Chóng ta kÕ thõa di s¶n nµo?

V¨n T¹o^(*). Chóng ta kÕ thõa di s¶n nµo?

Trong khoa häc vµ c«ng nghÖ, ph¸p luËt vµ h−¬ng −íc, n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp^(**). H.: Lý luËn chÝnh trÞ, 2007, 273 tr.

TuÊn §«ng l−îc thuËt

LÞch sö dùng n−íc vµ gi÷ n−íc cña d©n téc cho thÊy, viÖc kÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng di s¶n truyÒn thèng cã vai trß v«

cïng quan träng trong viÖc gãp phÇn ®−a ®Êt n−íc ph¸t triÓn.

VÊn ®Ò lµ ë chç, ë nh÷ng thêi ®iÓm lÞch sö kh¸c nhau, gi¸ trÞ cña di s¶n còng cã thÓ ®−îc nh×n nhËn kh¸c nhau. ViÖc x¸c

®Þnh ®©u lµ di s¶n cÇn ph¶i ph¸t huy, ®©u lµ di s¶n cÇn ph¶i c©n nh¾c, h¹n chÕ hoÆc lo¹i bá... lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, mang ý nghÜa cÊp thiÕt ®èi víi sù ph¸t triÓn ®Êt n−íc ngµy nay. Cuèn s¸ch cña GS. V¨n T¹o - Chóng ta kÕ thõa di s¶n nµo? Trong khoa häc vµ c«ng nghÖ, ph¸p luËt vµ h−¬ng −íc, n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp, ®· gãp phÇn lý gi¶i vÒ ®iÒu nµy. D−íi ®©y lµ néi dung chÝnh cña s¸ch.

PhÇn thø nhÊt:

Di s¶n khoa häc vµ c«ng nghÖ

T¸c gi¶ kh«ng ®ång t×nh víi quan niÖm cho r»ng, nÒn v¨n minh, v¨n hiÕn ViÖt Nam biÓu hiÖn chñ yÕu ë khoa häc nh©n v¨n, cßn khoa häc c«ng nghÖ lµ kh«ng cã g× ®¸ng kÓ.

T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh, khoa häc vµ c«ng nghÖ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhiÒu ngµnh c«ng nghÖ nh− luyÖn kim;

khoa häc trÞ thuû-thuû lîi; c«ng nghÖ lý- ho¸ sinh... Thµnh tùu cña c¸c ngµnh nµy

®−îc minh chøng trong c¸c di chØ kh¶o cæ V¹n Th¾ng (Phó Thä), Cæ Loa, (Hµ Néi), Gß ChiÒn VËy (Hµ T©y)...; trong c¸c kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña nh©n d©n; trong ca dao, tôc ng÷; trong c¸c th− tÞch cæ…

T×m hiÓu khoa häc x©y dùng, kiÕn tróc, giao th«ng vËn t¶i thuû vµ c«ng nghÖ trang trÝ néi thÊt, t¸c gi¶ kh¼ng

®Þnh, kiÕn tróc ViÖt Nam chÞu ¶nh h−ëng cña kiÕn tróc Ên §é, Trung Hoa, T©y ¢u...,^{(∗ )}nh−ng nÐt ®Æc s¾c ViÖt Nam^(∗∗)- mét ngµnh kiÕn tróc vµ x©y dùng ph¸t triÓn trªn nÒn t− duy, lèi sèng ViÖt Nam - vÉn kh«ng mÊt ®i ë bÊt cø mét kh«ng gian, thêi gian nµo. Nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc ®éc ®¸o, vËt liÖu s¸ng t¹o chÝnh lµ minh chøng râ nhÊt cho luËn ®iÓm nµy (Chïa Keo - Th¸i

(∗)GS. Sö häc, nguyªn ViÖn tr−ëng ViÖn Sö häc, ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam.

(∗∗)C«ng tr×nh nghiªn cøu ®· ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Nhµ n−íc n¨m 2000.

B×nh, Nhµ thê Ph¸t DiÖm - Ninh B×nh, Toµ Kh©m sai Gi¸m môc (Kon Tum)…

Trong lÜnh vùc trang trÝ néi thÊt vµ tiÖn nghi gia ®×nh, thµnh tùu cña lÜnh vùc nµy ®−îc thÓ hiÖn ë gèm sø. T¸c gi¶

cho biÕt, ngay tõ thêi cæ ®¹i vµ trung thÕ kû, gèm sø ViÖt Nam, víi nhiÒu lo¹i men l¹, ®éc ®¸o ®· ®−îc ng−êi NhËt B¶n, Ai CËp, T©y Ban Nha, Anh, Ph¸p... biÕt ®Õn vµ bu«n b¸n. NghÒ kim hoµn, ®ãng thuyÒn, giµy da còng cã nhiÒu thµnh tùu

®éc ®¸o. §Æc biÖt lµ c«ng nghÖ ®ãng thuyÒn, ®©y lµ c«ng nghÖ tinh x¶o, ®éc

®¸o cña ViÖt Nam. T¸c gi¶ minh chøng b»ng sö liÖu m« t¶ vÒ c¸c lo¹i thuyÒn 2 tÇng, cã lo¹i dµi tíi 30m, réng ®Õn 4m, cã träng t¶i ®Õn 70 tÊn.

VÒ truyÒn thèng khoa häc c¬ b¶n, do nh÷ng h¹n chÕ vÒ mÆt lÞch sö nªn nhiÒu truyÒn thèng vÒ khoa häc c¬ b¶n cña ViÖt Nam míi chØ dõng l¹i ë tr×nh ®é

s¬ cÊp, thµnh tùu ®¸ng kÓ còng chØ ë mét sè lÜnh vùc nh− c¬ häc (øng dông thuû khÝ ®éng häc, trao ®æi nhiÖt chÊt vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp), to¸n häc (trang trÝ hoa v¨n trªn mÆt trèng ®ång,...). To¸n häc còng cã lÞch sö l©u ®êi víi c¸c khoa thi chän nh©n tµi to¸n häc tõ thêi phong kiÕn. LÞch sö ViÖt Nam còng c«ng nhËn vµ t«n vinh c¸c nhµ to¸n häc nh− L−¬ng ThÕ Vinh, Vò H÷u, kiÕn tróc s− NguyÔn An, Hå Nguyªn Trõng… TruyÒn thèng

®ã ®ang ®−îc c¸c thÕ hÖ h«m nay ph¸t huy, ®−a lªn mét tÇm cao míi.

VÒ t− duy triÕt häc, t«n gi¸o vµ tÝn ng−ìng, t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh, ng−êi ViÖt

Nam, víi nh©n sinh quan lu«n l¹c quan, yªu ®êi, víi t− duy triÕt häc cæ ®¹i mµ trong ®ã c¸i ch©n, c¸i thiÖn, c¸i mü, c¸i hïng ®· thÓ hiÖn thµnh c¸c truyÒn thuyÕt, thÇn tho¹i, cæ tÝch mµ bªn trong chøa ®ùng nhiÒu Èn sè vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ. (TruyÒn thuyÕt S¬n Tinh - Thñy Tinh ®· nãi lªn khoa häc trÞ thñy sím ra ®êi; TruyÒn thuyÕt Th¸nh Giãng ph¶n ¸nh sù v−¬n lªn cña d©n téc vÒ dinh d−ìng, vÒ sinh lý, t©m lý, còng nh−

vÒ chÕ t¸c vµ sö dông vò khÝ b»ng s¾t;...).

Tõ thÕ kû X ®Õn thÕ kû XIV, tÝn ng−ìng d©n gian dÇn dÇn hßa quyÖn víi PhËt gi¸o vµ PhËt gi¸o dÇn dÇn trë thµnh Quèc gi¸o (tr.40) l¹i t¸c ®éng m¹nh tíi khoa häc vµ c«ng nghÖ. NÐt ®Æc thï lµ ë ViÖt Nam PhËt gi¸o, L·o gi¸o, Khæng gi¸o cïng vµo ViÖt Nam tõ nh÷ng thÕ kû

®Çu C«ng nguyªn nh−ng l¹i kh«ng bµi xÝch lÉn nhau, mµ hßa quyÖn víi nhau,

®ã lµ hiÖn t−îng “Tam gi¸o ®ång nguyªn”. Tuy PhËt gi¸o thÞnh hµnh, nh−ng nã cïng víi tÝn ng−ìng d©n gian vµ Khæng gi¸o, L·o gi¸o t¸c ®éng vµo ®êi sèng, trong ®ã cã khoa häc vµ c«ng nghÖ.

Thêi kú nµy chóng ta ®· cã mét nhµ n−íc

®éc lËp tù chñ (Khóc, Ng«, §inh, TiÒn Lª, Lý, TrÇn), nªn nh÷ng t− duy triÕt häc kÓ trªn ®· ¶nh h−ëng ®Õn ®êi sèng th«ng qua c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc, nh−: viÖc cµy tÞch ®iÒn cña nhµ vua; viÖc ch¨m lo thuû lîi, b¶o vÖ m«i sinh; më réng khai má, ph¸t triÓn ngµnh gèm sø… Râ h¬n c¶ lµ c¸c lÜnh vùc kiÕn tróc, héi ho¹, ®iªu kh¾c (kinh ®« Hoa L−, chïa, t−îng thêi Lý...).

Trong y häc víi c¸c danh y næi tiÕng vÒ y ®øc, häc thuËt nh− nhµ s− Khæng Minh Kh«ng, c¸c danh y TuÖ TÜnh, H¶i Th−îng L·n ¤ng Lª H÷u Tr¸c…

Sang thÕ kû XV, Khæng gi¸o thay thÕ PhËt gi¸o trë thµnh quèc gi¸o cña ViÖt Nam (tr.44), c¬ chÕ quan liªu cã hiÖu lùc

®−îc chó ý x©y dùng, do ®ã to¸n häc, ®o l−êng, tiÒn tÖ vµ kü nghÖ c¬ khÝ ®−îc chó

ý ph¸t triÓn vµ ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh; viÖc ®µo t¹o ®éi ngò trÝ thøc còng ®−îc ch¨m lo. Tuy nhiªn, mÆt tiªu cùc còng biÓu hiÖn kh¸ ®Ëm ë t−

t−ëng, t©m lý: ®ã lµ sù û l¹i vµo thiªn nhiªn, thÝch an nhµn, sèng khæ h¹nh.

Nh÷ng hiÖn t−îng nµy ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, biÓu hiÖn ë sù ®éc quyÒn trong tiªu dïng sinh ho¹t cña vua chóa;

®−êng lèi kinh tÕ tù cÊp tù tóc; chÝnh s¸ch bÕ quan to¶ c¶ng, träng n«ng øc th−¬ng… Nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ nµy, theo t¸c gi¶ cuèn s¸ch, lµ do chÞu ¶nh h−ëng tõ tÝn ng−ìng d©n gian

®Õn Nho-PhËt-L·o.

VÒ néi dung giao l−u quèc tÕ, c¬ chÕ thÞ tr−êng vµ yªu cÇu ®æi míi trong chÝnh s¸ch khoa häc - c«ng nghÖ, t¸c gi¶

kh¼ng ®Þnh, ViÖt Nam ®· tõng lµ kh¸ch hµng cña nhiÒu th−¬ng nh©n ¸-¢u suèt tõ ®Çu C«ng nguyªn cho ®Õn tr−íc khi thùc d©n Ph¸p x©m l−îc. §iÒu nµy ®−îc minh chøng b»ng c¸c hiÖn vËt cæ cßn

®−îc l−u gi÷ t¹i nhiÒu b¶o tµng, phßng tr−ng bµy trªn thÕ giíi; hoÆc c¸c di vËt nh− tiÒn b»ng b¹c, mÒ ®ay t×m thÊy trong mét sè di chØ kh¶o cæ cña ViÖt Nam (ãc Eo; di tÝch vÒ nhµ ë, hiÖu bu«n cña th−¬ng nh©n Hoa kiÒu, NhËt B¶n t¹i Héi An...).

T¸c gi¶ cßn dµy c«ng lËp mét ho¹ ®å gi¶n l−îc vÒ nÒn ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam trong lÞch sö ®−îc ghi l¹i trong nhiÒu s¸ch, th− tÞch cæ, t−¬ng øng víi c¸c giai

®o¹n ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ. Sau khi ph©n tÝch nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ cña ®êi sèng x· héi vµ vai trß cña khoa häc - c«ng nghÖ trong thêi

®¹i míi, t¸c gi¶ kÕt luËn: ViÖc nhËn thøc

®−îc c¸i m¹nh, c¸i yÕu cña nh÷ng di s¶n khoa häc vµ c«ng nghÖ mµ cha «ng ®Ó l¹i sÏ gióp cho khoa häc - c«ng nghÖ ViÖt Nam, vèn cã truyÒn thèng quý b¸u, sÏ

v÷ng b−íc tiÕn lªn.

PhÇn thø hai:

Di s¶n ph¸p luËt vµ h−¬ng −íc I. LuËt n−íc

1. Giai ®o¹n tr−íc khi cã luËt ph¸p thµnh v¨n, theo c¶ truyÒn thuyÕt vµ th−

tÞch cæ th× ViÖt Nam ®· cã ph¸p luËt tõ thêi cæ ®¹i. LuËt n−íc thµnh v¨n chÝnh thøc ra ®êi tõ bé H×nh th− thêi Lý (thÕ kû XI). NÐt ®¸ng chó ý trong x©y dùng luËt ph¸p cña ViÖt Nam lµ sù kÕ thõa nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña luËt ph¸p d©n téc, kÓ c¶ lÖ lµng lÉn luËt n−íc.

H¬n 10 thÕ kû d−íi thêi B¾c thuéc, ng−êi ph−¬ng B¾c ®· ¸p dông luËt H¸n

®Ó trãi buéc nh©n d©n ta vµ h¹n chÕ quyÒn hµnh cña c¸c L¹c hÇu, L¹c t−íng.

Nh−ng nh©n d©n ta ®· biÕt lÊy “lÖ lµng”

chèng l¹i “luËt n−íc”. §Õn ®Çu thêi kú

®éc lËp, tù chñ, dï ch−a cã luËt thµnh v¨n, nh−ng kû c−¬ng vµ nh÷ng h×nh ph¸p ®Ó r¨n ®e sù ph¶n lo¹n, chia c¾t

®Êt n−íc ®· ®−îc ®−a ra.

2. LuËt ph¸p thµnh v¨n vµ di s¶n cña nã

a. LuËt ph¸p thêi Lý, TrÇn: N¨m 1042, Lý Th¸i T«ng ban s¸ch H×nh th−,

®¸nh dÊu sù ra ®êi cña bé luËt thµnh v¨n ®Çu tiªn trong lÞch sö ph¸p luËt n−íc ta. Qua ph©n tÝch sö liÖu liªn quan ®Õn Bé luËt nµy, t¸c gi¶ nhËn ®Þnh: NÐt næi bËt cña H×nh th− lµ tinh thÇn nh©n ®¹o trong trÞ n−íc, h−íng ®Õn b¶o vÖ quyÒn sèng cña con ng−êi. Cïng víi nã, di s¶n tÝch cùc cña h×nh luËt ®Çu tiªn ®· biÕt tËp trung vµo viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt cña d©n téc; triÒu ®×nh còng

®· biÕt vËn dông luËt vµo ®Êu tranh cho

®éc lËp, tù chñ vµ toµn vÑn l·nh thæ, do

®ã ®· ®−a ®Êt n−íc ph¸t triÓn mét thêi gian dµi trong th¸i b×nh, thÞnh trÞ.

§Õn nhµ TrÇn, ph¸p luËt tõng b−íc

®−îc ®æi míi. Gèc nh©n ¸i cña ph¸p luËt vÉn cßn, nh−ng tinh thÇn ph¸p trÞ ngµy cµng ®−îc ®Ò cao. N¨m 1230 TrÇn Th¸i T«ng ®· cho biªn so¹n Quèc triÒu h×nh luËt. §Õn n¨m 1341, TrÇn Dô T«ng sai Tr−¬ng H¸n Siªu vµ NguyÔn Trung Ng¹n biªn ®Þnh bé Hoµng triÒu ®¹i ®iÓn vµ kh¶o so¹n bé H×nh th− ®Ó ban hµnh.

Nh÷ng bé luËt nµy nay ®Òu ®· bÞ thÊt truyÒn.

Nh− vËy, triÒu Lý, TrÇn, víi 400 n¨m tån t¹i, ®· ®Ó l¹i cho d©n téc mét di s¶n ph¸p luËt kh¸ ®iÓn h×nh: nh©n ®øc vÉn lµ gèc cña ®¹o trÞ n−íc, nh−ng tinh thÇn ph¸p trÞ vÉn ngµy cµng ®−îc ®Ò cao.

Nã ph¶n ¸nh t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ngµy cµng m¹nh, m©u thuÉn trong x· héi ngµy cµng phøc t¹p.

b. LuËt ph¸p tõ thêi Lª s¬ ®Õn thêi T©y S¬n

KÕ thõa tinh thÇn ph¸p luËt tÝch cùc cña c¸c triÒu ®¹i tr−íc, nhµ Lª ®· ®−a ph¸p luËt n−íc nhµ lªn mét ®Ønh cao míi víi Bé luËt Hång §øc. Bé luËt nµy ®−îc xÕp ngang hµng nh÷ng bé luËt cæ ®iÓn cã gi¸ trÞ ë ph−¬ng §«ng, ®−îc nhiÒu nhµ luËt häc ph−¬ng T©y ca ngîi. Nh÷ng néi dung tÝch cùc cña Bé luËt nµy lµ: nªu cao ph¸p trÞ, cñng cè vµ ph¸t triÓn x· héi cßn

®ang ®i lªn, ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, b¶o vÖ quyÒn con ng−êi.

Nhµ T©y S¬n lªn n¾m quyÒn, thêi gian qu¸ ng¾n ngñi, ch−a ®ñ th× giê ®Ó san ®Þnh ph¸p luËt. Sang thêi NguyÔn, Hoµng ViÖt luËt lÖ ®−îc ban hµnh.

Nh÷ng ®iÓm tÝch cùc cña LuËt Hång §øc Ýt ®−îc kÕ thõa, viÖc sao chÐp bé luËt nhµ Thanh lµ c¬ b¶n.

II. Di s¶n luËt lÖ lµng x·

1. VÒ mèi quan hÖ gi÷a lÖ lµng vµ

luËt n−íc

T¸c gi¶ chØ ra r»ng: trong x· héi truyÒn thèng ViÖt Nam, nh©n d©n ta th−êng coi lÖ lµng còng quan träng nh−

phÐp n−íc; ph−¬ng thøc x©y dùng kho¸n

−íc lµng x· còng t−¬ng tù nh− x©y dùng luËt n−íc. ViÖc xÐt xö theo lÖ lµng còng kh«ng kÐm g× luËt n−íc, thËm chÝ khi hµnh ph¸p l¹i cã phÇn chÆt chÏ h¬n. T¸c gi¶ còng kh¼ng ®Þnh, di s¶n cña luËt lÖ lµng x· còng cÇn ®−îc kÕ thõa nh− di s¶n ph¸p luËt, v× nã ph¶n ¸nh mét c¸ch sinh ®éng mèi quan hÖ thèng nhÊt cã m©u thuÉn gi÷a “n−íc vµ lµng”.

2. VÒ h×nh thøc tån t¹i vµ di s¶n lÞch sö cña lÖ lµng

LuËt lÖ trong lµng x· tån t¹i d−íi nhiÒu h×nh thøc, tõ truyÒn khÈu ®Õn thµnh v¨n, víi nhiÒu lo¹i tªn gäi kh¸c nhau (phæ biÕn nhÊt lµ h−¬ng −íc hay kho¸n −íc lµng x·). Di s¶n cña nã ®Ó l¹i

®Õn nay cã c¶ mÆt tÝch cùc (ph¶n ¸nh tÝnh céng ®ång vµ d©n chñ lµng x·) vµ tiªu cùc (ph¶n ¸nh mèi quan hÖ giai cÊp trong x· héi cã ¸p bøc, bãc lét vµ tÝnh tr×

trÖ, b¶o thñ, l¹c hËu cña n«ng th«n trung cæ). Nh×n chung, theo t¸c gi¶, nh÷ng di s¶n tÝch cùc lÉn tiªu cùc kÓ trªn ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n minh, v¨n hiÕn ViÖt Nam mµ ngµy nay cÇn ®−îc kÕ thõa vµ ph¸t triÓn.

3. Suy nghÜ vÒ sù kÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, kh¾c phôc nh÷ng yÕu tè tiªu cùc cña di s¶n luËt lÖ lµng x·

Theo t¸c gi¶, c¸i kh¸c biÖt cña luËt lÖ lµng x· víi luËt n−íc chÝnh lµ sù cô thÓ ho¸, chi tiÕt ho¸, ®Þa ph−¬ng ho¸ c¸i mµ luËt n−íc kh«ng v−¬n tíi ®−îc. ViÖc kÕ thõa c¸c di s¶n tÝch cùc, lo¹i bá c¸c di

s¶n tiªu cùc cña luËt lÖ lµng x·, cïng víi

®ã lµ viÖc kÕ thõa di s¶n luËt ph¸p cña nh©n lo¹i, tõng b−íc n©ng ph¸p luËt ViÖt Nam lªn ngang tÇm thêi ®¹i lµ nh÷ng viÖc lµm cÇn thiÕt, cÊp b¸ch.

PhÇn thø ba:

Di s¶n lÞch sö trong n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp I. Tµn d− c«ng x· thÞ téc

T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh, tµn d− c«ng x·

thÞ téc vÉn tån t¹i ®©u ®ã trong n«ng th«n ViÖt Nam, biÓu hiÖn ë quan hÖ së h÷u c«ng céng vÒ ruéng ®Êt, g¾n liÒn víi nã lµ quan hÖ cèng n¹p. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn ë chÕ ®é nhµ dµi T©y Nguyªn;

chÕ ®é lang ®¹o, ph×a t¹o ë miÒn nói phÝa B¾c; quan hÖ thÞ téc, th©n téc vµ ®¼ng cÊp… Nh×n chung trong c¸c di s¶n vµ tµn d− c«ng x· thÞ téc cßn tån t¹i ®Õn nay th× tµn d− thÞ téc, th©n téc ë n«ng th«n miÒn xu«i hiÖn cßn t−¬ng ®èi nÆng nÒ, g©y kh«ng Ýt t¸c h¹i.

II. Di s¶n cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u ¸ vµ tµn d− n« lÖ gia ®×nh

- VÒ di s¶n cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u ¸, sau khi chÕ ®é céng s¶n nguyªn thuû tan r·, tæ tiªn ta ®· b−íc sang h×nh th¸i ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u ¸ (theo ý kiÕn cña nhiÒu häc gi¶ th× b¾t ®Çu tõ thêi Hïng V−¬ng). Di s¶n nµy ®−îc thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë chÕ ®é së h÷u ®Êt ®ai thiÕt lËp trªn c¸c c«ng x· n«ng th«n; ë quan hÖ giai cÊp; ë bé m¸y thèng trÞ lµ Nhµ n−íc.

- Tµn d− n« lÖ gia ®×nh ë ViÖt Nam kh«ng tån t¹i nh− di s¶n cña mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt (kh«ng cã chÕ ®é n« lÖ ®iÓn h×nh) mµ chØ lµ nh÷ng tµn d−. Nh−ng th©n phËn n« tú l¹i sím xuÊt hiÖn, hä lµm viÖc hÇu h¹ trong c¸c gia ®×nh quyÒn quý lµ chÝnh. ë ViÖt Nam, ®Õn cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX vÉn cßn t×nh

tr¹ng ch«n sèng n« lÖ gia ®×nh; chÕ ®é lÊy vî lÏ, nµng hÇu. VÒ mÆt di s¶n lÞch sö, theo t¸c gi¶, cÇn lµm râ sù tån t¹i cña tµn d− nµy ®Ó cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n nh»m tiªu diÖt tËn gèc h×nh thøc bãc lét tµn b¹o nµy.

III. Di s¶n cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn

Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn ®Ó l¹i di s¶n trùc tiÕp cho ®Õn thêi kú ViÖt Nam qu¸ ®é lªn CNXH.

VÒ ®Æc tr−ng cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nµy, t¸c gi¶ nhÊn m¹nh hai ®iÓm:

së h÷u ruéng ®Êt chñ yÕu thuéc vÒ giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn, ®øng ®Çu lµ vua; ph−¬ng thøc bãc lét chñ yÕu lµ ®Þa t« phong kiÕn. Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nµy tån t¹i, ph¸t triÓn trong lÞch sö ViÖt Nam, b¾t ®Çu tõ thÕ kû XI; liªn tôc ®−îc duy tr×, ph¸t triÓn trong c¸c thÕ kû sau,

®· bÞ triÖt tiªu trong c¶i c¸ch ruéng ®Êt.

Nh−ng nh×n chung, tµn d− cña ph−¬ng thøc nµy ®Õn nay cßn tån t¹i yÕu ít d−íi nh÷ng d¹ng míi cÇn ®−îc kh¾c phôc.

IV. Di s¶n kinh tÕ t− b¶n n«ng th«n - Thµnh phÇn kinh tÕ phó n«ng ra

®êi ë ViÖt Nam cuèi thÕ kû XIX, ph¸t triÓn m¹nh ë thÕ kû XX víi c¸c ®Æc tr−ng chñ yÕu: hä lµ chñ së h÷u ruéng ®Êt, tù lao ®éng vµ cã thuª m−ín mét phÇn nh©n c«ng trªn phÇn ruéng cña m×nh.

- Sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, h×nh thøc bãc lét ®Þa t« gi¶m dÇn, phó n«ng còng theo ®ã gi¶m dÇn.

- Thêi kú thùc d©n ë miÒn Nam, ®−îc chÝnh quyÒn thùc d©n khuyÕn khÝch (nh»m x©y dùng n«ng th«n miÒn Nam thµnh ph¸o ®µi chèng céng), tÇng líp phó n«ng xuÊt hiÖn ®«ng ®¶o h¬n. Hä kh«ng chØ thuª m−ín nh©n c«ng mµ cßn kiªm kinh doanh c«ng th−¬ng nghiÖp.

VÒ di s¶n kinh tÕ t− b¶n n«ng th«n, theo t¸c gi¶, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ cÇu nèi gi÷a n«ng d©n víi thÞ tr−êng, hä cã n¨ng lùc qu¶n lý. Tuy nhiªn cÇn c¾t c¸i ®u«i phong kiÕn, h−íng hä ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ t− b¶n n«ng th«n theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa.

V. Di s¶n kinh tÕ tiÓu n«ng

- Trong lÞch sö, thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi, tr¶i qua nhiÒu biÕn ®éng. Nã b¾t ®Çu tõ khi gi¶i thÓ c«ng x· thÞ téc, chuyÓn dÇn sang c«ng x· n«ng th«n. Ban ®Çu chØ cã mét sè Ýt ng−êi së h÷u lín vÒ ruéng ®Êt. Mèc quan träng ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é t− h÷u ruéng ®Êt lµ n¨m 1254, nhµ TrÇn ®· b¸n ruéng c«ng cho d©n lµm ruéng t−. Thêi Lª, chÕ ®é së h÷u t− nh©n vÒ ruéng ®Êt ®−îc b¶o vÖ, Nhµ n−íc kh«ng ®¸nh thuÕ ruéng t−. ViÖc mua b¸n ruéng ®Êt c«ng lµng x· vµ ruéng h−¬ng ho¶ bÞ cÊm. Tíi thÕ kû XIX, lµng tiÓu n«ng xuÊt hiÖn ngµy cµng phæ biÕn. Thêi kú 9 n¨m kh¸ng chiÕn, nhê chÝnh s¸ch ruéng ®Êt ®óng ®¾n ë vïng tù do, kinh tÕ tiÓu n«ng cã kh¸ lªn chót Ýt.

ë miÒn Nam, kinh tÕ tiÓu n«ng cã kh¸c biÖt so víi miÒn B¾c. B×nh qu©n chiÕm h÷u ruéng ®Êt theo ®Çu ng−êi ë

®©y cao h¬n miÒn B¾c; trung n«ng sö dông nhiÒu n¨ng l−îng c¬ khÝ vµo s¶n xuÊt. Sau gi¶i phãng, trung n«ng ngµy cµng chiÕm vÞ trÝ trung t©m ë n«ng th«n.

- KÕ thõa di s¶n kinh tÕ tiÓu n«ng chÝnh lµ kÕ thõa tinh thÇn lao ®éng cÇn cï, siªng n¨ng, kinh nghiÖm th©m canh t¨ng vô. §©y lµ nh÷ng tiÒm n¨ng rÊt lín cÇn ph¸t huy ë thµnh phÇn kinh tÕ nµy.

Tuy vËy, còng kh«ng nªn coi nhÑ nh÷ng di s¶n tiªu cùc cña kinh tÕ tiÓu n«ng, ®ã

lµ t©m lý b×nh qu©n chñ nghÜa, cµo b»ng trong ph©n phèi ruéng ®Êt; ®ång thêi cÇn kh¾c phôc tÝnh tr× trÖ, lµm ¨n tñn mñn, manh món cña kinh tÕ tiÓu n«ng.

VI. Mét vµi kiÕn nghÞ vÒ b−íc ®i lªn CNXH cña ViÖt Nam hiÖn nay

Tõ gãc ®é sö häc nghiªn cøu di s¶n lÞch sö, t¸c gi¶ ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ nh− sau:

- CÇn coi träng viÖc kh¾c phôc c¸c di s¶n tiªu cùc cña lÞch sö ®Ó l¹i (xo¸ bá tµn d− c«ng x· thÞ téc, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u ¸; kh¾c phôc chñ nghÜa b×nh qu©n, thñ tiªu quan hÖ bãc lét theo lèi cèng n¹p, ®Þa t« phong kiÕn, thñ tiªu di s¶n chÕ ®é n« lÖ gia ®×nh…).

- X©y dùng n«ng th«n míi trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, nhiÒu h×nh thøc së h÷u, kÕ thõa di s¶n tÝch cùc, kh¾c phôc c¸c di s¶n tiªu cùc (t¨ng c−êng kinh tÕ trung n«ng theo ®Þnh h−íng XHCN, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña kinh tÕ t− b¶n n«ng th«n, ph¸t triÓn c¸c xÝ nghiÖp tiÓu thñ c«ng nghiÖp, t¨ng c−êng dÞch vô trong n«ng nghiÖp…).

B»ng lèi t− duy l«gÝc, kh¸ch quan trªn c¬ së nh÷ng cø liÖu lÞch sö x¸c thùc, phong phó, t¸c gi¶ ®· chØ râ nh÷ng di s¶n nµo lµ tÝch cùc cÇn ph¶i ph¸t huy; di s¶n nµo lµ tiªu cùc cÇn ph¶i lo¹i bá vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p thiÕt thùc ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu trªn. C«ng tr×nh nµy kh«ng chØ cã gi¸ trÞ vÒ mÆt lÞch sö, khoa häc mµ cßn c¶ vÒ mÆt thùc tiÔn, khi ®Êt n−íc ta ®ang trong thêi kú ®Èy m¹nh CNH, H§H, viÖc kÕ thõa, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ lÞch sö do cha «ng ®Ó l¹i lµ ®éng lùc quan träng, gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù nghiÖp ®æi míi toµn diÖn vµ x©y dùng

®Êt n−íc hiÖn nay.