HỌC VIỆN Tư PHÁP
GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ĐÀU
tranh của
Lực LƯỢNGCẢNH SÁT KINH TÍ VỚI TỘI PHẠM KINH TẾ, THAM NHŨNG TRONG LĨNH vực QUẢN LY ĐẤT ĐAI
Lại Sơn Tùng1 1
1. Một số thủ đoạn phổ biến của tội phạm kinh tế, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai
Tại Khoản 2 Điều 4 Thông tư số 14/2012/TT- BTNMT ngày 26/11/2012 về Quy định kỹ thuật điều tra thoái hóa đất do Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành, đất đai được hiêu như sau: “Đất đai là một vùng đát có ranh giới, vị trí, diện tích cụ thể và có các thuộc tỉnh tương đổi ổn định hoặc thay đổi nhưng có tính chu kỳ, có thể dự đoán được, có ảnh hưởng tới việc sử dụng dát ưong hiện tại và tương lai của các yếu tổ tự nhiên, kinh tê - xã hội như: thô nhường khí hậu, địa hình, địa mạo, địa chất, thủ văn, thực vật, động vật cư trú và hoạt động sản xuât của con người’’2.
Theo báo cáo tổng kiểm kê đất đai của Tổng cục Quản lý đất đai: Tổng diện tích các loại đẫt của cả nước là 33.096.731 ha trong đó: đât nông
1 Thạc sỹ, Giảng viên Khoa Cảnh sátkinh tế, Họcviện Cảnh sát nhândân.
2Khoản 2, Điều 4 Thông tư số 14/2012/TT-BTNMTngày 26/11/2012 về quy định kỹ thuật điêutra thoái hóa đất.
Tóm tắt: Đất đai là tài nguyên quổc gia, là tư liệu sản xuất đặc biệt, thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, la địa bàn phân bố các khu dân cư, xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh và quốc phòng. Trong bài viết này, tác giả nêu ra những thủ đoạn phổ biến của tội phạm kinh tế, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai trong thời gian vừa qua, những khó khăn, vướng mắc trong quá trình đấu tranh với tội phạm này trên cơ sở đó, tác giả để xụất một số giải pháp nâng cao hiệu quả đẩu tranh của lực lượng cảnh sát kinh tế với tội phạm kinh tế, tham nhũng trong lĩnh vực này ưong thời gian tới.
Từ khóa: Tội phạm kinh tế, tham nhũng, quản lý đăt đai.
Nhận bài: 15/12/2020; Hoàn thành biên tập: 21/12/2020; Duyệt đăng: 25/01/2021.
Abstract: Land is a national resource, a special means of production, the most important component of the living enviroment, is the distribution area of resdential areas, construction of economic, cultural and social facilities, security and defense. In this article, the author outlines common tricks of economic crimes, corruption in the field of land management in recent years, dijfculites and problems in the process of fighting this crime. On that basis, the author proposes a number of solutions to improve the effectiveness of the economic police force against economic crimes and corruption in this field in the coming time.
Key words: Economic crime, corruption, land management.
Date of receipt: 15/12/2020; Date of revision: 21/12/2020; Date of Approval: 25/01/2021.
nghiệp 26.822.953 ha (chiếm 81,04%); đất phi nông nghiệp 3.796.871 ha (chiếm 11,47%); đất chưa sử dụng 2.476.908 ha (chiếm 7,48%); đất có mặt nước ven biên 56.324 ha (chiêm 0,17%).
Trên thực tế, đất đai là nguôn tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá, đất là mặt bằng để phát triển nền kinh tế quốc dân. Để khai thác được những giá trị mà đẩt đai mang lại đòi hỏi các cơ quan chức năng cần phải làm tốt công tác quản lý đất đai. Quản lý đất đai được hiểu là quá trình đảm bảo theo luật pháp cho việc sử dụng, phát triên quỹ đất, khai thác lợi nhuận thu được từ đat và giải quyết các vấn đề tranh chấp liên quan đến đất đai.
Đoi tượng quản lý đất đai liên quan đến cả hai đối tượng đất công và đất tư bao gom các công việc:
đo đạc đất đai, đăng ký đất đai, định giá đất đai giám sát sử dụng, lưu giữ và cung câp các thông tin về đất đai.
số 01/2021 - Năm thứ mười sáu
9ĩịị1jc Vun í
Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm đen công tác quản lý và sử dụng đất đai thông qua việc ban hanh nhiều Chỉ thị, Nghị quyêt cũng như các văn bản quy phạm pháp luật về thống kê, rà soát, quản lý đẩt đai nhăm thông nhât quản lý, sử dụng có hiệu quả nguôn tài nguyên quý giá này do đó đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những kêt quả đã đạt được thì tình hình tội phạm kinh tế, thâm nhũng ưong lĩnh vực quản lý đất đai đang diễn biến het sức phức tạp, có chiêu hướng gia tăng về số vụ, so đối tượng, nhiều vụ việc vi phạm diễn ra ưong một khoảng thời gian dài mới được phát hiện, xử lý, có nhiêu vụ việc xảy ra với quy mô lớn và có biểu hiện lợi ích nhóm. Trên cơ sở nghiên cứu và khảo sát thực tiễn, các vụ án kinh tế, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đât đai được thực hiện thông qua các thủ đoạn phổ biến sau đây:
- Thủ đoạn trong quá trình triên khai thực hiện các dự án BT (dự án được thực hiện theo hình thức Xây dựng - Chuyển giao).
Hợp đồng xây dựng - chuyển giao (hay còn gọi là hợp đông BT) là hình thức đâu tư được ký giữa cơ quan nhà nước có thâm quyền và nhà đầu tư để xây dựng công trình kết cấu hạ tầng; sau khi xây dựng xong, nhà đâu tư chuyên giao công trình đó cho Nhà nước Việt Nam và Chính phủ tạo điều kiện cho nhà đầu tư thực hiện dự án khác để thu hoi vốn đầu tư và lợi nhuận thanh toán cho nhà đầu tư theo thỏa thuận ưong hợp đồng BT. Khi thực hiện các dự án theo hình thưc hợp đồng BT, việc thanh toán cho nhà đâu tư thực hiện dự án bằng giá trị đất đối ứng thường tiến hành không thông qua đau giá quyền sử dụng đất mà căn cứ vào bảng giá đất do UBND ban hành. Trên thực tế, có những địa phương thuê đơn vị tư vấn xác định giá đât và thành lập Hội đông thẳm định giá đất để thâm định phương án giá đât của đơn vị tư vấn nhằm xác định giá đất thanh toán cho nhà đầu tư, tuy nhiên việc làm này chỉ mang tính hình thức.
Việc xác định giá đất được thực hiện theo Thông tư số 36/2014/TT-BTNMT ngằy 30/6/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường bao gồm 04
phương pháp: phương pháp so sánh trực tiếp;
phương pháp chiết trừ; phương pháp thu nhập va phương pháp thặng dư, phương pháp hệ số điều chỉnh giá đất3. Tuy nhiên, việc xác định được giá đất là không đơn giản, đôi khi còn bị tác động bởi ý chí chủ quan của người định giá, giá đất lấy làm mẫu thường dã được bàn bạc, thống nhất đe thấp hơn giá trị giao dịch thật nhằm hạn chế tiền nộp thuê. Bên cạnh đó, trong cách tính có nhiều yếu to giả định như doanh thu phát triển giả định, chi phí phát triển giả định... nên có thể sẽ bị chi phối bởi người tính toán vì vậy giá đât được xác định chưa thực sự sát với giá trị trường gây thất thoát ngân sách nhà nước.
3 Điều3, Điều4,Điều5, Điều 6, Điều 7 Thông tưsố 36/2014/TT-BTNMT ngày 30/6/2014 của Bộ Tài nguyên và Môitrường.
- Thủ đoạn trong việc cổ phần hóa doanh nghiệp liên quan đén đất đai.
Khi thực hiện cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước thì đa số không đưa giá trị quyen sư dụng đât vào giá trị doanh nghiệp do đât là thuê của Nhà nước, nếu có đưa thì giá trị sử dụng đất cũng không đáng là bao nhưng trển thực te đều là các vị trí đất đắc địa, sau đó tiến hành điều chỉnh quy hoạch, xin chuyển mục đích sử dụng đất đang ở, đất thương mại dịch vụ để làm tăng giá trị quyền sử dụng đất dẫn đến việc nhà nước mất nguồn thu này, do loại đất này thường có giá trị thương mại lớn; hoặc một so công ty bị các doanh nghiệp lớn thâu tóm bằng hình thức mua lại cổ phẫn rồi chuyển mục đích sử dụng đất (có the có những thỏa thuận ngầm trong đó)... Bên cạnh đó, còn có tình trạng một số doanh nghiệp góp vốn bàng đất thành lạp công ty liên doanh để tiến hành triển khai, thực hiện dự án trên khu đất đó, sau đó tiến hành thoái vốn chuyển đất đai từ sở hữu doanh nghiệp nhà nước sang tư nhân.
- Cô ý làm trái, thiêu trách nhiệm frong việc xét duyệt dự án cấp đất, giao đất, cho thuê đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, đền bù, giải phóng mặt băng.
Hành vi vi phạm này được thực hiện chủ yếu bởi những người có chức vụ, quyền hạn trong các cơ quan quản lý nhà nước về đất đai thuộc thẩm quyền của UBND các cấp, các phòng, ban, cán bộ địa chính thường hay dùng ở giai đoạn xét duyệt dự
o
HỌC VIỆN TU PHAP
án. giao đất, thu hồi đất, cho phép chuyển quyền mục đích sử dụng đât, chọ phép chuyên đôi, chuyển nhượng, cho thuê đất,... những người có nhu cầu sử dụng muốn có được một trong cái loại đất nói trên phải tiến hành “chạy tiên” cho các cập có thẩm quyền đó, ngoài ra các cấp có thẩm quyền này còn tiến hành một số hoạt động như: cấp (tót không đúng thâm quyên, lợi dụng chức vụ quyên hạn bán đât đê thu lợi nhuận cho địa phương và chiếm đoạt một phần lợi nhuận đó... Đôi với các đối tượng có chức, có quyền trong các cơ quan quản lý Nhà nước vê đât đai tại địa phương thường là những người làm việc trực tiêp tại cơ sở.
Trong công tác bôi thường giải phóng mặt bằng các dự án, thủ đoạn phổ biến mà các đối tượng phạm tội sử dụng là hop thức cho rât nhiêu hộ dân không thuộc diện bôi thường hô trợ tái định cư được nhận bôi thường trái quy định và lập khống phương án bồi thường hỗ trợ tái định cư cho các hộ dân khác, lập không danh sách các hộ dân được tiêu chuẩn đất giãn dân để xin phương án quy hoạch chuyên đôi mục đích sử dụng đât gây thiệt hại cho ngân sách Nhà nước4.
4 https://vksndtc.gov.vn/tin-tuc/cong-tac-kiem-sat/thuc-trang-giai-phap-nang-cao-chat-luong-ksdt-ksxx- dl0-t905.html
- Lợi dụng sự lỏng lẻo, bất cập trong công tác quản lý đất đai của các cơ quan chức năng móc nổi với một sổ cản bộ chính quyển, cản bộ quản lý hợp tác xã... đê xin chuyên nhuợng, xin thuê, chuyển đổi mục đích sử dụng, san lap, lấn chiếm đất trái phép.
Lợi dụng việc ập dụng luật đất đai chưa đồng bộ, chưa thong nhất cùng với sự lơ là tắc trách, hiểu biết pháp luật còn hạn chê cùng với sự tha hóa của một sô cán bộ làm công tác quản lý đật đai. Cảc đối tượng phạm tội (người sử dụng đất đai) đã lợi dụng triệt đê những sơ hở kê trên đê trục lợi, có nơi đã nhen nhóm hình thành đường dây, ổ nhóm để phạm tội, gây cản trở, khó khăn cho sự nghiệp phát triên kinh tê, tình hình an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội.
- Lợi dụng sự phát ưiên của kỹ thuật công nghệ, một số đổi tượng đã làm giả sổ đỏ đế tiếp tay cho hành vi lừa đảo đôi với người dân, các cơ sở cầm đồ, tổ chức tín dụng, cho vay vốn.
Thực tiễn đã có rất nhiều vụ việc liên quan đến việc làm, sử dụng sổ đỏ giả để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật được lực lượng chức
năng phát hiện, khám phá trong thời gian qua.
Trong các vụ việc này, sô đỏ được làm giả giông như thật nên bằng măt thường và các công cụ thủ công không thê phát hiện được là giả hay thật.
Thực tế cho thấy một sổ trường hợp khi tiến hành làm các thủ tục công chứng việc chuyên nhượng đất đai với sổ đỏ giả nhưng cơ quan Công chứng không thể phân biệt được sô đỏ đó là thật hay giả.
Bên cạnh đó, quá trình quản lý phôi sổ đỏ vẫn còn nhiều sơ hở, đã từng xảy ra nhiều vụ mất phôi sổ đỏ nên có tình trạng sổ đỏ được làm giả trên phôi thật gây khó khăn cho quá trình phát hiện và xử lý của các cơ quan chức năng.
2. Nhũng khó khăn, vướng măc của lực lượng cảnh sát kinh tế khi đấu tranh với tội phạm kinh tê, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai
Trên cơ sở những thủ đoạn được phân tích ở trên và từ thực tiễn hoạt động đâu tranh với tội phạm kinh tế, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai cho thấy lực lượng Cảnh sát kinh tế gặp những khó khăn, vướng măc cụ thê sau đây:
Một là, thực tiên hiện nay, sô tô giác, tin báo về tội J)hạm và kiến nghị khởi tố về tội phạm kinh tê, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đât đai đã thụ lý, giải quyết còn chiêm tỷ lệ rât thâp so với tông sô tin báo vê tội phạm nói chung.
Điều đó cho thây việc phát hiện, thụ lý tô giác tin báo về tôi phạm và kiến nghị khởi tố ve tội phạm kinh tế, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai trong thời gian qua chưa phản ánh đúng thực tế khách quan tình hình tội phạm này trên địa bàn cả nước trong nhiêu năm qua.
Hai là, xuất phát từ chủ thê thực hiện hành vi phạm tội. Các đôi tượng thực hiện hành vi phạm tội thường là những người có chức vụ, quyên hạn, có trình độ chuyên môn trong quản lý, quy hoạch và sử dụng đât đai, có quan hệ xã hội sâu rộng, am hiểu về pháp luật nên luôn biết cách lách qua những “kẽ hở” của pháp luật khi thực hiện hành vi phạm tội. Vì vậy, việc xác minh hành vi phạm tội của các đôi tượng này gặp nhiều khó khăn, các đôi tượng thường không cung cấp đầy đủ chứng cứ, tài liệu phúc vụ cho công tác xác minh hoặc tìm mọi cách đê họp thức hóa tài liệu nhăm che giâu hành vi phạm tội.
số 01/2021 - Năm thứ mười sáu
'?ỈỊXl|C Vllũt
Điều đáng nói, trong lĩnh vực quản lý đất đai, hành vi tham nhũng “vặt” vân còn xảy ra phô biến đặc biệt như việc nhũng nhiêu trong quá trình câp Giây chứng nhận quyên sử dụng đật, xin câp phép xây dựng, làm thủ tục chuyên nhượng quyền sử dụng đất nhưng việc phát hiện để khởi to, điều tra, truy tô đôi với những hành vi này hầu như không có.
Ba là, nhiều vụ việc sai phạm xảy ra trong một khoảng thời gian dài mới bị phát hiện, có những vụ viêc thì quá trình bàn giao, quản lý hô sơ tài liệu, sô sách lưu trữ giữa những người có thẩm quyền qua từng nhiệm kỳ không đúng quy định do đó việc thu thập các tài liệu, chứng cứ liên quan đên hành vi phạm tội như các Sô Nghị quyết, Biên bản họp, Hợp đồng cho thuê đất, chứng từ thu, chi... gặp nhiêu khó khăn hoặc thậm chí là không thê thu thập được và do thời gian xảy ra đã lâu nên các tài liệu trên thường bị hư hỏng, thất lạc không còn được lưu giữ, dẫn đến tình trạng đùn đẩy trách nhiệm, cụ thể các cán bộ lãnh đạo ở nhiệm kỳ sau đổ lỗi cho các cán bô lãnh đạo ở nhiệm kỳ trước.
Bổn là, những thông tin, tài liệu, sô liệu có liên quan đến việc quản lý, quy hoạch và sử dụng đất đai có giá trị chứng minh hành vi phạm tội của các đối tượng cần phải thu thập tại một số cơ quan như Sở Tài nguyên và Môi trường; Sở Kê hoạch và Đầu tư; Sở Tài chính... Tuy nhiên, thực tê tại một số địa phương thì mối quan hệ phôi hợp giữa lực lượng cảnh sát kinh tê với các Sở, ngành còn hạn chế dan đến việc thu thập tài liệu gặp nhiều khó khăn, mất nhiều thời gian dẫn đến tình trạng có những vụ án phải gia hạn điều tra nhiều lần.
Năm là, một sô quy định của Bộ luật hình sự hiện hành và các văn bản liên quan đen quản lý đất đai hiện nay vẫn tồn tại một số điếm bất cập gây khó khăn cho cơ quan tiến hành tố tụng trong giải quyết các vụ án kinh tê, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai. Đơn cử như quy định vê khái niệm “r/zz hành công vụ ”, “chủ thê thi hành công vụ” và “thực hiện nhiệm vụ” vẫn chưa được rõ ràng theo Luật Trách nhiệm bôi thường của Nhà nước và Bộ luật hình sự, dân tới việc định tội danh cho các bị can có hành vi sai phạm là Trưởng, phó thôn có hành vi bán đât, giao đất trái thẩm quyền của lực lượng Công an, Tòa án và Viện kiêm sát chưa được thông nhât.
3. Giải pháp nâng cao hiệu quả đấu tranh của lực lượng cảnh sát kinh tế vói tội phạm kinh tế, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai
Trên cơ sở những khó khăn, vướng mắc đã nêu ở trên, để nâng cao hiệu quả đấu tranh với tội phạm kinh tế, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai, lực lượng cảnh sát kinh tế cần thực hiện tốt một số nội dung sau:
Thứ nhất, làm tôt công tác năm tình hình trên địa bàn được phân công, phân câp quản lý đê phát hiện những thông tin ban đâu vê tội phạm kinh tế, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đât đai. Đồng thời tham mưu các câp ủy Đảng, chính quyền các cấp quan tâm, chỉ đạo sát sao hơn nữa trong công tác tiếp nhận và giải quyết các vụ việc sai phạm vê kinh tê, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đât đai. Trên cơ sở những thông tin thu thập được chủ động tiến hành điều tra, xác minh làm rõ; nếu xét thay vụ việc có dấu hiệu của tội phạm thì tiến hành xử lý nghiêm theo đúng quy định của pháp luật.
Thứ hai, xây dựng quy chê phôi họp giữa lực lượng cảnh sát kinh tê các tỉnh, thành phô trực thuộc trung ương với các cơ quan như Sở Tài nguyên và Môi trường; Sở Kê hoạch và Đâu tư;
Sở Tài chính,... trong việc ừao đôi, cung câp thông tin tài liệu có liên quan đên việc quản lý, quy hoạch và sử dụng đât đai có giá trị chứng minh hành vi phạm tội đê quá trình điêu tra, khám phá tội phạm vi phạm quỳ định vê quản lý sử dụng đât đai được diên ra một cách thuận lợi.
Thứ ba, tô chức các lớp tập huân chuyên sâu về đấu tranh với tội phạm kinh tế, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đât đai cho lực lượng cảnh sát kinh tê cả nước nhăm nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ nghiệp vụ điêu tra, kiên thức pháp luật vê quản lý kinh tê, quản lý đât đai. Năm vững những vấn đề vê thủ đoạn gây án của tội phạm kinh tê, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đât đai để từ đó xác định những vân đê mang tính quy luật trong hoạt động phạm tội của các đôi tượng qua đó chủ động phát hiện tội phạm. Đồng thời, can ưu tiên tuyên chọn những cán bộ, chiến sỹ có trình đô, kiến thức am hiêu vê lĩnh vực quản lý sử dụng đat đai vào đon vị có chức năng chuyên trách đâu tranh với tội phạm vi phạm quy định vê quản lý sử dụng đất đai. (Xem tiếp trang 71)
