thï nhð nói, cá c©y tð¬i, Sãng biÓn gÇm vang, ®¸ ngÊt trêi.
Sù nghiÖp Trïng Hðng ai dÔ biÕt, Nöa do s«ng nói, nöa do ngðêi.
GHI NHí
● Qua nh÷ng hoμi niÖm vÒ qu¸ khø, Phó s«ng B¹ch §»ng ®· thÓ hiÖn lßng yªu nðíc vμ niÒm tù hμo d©n téc trðíc chiÕn c«ng trªn s«ng B¹ch §»ng,
®ång thêi ca ngîi truyÒn thèng anh hïng bÊt khuÊt, truyÒn thèng ®¹o lÝ nh©n nghÜa cña d©n téc ViÖt Nam. T¸c phÈm còng chøa ®ùng tð tðëng nh©n v¨n cao ®Ñp qua viÖc ®Ò cao vai trß, vÞ trÝ cña con ngðêi trong lÞch sö.
● Phó s«ng B¹ch §»ng lμ ®Ønh cao nghÖ thuËt cña thÓ phó trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam.
®¹i c¸o b×nh ng«
(B×nh Ng« ®¹i c¸o)
NguyÔn Tr·i
●N¾m ®ðîc nh÷ng nÐt chÝnh vÒ cuéc ®êi vμ sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Tr·i − mét nh©n vËt lÞch sö, mét danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi ; thÊy ®ðîc vÞ trÝ to lín cña NguyÔn Tr·i trong lÞch sö v¨n häc d©n téc : nhμ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt, nhμ th¬ khai s¸ng v¨n häc tiÕng ViÖt.
●HiÓu râ §¹i c¸o b×nh Ng« cã ý nghÜa träng
®¹i cña mét b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp, kh¼ng
®Þnh søc m¹nh cña lßng yªu nðíc vμ tð tðëng nh©n nghÜa ; lμ kiÖt t¸c v¨n häc, kÕt hîp hμi hoμ gi÷a yÕu tè chÝnh luËn vμ chÊt v¨n chð¬ng.
●N¾m v÷ng nh÷ng ®Æc trðng c¬ b¶n cña thÓ c¸o, ®ång thêi thÊy ®ðîc nh÷ng s¸ng t¹o cña NguyÔn Tr·i trong §¹i c¸o b×nh Ng«.
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
NguyÔn Tr·i (Tranh ch©n dung)
PhÇn mét : t¸c gi¶
I - Cuéc ®êi
NguyÔn Tr·i (1380 − 1442) hiÖu lμ øc Trai, quª gèc ë lμng Chi Ng¹i (ChÝ Linh, H¶i Dð¬ng) sau dêi vÒ NhÞ Khª (Thðêng TÝn, Hμ T©y, nay thuéc Hμ Néi). Th©n sinh lμ NguyÔn øng Long (sau ®æi lμ NguyÔn Phi Khanh), mét nho sinh nghÌo, häc giái, ®ç Th¸i häc sinh (TiÕn sÜ) thêi TrÇn. MÑ lμ TrÇn ThÞ Th¸i, con quan Tð ®å (ngang TÓ tðíng) TrÇn Nguyªn §¸n.
NguyÔn Tr·i sinh ra trong mét gia ®×nh mμ bªn néi còng nhð bªn ngo¹i ®Òu cã hai truyÒn thèng lín : yªu nðíc vμ v¨n ho¸, v¨n häc.
Thuë thiÕu thêi, NguyÔn Tr·i ®· ph¶i chÞu nh÷ng mÊt m¸t ®au thð¬ng : tang mÑ lóc 5 tuæi, sau ®ã «ng ngo¹i qua ®êi khi NguyÔn Tr·i míi võa 10 tuæi. N¨m 1400, NguyÔn Tr·i ®ç Th¸i häc sinh vμ hai cha con cïng ra lμm quan dðíi triÒu nhμ Hå.
N¨m 1407, giÆc Minh cðíp nðíc ta, NguyÔn Phi Khanh bÞ chóng ®ða sang Trung Quèc. “Nî nðíc, thï nhμ”, NguyÔn Tr·i kh¾c s©u lêi cha dÆn : “Con trë vÒ lËp chÝ, röa nhôc cho nðíc, tr¶ thï cho cha, nhð thÕ míi lμ ®¹i hiÕu”. Sau khi tho¸t khái sù giam láng cña giÆc Minh, NguyÔn Tr·i ®· tõ §«ng Quan (Hμ Néi ngμy nay) t×m vμo Lam S¬n theo Lª Lîi tham gia khëi nghÜa. ¤ng ®· gãp phÇn to lín vμo chiÕn th¾ng vÎ vang cña d©n téc.
Cuèi n¨m 1427 ®Çu n¨m 1428, cuéc khëi nghÜa Lam S¬n toμn th¾ng, NguyÔn Tr·i thõa lÖnh Lª Lîi viÕt §¹i c¸o b×nh Ng«. ¤ng h¨m hë tham gia vμo c«ng cuéc x©y dùng l¹i ®Êt nðíc. Nhðng råi nh÷ng m©u thuÉn néi bé triÒu ®×nh phong kiÕn dÉn ®Õn viÖc s¸t h¹i c¸c c«ng thÇn, b¶n th©n NguyÔn Tr·i bÞ nghi oan, bÞ b¾t giam. Sau ®ã «ng ®ðîc tha nhðng kh«ng cßn ®ðîc tin dïng nhð trðíc.
N¨m 1439, NguyÔn Tr·i xin vÒ ë Èn t¹i C«n S¬n. N¨m 1440, «ng l¹i ®ðîc Lª Th¸i T«ng mêi ra gióp viÖc nðíc. N¨m 1442, gi÷a lóc NguyÔn Tr·i ®ang g¸nh v¸c träng tr¸ch víi d©n víi nðíc th× oan ¸n LÖ Chi viªn (Tr¹i V¶i) bçng ®æ Ëp xuèng gia ®×nh, dßng hä «ng. Nh©n c¸i chÕt ®ét ngét cña Lª Th¸i T«ng ë LÖ Chi viªn (§¹i L¹i, Gia Lð¬ng, B¾c Ninh), bän gian thÇn trong triÒu vu cho «ng ©m mðu giÕt vua, khÐp vμo téi “tru di tam téc” (giÕt c¶ ba hä). N¨m 1464, Lª Th¸nh T«ng minh oan cho NguyÔn Tr·i, sau ®ã cho sðu tÇm l¹i th¬ v¨n cña «ng vμ t×m con ch¸u cßn sèng sãt ®Ó bæ lμm quan.
NguyÔn Tr·i lμ mét bËc anh hïng d©n téc, mét nhμ v¨n ho¸ lín. N¨m 1980, Tæ chøc Gi¸o dôc, Khoa häc vμ V¨n ho¸ cña Liªn hîp quèc (UNESCO) ®· c«ng nhËn NguyÔn Tr·i lμ danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi.
II - Sù nghiÖp th¬ v¨n
1. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh
NguyÔn Tr·i lμ t¸c gi¶ xuÊt s¾c vÒ nhiÒu thÓ lo¹i v¨n häc, trong s¸ng t¸c ch÷
H¸n vμ ch÷ N«m, trong v¨n chÝnh luËn vμ th¬ tr÷ t×nh. ¤ng ®Ó l¹i mét khèi lðîng s¸ng t¸c lín víi nhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ.
Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh viÕt b»ng ch÷ H¸n : Qu©n trung tõ mÖnh tËp, B×nh Ng«
®¹i c¸o, øc Trai thi tËp, ChÝ Linh s¬n phó, B¨ng Hå di sù lôc, Lam S¬n thùc lôc, V¨n bia VÜnh L¨ng, V¨n lo¹i.S¸ng t¸c ch÷ N«m cã Quèc ©m thi tËpgåm 254 bμi th¬ viÕt theo thÓ §ðêng luËt hoÆc §ðêng luËt xen lôc ng«n (s¸u ch÷). Ngoμi s¸ng t¸c v¨n häc, NguyÔn Tr·i cßn ®Ó l¹i cuèn Dð ®Þa chÝ, mét bé s¸ch ®Þa lÝ cæ nhÊt cña ViÖt Nam.
Sau th¶m ho¹ tru di tam téc, t¸c phÈm cña NguyÔn Tr·i bÞ thÊt l¹c hoÆc bÞ thiªu huû nhiÒu. N¨m 1467, vua Lª Th¸nh T«ng ®· ra lÖnh sðu tËp l¹i trðíc t¸c cña «ng vμ ph¶i ®Õn thÕ kØ XIX, t¸c phÈm cña NguyÔn Tr·i míi ®ðîc sðu tÇm tð¬ng ®èi ®Çy
®ñ. Tuy nhiªn, di s¶n v¨n häc NguyÔn Tr·i cßn ®Õn ngμy nay ch¾c ch¾n chða ph¶i lμ toμn bé sù nghiÖp v¨n häc vÜ ®¹i cña «ng.
2. NguyÔn Tr·i - nhμ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt
Trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam, NguyÔn Tr·i lμ nhμ v¨n chÝnh luËn lçi l¹c nhÊt. ¤ng ®· ®Ó l¹i khèi lðîng kh¸ lín v¨n chÝnh luËn : Qu©n trung tõ mÖnh tËp, B×nh Ng« ®¹i c¸o, chiÕu biÓu viÕt dðíi triÒu Lª,... Tð tðëng chñ ®¹o xuyªn suèt c¸c
¸ng v¨n chÝnh luËn cña NguyÔn Tr·i lμ tð tðëng nh©n nghÜa, yªu nðíc, thð¬ng d©n.
Qu©n trung tõ mÖnh tËpgåm nh÷ng thð tõ göi cho tðíng giÆc vμ nh÷ng giÊy tê giao thiÖp víi triÒu ®×nh nhμ Minh,... T¸c phÈm lμ tËp v¨n chiÕn ®Êu “cã søc m¹nh cña mðêi v¹n qu©n” (Phan Huy Chó). Søc m¹nh Êy cã ®ðîc tõ sù kÕt hîp tuyÖt diÖu gi÷a tð tðëng nh©n nghÜa, tð tðëng yªu nðíc víi nghÖ thuËt viÕt v¨n luËn chiÕn bËc thÇy. B×nh Ng« ®¹i c¸olμ ¸ng v¨n yªu nðíc lín cña thêi ®¹i, lμ b¶n tuyªn ng«n vÒ chñ quyÒn ®éc lËp d©n téc, b¶n c¸o tr¹ng téi ¸c kÎ thï, b¶n hïng ca vÒ cuéc khëi nghÜa Lam S¬n. ëB×nh Ng« ®¹i c¸o,søc m¹nh cña tð tðëng nh©n nghÜa vμ tð tðëng yªu nðíc ®· hoμ lμm mét :
ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n, Qu©n ®iÕu ph¹t trðíc lo trõ b¹o.
NguyÔn Tr·i quan niÖm khi ®Êt nðíc cã ngo¹i x©m th× yªu nðíc, nh©n nghÜa, anh hïng lμ chèng x©m lðîc. Trong c¶nh th¸i b×nh, «ng vÉn ðíc väng nhμ nðíc phong kiÕn dïng nh©n nghÜa ®Ó “trÞ” d©n, “khoan” d©n,...
V¨n chÝnh luËn cña NguyÔn Tr·i ®¹t tíi tr×nh ®é nghÖ thuËt mÉu mùc tõ viÖc x¸c ®Þnh ®èi tðîng, môc ®Ých ®Ó sö dông bót ph¸p thÝch hîp ®Õn kÕt cÊu chÆt chÏ, lËp luËn s¾c bÐn.
3. NguyÔn Tr·i - nhμ th¬ tr÷ t×nh s©u s¾c
Hai tËp th¬ øc Trai thi tËp vμ Quèc ©m thi tËp ghi l¹i h×nh ¶nh NguyÔn Tr·i võa lμ ngðêi anh hïng vÜ ®¹i võa lμ con ngðêi trÇn thÕ.
LÝ tðëng cña ngðêi anh hïng lμ sù quyÖn hoμ gi÷a nh©n nghÜa víi yªu nðíc, thð¬ng d©n. LÝ tðëng Êy lóc nμo còng thiÕt tha, m·nh liÖt : “Bui(1)mét tÊc lßng ðu
¸i(2)cò −§ªm ngμy cuån cuén nðíc triÒu ®«ng.” (ThuËt høng−bμi 2).
PhÈm chÊt, ý chÝ cña ngðêi anh hïng lu«n ngêi s¸ng trong chiÕn ®Êu chèng ngo¹i x©m còng nhð trong ®Êu tranh chèng cðêng quyÒn, b¹o ngðîc v× ch©n lÝ :
“Vðên quúnh dÇu chim kªu hãt −Câi trÇn cã tróc ®øng ng¨n.” (Tù th¸n−bμi 40).
D¸ng ngay th¼ng, cøng cái cña c©y tróc, vÎ thanh tao, trong tr¾ng cña c©y mai, søc sèng khoÎ kho¾n cña c©y tïng −nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp tðîng trðng cho ngðêi qu©n tö −®Òu cã ë NguyÔn Tr·i. §iÒu ®¸ng quý lμ tÊt c¶ nh÷ng phÈm chÊt Êy kh«ng ph¶i ®Ó lμm ®Ñp cho riªng b¶n th©n mμ lμ ®Ó gióp d©n, gióp nðíc “Dμnh cßn ®Ó trî d©n nμy” (Tïng).
Lμ bËc anh hïng víi lÝ tðëng cao c¶, NguyÔn Tr·i còng lμ mét con ngðêi trÇn thÕ. ¤ng ®au nçi ®au cña con ngðêi, yªu t×nh yªu cña con ngðêi. NguyÔn Tr·i ®au khi chøng kiÕn nghÞch c¶nh Ðo le cña x· héi cò : “Phðîng nh÷ng tiÕc cao diÒu h·y lðîn − Hoa thðêng hay hÐo cá thðêng tð¬i.” (Tù thuËt−bμi 9).
Tõ nçi ®au trðíc thãi ®êi ®en b¹c “Bui mét lßng ngðêi cùc hiÓm thay”, nhμ th¬
khao kh¸t sù hoμn thiÖn cña con ngðêi vμ m¬ ðíc x· héi th¸i b×nh, thÞnh trÞ “D©n Nghiªu ThuÊn, vua Nghiªu ThuÊn”.
T×nh yªu cña NguyÔn Tr·i dμnh nhiÒu cho thiªn nhiªn, ®Êt nðíc, con ngðêi, cuéc sèng.
T×nh yªu thiªn nhiªn cña NguyÔn Tr·i thÓ hiÖn qua m¶ng th¬ thiªn nhiªn rÊt cã gi¸ trÞ ë øc Trai thi tËpvμ Quèc ©m thi tËp. Trong th¬ ch÷ H¸n cã nh÷ng bøc tranh thiªn nhiªn hoμnh tr¸ng : “K×nh ng¹c b¨m v»m non mÊy khóc −Gi¸o gð¬m ch×m g·y b·i bao tÇng” (Cöa biÓn B¹ch §»ng−b¶n dÞch). Thiªn nhiªn trong th¬
N«m cã nh÷ng bøc tranh lôa xinh x¾n, ph¶ng phÊt phong vÞ th¬ §ðêng : “Nðíc biÕc non xanh thuyÒn gèi b·i −§ªm thanh nguyÖt b¹c kh¸ch lªn lÇu” (B¶o kÝnh c¶nh giíi−bμi 26). Thiªn nhiªn b×nh dÞ, d©n d·, tõ qu¶ nóc n¸c, l¶nh mång t¬i, bÌ rau muèng, ®Õn “ngâ cμy ®Êt ¶i”, con ®ßng ®ong,... ®Òu ®i vμo th¬ NguyÔn Tr·i mét c¸ch tù nhiªn, t¹o nªn nh÷ng rung ®éng thÈm mÜ. Thiªn nhiªn trë thμnh m«i trðêng sèng thanh tao, con ngðêi g¾ng gi÷ g×n vÎ ®Ñp nguyªn s¬, kh«ng lμm tæn
(1) Bui: duy chØ.
(2) ¦u ¸i : ðu quèc, ¸i d©n (lo nðíc, yªu d©n).
thð¬ng ®Õn c¶nh vËt. Nhμ th¬ kh«ng nì th¶ m¸i chÌo v× sî lμm tan vì bãng tr¨ng in trªn nðíc : “Nðíc cßn nguyÖt hiÖn x¸(1)th«i chÌo” ; híp chÐn rðîu in bãng tr¨ng mμ tðëng ®ang híp ¸nh tr¨ng : “§ªm thanh híp nguyÖt nghiªng chÐn” ; g¸nh nðíc vÒ pha trμ, nðíc in bãng tr¨ng tðëng mang c¶ tr¨ng vÒ theo :
“ChÌ tiªn(2)nðíc ghÝn(3)nguyÖt ®eo vÒ”. Cã thÓ nãi, ë NguyÔn Tr·i “lßng yªu thiªn nhiªn v¹n vËt lμ mét kÝch thðíc ®Ó ®o mét t©m hån” (Xu©n DiÖu).
Th¬ NguyÔn Tr·i cã nh÷ng c©u nãi vÒ nghÜa vua t«i, vÒ t×nh cha con xiÕt bao c¶m ®éng : “Qu©n th©n(4)chða b¸o lßng canh c¸nh − T×nh phô c¬m trêi ¸o cha.”
(Ng«n chÝ−bμi 7).
øc Trai thðêng hay nãi tíi lßng b¹n. Lßng b¹n bao giê còng s¸ng trong nhð vÇng nguyÖt : “Lßng b¹n tr¨ng v»ng vÆc cao”.
NguyÔn Tr·i g¾n bã tha thiÕt víi quª hð¬ng. Nçi nhí quª trong th¬ øc Trai cô thÓ, s©u s¾c. Quª Êy lμ Chi Ng¹i, C«n S¬n, n¬i NguyÔn Tr·i sèng víi «ng ngo¹i tõ thuë thiÕu thêi. Quª Êy cßn lμ c¸nh ®ång NhÞ Khª mμ tuæi th¬ NguyÔn Tr·i cïng b¹n tõng ®éi nãn, v¸c cuèc lμm ®ång trong ngμy xu©n.
Nh÷ng vÇn th¬ NguyÔn Tr·i viÕt vÒ thiªn nhiªn ®Êt nðíc, vÒ t×nh cha con, t×nh b¹n,... xiÕt bao gÇn gòi, th©n thð¬ng. KhÝa c¹nh “con ngðêi” trong ngðêi anh hïng NguyÔn Tr·i chÝnh lμ vÎ ®Ñp nh©n b¶n ®· gãp phÇn n©ng ngðêi anh hïng d©n téc lªn tÇm nh©n lo¹i.
III - KÕt luËn
XuÊt hiÖn ë nöa ®Çu thÕ kØ XV, thiªn tμi v¨n häc NguyÔn Tr·i trë thμnh mét hiÖn tðîng v¨n häc kÕt tinh truyÒn thèng v¨n häc LÝ −TrÇn, ®ång thêi më ®ðêng cho c¶ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi.
VÒ néi dung, v¨n chð¬ng NguyÔn Tr·i héi tô hai nguån c¶m høng lín cña v¨n häc d©n téc lμ yªu nðíc vμ nh©n ®¹o.
VÒ h×nh thøc nghÖ thuËt, v¨n chð¬ng NguyÔn Tr·i cã ®ãng gãp lín ë c¶ hai b×nh diÖn c¬ b¶n nhÊt lμ thÓ lo¹i vμ ng«n ng÷. NguyÔn Tr·i lμ nhμ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt, nhμ th¬ khai s¸ng v¨n häc tiÕng ViÖt. ¤ng ®em ®Õn cho nÒn v¨n häc d©n téc th¬ §ðêng luËt viÕt b»ng ch÷ N«m, gãp phÇn lμm cho tiÕng ViÖt trë thμnh ng«n ng÷ v¨n häc giμu vμ ®Ñp.
(1) X¸: h·y.
(2) Tiªn : nÊu.
(3) GhÝn : g¸nh.
(4) Qu©n th©n: vua, cha.
hðíng dÉn häc bμi
1. V× sao cã thÓ nãi NguyÔn Tr·i lμ mét nh©n vËt lÞch sö vÜ ®¹i ?
2. Anh (chÞ) ®· ®äc nh÷ng t¸c phÈm nμo cña NguyÔn Tr·i ? H·y giíi thiÖu s¬ lðîc mét vμi t¸c phÈm tiªu biÓu.
3. Ph©n tÝch vÎ ®Ñp t©m hån NguyÔn Tr·i qua mét sè c©u th¬ mμ anh (chÞ) c¶m nhËn s©u s¾c nhÊt.
4. Nªu kh¸i qu¸t nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n vÒ néi dung vμ nghÖ thuËt cña th¬ v¨n NguyÔn Tr·i.
GHI NHí NguyÔn Tr·i lμ bËc anh hïng d©n téc, mét nh©n vËt toμn tμi hiÕm cã nhðng l¹i lμ ngðêi ph¶i chÞu nh÷ng oan khiªn th¶m khèc dðíi thêi phong kiÕn. ¤ng lμ nhμ th¬, nhμ v¨n kiÖt xuÊt, lμ danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi, cã nh÷ng ®ãng gãp to lín cho sù ph¸t triÓn cña v¨n ho¸, v¨n häc d©n téc.
viÕt bμi lμm v¨n sè 4 : v¨n thuyÕt minh
(Bμi lμm ë nhμ)
I - hðíng dÉn chung
§Ó lμm tèt bμi v¨n nμy, anh (chÞ) cÇn :
1. ¤n l¹i nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng ®· häc vÒ v¨n thuyÕt minh ë c¸c líp 8, 9.
Chó ý rÌn luyÖn thªm nh÷ng mÆt mμ anh (chÞ) thÊy m×nh ®ang cßn yÕu (hiÓu biÕt thùc tÕ, vËn dông c¸c phð¬ng ph¸p thuyÕt minh, lËp dμn ý, hoÆc n¨ng lùc diÔn ®¹t,...).
2. ¤n luyÖn nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng vÒ tiÕng ViÖt, ®Æc biÖt lμ vÒ c¸ch dïng tõ,
®Æt c©u, ®Ó lêi v¨n cña bμi lμm phï hîp víi yªu cÇu thuyÕt minh.
3. Quan s¸t, t×m hiÓu, häc tËp ®Ó n¾m ®ðîc nh÷ng tri thøc chuÈn x¸c, kh¸ch quan, khoa häc vÒ ®êi sèng, vÒ viÖc häc v¨n vμ tËp lμm v¨n.
II - Gîi ý ®Ò bμi
H·y viÕt mét bμi v¨n ®Ó thuyÕt minh mét trong c¸c vÊn ®Ò sau :
1. Vai trß cña c©y cèi (hoÆc cña rõng, cña c¸c loμi ®éng vËt hoang d·, cña nhiªn liÖu s¹ch,...) trong viÖc b¶o vÖ m«i trðêng sèng.
2. T¸c h¹i cña ma tuý (hoÆc cña rðîu, thuèc l¸,...) ®èi víi ®êi sèng cña con ngðêi.
3. Mét kinh nghiÖm häc v¨n hoÆc lμm v¨n.
III - gîi ý c¸ch lμm bμi
1. T×m hiÓu kÜ ®Ò bμi ®Ó x¸c ®Þnh râ c¸c yªu cÇu vÒ môc ®Ých thuyÕt minh, néi dung thuyÕt minh.
2. Cè g¾ng vËn dông nh÷ng tri thøc tÝch luü ®ðîc qua viÖc häc hái, t×m hiÓu thùc tÕ ®êi sèng ®Ó t×m ®ðîc :
− Néi dung thuyÕt minhchuÈn x¸c, khoa häc, kh¸ch quan vμ phong phó.
− C¸ch thøc thuyÕt minhthÝch hîp, gióp ngðêi ®äc cã nh÷ng hiÓu biÕt ®óng
®¾n vμ cÇn thiÕt vÒ sù vËt (hiÖn tðîng) ®ðîc thuyÕt minh.
3. X©y dùng bè côcsao cho néi dung thuyÕt minh ®ðîc tr×nh bμy râ rμng, khóc chiÕt.
4. Chó ý ®Ó kh«ng m¾c lçi vÒ diÔn ®¹t, chÝnh t¶, tõ ng÷, ng÷ ph¸p. Lêi v¨n cÇn râ ý, trong s¸ng, m¹ch l¹c ®Ó ngðêi ®äc tiÕp thu ®ðîc dÔ dμng.
BiÕt vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng ®·
häc vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh ®Ó viÕt ®ðîc mét bμi v¨n nh»m tr×nh bμy mét c¸ch chuÈn x¸c mét sù vËt, sù viÖc, hiÖn tðîng quen thuéc trong thùc tÕ ®êi sèng.
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
chiÕc n«i xanh
(Lðîc trÝch)
Chóng ta lu«n lu«n n»m trong lßng chiÕc n«i xanh cña c©y cèi −®ã lμ c¸i m¸y ®iÒu hoμ khÝ hËu vÜ ®¹i cña chóng ta.
Nh÷ng sè liÖu ®¸ng tin cËy cña c¸c nhμ vÖ sinh häc kÕt luËn r»ng ngåi dðíi t¸n c©y bμng, ta bít ®ðîc 4 lÇn c¸i nãng ch¸y da buæi trða hÌ trªn ®ðêng nhùa.
DiÖn tÝch v« cïng to lín cña c¸c tÇng l¸ trïng ®iÖp ®· c¶n 50% bôi ®ðêng, tÝnh ra trong mét vô hÌ, mét hμng 100 c©y ë ®ðêng phè ®· gi÷ l¹i 340 kg bôi, ®Ó giò xuèng mÆt
®ðêng sau mçi trËn mða.
C©y cèi cßn lμ hμng rμo c¸ch li tiÕng ®éng, hÊp thô vμ h¾t l¹i nh÷ng sãng ©m thanh hçn t¹p ®Ó khái lμm chÊn ®éng thÇn kinh. Mét vßng ®ai c©y dμy 17 − 20 m ®ñ ®¶m b¶o an toμn cho nhμ ë chèng tiÕng ån. NÕu trång c©y s¸t nhμ ë hay ®ðêng ®i, n¬i ph¸t ra tiÕng ®éng, th× mét vßng ®ai c©y dμy 7 −10 m lμ ®ñ.
Ngðêi ta vÝ rÊt ®óng : c©y xanh lμ l¸ phæi cña hμnh tinh chóng ta. TÊt c¶ c¸c sinh vËt
®Òu thë, vμ liªn tôc hót dðìng khÝ, th¶i th¸n khÝ. Nhμ m¸y l¹i tu«n ra khÝ ®éc vμ khãi lμm
« nhiÔm kh«ng khÝ. §Êt còng “thë”, nhÊt lμ ®Êt t¬i, xèp, Èm, cμnh l¸ c©y môc, c¸c chÊt h÷u c¬ ph©n gi¶i, nÊm mèc vμ vi khuÈn h« hÊp ®· th¶ ra rÊt nhiÒu th¸n khÝ.
Kh«ng cã c©y xanh th× ch¼ng mÊy chèc mu«n loμi sÏ ng¹t thë. Tuy ban ®ªm c©y còng h« hÊp, nhðng ban ngμy c©y l¹i hÊp thô th¸n khÝ, kÕt hîp víi ¸nh n¾ng ®Ó tr¶ l¹i dðìng khÝ vμ t¹o nªn chÊt bét ®ðêng. Cho nªn kh«ng khÝ ban ngμy ë nhμ cã c©y xanh bao bäc chøa rÊt Ýt th¸n khÝ, chõng 0,02% (®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh). Mçi n¨m tÊt c¶ c©y cèi trªn mÆt ®Êt vμ dðíi biÓn ®· hÊp thô 175 tØ tÊn th¸n khÝ vμ mçi tÊn th¸n khÝ l¹i biÕn thμnh 2,7 tÊn dðìng khÝ.
C©y cèi ng¨n c¶n vμ läc khÝ ®éc trong kh«ng khÝ. Trong rõng th«ng, rõng b¸
hð¬ng, kh«ng khÝ hÇu nhð v« trïng. Lðîng vi trïng g©y bÖnh trong kh«ng khÝ ë n«ng th«n hay rõng Ýt h¬n thμnh phè 10 lÇn. Ch¼ng h¹n vÒ mïa hÌ trªn ®ðêng phè Pa-ri, mçi ph©n khèi kh«ng khÝ chøa 5.500 vi khuÈn c¸c lo¹i, nhðng c¸c lμng m¹c ngo¹i « chØ cã 550 vi khuÈn trong mçi ph©n khèi kh«ng khÝ. §iÒu ®ã chøng minh r»ng c©y xanh ®· th¶ ra c¸c chÊt thanh trïng kh«ng khÝ ®Ó tù b¶o vÖ, mμ khoa häc gäi lμ chÊt phi-t«n-xÝt.
(NguyÔn B¸t Can −L· VÜnh Quyªn, Søc khoÎ thanh niªn, NXB Thanh niªn, Hμ Néi, 1968.
Tªn ®o¹n trÝch do NBS ®Æt.)
&§äC TH£M
®¹i c¸o B×nh Ng«
(TiÕp theo)
PhÇn hai : t¸c phÈm
TiÓu dÉn
Sau khi qu©n ta ®¹i th¾ng, tiªu diÖt vμ lμm tan r· 15 v¹n viÖn binh cña giÆc, Vð¬ng Th«ng buéc ph¶i gi¶ng hoμ, chÊp nhËn rót qu©n vÒ nðíc, NguyÔn Tr·i thõa lÖnh Lª Lîi viÕt §¹i c¸o b×nh Ng«.
§¹i c¸o b×nh Ng« cã ý nghÜa träng ®¹i cña mét b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp ®ðîc c«ng bè vμo th¸ng Ch¹p, n¨m §inh Mïi (tøc ®Çu n¨m 1428). Bμi ®¹i c¸o nμy mang ®Æc trðng c¬ b¶n cña thÓ c¸o nãi chung, ®ång thêi cã nh÷ng s¸ng t¹o riªng cña NguyÔn Tr·i.
C¸olμ thÓ v¨n nghÞ luËn cã tõ thêi cæ ë Trung Quèc, thðêng ®ðîc vua chóa hoÆc thñ lÜnh dïng ®Ó tr×nh bμy mét chñ trð¬ng, mét sù nghiÖp, tuyªn ng«n mét sù kiÖn ®Ó mäi ngðêi cïng biÕt. Trong thÓ c¸o, cã lo¹i v¨n c¸o thðêng ngμy nhð chiÕu s¸ch cña vua truyÒn xuèng vÒ mét vÊn ®Ò nμo ®ã, cã lo¹i v¨n ®¹i c¸o mang ý nghÜa mét sù kiÖn träng ®¹i, cã tÝnh chÊt quèc gia.
C¸o cã thÓ ®ðîc viÕt b»ng v¨n xu«i hay v¨n vÇn nhðng phÇn nhiÒu ®ðîc viÕt b»ng v¨n biÒn ngÉu, kh«ng cã vÇn hoÆc cã vÇn, thðêng cã ®èi, c©u dμi ng¾n kh«ng gß bã, mçi cÆp hai vÕ ®èi nhau. Còng nhð hÞch, c¸o lμ thÓ v¨n hïng biÖn, do ®ã lêi lÏ ph¶i ®anh thÐp, lÝ luËn ph¶i s¾c bÐn, kÕt cÊu ph¶i chÆt chÏ, m¹ch l¹c.
§¹i c¸o b×nh Ng« do NguyÔn Tr·i thõa lÖnh Lª Lîi so¹n th¶o lμ bμi c¸o cã ý nghÜa träng
®¹i cña quèc gia, ®ðîc c«ng bè réng kh¾p vÒ viÖc dÑp yªn giÆc Ng« (ë ®©y, ch÷ Ng«chØ giÆc Minh x©m lðîc). Bμi ®¹i c¸o nμy ®ðîc viÕt theo lèi v¨n biÒn ngÉu, cã vËn dông thÓ tø lôc (tõng cÆp c©u, mçi c©u mðêi ch÷ ng¾t theo nhÞp 4/6), h×nh tðîng nghÖ thuËt sinh ®éng, gîi c¶m.
Bè côc bμi §¹i c¸o b×nh Ng«gåm bèn phÇn (NBS ®· ®¸nh sè ®Ó tiÖn theo dâi) :
− Nªu luËn ®Ò chÝnh nghÜa.
− V¹ch râ téi ¸c kÎ thï.
− KÓ l¹i qu¸ tr×nh chinh ph¹t gian khæ vμ tÊt th¾ng cña cuéc khëi nghÜa.
− Tuyªn bè chiÕn qu¶, kh¼ng ®Þnh sù nghiÖp chÝnh nghÜa.
NguyÔn Tr·i
V¨n b¶n
1. Tõng nghe :
ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n, Qu©n ®iÕu ph¹t(1)trðíc lo trõ b¹o.
Nhð nðíc §¹i ViÖt ta tõ trðíc, Vèn xðng nÒn v¨n hiÕn ®· l©u.
Nói s«ng bê câi ®· chia,
Phong tôc B¾c Nam còng kh¸c.
Tõ TriÖu, §inh, LÝ, TrÇn bao ®êi g©y nÒn ®éc lËp,
Cïng H¸n, §ðêng, Tèng, Nguyªn mçi bªn xðng ®Õ mét phð¬ng.
Tuy m¹nh yÕu tõng lóc kh¸c nhau, Song hμo kiÖt ®êi nμo còng cã.
VËy nªn :
Lðu Cung tham c«ng nªn thÊt b¹i, TriÖu TiÕt(2)thÝch lín ph¶i tiªu vong.
Cöa Hμm Tö(3)b¾t sèng Toa §«, S«ng B¹ch §»ng giÕt tð¬i ¤ M·(4). ViÖc xða xem xÐt,
Chøng cí cßn ghi.
2. Võa råi :
Nh©n hä Hå chÝnh sù phiÒn hμ,
§Ó trong nðíc lßng d©n o¸n hËn.
Qu©n cuång Minh thõa c¬ g©y ho¹, Bän gian tμ b¸n nðíc cÇu vinh.
Nðíng d©n ®en trªn ngän löa hung tμn, Vïi con ®á(5)xuèng dðíi hÇm tai v¹.
Dèi trêi lõa d©n ®ñ mu«n ngh×n kÕ, G©y binh kÕt o¸n tr¶i hai mð¬i n¨m.
B¹i nh©n nghÜa n¸t c¶ ®Êt trêi,
NÆng thuÕ kho¸ s¹ch kh«ng ®Çm nói.
Ngðêi bÞ Ðp xuèng biÓn dßng lðng mß ngäc, ng¸n thay c¸ mËp, thuång luång.
KÎ bÞ ®em vμo nói ®·i c¸t t×m vμng, khèn nçi rõng s©u, nðíc ®éc.
(1) §iÕu ph¹t: (®iÕu : thð¬ng, ph¹t: trõng trÞ) rót tõ ý “§iÕu d©n ph¹t téi” trong Kinh Thð nãi vÒ viÖc Thang, Vò v× d©n mμ ®¸nh kÎ cã téi lμ KiÖt, Trô.
(2) TriÖu TiÕt : tðíng nhμ Tèng cïng Qu¸ch Quú ®em qu©n x©m lðîc nðíc ta, bÞ LÝ Thðêng KiÖt ®¸nh ®uæi.
(3) Hμm Tö: (thuéc Hðng Yªn) n¬i TrÇn NhËt DuËt ph¸ qu©n Toa §«.
(4) Toa §«, ¤ M·: hai tðíng nhμ Nguyªn.
(5) Con ®á: con míi ®Î (nghÜa ®en) ; ë ®©y chØ nh©n d©n, theo nghÜa : nhμ vua ch©n chÝnh yªu d©n nhð con míi ®Î.
VÐt s¶n vËt, b¾t chim tr¶, chèn chèn lðíi ch¨ng, NhiÔu nh©n d©n, bÉy hð¬u ®en(1), n¬i n¬i c¹m ®Æt.
Tμn h¹i c¶ gièng c«n trïng c©y cá, Nheo nhãc thay kÎ go¸ bôa khèn cïng.
Th»ng h¸ miÖng, ®øa nhe r¨ng, m¸u mì bÊy no nª chða ch¸n ; Nay x©y nhμ, mai ®¾p ®Êt, ch©n tay nμo phôc dÞch cho võa.
NÆng nÒ nh÷ng nçi phu phen, Tan t¸c c¶ nghÒ canh cöi.
§éc ¸c thay, tróc(2)Nam S¬n kh«ng ghi hÕt téi, D¬ bÈn thay, nðíc §«ng H¶i kh«ng röa s¹ch mïi.
LÏ nμo trêi ®Êt dung tha, Ai b¶o thÇn nh©n chÞu ®ðîc ? 3. Ta ®©y :
Nói Lam S¬n dÊy nghÜa, Chèn hoang d· nð¬ng m×nh.
NgÉm thï lín h¸ ®éi trêi chung, C¨m giÆc nðíc thÒ kh«ng cïng sèng.
§au lßng nhøc ãc, chèc ®μ mðêi mÊy n¨m trêi ; NÕm mËt n»m gai, h¸ ph¶i mét hai sím tèi.
Quªn ¨n v× giËn, s¸ch lðîc thao(3)suy xÐt ®· tinh ; NgÉm trðíc ®Õn nay, lÏ hðng phÕ(4)®¾n ®o cμng kÜ.
Nh÷ng tr»n träc trong c¬n méng mÞ, ChØ b¨n kho¨n mét nçi ®å håi(5). Võa khi cê nghÜa dÊy lªn,
ChÝnh lóc qu©n thï ®ð¬ng m¹nh.
L¹i ngÆt v× :
TuÊn kiÖt nhð sao buæi sím, Nh©n tμi nhð l¸ mïa thu.
ViÖc b«n tÈu thiÕu kÎ ®ì ®Çn, N¬i duy ¸c(6)hiÕm ngðêi bμn b¹c.
TÊm lßng cøu nðíc, vÉn ®¨m ®¨m muèn tiÕn vÒ ®«ng(7); Cç xe cÇu hiÒn, thðêng ch¨m ch¨m cßn dμnh phÝa t¶(8).
(1) Chim tr¶, hð¬u ®en : hai loμi vËt ®Òu quý, l«ng chim tr¶ mμu tÝm lμm ¸o vμ ®Öm, nhung hð¬u lμm vÞ thuèc bæ.
(2) Tróc : thêi xða chÐp sö s¸ch b»ng c¸ch dïng dao kh¾c ch÷ trªn thÎ tróc, råi quÐt s¬n lªn.
(3) S¸ch lðîc thao : s¸ch d¹y c¸ch dïng binh, ®¸nh trËn.
(4) Hðng phÕ: hðng: nãi mét triÒu ®¹i ®ang lªn, phÕ: nãi mét triÒu ®¹i ®ang xuèng vμ bÞ lËt ®æ.
(5) §å håi: mðu tÝnh viÖc kh«i phôc l¹i.
(6) Duy ¸c(hay èc) : mμn che, chç bé tham mðu trong qu©n ®éi xða, n¬i bμn b¹c viÖc qu©n.
(7) VÒ ®«ng: ch÷ lÊy tõ H¸n thð, tõ c©u nãi cña Lðu Bang (H¸n Cao Tæ). Khi bÞ H¹ng Vò ®Èy vμo ®Êt T©y Thôc, Lðu Bang bùc tøc nãi : “Dð diÖc dôc ®«ng nhÜ, an n¨ng uÊt uÊt cöu cð thö hå” (Ta còng muèn trë vÒ ®«ng, sao chÞu chÕt ¶i ë chèn nμy).
(8) PhÝa t¶: TÝn L¨ng Qu©n nðíc Nguþ, nghe tiÕng HÇu Doanh lμ mét hiÒn sÜ, m×nh ngåi phÝa h÷u, dμnh phÝa t¶ cho HÇu Doanh, t¶ ®ðîc coi nhð trªn h÷u, cã ý t«n träng ngðêi hiÒn.
ThÕ mμ :
Tr«ng ngðêi ngðêi cμng v¾ng bãng, mÞt mï nhð nh×n chèn bÓ kh¬i, Tù ta ta ph¶i dèc lßng, véi v· h¬n cøu ngðêi chÕt ®uèi.
PhÇn th× giËn hung ®å ngang däc, PhÇn th× lo vËn nðíc khã kh¨n.
Khi Linh S¬n(1)lð¬ng hÕt mÊy tuÇn, Khi Kh«i HuyÖn(2)qu©n kh«ng mét ®éi.
Trêi thö lßng trao cho mÖnh lín, Ta g¾ng chÝ kh¾c phôc gian nan.
Nh©n d©n bèn câi mét nhμ, dùng cÇn tróc(3)ngän cê phÊp phíi ; Tðíng sÜ mét lßng phô tö, hoμ nðíc s«ng(4)chÐn rðîu ngät ngμo.
ThÕ trËn xuÊt k×, lÊy yÕu chèng m¹nh ; Dïng qu©n mai phôc, lÊy Ýt ®Þch nhiÒu.
Trän hay :
§em ®¹i nghÜa ®Ó th¾ng hung tμn, LÊy chÝ nh©n ®Ó thay cðêng b¹o.
TrËn Bå §»ng(5)sÊm vang chíp giËt, MiÒn Trμ L©n(6)tróc chÎ tro bay(7). SÜ khÝ ®· h¨ng,
Qu©n thanh cμng m¹nh(8).
TrÇn TrÝ, S¬n Thä nghe h¬i mμ mÊt vÝa,
LÝ An, Phð¬ng ChÝnh(9)nÝn thë cÇu tho¸t th©n.
(1)Linh S¬n: nói ChÝ Linh, mét ngän nói hiÓm trë ë x· Giao An, huyÖn Lang Ch¸nh, Thanh Ho¸.
(2)Kh«i HuyÖn: l©u nay ngðêi ta vÉn cho r»ng ®©y lμ vïng Kh«i S¸ch, gÇn Nho Quan, Ninh B×nh, gi¸p Thanh Ho¸ ; gÇn ®©y cã ý kiÕn cho r»ng Kh«i HuyÖn ë m¹n B¸ Thðíc, Thanh Ho¸.
(3)Dùng cÇn tróc: lÊy ®iÓn cò nãi vÒ TrÇn Th¾ng, Ng« Qu¶ng do khëi nghÜa qu¸ gÊp kh«ng kÞp may cê, gi¬ cÇn tróc lμm cê (yÕt can vi k×).
(4)Hoμ nðíc s«ng: lÊy ®iÓn trong V¨n tuyÓnchÐp lêi Hoμng Th¹ch C«ng : “Xða cã viªn tðíng giái, khÐo dïng binh, nh©n cã ngðêi biÕu chai rðîu, viªn tðíng ®ã truyÒn tËp hîp qu©n ®éi bªn dßng s«ng, råi ®æ chai rðîu xuèng dßng s«ng ®Ó mäi ngðêi ®Òu nh¾p, gäi lμ chia ngät sÎ bïi, cïng nhau chiÕn ®Êu mét lßng”. VÒ ®iÓn nμy, theo truyÒn thuyÕt, ë huyÖn Lang Ch¸nh, Thanh Ho¸ cã truyÖn Suèi rðîu ; ë huyÖn Thðêng Xu©n, Thanh Ho¸ cã truyÖn Hßn ®¸ khao®Òu nãi Lª Lîi xða cã lμm ®éng t¸c
®æ rðîu xuèng s«ng khao qu©n.
(5)Bå §»ng: tªn mét ngän nói, cßn gäi lμ Bå LiÖt, Bå Cø thuéc Quú Ch©u, NghÖ An.
(6)Trμ L©n: mét ®Þa ®iÓm thuéc x· Bång Khª, huyÖn Con Cu«ng, NghÖ An.
(7)Tróc chÎ tro bay: qu©n giÆc bÞ tan nhanh dÔ nhð thÓ chÎ tre, hay nhð tro bay.
(8)SÜ khÝ, qu©n thanh : tinh thÇn vμ thanh thÕ cña qu©n ®éi.
(9)TrÇn TrÝ, S¬n Thä, LÝ An, Phð¬ng ChÝnh: bèn viªn tðíng cña qu©n Minh.
Thõa th¾ng ruæi dμi, T©y Kinh(1) qu©n ta chiÕm l¹i ; TuyÓn binh tiÕn ®¸nh, §«ng §«(2)®Êt cò thu vÒ.
Ninh KiÒu m¸u ch¶y thμnh s«ng, tanh tr«i v¹n dÆm ; Tèt §éng(3)th©y chÊt ®Çy néi, nh¬ ®Ó ngμn n¨m.
Phóc t©m qu©n giÆc, TrÇn HiÖp ®· ph¶i bªu ®Çu ; Mät gian kÎ thï, LÝ Lðîng còng ®μnh bá m¹ng.
Vð¬ng Th«ng gì thÕ nguy, mμ ®¸m löa ch¸y l¹i cμng ch¸y ; M· Anh(4) cøu trËn ®¸nh, mμ qu©n ta h¨ng l¹i cμng h¨ng.
Bã tay ®Ó ®îi b¹i vong, giÆc ®· trÝ cïng lùc kiÖt ;
Ch¼ng ®¸nh mμ ngðêi chÞu khuÊt, ta ®©y mðu ph¹t, t©m c«ng(5). Tðëng chóng biÕt lÏ ¨n n¨n, nªn ®· thay lßng ®æi d¹ ;
Ngê ®©u vÉn ®ð¬ng mðu tÝnh, l¹i cßn chuèc téi g©y oan.
Gi÷ ý kiÕn mét ngðêi, gieo v¹ cho bao nhiªu kÎ kh¸c ; Tham c«ng danh mét lóc, ®Ó cðêi cho tÊt c¶ thÕ gian.
Bëi thÕ :
Th»ng nh·i con Tuyªn §øc(6), ®éng binh kh«ng ngõng ;
§å nhót nh¸t Th¹nh, Th¨ng(7), ®em dÇu ch÷a ch¸y.
§inh Mïi th¸ng chÝn LiÔu Th¨ng ®em binh tõ Kh©u ¤n tiÕn l¹i ; N¨m Êy th¸ng mðêi, Méc Th¹nh chia ®ðêng tõ V©n Nam tiÕn sang.
Ta trðíc ®· ®iÒu binh thñ hiÓm, chÆt mòi tiªn phong ; Ta sau l¹i sai tðíng chÑn ®ðêng, tuyÖt nguån lð¬ng thùc.
Ngμy mðêi t¸m, trËn Chi L¨ng(8), LiÔu Th¨ng thÊt thÕ, Ngμy hai mð¬i, trËn M· An(9), LiÔu Th¨ng côt ®Çu, Ngμy h¨m l¨m, b¸ tðíc Lð¬ng Minh b¹i trËn tö vong, Ngμy h¨m t¸m, thðîng thð LÝ Kh¸nh cïng kÕ tù vÉn.
ThuËn ®μ ta ®ða lðìi dao tung ph¸, BÝ nðíc giÆc quay mòi gi¸o ®¸nh nhau.
L¹i thªm qu©n bèn mÆt v©y thμnh, HÑn ®Õn gi÷a th¸ng mðêi diÖt giÆc.
(1) T©y Kinh : T©y Nhai, hoÆc T©y Giai do nhμ Hå x©y dùng, di tÝch hiÖn cßn ë huyÖn VÜnh Léc, Thanh Ho¸ (kh«ng nªn nhÇm lÉn víi Lam Kinh ë Lam S¬n).
(2) §«ng §« : Hμ Néi ngμy nay.
(3) Ninh KiÒu, Tèt §éng: hai ®Þa ®iÓm ë Chð¬ng MÜ, Hμ T©y (nay thuéc Hμ Néi).
(4) TrÇn HiÖp, LÝ Lðîng, Vð¬ng Th«ng, M· Anh: còng lμ c¸c viªn tðíng cña qu©n Minh.
(5) Mðu ph¹t, t©m c«ng : ®¸nh b»ng mðu, ®¸nh b»ng t©m (®¸nh b»ng nh©n nghÜa, dïng nh©n nghÜa ®Ó thuyÕt phôc, c¶m ho¸).
(6) Tuyªn §øc : niªn hiÖu vua Tuyªn T«ng nhμ Minh, ë ng«i tõ 1426 ®Õn 1435.
(7) Th¹nh, Th¨ng : Méc Th¹nh, LiÔu Th¨ng −hai tðíng nhμ Minh dÉn hai ®¹o viÖn binh sau cïng vμ ®Òu thÊt b¹i.
(8) Chi L¨ng: ®Þa ®iÓm xða lμ cöa ¶i, n¬i LiÔu Th¨ng bÞ giÕt (gÇn ga xe löa Chi L¨ng hiÖn nay ë L¹ng S¬n).
(9)M· An: mét ®Þa ®iÓm ë L¹ng S¬n.
SÜ tèt kÐn ngðêi hïng hæ, BÒ t«i chän kÎ vuèt nanh.
Gð¬m mμi ®¸, ®¸ nói còng mßn, Voi uèng nðíc, nðíc s«ng ph¶i c¹n.
§¸nh mét trËn, s¹ch kh«ng k×nh ng¹c,
§¸nh hai trËn(1), tan t¸c chim mu«ng.
Næi giã to trót s¹ch l¸ kh«, Th«ng tæ kiÕn ph¸ toang ®ª vì.
§« ®èc Th«i Tô lª gèi d©ng tê t¹ téi,
Thðîng thð Hoμng Phóc trãi tay ®Ó tù xin hμng.
L¹ng Giang(2), L¹ng S¬n, th©y chÊt ®Çy ®ðêng ; Xð¬ng Giang, B×nh Than(3), m¸u tr«i ®á nðíc.
Ghª gím thay s¾c phong v©n ph¶i ®æi, Th¶m ®¹m thay ¸nh nhËt nguyÖt ph¶i mê.
BÞ ta chÑn ë Lª Hoa(4), qu©n V©n Nam nghi ngê khiÕp vÝa mμ vì mËt ; Thua qu©n ta ë CÇn Tr¹m(5), qu©n Méc Th¹nh xÐo lªn nhau ch¹y ®Ó tho¸t th©n.
Suèi L·nh C©u(6)m¸u ch¶y tr«i chμy(7), nðíc s«ng nghÑn ngμo tiÕng khãc ; Thμnh §an X¸ th©y chÊt thμnh nói, cá néi ®Çm ®×a m¸u ®en.
Cøu binh hai ®¹o tan tμnh, quay gãt ch¼ng kÞp ; Qu©n giÆc c¸c thμnh khèn ®èn, cëi gi¸p ra hμng.
Tðíng giÆc bÞ cÇm tï, nhð hæ ®ãi vÉy ®u«i xin cøu m¹ng ; ThÇn vò ch¼ng giÕt h¹i(8), thÓ lßng trêi ta më ®ðêng hiÕu sinh.
M· K×, Phð¬ng ChÝnh, cÊp cho n¨m tr¨m chiÕc thuyÒn,
ra ®Õn bÓ mμ vÉn hån bay ph¸ch l¹c ; Vð¬ng Th«ng, M· Anh, ph¸t cho vμi ngh×n cç ngùa,
vÒ ®Õn nðíc mμ vÉn tim ®Ëp ch©n run.
Hä ®· tham sèng sî chÕt, mμ hoμ hiÕu thùc lßng ; Ta lÊy toμn qu©n lμ h¬n, ®Ó nh©n d©n nghØ søc.
Ch¼ng nh÷ng mðu kÕ k× diÖu, Còng lμ chða thÊy xða nay.
(1) §¸nh mét trËn, ®¸nh hai trËn: dÞch tho¸t ch÷ nhÊt cæ(®¸nh håi trèng thø nhÊt), t¸i cæ (®¸nh håi trèng thø hai).
(2) L¹ng Giang: mét ®Þa ®iÓm thuéc B¾c Giang.
(3) Xð¬ng Giang: s«ng ch¶y qua phñ L¹ng Thð¬ng. Thμnh Xð¬ng Giang cßn di tÝch gÇn thμnh phè B¾c Giang. B×nh Than: thuéc vïng Ph¶ L¹i hiÖn nay.
(4) Lª Hoa: mét cöa ¶i xða kia, gi¸p ranh huyÖn B¸t X¸t, Lμo Cai vμ huyÖn M«ng Tù, V©n Nam (Trung Quèc). ë®ã cã s«ng Lª Hoa. Nay vïng nμy kh«ng cã cöa ¶i.
(5) CÇn Tr¹m: vïng KÐp, L¹ng S¬n.
(6) L·nh C©u, §an X¸ : hai ®Þa ®iÓm gi¸p ranh gi÷a V©n Nam vμ nðíc ta. Chða râ ®Ých x¸c hai ®Þa ®iÓm nμy ë vïng Lai Ch©u hay vïng Hμ Giang.
(7) M¸u ch¶y tr«i chμy : do ch÷ “huyÕt lðu phiªu chö” trong thiªn Vò thμnh(Kinh Thð), ý nãi m¸u ch¶y nhiÒu, tr«i c¶ chμy (chμy lμ mét lo¹i vò khÝ).
(8) ThÇn vò ch¼ng giÕt h¹i: uy vò thiªng liªng kh«ng giÕt h¹i mμ vÉn th¾ng.
4. X· t¾c tõ ®©y v÷ng bÒn, Giang s¬n tõ ®©y ®æi míi.
KiÒn kh«n bÜ råi l¹i th¸i(1), NhËt nguyÖt hèi råi l¹i minh(2). Mu«n thuë nÒn th¸i b×nh v÷ng ch¾c, Ngμn thu vÕt nhôc nh· s¹ch lμu.
¢u còng nhê trêi ®Êt tæ t«ng kh«n thiªng ngÇm gióp ®ì míi ®ðîc nhð vËy.
Than «i !
Mét cç nhung y(3)chiÕn th¾ng, nªn c«ng oanh liÖt ngμn n¨m ; Bèn phð¬ng biÓn c¶ thanh b×nh, ban chiÕu duy t©n(4)kh¾p chèn.
Xa gÇn b¸ c¸o Ai nÊy ®Òu hay.
Theo b¶n dÞch cña Bïi KØ(5), Bïi V¨n NguyªnchØnh lÝ (Hîp tuyÓn th¬ v¨n ViÖt Nam, tËp II −V¨n häc thÕ kØ X −thÕ kØ XVII, S®d.
Cã tham kh¶o mét sè b¶n dÞch kh¸c.)
hðíng dÉn häc bμi
1. Bμi§¹i c¸o b×nh Ng« gåm 4 ®o¹n. H·y tãm lðîc néi dung cña tõng ®o¹n.
Néi dung cña tõng ®o¹n hðíng vμo chñ ®Ò chung cña bμi c¸o lμ nªu cao tð tðëng nh©n nghÜa vμ tð tðëng ®éc lËp d©n téc nhð thÕ nμo ?
2. T×m hiÓu ®o¹n më ®Çu (“Tõng nghe... chøng cí cßn ghi”) :
a) Cã nh÷ng ch©n lÝ nμo ®ðîc kh¼ng ®Þnh ®Ó lμm chç dùa, lμm c¨n cø x¸c ®¸ng cho viÖc triÓn khai toμn bé néi dung bμi c¸o ?
b) V× sao ®o¹n më ®Çu cã ý nghÜa nhð lêi tuyªn ng«n ®éc lËp ?
c) T¸c gi¶ ®· cã c¸ch viÕt nhð thÕ nμo ®Ó lμm næi bËt niÒm tù hμo d©n téc ? (Lðu ý c¸ch dïng tõ, sö dông nghÖ thuËt so s¸nh, c©u v¨n biÒn ngÉu sãng
®«i, c©n xøng, c¸ch nªu dÉn chøng tõ thùc tiÔn,...) 3. T×m hiÓu ®o¹n 2 (“Võa råi... Ai b¶o thÇn nh©n chÞu ®ðîc”) :
a) T¸c gi¶ ®· tè c¸o nh÷ng ©m mðu, nh÷ng hμnh ®éng téi ¸c nμo cña giÆc Minh ? ¢m mðu nμo lμ th©m ®éc nhÊt, téi ¸c nμo lμ man rî nhÊt ?
b) NghÖ thuËt cña ®o¹n c¸o tr¹ng téi ¸c kÎ thï cã g× ®Æc s¾c ? (Lðu ý nh÷ng c©u v¨n giμu h×nh tðîng ; giäng v¨n thay ®æi linh ho¹t, phï hîp víi c¶m xóc.)
(1) KiÒn kh«n: (kiÒnhay cμnchØ trêi, kh«nchØ ®Êt) trêi ®Êt. BÜ, th¸i : dÞch hai quÎ bÜ vμ th¸itrong Kinh DÞch(bÜ : bÕ t¾c, th¸i : th«ng suèt).
(2) Hèi råi l¹i minh : tèi råi l¹i s¸ng.
(3) Nhung y: ¸o gi¸p mÆc ®Ó ra trËn, ®©y chØ viÖc ®¸nh giÆc, ý nμy còng rót tõ thiªn Vò thμnh®·
nªu ë trªn, tøc nãi viÖc Vò Vð¬ng ®¸nh Trô : “ChØ mét cç nhung y mμ thiªn h¹ thu vÒ ®ðîc”
(NhÊt nhung y, thiªn h¹ ®¹i ®Þnh). 뮩y, chØ Lª Lîi.
(4) Duy t©n: ®æi míi ; ý nãi cuéc khëi nghÜa Lam S¬n ®· më ra mét kØ nguyªn míi −kØ nguyªn x©y dùng mét nhμ nðíc §¹i ViÖt tù chñ vμ thÞnh vðîng, dðíi triÒu vua míi.
(5) GÇn ®©y cã ý kiÕn cho r»ng b¶n dÞch nμy lμ cña TrÇn Träng Kim.
4. T×m hiÓu ®o¹n 3 (“Ta ®©y... Còng lμ chða thÊy xða nay”) :
a) Giai ®o¹n ®Çu cña cuéc khëi nghÜa Lam S¬n ®ðîc t¸c gi¶ t¸i hiÖn nhð thÕ nμo ? (Cã nh÷ng khã kh¨n gian khæ g× ? Ngðêi anh hïng Lª Lîi tiªu biÓu cho cuéc khëi nghÜa cã ý chÝ, quyÕt t©m nhð thÕ nμo ? Søc m¹nh nμo gióp qu©n ta chiÕn th¾ng ?)
b) Khi t¸i hiÖn giai ®o¹n ph¶n c«ng th¾ng lîi, bμi c¸o miªu t¶ bøc tranh toμn c¶nh cuéc khëi nghÜa Lam S¬n :
− Cho biÕt cã nh÷ng trËn ®¸nh nμo, mçi trËn cã ®Æc ®iÓm g× næi bËt ?
− Ph©n tÝch nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt miªu t¶ thÕ chiÕn th¾ng cña ta vμ sù thÊt b¹i cña giÆc.
− Ph©n tÝch tÝnh chÊt hïng tr¸ng cña ®o¹n v¨n ®ðîc gîi lªn tõ ng«n ng÷, h×nh
¶nh, nhÞp ®iÖu c©u v¨n.
5. T×m hiÓu ®o¹n kÕt (“X· t¾c tõ ®©y v÷ng bÒn... Ai nÊy ®Òu hay”) :
− Giäng v¨n ë ®o¹n nμy cã g× kh¸c víi nh÷ng ®o¹n trªn ? Do ®©u cã sù kh¸c nhau ®ã ?
− Trong lêi tuyªn bè nÒn ®éc lËp d©n téc ®· ®ðîc lËp l¹i, §¹i c¸o b×nh Ng«
®ång thêi nªu lªn bμi häc lÞch sö. Theo anh (chÞ), cã nh÷ng bμi häc lÞch sö nμo vμ ý nghÜa cña bμi häc lÞch sö ®ã ®èi víi chóng ta ngμy nay nhð thÕ nμo ? 6*. Rót ra nh÷ng gi¸ trÞ chung vÒ mÆt néi dung vμ nghÖ thuËt cña§¹i c¸o b×nh
Ng«, ®ång thêi ph©n tÝch nh÷ng gi¸ trÞ ®ã.
a) §¹i c¸o b×nh Ng«®ðîc coi lμ b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp, t¸c phÈm cã mang ý nghÜa tuyªn ng«n vÒ quyÒn sèng cña con ngðêi hay kh«ng ? H·y lÝ gi¶i.
b) §¹i c¸o b×nh Ng« cã sù kÕt hîp hμi hoμ yÕu tè chÝnh luËn vμ yÕu tè v¨n chð¬ng, anh (chÞ) h·y ph©n tÝch ®Ó lμm s¸ng tá ®Æc ®iÓm nμy vÒ c¸c mÆt : kÕt cÊu, lËp luËn, nghÖ thuËt sö dông tõ ng÷, x©y dùng h×nh tðîng, nghÖ thuËt sö dông c©u v¨n, nhÞp ®iÖu.
LuyÖn tËp
1. LËp s¬ ®å kÕt cÊu cña §¹i c¸o b×nh Ng«vμ ph©n tÝch t¸c dông cña nghÖ thuËt kÕt cÊu ®ã.
2. Häc thuéc ®o¹n më ®Çu bμi §¹i c¸o b×nh Ng«.
GHI NHí Víi nghÖ thuËt chÝnh luËn tμi t×nh, víi c¶m høng tr÷ t×nh s©u s¾c, §¹i c¸o b×nh Ng« tè c¸o téi ¸c kÎ thï x©m lðîc, ca ngîi cuéc khëi nghÜa Lam S¬n. Bμi c¸o
®ðîc coi lμ b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp, mét ¸ng “thiªn cæ hïng v¨n” cña d©n téc ta.
TÝnh chuÈn x¸c, hÊp dÉn cña v¨n b¶n thuyÕt minh
I - TÝnh chuÈn x¸c trong v¨n b¶n thuyÕt minh
1. TÝnh chuÈn x¸c vμ mét sè biÖn ph¸p ®¶m b¶o tÝnh chuÈn x¸c cña v¨n b¶n thuyÕt minh Môc ®Ých cña v¨n b¶n thuyÕt minh lμ cung cÊp nh÷ng tri thøc vÒ sù vËt kh¸ch quan nh»m gióp cho hiÓu biÕt cña ngðêi ®äc (ngðêi nghe) thªm chÝnh x¸c vμ phong phó. C«ng viÖc thuyÕt minh sÏ kh«ng cßn ý nghÜa, môc ®Ých cña thuyÕt minh sÏ kh«ng ®¹t ®ðîc nÕu néi dung cña v¨n b¶n kh«ng chuÈn x¸c (nghÜa lμ kh«ng ®óng víi ch©n lÝ, víi chuÈn mùc ®ðîc thõa nhËn). ChuÈn x¸c, do vËy, lμ yªu cÇu ®Çu tiªn vμ còng lμ yªu cÇu quan träng nhÊt cña mäi v¨n b¶n thuyÕt minh.
§Ó ®¹t ®ðîc sù chuÈn x¸c, cÇn chó ý nhiÒu ®iÓm, nhð mét sè ®iÓm sau ®©y :
− T×m hiÓu thÊu ®¸o trðíc khi viÕt. VÝ dô : ®Ó thuyÕt minh mét th¾ng c¶nh, nªn ®Õn tËn n¬i quan s¸t, ghi nhËn ; ®Ó thuyÕt minh mét cuèn s¸ch, ph¶i ®äc ®i ®äc l¹i nhiÒu lÇn.
− Thu thËp ®Çy ®ñ tμi liÖu tham kh¶o, t×m ®ðîc tμi liÖu cã gi¸ trÞ cña c¸c chuyªn gia, c¸c nhμ khoa häc cã tªn tuæi, cña c¬ quan cã thÈm quyÒn vÒ vÊn ®Ò cÇn thuyÕt minh.
− Chó ý ®Õn thêi ®iÓm xuÊt b¶n cña c¸c tμi liÖu ®Ó cã thÓ cËp nhËt nh÷ng th«ng tin míi vμ nh÷ng thay ®æi thðêng cã (vÝ dô : vÒ sè d©n, s¶n lðîng h»ng n¨m,...).
2. LuyÖn tËp
Tr¶ lêi c¸c c©u hái sau ®©y ®Ó kiÓm tra tÝnh chuÈn x¸c cña v¨n b¶n thuyÕt minh :
a) Trong mét bμi thuyÕt minh vÒ chð¬ng tr×nh häc, cã ngðêi viÕt : “ë líp 10 Trung häc phæ th«ng, häc sinh chØ ®ðîc häc v¨n häc d©n gian (ca dao, tôc ng÷, c©u ®è)”. ViÕt nhð thÕ cã chuÈn x¸c kh«ng ? V× sao ?
HiÓu vμ bðíc ®Çu viÕt ®ðîc v¨n b¶n thuyÕt minh chuÈn x¸c, hÊp dÉn.
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
b) Trong c©u sau cã ®iÓm nμo chða chuÈn x¸c :
Gäi “§¹i c¸o b×nh Ng«” lμ ¸ng thiªn cæ hïng v¨n v× ®ã lμ bμi v¨n hïng tr¸ng ®· ®ðîc viÕt ra tõ ngh×n n¨m trðíc.
c) Cã nªn sö dông v¨n b¶n dðíi ®©y ®Ó thuyÕt minh vÒ nhμ th¬ NguyÔn BØnh Khiªm kh«ng ? NÕu kh«ng th× v× lÝ do g× ?
NguyÔn BØnh Khiªm (1491 −1585) lμ mét trong nh÷ng «ng tr¹ng næi tiÕng nhÊt cña khoa cö ViÖt Nam. ¤ng lμ ngðêi lμng Trung Am, huyÖn VÜnh L¹i, tØnh H¶i Dð¬ng, nay lμ x· LÝ Häc, huyÖn VÜnh B¶o, H¶i Phßng. N¨m 1535, thêi M¹c §¨ng Doanh, «ng ®ç ®Çu c¶ ba k× thi. Nhðng «ng chØ lμm quan víi nhμ M¹c cã 7 n¨m, vμ sau khi d©ng sí xin chÐm 18 tªn quyÒn thÇn mμ kh«ng
®ðîc, «ng xin trÝ sÜ ë quª nhμ. ë quª, «ng më trðêng d¹y häc bªn s«ng Hμn − tøc s«ng TuyÕt −nªn khi mÊt, häc trß t«n «ng lμm TuyÕt Giang Phu Tö. MÆc dÇu «ng ®· vÒ trÝ sÜ, nhμ M¹c vÉn kÝnh träng vμ vÉn hái «ng vÒ viÖc nðíc. Khi
«ng s¾p mÊt, nhμ M¹c cã phong cho «ng tðíc Tr×nh Quèc c«ng. V× thÕ, ngðêi
®êi sau gäi «ng lμ Tr¹ng Tr×nh.
Trªn c¬ së tr¶ lêi nh÷ng c©u hái ®· nªu, h·y cho biÕt : Mét v¨n b¶n thuyÕt minh chuÈn x¸c cÇn ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu nμo ?
II - TÝnh hÊp dÉn cña v¨n b¶n thuyÕt minh
1. TÝnh hÊp dÉn vμ mét sè biÖn ph¸p t¹o tÝnh hÊp dÉn cña v¨n b¶n thuyÕt minh
V¨n b¶n thuyÕt minh kh«ng hÊp dÉn (nghÜa lμ kh«ng cã søc l«i cuèn, thu hót sù chó ý) ngðêi ta sÏ kh«ng ®äc. Vμ mét khi ngðêi ta kh«ng ®äc, th× v¨n b¶n thuyÕt minh còng kh«ng cã t¸c dông g×. VËy tÝnh hÊp dÉn còng v« cïng quan träng.
Cã thÓ kÓ mét sè biÖn ph¸p lμm cho v¨n b¶n thuyÕt minh hÊp dÉn :
− §ða ra nh÷ng chi tiÕt cô thÓ, sinh ®éng, nh÷ng con sè chÝnh x¸c ®Ó bμi v¨n kh«ng trõu tðîng, m¬ hå.
− So s¸nh ®Ó lμm næi bËt sù kh¸c biÖt, kh¾c s©u vμo trÝ nhí ngðêi ®äc (ngðêi nghe).
− KÕt hîp vμ sö dông c¸c kiÓu c©u lμm cho bμi v¨n thuyÕt minh biÕn ho¸ linh ho¹t, kh«ng ®¬n ®iÖu.
− Khi cÇn, nªn phèi hîp nhiÒu lo¹i kiÕn thøc ®Ó ®èi tðîng cÇn thuyÕt minh (mét th¾ng c¶nh, mét di tÝch, mét sù vËt,...) ®ðîc soi räi tõ nhiÒu mÆt.
2. LuyÖn tËp
(1) H·y ®äc ®o¹n v¨n sau ®©y vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë dðíi.
NÕu bÞ tðíc ®i m«i trðêng kÝch thÝch, bé n·o cña ®øa trÎ sÏ ph¶i chÞu ®ùng k×m h·m. VÝ dô, c¸c nhμ nghiªn cøu t¹i Trðêng §¹i häc Y khoa Bai-lo ®· ph¸t hiÖn ra r»ng nh÷ng ®øa trÎ Ýt ®ðîc ch¬i ®ïa hoÆc Ýt ®ðîc tiÕp xóc sÏ cã bé n·o bÐ h¬n b×nh thðêng 20 −30% so víi løa tuæi cña chóng. C¸c vËt nu«i ë trong phßng thÝ nghiÖm còng cho thÊy ®iÒu x¶y ra tð¬ng tù. C¸c nhμ nghiªn cøu t¹i Trðêng §¹i häc I-li-noi ë Ur-ba-na Sam-pa ®· ph¸t hiÖn ra r»ng nh÷ng con chuét con ®ðîc nu«i trong còi cã r¶i ®å ch¬i kh«ng nh÷ng biÓu hiÖn sù øng xö phøc t¹p h¬n nh÷ng con chuét nhèt trong nh÷ng hép rçng kh«ng cã g× hÊp dÉn, mμ bé n·o cña nh÷ng con chuét nμy cßn cã sè tiÕp ®iÓm thÇn kinh cho mçi n¬-ron nhiÒu h¬n (tíi 25%) so víi nh÷ng con chuét kia. Nãi c¸ch kh¸c, cμng tr¶i qua nhiÒu kinh nghiÖm cμng lμm cho bé n·o giμu h¬n.
Ph©n tÝch biÖn ph¸p lμm cho luËn ®iÓm NÕu bÞ tðíc ®i m«i trðêng kÝch thÝch, bé n·o cña ®øa trÎ sÏ ph¶i chÞu ®ùng k×m h·mtrë nªn cô thÓ, dÔ hiÓu, hÊp dÉn.
(2) H·y ®äc ®o¹n trÝch sau ®©y vμ ph©n tÝch t¸c dông t¹o høng thó cña viÖc kÓ l¹i truyÒn thuyÕt vÒ hßn ®¶o An M¹ :
Hå Ba BÓ tõ l©u ®· næi tiÕng lμ danh lam th¾ng c¶nh bËc nhÊt ë ViÖt Nam...
ChuyÖn kÓ r»ng : Ngμy xöa ngμy xða, ®· l©u l¾m råi, c¶ khu vùc hå Ba BÓ ngμy nay lμ mét vïng trï phó... Råi bçng mét ®ªm trêi næi c¬n thÞnh né, mða ®æ Çm Çm, nðíc s«ng d©ng lªn, mÆt ®Êt nøt nÎ vμ sôp xuèng lμm cho c¶ vïng d©n cð ®Òu bÞ cuèn theo dßng nðíc. Duy chØ cã mét ngðêi ®μn bμ sèng c« ®¬n, hiÒn lμnh, ch©n thËt lμ tho¸t n¹n, v× bμ ®· ®ðîc b¸o trðíc trËn hång thuû sÏ x¶y ra. Theo lêi dÆn, bμ go¸ ®· lÊy tro r¾c quanh nhμ vμ lÊy h¹t thãc bμ tiªn ®Ó l¹i c¾n ®«i th¶ xuèng hå, vá thãc biÕn thμnh nh÷ng chiÕc thuyÒn ®Ó cøu ngðêi gÆp n¹n. C¶ vïng thung lòng trï phó ®· trë thμnh biÓn nðíc mªnh m«ng. ChØ cßn mét m¶nh ®Êt nhá nhoi lμ khu nhμ cña ngðêi ®μn bμ sèng hiÒn lμnh ®øc ®é, ngðêi ta gäi ®ã lμ Pß Gi¸ M¶i (®¶o bμ go¸)... M¶nh ®Êt cuèi cïng cßn sãt l¹i n»m gi÷a hå Hai ®Êt ®ai mμu mì lμ n¬i an nghØ cña nh÷ng ngðêi xÊu sè trong trËn hång thuû n¨m xða. Nh©n d©n trong vïng ®· lËp mét ®Òn thê ë ®¶o nμy ®Ó tðëng nhí ®Õn nh÷ng ngðêi ®· khuÊt.
V× vËy hßn ®¶o cã tªn lμ An M¹ (n¬i an nghØ cña d©n lμng).
§ã lμ truyÒn thuyÕt g¾n liÒn víi sù h×nh thμnh hå Ba BÓ theo c¸ch lÝ gi¶i cña ngðêi xða.
(Vò §×nh Cù (Chñ biªn), Gi¸o dôc hðíng tíi thÕ kØ XX)
(TheoBïi V¨n §Þnh, Ba BÓ −huyÒn tho¹i vμ sù thËt)
III - LuyÖn tËp
§äc ®o¹n trÝch sau vμ ph©n tÝch tÝnh hÊp dÉn cña nã.
[...] ThËt thÕ, phë ®èi víi mét h¹ng ngðêi, kh«ng cßn lμ mét mãn ¨n n÷a, mμ lμ mét thø nghiÖn, nhð nghiÖn nðíc trμ tð¬i...
Ngay tõ ë ®»ng xa, mïi phë còng ®· cã mét søc huyÒn bÝ quyÕn rò ta nhð m©y khãi chïa Hð¬ng ®Èy bðíc ch©n ta, thóc b¸ch ta ph¶i trÌo lªn ®Ønh nói ®Ó vμo chïa trong, råi l¹i ra chïa ngoμi. Ta tiÕn l¹i gÇn mét cöa hμng b¸n phë : thËt lμ c¶ mét bμi trÝ nªn th¬.
Qua lÇn cöa kÝnh ta ®· thÊy g× ? Mét bã hμnh hoa xanh nhð l¸ m¹, d¨m qu¶ ít
®á buéc vμo mét c¸i d©y, vμi miÕng thÞt bß tð¬i vμ mÒm, chÝn cã, t¸i cã, sôn cã, mì gÇu cã, vÌ còng cã,... Ngðêi b¸n hμng ®øng th¸i b¸nh, th¸i thÞt lu«n tay, thØnh tho¶ng l¹i më n¾p mét c¸i thïng s¾t ra ®Ó lÊy nðíc dïng chan vμo b¸t. Mét lμn khãi to¶ ra kh¾p gian hμng, bao phñ nh÷ng ngðêi ngåi ¨n ë chung quanh trong mét lμn sð¬ng máng, m¬ hå nhð mét bøc tranh tμu vÏ nh÷ng «ng tiªn ngåi ®¸nh cê ë trong rõng mïa thu.
Tr«ng mμ thÌm qu¸ ! NhÊt lμ vÒ mïa rÐt, cã giã bÊc thæi hiu hiu, mμ thÊy ngðêi ta ¨n phë nhð thÕ, th× chÝnh m×nh ®øng ë ngoμi còng thÊy Êm ¸p, ngon lμnh.
Cã ai l¹i ®õng vμo ¨n cho ®ðîc. [...]
(TheoVò B»ng, MiÕng ngon Hμ Néi)
(Khi ph©n tÝch, nªn lðu ý mét sè ®iÓm :
−Sù linh ho¹t trong viÖc sö dông c¸c kiÓu c©u.
−ViÖc dïng tõ ng÷ giμu tÝnh h×nh tðîng.
−Sù kÕt hîp nhiÒu gi¸c quan vμ liªn tðëng khi quan s¸t.
−C¸ch béc lé trùc tiÕp c¶m xóc khi nãi vÒ ®èi tðîng.)
GHI NHí
●V¨n b¶n thuyÕt minh cÇn ph¶i chuÈn x¸c. §Ó ®¶m b¶o yªu cÇu nμy, nh÷ng tri thøc trong v¨n b¶n ph¶i cã tÝnh kh¸ch quan, khoa häc, ®¸ng tin cËy. Cã thÕ míi thùc sù cã Ých cho ngðêi ®äc, ngðêi nghe.
● V¨n b¶n thuyÕt minh cÇn ph¶i hÊp dÉn ®Ó thu hót sù chó ý theo dâi cña ngðêi ®äc, ngðêi nghe. Muèn thÕ cÇn sö dông nhiÒu h×nh tðîng sinh ®éng, nhiÒu so s¸nh cô thÓ, vμ c©u v¨n ph¶i biÕn ho¸ linh ho¹t. Nh÷ng sù tÝch, nh÷ng truyÒn thuyÕt thÝch hîp còng lμm cho v¨n b¶n thuyÕt minh thªm hÊp dÉn vμ s©u s¾c.
