XÂY DựNG CHÍNH QUYEN đô thị TRONG CÔNG cuộc CẢI CÁCH
THỂ CHÊ HÀNH CHÍNH
• LÂM QUANG SINH
TÓMTẮT:
Đô thị là trungtâm chính trị, hành chính, kinh tế, văn hóa, khoa học, công nghệ củamộtđịa phương, vùng, miền, của cả nước, làm độnglực cho sựpháttriển đốivới địaphương, vùng,miền đó hoặc cả nước. Do đó, xây dựng chính quyền đô thị ttong công cuộc cải cách thể chế hành chính làmột trong những nộidungvô cùngquantrọng. Bài viết bànvề đặc điểm của đô thị và vấn đề xây dựngchính quyềnđô thịtrong côngcuộc cải cách thể chế hànhchính.
Từ khóa: chính quyềnđôthị, thể chế hànhchính, cải cáchthể chế, hành chính nhà nước.
1. Đặc điểm của đô thị và yêu cầu quản lý nhànước đổì vớithể chế hànhchính nhà nướcở đô thị
Điều 3 Luật Quy hoạch đô thị năm 2009 quy định nhưsau: Đô thị là khu vực tập trung dân cư sinhsống cómật độ rấtcao, lực lượng sản xuấttập trungcao và chủ yếu hoạt động trong lĩnh vựckinh tê phi nông nghiệp, là trung tâm chính trị, hành chính, kinhtế,vănhóahoặc chuyên ngành, có vai tròthúcđẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của quôc gia hoặc một vùng lãnh thổ, mộtđịa phương, bao gồm nộithành, ngoại thànhcủathànhphô'; nộithị, ngoại thị của thị xã, thị trân.
Đô thị có những đặc điểm sauđây:
- Là nơicơ sở hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã
hội phát triển có tính liên thông,đồngbộ;
- Lànơi tậptrungdâncư với mật độ rấtcao, tối thiểu phải đạt một mức nhấtđịnh tùy vào cácquy ước mang tính chủ quanmà Nhà nước đặt ra;
- Là nơi lực lượng sản xuất phát triển và tập trung rấtcao;
- Là nơi có nếp sông, vănhóa của thị dângắn liền với đặc điểm sinhhoạt, giao tiếp rất đặc thù khác với nông thôn;
- Là nơi dễ tập trung, phát sinh các tệ nạn xã hội là thử thách đối vớicông tác quản lý;
- Có địa giới hành chính và điều kiện sinh sống của người dân khá chật hẹp so với địa bàn nôngthôn.
Ó0 SỐ4-Tháng 3/2022
LUẬT
Xuấtphát từ nhữngđặc điểm đó, yêu cầu quản lýnhà nước ở đô thị cầnđảmbảo:
- Tính thôngnhất, đồngbộ vàliênthông: vì đô thịcó tínhtập trung rấtcaovới các điều kiện sinh sông đa dạng và phứctạp, nênquảnlý nhà nướcở đô thị phải phù hợp với tính chất này, cũng như phù hợp đặc thù về cơ sở hạ tầng đô thị. Đô thị càng lớn,phạmvi khối lượngcôngviệc giải quyết càng nhiều, xu hướng ngày càng tăng, nhịp độ, mức độ phức tạp của công việc càng cao, việc tuân thủ quy trình, quy chuẩn, quy hoạch, kế hoạch, pháp luật càngphải triệtđể, chínhxác,kịp thời. Do đó, việc tổchức bộ máy chính quyền đô thị phải bảo đảm việcquản lý nhànướctập trung, thông nhất, thông suốt, nhanh nhạy, có hiệu lực, hiệu quả cao.
- Chínhquyền đô thịphải cung cấpdịch vụ hạ tầng kỹ thuậtvà xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái,cung ứngcác loại phúclợi côngcộnggắn với đặc điểm đô thị và đặc điểm của không gian đô thị. Chính quyền đô thị phải quản lý hạ tầng kỹ thuật thông nhất về cấp thoát nước, cấp điện, chiếu sáng công cộng, giáodục, bảo vệ sứckhỏe, vệ sinh môi trường, giao thông, thông tin liên lạc, giáo dục đàotạo, nghiên cứukhoahọc, chăm sóc sức khỏe, vănhóa, thểdụcthể thao,ăn uống,giải trí, nghỉ dưỡng, an ninhchínhtrị - trật tự an toàn xã hội, tội phạm, tệ nạnxãhội,...
2. Xâydựngchính quyền đô thị đáp ứngcông cuộc cải cáchthể chế hànhchính
Quá trình đô thị hóa ở nước ta đangdiễn ravới quy mô lớn và tốc độ nhanh, nên việc xây dựng chính quyền đô thị là đòi hỏi tất yếu. Vì thế, lộ trình, cách thức triển khai phải được nghiên cứu nghiêm túc, toàndiện, để hướng tới xây dựngmô hình chínhquyền đô thị phù hợp, thựcsựcủa nhân dân, do nhân dânvà vì nhân dân, đápứngyêucầu phát triển chung của đất nước tronggiai đoạnmới.
Trong thời gian qua, công tác quản lý nhà nước ở các đô thị đãđược tăng cường một bước. Tổ chức, hoạtđộng của chính quyền đô thị cũng nhưhoạt động quản lýnhà nước tại đô thị đã cónhữngbước
phát triển mới. Trong bối cảnh cải cáchnền hành chính nhà nước, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay, chính quyền đô thị ở nước ta có những tiến bộ nhất định về năng lực, hiệu lực, hiệu quả quảnlý nhà nước và phục vụ nhân dân. Kết quảtích cực cụ thể như sau:
Thứ nhất, việc phânđịnhnhiệm vụ, quyền hạn đặc thù của chính quyền đô thị có những điểm khác biệtvớichínhquyền nông thôn.Chính quyền ở thành phô' thuộc tỉnh, thị xã ngoài việc quyết địnhcác vấn đề củađịa phương giôngnhư đốivới địa bàn nông thôn, còn tậptrung quyết định các vấn đề quy hoạchpháttriển, xây dựng kết cấu hạ tầng, quản lý và tổ chức đời sống dân cư đô thị,...
Nhiệmvụ, quyềnhạn của chính quyềnở cấp quận và phường đượcđiều chỉnh phù hợp với yêu cầu quản lý thông nhât, liên thông trong khu vực nội thành, nội thị tại cácđô thị. Với cácmứcđộ khác nhau, các cấp chính quyền đô thị đã và đang quan tâm nhiềuhơnđến việcbảođảmcác dịch vụ công cộng cơ bản, thiết yếu, đáp ứng nhu cầu ngày càng đadạng của dân cư, nhưdịch vụ hạtầng kỹ thuật (cấp thoát nước, cấp điện, chiếu sáng công cộng, giao thông,thông tin liên lạc), giáodục, bảo vệ sức khỏe, vệ sinh môitrường,... gópphần phục vụ cácnhucầu, lợi íchchínhđángcủangườidân.
Thứ hai, chức năng, nhiệm vụ, cơ câu tổ chức, bộ máy của Hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân đã được sắp xếp, điềuchỉnhtheocácquy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017, 2019) và của chính quyền thành phô', phù hợp hơn với đặc điểm, tínhchất của quản lý đô thị. Hộiđồng nhân dân các thành phô', thị xã, thị trấnngày càng thể hiện rõ hơnvaitrò là cơ quan quyềnlực nhà nước ở địa phương, thựchiện tô't hơn chức năng quyết định các vấn đề quan trọng của đô thị và chức năng giám sát các hoạt động của bộ máy hành chính đô thị. ủy ban nhân dân các cấp ở đô thị ngày càng có nhiều đổi mới về tổ chức và hoạt động theo hướng đáp ứng yêu cầu cải cách và hiện đạihóanền hành chính. Vớicácmức độkhác
nhau, cáccấpchính quyền đô thịđãvàđangquan tâmnhiềuhơnđếnviệcbảođảm các dịch vụcông cộng cơ bản, thiết yếu chongườidân. Trong hoạt động của mình, úyban nhân dân thực hiện ngày càng có hiệu lực, hiệu quả hơn công tác quản lý nhà nước đôi vớicác lĩnh vực kinhtế - xã hội trên địa bàn theo phân cấp, ủy quyền của chínhquyền đô thị, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của dân cư đô thị, giải quyết được một phần những bức xúc trong đời sống vật chấtvà tinh thần của ngườidân.
Thứ ba, phương thứchoạtđộng của Hội đồng nhân dân vàúy bannhân dân từng bước được đổi mới, hoàn thiện theo hướng bảo đảm tính thông nhất, thông suốt, nhanh nhạy trong hoạt động quản lý, điều hànhcủachínhquyền đô thị.
Thứtư, trình độ, năng lực, trách nhiệm, phong cách, tháiđộ của đội ngũ cán bộ, công chức của chính quyềnđô thị đãcó những tiếnbộ đáng kể.
Kết quả, chất lượngcung cấp dịch vụ công từng bước được cải thiện, đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu của các tổchức vàngười dân.
Như vậy, những tiến bộ, đổi mới về tổchức và hoạt động của chính quyền đô thị trong những nămgầnđây đã góp phần nhất địnhvàoviệcnâng caonăng lực của cả bộ máychính quyền đôthị nói chungcũng nhưcủa mỗi cơ quan, đơn vịtrongbộ máy đó nói riêng. Tổ chức chính quyền địa phương được quy định tại Điều 111 Hiến pháp năm 2013 như sau:
“ỉ. Chính quyền địa phươngđược tổ chức ở các đơn vịhành chính của nước Cộng hòaxã hội chủ nghĩa Việt Nam.
2. Cấp chính quyền địa phương gồm có Hội đồngnhân dân và úy ban nhân dân được tổchức phù hợp với đặc điểmnông thôn, đô thị, hải đảo,
đơn vị hành chính - kinh tê'đặc biệtdo luật định”.
Với quyđịnh này, Hiến pháp đã côngnhận sự khác nhaugiữa chính quyền đô thị. nôngthôn, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.Việc tổ chức chính quyền địa phương ởcác huyện, thành phô', xã, thị trấn của thành phố được thực hiện
theo quy định của LuậtTổ chức chính quyền địa phương. Nhiệm kỳ khóaXIV, trong năm 2019 và năm 2020, Quốc hội đã lần lượtban hành 3 Nghị quyết quy định về tổ chức chínhquyền đô thị tại 3 thành phô lớn, trực thuộc Trung ương, gồm: Hà Nội, Đà Nang và Thành phô'Hồ Chí Minh (trong đó, 2Nghị quyết về thí điểm mô hình chính quyền đô thịtạiHà Nội vàĐàNấng được ban hành dưới hình thứcthí điểm, do tại thời điểm ban hành các Nghị quyết này, Luật sửa đổi, bổ sung một sô' điều của Luật Tổ chức Chính phủ và LuậtTổ chức chính quyền địa phương năm 2019 chưa có hiệu lực pháp luật). Thực hiện nhiệm vụ được ủy quyền quy định chitiết tại các nghịquyết và trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, Chính phủ đã ban hành 3 Nghị định quy địnhchi tiếtvà biện pháp thi hành 3 Nghị quyết của Quô'c hội về tổ chức chính quyền đô thị tại các thành phô' nêu trên.
Mặc dù đều quy định về chính quyền đô thị, tuy nhiên, tổ chức chính quyềnđô thịtại 3 thành phô Hà Nội,Đà Nấng và Thànhphô'Hồ Chí Minh không phải là mộtmô hình rập khuôn, đồngnhất, mà có sự khác biệt nhất định xuất phát từ đặc điểm địa lý,chính trị, kinh tế, xã hội của từng địa phương1. Việc áp dụng thíđiểm tổ chức mô hình chínhquyền đô thị đô'i với các thành phô' Hà Nội, Đà Nẩng và thực hiệnngay ở Thành phô' Hồ Chí Minh đặt ra yêu cầu cần phải tiếp tục đẩy mạnh cải cách thể chế, nhất là về cải cách tổ chứcbộ máy hành chính nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức của thành phố,xây dựng mô hình chính quyền đô thị tự chủ, linh hoạt, sáng tạo, phù hợp, thích ứng hội nhậpđểđáp ứng công cuộc cải cách thểchê'hành chính hiện nay,...
Theo đó, tập trung giảiquyết một sô' vấn đề chủ yếu,trước mắt sau:
Thứnhất, về xây dựng và hoàn thiện thể chế.
Việc thực hiện quản lý theo mô hình chính quyền đô thị đãquán triệt sâusắc đường lô'i, chủ trương của Đảng về việcđẩymạnh cải cách hành
62 Số 4 - Tháng 3/2022
LUẬT
chính, nâng cao hiệu lực,hiệu quả quảnlýcủabộ máy nhà nước;hoàn thiện thêm mộtbước cơ sởlý luận, khoa học và thực tiễn về tổ chức hợp lý chínhquyền địa phương theo hướng phân biệt rõ sự khác biệt giữa chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn. Tuy nhiên, việc xây dựng mô hình chính quyền đô thị cũng làm phátsinh những khác biệt so với các quy định của văn bản quy phạm pháp luật hiện hành (các luật, nghị định, thông tư,...). Do vậy, đòi hỏi phải có sự phối hợp triển khai đồng bộ của các cơ quan trung ương (Quô'c hội, Chính phủ, các bộ, ngành) trong việc sửa đổi, bổ sung, banhành mới các văn bản quy phạm pháp luậtliên quan về tổ chức bộ máy và hoạt động của chính quyền địa phương và chính quyền đô thị, để có những thay đổi cơ bản, toàn diện, mạnh mẽ, tạohành lang pháp lý chắc chắn cho chínhquyền đô thị hoạtđộng hiệu quả.
Chính vì vậy, Quốc hội và Chính phủ cầnkhẩn trương rà soát, bổ sung, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật quy định vềchứcnăng, nhiệm vụ, quyền hạn của bộ máy chính quyền và của mỗi caphành chính theo môhình chính quyềnđô thị (như Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Đất đai, Luật Quy hoạch đô thị, Luật Xây dựng,... cũng như các Nghị định, Thông tư của Chính phủ vàcác bộ, ngành Trung ương),phù hợp với cơ chế thị trường định hướng XHCN và Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, theo hướng bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, hợp lý, thống nhất,liên thông, minhbạch.
Rà soát lại toàn bộ hệ thốngvăn bản phápluật hiện nay có quy định về chính quyền đô thị, góp phần sửa đổi, bổsung hoặcban hành văn bản mới nhằm hạn chế tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn giữa các văn bản để phù hợp với tình hình phát triển đô thị hiện nay. Tiếp tục hoàn thiện thể chế phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ, Bộ, ngành với chính quyền thành phô'; giữa chính quyền thành phô' với chính quyền cấp quận, huyện, thịxã. Chủ động ban hành các quy định,cơ chế theo thẩm quyền nhằm cụ thể hóa các chủ
trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước làm tiềnđề đểthựchiệncải cách tổ chức bộ máy chính quyền thành phố tinh gọn, hoạtđộng hiệulực,hiệu quả, triển khai quản lý theomô hình chính quyền đô thị.
Thứ hai, về cải cách tổ chức bộ máy chính quyền.
Việc thực hiệnmôhình tổ chứcchính quyềnsẽ làmcho bộ máy chính quyền thành phố tinh gọn, phản ứng nhanh nhạy, hoạt động thông suôi hơn;
cơ quanhànhchính ở cấp huyện và cấp xã sẽ tích cực, chủ động điềuhành, quyết định nhanhchóng những vấn đề cấp bách ở địa phương trên cơ sở xác định rõ tráchnhiệm, rõ người, rõ việc. Các cơ quan chuyên môntrựcthuộc sắp xếp lại tinh gọn;
đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền giữa các cơ quan trung ương và chính quyền thành phô, qua đó, nâng cao tínhtựchủ, tự chịu trách nhiệm của các câp chính quyền. Do vậy, hiệu lực và hiệu quả quản lý của bộ máy chính quyền đô thị sẽ được nâng cao, không chỉ trongquản lý đôthịhiện đại, phát triển mà còn bảo đảm cả trong những tình huống khẩn cấp, khó khăn, an ninh phi truyền thông, như hỏa hoạn, thiên tai, dịch bệnh,... Tuy nhiên, việc triển khai mô hìnhchínhquyền đô thị cần có bước đi thận trọng, vừa bảo đảm tính kế thừa, vừa giữ được ổn định về mô hình tổ chức chính quyền quận, huyện, thị xã; cần có một số điều chỉnh nhấtđịnh về cơ cấu tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân cấp quận, huyện, thịxã vàúyban hành chính cấp phường sao cho phù hợp với đặc điểm của quản lý chính quyền đô thị, tạo được sự đa dạng, phù hợp với đặc thù của từng loại đơn vị hành chính (phường, xã, thị trấn).
Thứba, vềxây dựng độingũ cán bộ, công chức, viên chức.
Việc sắp xếp, bố trí lại đội ngũ cán bộ, công chức,viên chức các cơ quan, đơn vị phải sáp nhập, hợp nhất, tổ chứclại hoặc bị giải thểsẽ dẫn đến một sốcán bộ, công chức phải chuyển đổi công tác hoặcbị dôidư.Từđó, ảnh hưởngtrực tiếp đến
quyền lợi và chếđộ, chính sách đốì với số’ cánbộ, côngchức này. Do vậy, đòi hỏiphải triển khai các biện pháp đồng bộ để giải quyết tốt chếđộ, chính sách cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức này.Mặt khác,đòi hỏi đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức tiếp tục đổi mới tư duy, tác phong, phương pháp làm việc; nắm vững chủ trương, đường lôi của Đảng, am hiểu pháp luật và xu thế phát triển, hội nhập quốc tế; tinh thông nghiệpvụ và có năng lực để bắtkịp quá trìnhphát triểntheo hướng phục vụ người dân, doanh nghiệp, xây dựng đôthị thôngminh và hộinhậpquốctế,...
Thứ tư, đẩy mạnh cơchê' giám sát của người dânđối với hoạtđộng của chính quyền đô thị.
Trong trườnghợp thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dânở cấphuyện, quận, phường, xã thì cần phải xây dựng cơ chếgiám sát của Mặttrận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chứcchính trị - xã hội và người dân nhằm góp phần phát huy cao nhát quyền làm chủ của nhân dân. Do đó, cần hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luậtliên quan đến hoạt độnggiám sátcủa xã hội đốivới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương nói chung, cũng như chínhquyền đô thịnói riêng, góp phần thực hiện các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước phù hợp với thực
tiễn đời sống xã hội, bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân. Phát huy vai trò giám sát và phảnbiện xã hộicủa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận đôi với hoạt động của ủy ban nhân dân, phối hợp trong việc giải quyết các vấn đề ở địa phương, thay thế chứcnăng giám sát do khôngtổ chức Hội đồng nhân dân.
Thứnăm, đổi mới, nâng cao hiệu quả quản trị đô thị, đẩy mạnh xâydựng chính quyền điện tử, xây dựngthành phố thông minh.
Cần phải hoàn thiện, ban hành và triển khai thực hiện đồng bộ, có hiệu quả khung kiến trúc chính quyền đô thị theo chỉ đạo của Chính phủ, yêu cầuquảnlý và phù hợp vớiviệc thực hiện mô hình chính quyền đô thị. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tinvà sử dụng công nghệ thông minh để từng bước mởrộng việc cungcấpcác loại hình dịch vụ công và vận hành thông suôt hệ thông thông tin trong hoạt động điều hành, tác nghiệp của các cơ quan, đơn vị. tăng cường mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân. Kết nôi và vận hành thông suốt các phần mềm quản lý tác nghiệp,điều hành giữa cácđơn vịtrongthànhphố và giữa thành phô’ vớiTrungương, các tỉnh, thành phô’ trực thuộcTrung ương ■
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN:
1 UBND TP. Hồ Chí Minh, (2008). Báo cáo đánh giá thực trạng tổ chức bộ máy và phương thức hoạt động của chính quyền các cấp (Phục vụ cho đề án chính quyền đô thị TP. Hồ Chí Minh).
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Quốc hội (2013). Hiến pháp năm 2013.
2. Quốc hội (2015). Luật TỔ chức chinh quyền địa phương.
3. Thái Thị Tuyết Dung (2014). Tổ chức chính quyền địa phương đô thị, nông thôn theo Hiến pháp năm 2013. Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 19(275), tháng 10/2014.
4. UBND TP. Hồ Chí Minh (2008). Báo cáo đánh giá thực trạng tổ chức bộ máy và phương thức hoạt động của chính quyền các cấp (Phục vụ cho đề án chính quyền đô thị TP. Hồ Chí Minh).
64 Số 4-Tháng 3/2022
LUẬT
Ngày nhậnbài: 12/1/2022
Ngày phản biệnđánh giá và sửa chữa: 12/2/2022 Ngày chấp nhậnđăngbài: 22/2/2022
Thôngtintác giả:
LÂMQUANG SINH
NCS.Khoa Luật - Học viện Khoa học xã hội
DEVELOPING THE URBAN AREA
IN THE ADMINISTRATIVE REFORM PROCESS
• LAM QUANG SINH Ph.D student, Faculty of Law, Graduate Academy of Social Sciences
ABSTRACT:
Anurban area is a political, administrative, economic, cultural,scientific and technological center of a locality, region or country. Urban areas serve as a driving force for the local development.Therefore, developing theurban government is one of the most important tasks in the process of administrative institutional reform in Vietnam. This paper discusses the characteristics of an urban area and the development of urban area in the administrative reform process.
Keywords: urban government, administrative institution, institutional reform, state administration.
