ĐỔI MỚI PHƯƠNG THỨC LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG ĐỐI VỚI HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ-
THÀNH Tựu, HẠN CHẾVÀGIẢI PHÁP
★GS, TSLÊ HỮU NGHĨA
Nguyên Giảm đốc Học việnChỉnh trị quốcgia Hồ ChíMinh, Chủ tịch Hội Triết học
• Tóm tắt: Đổi mới phương thức lãnh đạo là một chủ trương lổn của Đảng ta trong công tác
xây dựng Đảng. Xây dựng chỉnh đốn Đảng phải bao hàm xây dựng một phương thức lãnh đạo khoa học, hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với đối tượng lãnh đạo và với hoàn cảnh, điểu kiện khách quan để đưa nội dung lãnh đạo vào thực tiễn cuộc sống. Bài viết làm rõ thành tựu và hạn chê' trong đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng với hoạt động của hệ thống chính trị qua 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa X; đề xuất phương hướng giải pháp tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo của Đảng trong tình hình mới.
• Từ khóa: Nghị quyết Trung ương 5 khóa X; phương thức lãnh đạo của Đảng; hệ thống
chính trị.
P
hương thức lãnh đạo của Đảng là hệ thống những hìnhthức, biện pháp, cách thức mà chủ thể lãnh đạo là Đảng tác động đếnđối tượng lãnhđạo (Nhànước, các tổ chức chính trị - xã hội...) nhầm thực hiệnnội dung, mụcđích lãnh đạo củamình. Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đầu tiên dùng thuật ngữ“phương thức lãnh đạo” ttongBáocáo vềnhững Nghị quyết của Trung ưong Đảng Cộng sản ĐôngDưong (khoảng tháng 10-1930). Người viết: "cho nên phương thức lãnh đạo quần chúng vô cùng quan trọng, Đảng phải hết sức quan tâm”(1).Sau này, trong cuốn Sủa đổi lối làm việc (tháng 10-1947), Nguôi dùng thuật ngữ
“cách lãnhđạo” và nêu lên những nguyên tác căn bảntrongcách lãnh đạo.
1. Đổi mói phương thứclãnhđạo của Đảng - Thành tựu và hạn chế
Qua 15 năm thực hiện NghịquyếtTrung ương 5 khóa X vềĐổi mói phương thức lãnh đạocủa Đảng đốivói hoạt động của hệ thống chính trị, có thể đánh giá kháiquátnhư sau:
Về thành tựu
Ngày càng xác địnhrõ hơn chức năng, nhiệm vụ,thẩm quyền, trách nhiệm của Đảng lãnhđạo vói chứcnăng, nhiệm vụ của Nhà nước và các tổ chức chính trị-xã hội. Từ đó, từng bước khắc phục tình ừạng chổng chéo, trùng lặpưong hoạt
LÝ LUẬNCHÍNH TRỊ - số533(7/2022)
vềphưong thức lãnhđạo và đổi hức lãnh đạo của Đảng ngày càng
phù họp hon. Đảng rất coitrọng phương thứclãnhđạo đối với hệ
trị mà trọng tâm là Nhà nước.
I im 1991,được bổ sung, phát triển .xác định rõ các kênh của phương
:rương lớn; bàng côngtác tuyên phục, vận động, tổ chức, kiểm ưa, ầng hành động gưong mẫu của
viênhoạt động trong các tổ chức
Đảng. Thí dụ, Quy định số 08- 25-10-2018 vềtráchnhiệm nêu DỘ, đảng viên,trướchếtlàcủaủy trị,ủyviên Ban Bíthư, ủy viên độngcủamói tổ chức,nângcao hơn hiệu lực, hiệuquảlãnl1đạo củaĐảng vói Nhà nước và các tổ chức chin] 1 trị-xãhội.
Nhận thức mới phương rõ và cụ thể, việc đổi mói thống chính Cương lĩnh n năm 2011 đã
thức lãnh đạo của Đảng: “Đảng lãnhđạobàng Cương lĩnh, clúếnlược, cácđịnh hướngvề chính sách và chủ ]
truyền,thuyết giám sát và h
đảng viên ... Đảng lãnh đạo thông qua tổ chức đảng vàđảng
củahệthống(thính trị”(2).
Trong những nămqua, Đảng đã ban hành nhiều nghị qu ĩễt nhàm cụ thể hóa phươngthức lãnh đạo của
QD/TWngày gương của cán viên BộChính
Ban Chấp hàr h Trung ương, của người đứng đầu cấp ủy, tổ
này, không đơh
đạo đức mà cò 1 phát huy vaitrònêugươngcủa cán bộ, đảng viìn ưong tăng cường lãnh đạo của tổ chức đảng, C ảng viên...
Chức năng,nhiệm vụ, quyền hạn, mốiquan hệ công tác của cá: tổ chức hong hệ thốngchính trị được rà soát,bổ
khác phụcsự
hành Trung ương đã ban hành, chỉ đạo thựchiện Nghị quyết số
số vấn đề về tiếỊ) tục đổi mói,sáp xếp tổchức bộ máy của hệthốngchính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và Nghị quyết số 19-NQ/TW chức, cơquan,đơn vị. Quy định
thuần nhầm xâydựngĐảng vể
sung, từng bước được hoàn thiện, tùng lặp, chồng chéo.BanChấp
8-NQ/TW ngày 25-10-2017 một
ngày 25-10-2017 về tiếptục đổimóihệ thống tổ chứcvà quản lý, nâng caochấtlượng vàhiệu quả hoạt động của các đơn vị sựnghiệp công lập. Nhờ có tưduyđổi mói,triển khai thực hiệnquyếtliệt các nghị quyết vói quyết tâm chính trị cao,nỗlực lớn, có trọng tâm, họng điểm nên bước đầu đã khắcphục được một sốhạn chế, khuyết điểm kéo dài ttongnhiều năm về tổ chức bộmáy.
Tổ chức bộmáy củahệ thống chính trịđược sáp xếp tinh gọn hơn,giảm đầu mối,giảm cấp trung gian,giảm số lượng cán bộ lãnhđạo,quản lý, giảm biên chế, đấy mạnh phân cấp, phân quyền, xây dựng chính quyền điện tử...nhờ đó, nâng cao hơn hiệu lực, hiệu quả của phương thức lãnh đạo.
Đảng đã xây dựng và ban hành quy chế làm việccủaBan Chấp hành Trung ương, của Bộ Chính trị, BanBí thư, của cáccấp ủy; ban hành nhiều quy chế, quy định về quan hệ giữa cấp ủy, các tổ chức đảng, cơ quan đảngvói các tổ chức, cơquan nhà nước, tổchức chính trị - xã hội: xây dựng, tổ chức ký kếtquy chế phối họp giữa các tổ chứcttong hệ thống chính trị.
Côngtác kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảngđược hếnhành quyếtliệt, đồng bộ, nhờ đó có tác dụng giáodục, răn đe, cảnh tỉnh đốivói cánbộ, đảng viên; tiếp tục đẩymạnhđấutranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cựcvói phương châm “không có vùng cấm, khôngcóngoại lệ”, được cán bộ, đảng viên, nhân dân rất đồngtình, cósức lan tỏa mạnhmẽ trong xã hội. Quađó, có tác dụng củng cố, tăng cườnglòngtin của nhân dân đối vói Đảng, Nhà nước vàchếđộ XHCN.
Phương thức lãnh đạo của Đảngđược từng bước đổi mới phù họp hơn vói chức năng, nhiệm vụ củatừngnhánhquyển lực(lập pháp - hành pháp- tư pháp),phùhọp, cụ thể hơn với
các cấp chính quyền (Trung ương- địa phương);
phù họpvớinguyên tác hiệp thương, dân chủ
LÝLUẬN CHÍNH TRỊ -Sô 533(7/2022)
củaMặttrận Tổ quốc Việt Nam. Nhờ đó, một mặt, Đảng vừa giữ vững được vai trò lãnh đạo của mìnhđốivói Nhà nước và các tổchứcchính trị - xãhội, bảođảm ổn định chính trị - xã hội và pháttriển đất nước,mật khác vừaphát huy được vai trò, trách nhiệm, tính chủ động, sáng tạo của Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội, giảm bớt sự chồng chéo, “lấn sân” giữa các tổ chức đảng vói các tổ chức chính quyền và cáctổchức chính trị- xã hội.
Vì vậy, Văn kiệnĐạihội XIII của Đảng khẳng định:“Phươngthức lãnh đạo của Đảngtiếp tục được đổimói.Ban hành và thực hiện nhiềuquy định bảo đảm giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng,đề cao nguyên tác pháp quyền, phát huy dân chủ, tính chủđộng, sáng tạo và ưáchnhiệm của các cơ quannhà nước,Mặt ttậnTổ quốc và các tổchức chínhtrị - xã hội. Đổimóicách học tập,quán triệt nghị quyết, coi trọng việc lãnh đạo, chỉ đạoviệc tổ chức thực hiện,tăngcường côngtáckiểm ưa, giám sát, sơ kết, tổng kết việc thực hiệnnghị quyếtcủa Đảng. Việc đổimới phong cách, lề lối làmviệccủa các cơquan lãnh đạo của Đảng từ Trung ương tói cơ sở có bước tiến bộ. Coi trọng việcpháthuy vai trò, trách nhiệm củacác tổ chức đảng,đảngviên, nhấtlà người đứng đầu cấp ủy, tổchức đảng, cơquan nhà nướcvàcác tổchức chính trị - xã hội”(3).
Nhờđẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng toàn diệncả vềchính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ, ưong đócóđổi mói phương thức lãnhđạocủa Đảng, xây dựng hệ thống chính trị ưongsạchvững mạnh nêntrongnhiệmkỳ Đại hộiXIIchúng ta đã đạt đượcnhiều thànhtựu rất quantrọng, khá toàn diện,tạo nhiềudấuấn nổi bật. Những thànhtựu đóđã tạo điều kiện, tiền đề cho đấtnướcphát triển nhanh và bền vững ưong những năm tói,nhàmthực hiện mụctiêu mà Đại hội XIII đã đềra.
Về mộtsố hạn chế
Tuy đạt được nhiều thành tựuvà tiếnbộ trong đổi mói phươngthứclãnh đạocủa Đảng, song như Văn kiện Đại hội XIII đã nhận định:
“Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị còn chậm đổi mói, có mặt còn lúng túng. Cơ chếkiểm soát quyền lực trong Đảngvà Nhà nước chưa đầy đủ, đồng bộ; hiệu lực,hiệuquả chưa cao”(4).Tình trạng bao biện làm thayhoặc buông lỏng vai trò lãnh đạo của cấp ủy, tổ chức đảng còn xảy ra ở một số noi. Cải cách hành chính trong Đảng còn chậm, chưa đáp ứngyêu cầu. Công tác tổng kếtthực tiên, nghiên cứu lýluận chưađược quan tâm đúng mức,chưa đápứng yêu cầu; một số vấn đề mới, khó, phức tạp thực tiễn đặtra chưa được làm sáng tỏ. Thực hiện quyđịnh về tráchnhiệm nêu gương của cánbộ, đảng viên chưa trở thành nền nếp, hiệu quả chưa cao. Giám sát củaMặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dânđốivói việc tu dưỡng, rèn luyệnđạo đức, lối sống của cán bộ, đảngviên ở một sốnoi chưa thường xuyên, hiệuquả thấp. Tính tiên phong gươngmẫuvà phẩm chất đạo đức của một bộ phận đảng viên giảm sút, thậm chí có một số đảng viên là lãnhđạocaocấpcòn viphạm pháp luật,vướng vào vònglao lý. Việc đổimói, sápxếp tổ chức, bộmáy ởmột sốnoi thiếu kiênquyết, đồng bộ và chưa đạtmục tiêu đề ra;cótình trạng bộ máy được sápxếp mangtính chất cơ học,gọn hơn nhưng hiệu lực, hiệu quả chưa cao. Việc kiểm tra, giámsátthực hiện một sốnghị quyết củaĐảngchưathường xuyên; việc tựkiểm tra, phát hiện và xử lývi phạm của nhiều cấp ủy, tổ chức đảng vẫnlàkhâu yếu, chưa phát hiện kịp thòi vàxử lýnghiêmnhững đảng viên vi phạm kỷ luật đảng, pháp luật nhà nước; còn thiếu nhữngcơ chế để nhândân giámsát cán bộ, đảng viên nhầm phát hiện cho tổ chức đảng nhữngsai
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - Sô 533(7/2022)
phạm.Việcđ ổi mới nội dung, phương thứchoạt động của Mặ:trận Tổ quốcvà các tổchức chính trị -xã hội ở uột số noi chưa theo kịpyêu cầu, nhiệmvụcủi tình hình mói.
2.Một sốI ihương hướng, giải pháp tiếp tục đổi mới mạnhmẽphương thức lãnh đạo của Đảng trong điều kiện mói
Saugần ha năm thựchiệnNghịquyết Đại hội XIII, tình hìnlL thế gióidiễn biếnvề cơbản như Đại hội đãdựbáo. Thế gióiđang trải qua những biếnđộng to’ ớn, khóđoánđịnh, gây nhiềubất ổn,bất an,loau chonhiều nước.
Ở trong nunc, sau hơn 35 nămđổi mới, đất nước ta chưaỊbaogiờ cóđược cơ đồ,tiềm lực, sức mạnh quqc gia dầntộc, vị thếvà uy tín quốc tế như ngàynay. Điều đó tạođiều kiện, tiền để thuận lợi tolân để củngcốniềmtin,tạo động lực mói, khí thế mới cho toàn Đảng, toàn dân phấn đấuđẩy mạnh sự nghiệp đổi mói, đưa đất nước pháttriển nhanh vàbềnvững theo con đườngXHCN.
Tuynhiên, đấtnước ta vẫn còn đứng trước nhiềukhó khăn, thách thứcvà hạn chế. Kinh tế phát triển chưa thật bềnvững,năng suất,chất lượng, hiệu quavà sức cạnh tranh củanền kinh tế chưa cao.Cong tác lãnh đạo, quản lý kinhtế - văn hóa - xã nội, sử dụngtàinguyên, bảo vệ môi trường còn nhiều bất cập; các thế lực thù địch ngàycàngchống phá quyết liệt. Công tác tổ chức, cán bp, công tác tổng kết thựctiễn, nghiên cứu lýluận về Đảng cầm quyền, về đổi mói hệ thống chính trị... còn nhiều hạn chế.
Năng lựclãnh đạo, sứcchiếnđấu của nhiềutổ chức đảng, đảngviên chưangang tầm nhiệm vụ. Tổ chức thựchiện nghịquyếtcủa Đảng vẫn là khâu yếu.Những khókhăn, hạn chế, khuyết điểm đóđòi hỏii Đảng ta phải có quyết tâm cao, nỗ lực lớn và hàhhđộngquyết liệt hơn ttong xây dựng Đảngvà hệ thống chính trị,tiếp tục đổi
mới mạnh mẽ phươngthức lãnhđạo củaĐảng trong điều kiện mói.
Để tiếp tục đổi mói mạnh mẽ phươngthức lãnh đạo của Đảng, cần thực hiện một số phương hướng và giải pháp sau:
Phải nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đốivới Nhànước, hệthốngchínhtrị và toàn xã hội trong điều kiện mói. Chỉ khi có phương thức lãnh đạo đúng đán, khoa học, phù họp thì nội dung và mục đích lãnhđạo của Đảng mới được hiện thực hóatrongcuộc sống,mới pháthuy được vai trò lãnh đạo của Đảng. Tình hình thế giói và trong nước thay đổi nhanh chóng đòi hỏiphương thức lãnh đạo cũng phải thay đổi. Chủ quan phải phù họp với khách quan. Phải theodõi sát sự biến đổicủatình hình trong nước, quốc tế. Phảicoi đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảnglà một nội dung củađổi mói chính trịđồngbộ, phù họp vóiđổi móikinh tế; phảiđặt đổi mói phươngthức lãnh đạo của Đảng là một nộidungquantrọng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng -xây dựng Đảng về phươngthức lãnh đạo.
Phải đổimói phươngthức lãnh đạo của Đảng theo hướngxây dựng batrụcộtcơ bản củamô hìnhpháttriển xã hội XHCNViệt Nam. Đó là kinh tế thị trườngđịnh hướng XHCN, Nhà nước pháp quyền XHCN và nền dân chủ XHCN. Phương thứclãnhđạo củaĐảng phải phù họp vói các quy luậtcủa kinh tếthị trường định hướngXHCN, vói các chuẩn mực, thể chế của Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, phát huy tối đa các nguồnlực và độnglực của nền dân chủ XHCN.
Đổi mói phương thứclãnhđạocủa Đảng phải đồng bộ vóiđổi móitổchức và hoạtđộng củahệ thống chính trị. Tiếp tục đổi mới,kiện toàn các tổ chức trong hệthống chính trịtheo hướng tinh gọn, hoạt động hiệulực, hiệu quả, gần dân, sát
LÝ LUẬNCHÍNH TRỊ- Sô 533(7/2022)
dân,tôn trọngquyền làm chủcủanhân dân.Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chứcđủ phẩm chất, nânglực, uy tín, ngang tầmnhiệm vụ, lãnh đạo tổ chứcthực hiện có hiệu quả cácchủ trưong, đườnglốicủa Đảng,chínhsách, pháp luật của Nhà nước; chú trọnglãnh đạo đổimới, nângcao chấtlượng lậppháp, cải cách hành chính vàcải cáchtư pháp.Các tổ chức đảng, đảng viên hoạt động trong các cơ quan nhà nước vừa phải gươngmẫu tuân thủHiếnpháp, pháp luật, vừa phải nâng cao vai tròtiênphong trong thựchiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước.Khácphụctình trạng bao biện, làmthay hoặcbuông lỏng vaitrò lãnh đạocủa Đảng.
Cầncó những quy địnhcụ thể về Đảng gán bó mật thiết vói nhândân, phục vụ nhân dân, chịu sự giám sát củanhân dân, tôntrọng lợi ích họp pháp, chính đáng của nhân dân, thực hiện phương châm “dân biết, dânbàn, dân làm,dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”; chịu trách nhiệm trước nhân dân vềnhũng quyết định củamình.
Đẩy mạnh việc phân cấp,phân quyền gánvói kiểm ừa, giám sát, kiểm soátchặt chẽ quyền lực, chống tha hóa quyền lực, nhất là trong công tác cán bộ; có cơ chế giảiquyếttốtmối quan hệ giữa việc pháthuy quyền chủ động, sángtạo, đềcao trách nhiệm của các địa phương vói việc bảo đảm sự lãnh đạo, chỉđạo, quản lý thống nhất củaTrung ương.
Tăngcường quyềnlực, tráchnhiệm của người đứng đầu vàmối quan hệgiữatập thể cấp ủy,tổ chức đảng với người đứng đầu,cócơ chế đểthực hiện nghiêm nguyên táctậptrung dân chủ (vừa qua, sai phạm khá phổ biến là vi phạm nguyên tác tập trung dân chủ), tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; có cơchế xử lý đối vói người đứng đầu khi vi phạm.
Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và coi trọng sơ kết, tổng kết, rútkinh nghiệm một cách thực chấtviệc thựchiệncácnghịquyếtcủaĐảng.
Đẩy mạnh nghiên cứu lý luận, tổngkếtthực tiễn về đổimóiphương thứclãnh đạo của Đảng, đổi mói tổ chức và hoạt động của hệthống chính trị, về Đảng cầm quyền ttong điều kiện mói; thểchế hóa, cụ thể hóamối quanhệgiữa “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quảnlý, nhân dân làm chủ”.
Tăng cường vàđổimói công táctuyêntruyền, vận động, giáodục, thuyết phục các tầng lóp nhân dân,tạo sựthống nhất trong Đảng và sự đồngthuận trong xã hội đểthực hiệncó hiệu quả chủ trương, đường lối củaĐảng, chính sách, pháp luật củaNhà nước.
Đổi mói mạnhmẽphong cách lãnh đạo của Đảng, phongcáchcông tác của cán bộ, đảng viên theophong cách Hồ Chí Minh vớinhữngđặc trưngnổi bật là dân chủ, gần dân, hiểu dân, vì dân, cầu thị,sátthựctiễn, nói đi đôivới làm. Đẩy mạnh cải cách hành chính trong Đảng, tăng cường ứng dụng công nghệthông tin; pháthuy mạnh mẽdânchủtrongnội bộ Đảng. Tiếptục đổi mói, nângcaochất lượng xây dựng,ban hành nghị quyết của Đảng theohướng“thà ít mà tốt”, bảođảmcác điềukiệnthực hiện nghị quyết □
Ngày nhận bài: 30-6-2022; Ngày bình duyệt: 1-7- 2022;Ngày duyệtđăng: 15-7-2022.
(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.3, Nxb Chínhtrị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.618.
(2) ĐCSVN:Vănkiện Đạihộiđạibiểutoàn quốclần thứXI, Nxb Chính ưị quốc gia Sựthật,HàNội, 2011, tr.88-89.
(3), (4) ĐCSVN: Văn kiện Đạihội đại biểu toàn quốc lán thứXIII, t.I, Nxb Chính tộ quốcgia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr. 76-77, 93.
LÝ LUẬNCHÍNH TRỊ - Số 533(7/2022)
