đổi mới phương pháp dạy và học trong bôì cảnh

(1)

NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG

II

ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY VÀ HỌC TRONG BÔÌ CẢNH CÔNG NGHỆ HIỆN ĐẠI

TrẩnKhánh Trinh*

* Trường Đại học An Giang, ĐHQG- Hồ Chí Minh

ABSTRACT

For graduates to succeed in today s technologicalenvironment, there are learning objectives and new skills thatmustbeacquired.Learning at any time andfrom any location, personalizing learning as well as learnerchoice, learning and practicalexperience, andintegrating learning withsocietyare all keybenefits intoday seducation. So, the first adjustment is in teachers'and students ’ attitudes around how teaching and learning approachtoday s educational requirements.

Keywords: Teachingand learning methods, education, innovation, training.

Received: 7/02/2022; Accepted: 08/02/2022; Published: 15/2/2022

1. Đặt vấn đề

Trongkỷnguyên so hóa,giáo dục đại học sẽ thay đổi sâu rộng từ môi trường giáodục,vaitròcủa người dạy, người họcđếnphương pháp dạy học.Cácphương pháp dạy học ở bậcđại học hiệnnay, cóthểnói, đang được thực hiện theo cácxu hướng: phát huy tính tích cực của quá trìnhnhậnthức;cụthể hóa vàcông nghệ hóa cácphương pháp giảng dạy.Các phương pháp này không chỉ đòi hỏi giảngviên truyền đạt tri thứccho sinhviên mà còn giảng dạy chosinh viên biết cách sáng tạo, tự tìm ra tri thức mới. Giảngviên không phải là người cung cấp thông tin đơnthuần màlà người vận dụng phương pháphiện đại đê hướng dần tích cực cho sinh viêntự chủđộnghọctập,nghiên cứu qua sáchvỡ, tài liệu,và các vấn đề trongcuộc sống. Đehòanhập vào bốicành côngnghệhiệnđại cũng nhưcuộc cách mạngcông nghệ 4.0, yếutố then chốtlànguồn lực. Do đócần phải cảicáchgiáodục, đào tạođểtạo ra những con người đáp ứng đầy đủ năng lực, theo tiêu chuẩn 4.0. Đãđến lúcgiáo dục ViệtNamcầncónhững nhận thức đầyđù về vị trí cũngnhư vaitròcủa mình để đáp ứng lànsóngcông nghệ này, trong đó vai trò dạy và học của đội ngũ giảng viên và sinh viên là rất quan trọng. Vì vậy, chúng ta cần phảicó các giải pháp đổi mới phươngpháp dạy và học theohướng hiện đạitrên để nângcao chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo ởbậcđại học hiện nay.

2. Nội dung nghiên cứu

2.1. Cơ sởlý luận về phươngpháp dạyvàhọc Phương pháp dạy và học là một phạm trù của khoa học giáo dục (TrầnKhánh Đức 2013). Việc đổi mới phương pháp dạyhọc cần dựa trênnhữngcơ sở

khoahọc và thực tiễn giáo dục. Trong thực tiền cần xuất phát từhoàn cảnh cụthểđể xác địnhvàáp dụng nhữngđịnh hướng, biệnphápthíchhợp.

Đổi mới phương pháp dạy và học là sự kết hợp hài hòacác phương phápdạy học (PPDH) với nhau, phùhợp với từng tình huống dạy học đểđạt đượcmục tiêu và hiệu quả của bài dạy. Mỗi PPDH dù truyền thống hay hiện đại đều cónhững ưu điểm hay hạn chế riêngvàcó những phạmvi ứng dụngưutiên; không một PPDH nào là hoànhào, là vạn năng cho mọi đối tượng, mọi loại nộidung vàmọi tình huốngdạy học.

Do vậy việc sử dụng thành thạo, vận dụng hài hòa các PPDH kể cả truyền thống lẫnhiệnđại mộtcách đúng lúc đúng chỗ trong các tình huống dạy học khácnhau, phù hợp vớinăng lực và sở trường mới chính là điều quan trọngbậc nhất trong việc nâng cao chất lượng và hiệu quả bàidạy.

Bên cạnh cácphương pháp dạyhọc truyềnthống là lấygiảng viên làmtrung tâm, thuyết giảng,kiến thức quacác bàigiảng dựa vào giáotrìnhcósẵn. Tuy nhiên nó không mang lại nhiều cơ hộicho sinh viêntham gia vàoquá trình học dẫnđến sự thụđộng làm hạn chế khả năng học vàtập trungcủangườihọc, không khuyến khích trao đối thôngtinđachiều.

2.2. Phương phápdạy vàhọctrong bối cảnh hiện đại

Cáchmạngcông nghệ 4.0 đãvàđang diễn ramột cáchnhanh chóng, mạnh mẽ, gây tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong kỳ nguyên sốhóa, giáo dục đại học sẽthay đổi sâu rộng từ môi trườnggiáodục, vai trò của người dạy, người học đén phương pháp dạy học.

Để hòanhập vào cuộc cách mạng công nghệ 4.0, hệ thống giáo dục cầnphải có nhữngđổi mớiđể đào

TẠP CHÍ THIẾT BỊ GIÁO DỤC - số 259 KỲ 2 - 2/2022 . 1

(2)

tạo ra những sinhviêncó đầy đủ năng lực đáp ứng nhu cầuthị trường, cầnphảithayđổi tư duy quá trinh dạy và học bơi quá trình dạy và họclà một trong những yêu tốthen chôt đê tiếntới đòi mới căn bản và toàn diệngiáo dục theohướng còng nghệ 4.0.

Giáo dục trong bối cảnh hiện đại có sự thay đôi lớn trong mục tiêu và cách thức đào tạo, chuyên từ truyềnthụ kiếnthức cho số đông sang khai phóng tiềm năng, đồng thờitrao quyền sáng tạo cho từng cá nhân.

Người dạy sẽ chuyển sang vai trò mới là người thiết kế, xúc tác,cố vấn vàtạomôi trường học tập.Vớinội dunghọc tập được sốhóa,người học sẽ có một lộ trình học tập riêng, có thế lựa chọn nội dung phù hợp với mục tiêu đào tạo. Hệ thống học tậpsố hóacũng cung câpphảnhồivề hiệu quảhọc tậpcùng với gọi ý cho cácnội dung học tập tiếp theo. Bước đầu, ngànhgiáo dục Việt Nam đã có những bước tiếp cận, tìm hiếu, bằng các hội thảokhoa học có liênquannhư:

- Hội thảo “Từ cáchmạng công nghệ 4.0 đến giáo dục 4.0 và mô hình khung 4Cs đểchuyểnđốigiáodục đại họcthành hệsinh thái tạo sảnphâm sáng tạo” cùa Đại học Bách khoa Đà Nằng.

- Hội thảo quốctếICTER2018“Đàotạogiáoviên trong bôi cảnh cuộc cách mạng côngnghiệp 4.0” của trườngĐại học Sưphạm,Đại học Thái Nguyên.

- Hội thảo “Kỷ nguyên số hóa: Cơ hội và thách thức" củatrườngĐại họcCông nghệ, Đại họcQuốc giaHàNội.

- Hội thảo “Giáo dục trong thời đại cách mạng công nghệ 4.0” tại trườngĐại học Sư PhạmHà Nội.

- Mô hình đại học 4.0 - nền tâng giáo dục thế kỷ XXI tại Trường Đại học Nguyền Tất Thành.

2 .2.1. Ve phươngpháp dạy

Phương pháp giảng dạy cần phải đổi mới mạnh mẽ, mạnh dạn sử dụng các công cụnhưinternet,giáo dục trực tuyến, sử dụng công nghệ điệntoán đám mây cho phép người dạy cóthểcungcấptàiliệu cho người học vàthuthập lại kếtquả của người học trong quá trình dạyhọc một cáchlinh hoạt và liên tục, ngoài ra phươngphápgiảng dạy này sẽ linh hoạt về thời gian cũng như tạoramột không gianphùhợpvới điều kiện và nhucầu cùangười học. Ngoài việcvậndụng công nghệ thôngtinmà còn là việc thay đổi tư duyvàcách tiếp cận đểtận dụng hết nhữngcơ hội mà công nghệ 4.0manglại.

Đểviệc dạyđuổi kịp theo xu thế, ngườidạy cần phải sừ dụng các nguồn lực thư viện điện tử, tài nguyênmờ, khéo léo trong việc lựa chọn tài liệu,phát triển và làm giàutư liệu dạyhọc với cấu trúc số hóa theophương thứcmọi lúc,mọi nơi.Việc này sẽ giúp

cho sinh viênlấy được thông tinvà tri thức qua cửa sổ kỳ thuật số, nên việc đánh giá học tập của người học không còn nằmtrongkhuôn khồcùa lóp học, vaitrò cùangười dạytrởthành là cộng tácvới ngườihọc.

2 .2.2. về phương pháp học

“Họcđểbiết, học để làm, học để cùng chung sống và học để làm người”, đó là bốntrụcột của giáodục mà tổ chức UNESCO đưa ra. Giáo dục phải tạo ra những giátrị thực sự phù họp với nhịp sống củathời đạimới,những con người có đức, cótàisè cônghiến hêtmình cho sự phát triểncủaxãhội. Thời đạiđòi hòi nhữngcon người có nănglực tư duyvà sáng tạo, đôi mới. có kỹnăng phân tíchvàtổng hợp thông tin, có kha năng làm việc độc lập và ra quyết địnhdựa trên cơ sờ phân tích các chứng cứ và dữ liệu. Đây cũng là nhữngkỹ năng mà sinh viên ViệtNamđang thiếu nhiềunhất.

Chính vìthế, ngoài việc đổi mới việc dạy,cầnphải đổi mới cá việc học. Từ cách lắngnghe, ghichép, học thuộc,nhớ nhiều và lặp lại sang hình thành phương pháp học mới năng động hơn, mang tính vận dụng, thích nghi, giải quyết vấn đề, tư duy độc lập. Học khôngchi trong sáchvởmà còn học qua các trò chơi, liên hệ tương tác, học mô phỏng, học theo dự án.

2.3. Các giải phápđối mớiphương pháp dạy và học

2.3.1. Đôi mới nộidung chương trình và phương pháp dạy học theo hướng hội nhập quốctế.

Nộidung chương trình và giáo trình cần được tổ chức xây dựng và triểnkhai theohướngmở (chophép cập nhậtthường xuyên về kiến thức trong và ngoài nước, sử dụng giáo trình, học liệu trong nước hoặc ngoàinước một cáchlinh hoạtđêgiảng dạy cho người học),nội dung giảng dạy phải gắn chặt và phù hợp với yêu cầuthựctiễncủangànhnghềmà ngườihọc đang theo đuổi, vềphương pháp, cho phép sửdụng đa dạng các phươngpháp dạy học theo nguyên tắc “lấyngười họclàtrungtâm”,giảm tải tốiđa giờ giảng trênlớpđể người học có thời gian tự học và tự nghiên cứu.

Bên cạnh đó, chúng ta cần thay đôi tư duy dạy và học theo phương pháp mớiđể người học vừa lĩnh hội được kiến thức, vừa biết vận dụng sáng tạo vào thực tiền. Ket hợpgiữa các phương pháp truyền thống (thuyết trình,đàm thoại, luyệntập...) với các phương phápmới (giải quyết vấn đề, dạy học tình huống,dạy học định hướng hành động...). Đồng thời, vận dụng các phương pháp gắn với côngnghệhiệnđại như dạy học trực tuyếnE-leaming. phương pháp giáo dục tích hợpkhoa học, công nghệ,kỹthuậtvà toán học (giáo dục STEM)...

2 . TẠP CHÍ THIẾT BỊ GIÁO DỤC - số 259 KỲ 2 - 2/2022

(3)

II

2.3.2. Phương pháp giáng dạy và phươngpháp học tập của sinh viên phải thông nhất với phương pháp nghiêncứukhoa học

Giảng viên cần phải kết hợp phương pháp vàkết quà nghiên cứu khoa học liên quan đến môn học trong giảngdạy, định hướng sinhviên có phương pháp học tậpgắn liền việc nghiêncứukhoa họcliên quan đến ngànhnghềcủa mình.Ngoàira,giảngviêncần phảitổ chứccho sinh viên học tập, tham gia nghiên cứu khoa học đê vậndụng các phương pháp nghiên cứu khoa họchiện đại.

Bèn cạnh đó, nhà trường cũng cần tăng cường, hỗ trợ cơ sở vậtchất cho các hoạt động nghiêncứu khoa học thông qua việc tổ chức cho các giảng viênvàsinh viên thamgia các cácđềtài nghiên cứucấp nhà nước, cấp bộ, cấp trường... cũngnhư liên kếtchặtchẽ với các Viện,trung tâm nghiêncứu, các tổ chức, đoànthể chính trị -xãhội, nhà trường cùng giảngviênkếthợp, chuyển giao các kết quà côngtrình nghiên cứukhoa học cho các doanh nghiệpvà tố chứckinh te-xãhội.

Đây làgiải pháp thiết thực giúp nhà trườngvà sinh viên phát huy năng lực nghiêncứu khoa họcgắn liền vớithực tiễn cácvấn đề của cuộc sống, thamgia xây dựng và phát triểnxãhội.

2.3.3. Phát huy toiđa tính tích cực, sáng tạo,độc lập của sinh viên

Trong quá trìnhgiảng dạy, giảng viên cần phải chú trọng, hồtrợ sinh viênpháthuy các chức năng tâm lý, khả năng tư duy độc lập, sángtạothông qua việctạo điềukiện cho sinh viênđượcthảoluận,trình bày các óuan điểm củaminh.

Giảng viên cần phải phối hợp các phương pháp giảng dạy một cách hợp lý, linh hoạt theo từng bối cảnh cụ thể,hướng dẫn, giải thích cho sinh viênhiểu bliet rõ quy trình táitạo tri thức cũng như phươngpháp giảng dạy của giảng viên. Từ đó, định hướng sinh viên tự vận dụng trong quátrìnhhọc tập, nghiên cứu để đáp ứpg yêu cầucủagiảngviên.

Giải pháp này giúp chúng ta thực hiện hiệu quà vịệc chuyển hóa từ quá trìnhđào tạo thành quá trình tư đào tạotheotiêuchí hiện đạitronggiáo dục và đào tạo.

2.3.4. Kết hợp đadạng cácphương pháp dạy học i Không có một phương pháp dạy học toànnăng phu hợp với mọi mục tiêu và nội dung dạy học. Mỗi phựơng pháp và hình thức dạy học có những ưu, nhượcđiểmvà giới hạnsử dụng riêng. Việc phối hợp đadạng các phương pháp vàhình thứcdạyhọc ưong toàn bộ quá ưình dạyhọc là phương hướngquanưọng để phát huy tính tích cực và nângcao chất lượng dạy học.

Trong thực tiễndạy học hiệnnay,nhiều giáoviên đàcải tiếntheo hướngkết hợp thuyết trình với hình thứclàm việc nhóm, gópphầntíchcực hóa hoạt động nhận thức của người học. Tuy nhiên hình thức làm việc nhóm rất đa dạng, không chỉ giới hạn ở việc giải quyết các nhiệm vụ học tập nhỏ xen kẽ trong bàithuyếttrình, mà còn có những hình thức làm việc nhóm giải quyết những nhiệm vụ phức hợp, sử dụng những phương pháp chuyên biệt như phương pháp đóng vai, dự án.

Việc đánh giá, phân loại các phương pháp giảng dạyở bậc đại học hiện nay đang có nhiều quan điểm tranh luận,nghiêncứukhác nhau. Mỗi phương pháp đều có những ưu, khuyết điểm khác nhau. Vì vậy chúngtacần chọn lọccótrọng điểm các phương pháp giảng dạy theo hướng hiện đạiđế cải tiến, vận dụng và cụthế hóa phùhợp với định hướng, mụctiêu của nhà trường,mônhọc vàđiềukiện thực tiễn củagiảng viên, và sinh viên.

3. Kếtluận

Trong bốicảnh công nghệ hiệnđại đòi hỏinhững con người cónănglực tư duyvà sáng tạo, cókỹ năng phântích,tônghợpthôngtin vàcó khâ nănglàm việc độc lập, đây cũng là điểm yếu của người học ở các trường đạihọc. Do đó, các trườngđại học cầnphảicó sự đổi mớiđể nắm bắt kịp xuthếcôngnghệ số hóa, ngoài việc đổi mới chương trìnhđào tạothì việc đổi mới phương pháp dạy và học thực sự rất cần thiết và cấp bách. Bên cạnhđó, mục tiêu đào tạo cũng phải thay đối hướng tới đào tạo không chỉ năng lực con người mà còn là những kỹ năngphát triển và tự phát triển bản thân, người họcsau khira trường phải có tư duy sáng tạovàdễdàng tiếp cận với nền kỹ thuậthiện đại cũng như đápứng yêu cầu, đòi hỏi cao củaxã hội.

Do đó, bướcthayđổi đầu tiên và quan trọng nhất vẫn là người dạy và người học càn thay đổi tư tưởng, thay đổi cách dạy và học phùhọp ưong bối cảnh hiện nay.

Tài liệu tham khảo

1. Trần Khánh Đức.(2013). Lýluận và PPDHhiện đại. NXB Giáodục. Hà Nội.

2. Nguyễn Đắc Hưng. (2017). Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tưvà vấn đề đặt ra với giảodục

Việt Nam.NXB Quân đội nhândân. Hà Nội.

3. Phan Trọng Ngọ. (2005). Dạy học và PPDH trong nhàtrường. NXB Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh.Hồ Chí Minh.

4. Lê Công Triêm (chủ biên), Nguyễn Đức Vũ, TrầnThịTúAnh.(2002). Mộtsổvấnđềhiện nay của PPDHĐạihọc. NXB Giáo dục. Hà Nội.

TẠP CHÍ THIỂt BỊ GIÁO DỤC - sô 259 KỲ 2 - 2/2022.3