KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
Só 03/2022
ũịnh hướng chuyển đối sô trong lĩnh vực vận tải biến tại Việt Nam
■ TS. MAI KHẮC THÀNH
Trường Đại học Hàng hải Việt Nam
TÓM TẲT: Trong xu hướnghội nhập hiện nay, chuyển đổi số trong lĩnh vựcvậntải biểnlà rất cần thiết,góp phần làm gia tăng giá trị của chính doanh nghiệp, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh của nềnkinh tế. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp chua biết bắt đầu từđâuvà áp dụng nhuthế nào. Do đó, bài báo sẽ chỉ ra những ứng dụng chuyển đổi số trong các doanh nghiệp vận tải biển, cũng như cách xây dựng lộtrình triển khaichuyển đổisốcho doanh nghiệp.
TỪKHÓA:Chuyển đổi số, doanh nghiệp vận tải biển, trí tuệ nhân tạo, Internet vận vật, dữ liệu lớn, sổ cái phântán.
ABSTRACT: In the current international integration trend, digital transformation in the shipping industry is extremely essential. It contributes to increase the value of the firm while improving the competitive capability of theeconomy. However, thereis aproblem that many businesses do not know whereto start and how to apply digital transformation. Therefore, this article will indicate digital transformation applications in maritime transport enterprises and how to build a progressfor implementing digital transformation for businesses.
KEYWORDS: Digital transformation, shipping company, Al,loT, Big data,Blockchain.
CÒ
1. ĐẶTVẤNĐỂ
Chuyển đổi số của doanh nghiệp vận tải biển không n là xu thế mà trở thành vấn đề "sống còn" của những
^anh nghiệp này trong tương lai. Thông qua chuyển đổi số sẽ giúp cho các doanh nghiệp vận tải biển và khách hà ig của họ trả lời được các câu hỏi như: tối ưu các hoạt độpg làm giảm chi phí và vốn đầu tư, xác định được vị trí củ^ hàng hóa, tàu; xác định được tình trạng hàng hóa.
Điêu này không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu của khách hàng mà còn làm gia tăng hiệu quả hoạt động kinh doanh ch(ị> doanh nghiệp.
Theo Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thu tướng Chính phủ về "Chương trình Chuyển đổi số quổc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030" cũng đã chì rõ, lĩnh vực GTVT và logistics là 2 trong 8 lĩnh vực Ưu tiêrt chuyển đổi số. Trong các phát biểu Thủ tướng cũng
khẳng định, vận tải biển mang lại lợi nhuận và là loại hình vận tải có chi phí thấp nhất, lớn nhất hiện nay. Trong bối cảnh phát triển của nền kinh tế và việc Việt Nam hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, tham gia 17 hiệp định thương mại tự do thì nhu cầu vận tải hàng hóa ngày càng lớn. Do đó, các doanh nghiệp vận tải biển phải tiến tới xây dựng mô hình quản lý hiện đại thông qua hệ thống quản lý bằng công nghệ số.
2. BÀN CHẤT CỦA CHUYỂN ĐỔI SỐ
Theo Matzler và cộng sự (2016), chuyển đối số là việc sử dụng kết hợp các công nghệ như công nghệ điện toán đám mây, cảm biến, dữ liệu lớn... để tạo ra những sản phẩm, dịch vụ và mô hình kinh doanh mới [1],
Theo Thomas M Siebel (2019), chuyển đổi số là sự hội tụ của 4 công nghệ đột phá: công nghệ điện toán đám mây (cloud computing), dữ liệu lớn (Big data), Internet vạn vật (loT) và trí tuệ nhân tạo (AI) [2],
Tại Việt Nam, chuyển đổi số được hiểu là quá trình thay đổi mô hình cũ, mô hình truyền thống sang dạng doanh nghiệp số, dựa trên những ứng dụng công nghệ mới như: Big data, loT, điện toán đám mây... nhằm thay đổi phương thức điều hành, quy trình làm việc và văn hóa lao động trong doanh nghiệp.
Như vậy, có thể hiểu đơn giản, chuyển đổi số là quá trình sử dụng các công nghệ kỹ thuật số để tạo mới hoặc sửa đổi các quy trình kinh doanh, văn hóa và trải nghiệm của khách hàng hiện có nhằm đáp ứng các yêu cẩu thay đổi của thị trường và kinh doanh. Bản chất của chuyển đổi số chính là thu thập và số hóa cơ sở dữ liệu, từ đó phân tích, dự báo trước khi đưa ra các quyết định.
3. KINH NGHIÊM CHUYỂN ĐỔI số TRONG LĨNH Vực VẬN TẢI BIỂN CỦA CÁC QUỐC GIA
Singapore xuất bản cuốn Playbook Số hóa hàng hải (MDP) nhằm hỗ trợ các công ty hàng hải nước này đẩy nhanh số hóa. MDP được xem là "đòn bâ’y" hỗ trợ ở phạm vi rộng hơn cho ngành Hàng hải, bổ sung cho Kế hoạch kỹ thuật số ngành vận tải biển năm 2019.
Chính phủ Pháp hợp tác cùng Cisco - tập đoàn công nghệ đa quốc gia của Mỹ cùng thiết lập chương trình 100 triệu USD cho các hoạt động chuyển đổi số; EIB - Ngân hàng Đầu tư châu Âu và Société Générale - công ty dịch vụ tài chính của Pháp dành 150 triệu euro cho chuyển đổi kỹ thuật số và hiện đại hóa các tàu hiện có.
Cuối năm 2020, Đan Mạch là quốc gia đầu tiên trên thế giới thực hiện đăng ký số ngành Hàng hải, nhằm giảm
139
KHOA HỌCCÔNG NGHỆ
Só 03/2022
chi phí cho doanh nghiệp và cung cấp khả năng truy cập dữ liệu dê dàng hơn. Việc báo cáo và đăng ký tàu trong tương lai sẽ được thực hiện bằng kỹ thuật số. Đăng ký tàu biển ngày nay bao gổm các quy trình mang nặng tính kinh tế.
4. CHUYỂN ĐỔI SỐ TRONG LĨNH vực VẬN TẢI BIỂN TẠI VIỆT NAM
Việt Nam là thị trường vận tải tiềm năng đối với các hãng tàu trên thế giới, có tốc độ tăng trưởng cao đứng thứ 2 trong khu vực. Sản lượng hàng hóa thông qua cảng biển hàng năm tăng trung bình 13% năm. Mặc dù chịu sự tác động của dịch bệnh Covid-19 nhưng sản lượng hàng hóa thông qua cảng trong năm 2020 - 2021 vẫn tăng cao, cụ thể: năm 2020 sản lượng hàng hóa container xuất khẩu đạt 14,65 triệu TEUs, tăng 10% so với nàm 2019. Trong 8 tháng đẩu năm 2021, sản lượng hàng hóa container xuất nhập khẩu đạt 10,95 triệu TEUs, tăng 18% so với cùng kỳ năm 2020 [4].
Theo báo cáo của Hiệp hội Logistics Việt Nam (VLA), việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số chỉ đạt khoảng 50 - 60% và việc áp dụng các loại hình công nghệ cũng rất khác nhau [6].
Hiện nay, năng lực vận tải container trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng đã không theo kịp với nhu cầu vận chuyển gây lên tình trạng giá cước vận tải leo thang, tác động không nhỏ tới hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu.Từ năm 2019 xuất hiện tình trạng đứt gãy chuỗi cung ứng trên toàn cầu do chính sách của các nước vể giãn cách, phong tỏa nhằm chống dịch. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu containet rỗng cũng làm dịch vụ vận tải biển bị gián đoạn. Ở Việt Nam còn có nguyên nhân chủ quan gây ảnh hưởng tới dịch vụ vận tải đường biển như: kiểm tra thông quan hàng hóa thủ công khiến tình trạng tắc nghẽn gia tăng, các hành vi gian lận thương mại như buôn lậu, khai báo sai, giả mạo xuất xứ nguồn gốc cũng khó phát hiện.
Để giải quyết những vấn đề này, cần nghiên cứu việc ứng dụng chuyển đổi số trong các doanh nghiệp vận tải biển. Theo xu hướng này, ngành vận tải sẽ dẩn ứng dụng các công nghệ thông minh nhằm cải thiện hiệu quả của vận tải biển, quàn lý thời gian và sản lượng vận tải tốt hơn.
* Những ứng dụng chuyển đổi số trong lĩnh vực vận tải biển:
- ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI):
Với lưu lượng vận chuyển hàng hóa rất lớn, doanh nghiệp vận tải biển gặp phải bài toán điểu chuyển hàng hóa tối ưu giữa các cảng, thời gian bốc xếp hàng hóa cũng khác nhau. Do vậy, cần có phần mềm hỗ trợ trong việc phân loại hàng hóa dựa trên các yêu cầu giao hàng khác nhau, từ đó tính toán được sơ đồ chất xếp các loại hàng hóa tối Ưu. Mở rộng hơn của ứng dụng này là việc phân bổ hàng hóa hợp lý giữa các tàu trên các tuyến cũng giúp doanh nghiệp tiết kiệm rất nhiều chi phí.Trung bình, năng lực vận chuyển trên các tàu vẫn thường trống khoảng 30 - 40%, việc tối ưu hóa bằng phần mềm AI có thể giúp giảm không gian trống xuống từ 15 - 20%.
- Phân tích dữ liệu lớn:
Phân tích dữ liệu phụ thuộc vào việc khai thác, thu
thập và đưa ra các lập luận trên cơ sở các thòng tin lớn từ môi trường hoạt động kinh doanh của các tàu và cảng.
Chúng bao gồm dữ liệu về loại hàng hóa, khối lượng và điểm đến, hoặc dữ liệu về con tàu như độ chúi, ổn định, hiệu suất động cơ và thông tin liên lạc [5],
Với số lượng lớn các biến số của hàng nghìn con tàu đang chạy trên khắp các đại dương vào bất kỳ thời điểm nào sẽ là thách thức rất lớn trong việc sử dụng dữ liệu.
Phân tích dữ liệu, tìm cách sắp xếp và tìm ra mối tương quan giữa vô số thông tin này sẽ cho ra những quyết định quan trọng. Chẳng hạn, việc nắm được đường đi của các container, điểu kiện trên biển và phản ứng của tàu với các điểu kiện thời tiết thay đổi khác nhau. Điều này sẽ giúp công ty phân tích các thông số hiệu suất khác nhau để sử dụng nhằm đạt hiệu quả tốt hơn.
- loT trên tờu biển:
Internet of Things (loT) cho phép người dùng điều khiển các đổ vật xung quanh với sựtrợgiúp của điện thoại hoặc hệ thống điểu khiển tổng hợp như điểu khiển từ xa.
Công nghệ này có các ứng dụng to lớn trong lĩnh vực vận tải biển vì chúng cung cấp khả năng điểu khiển từ xa cho người điểu khiển tàu hoặc hành khách mà không cần sự hiện diện thực tế. Chẳng hạn, trên tàu khách, các ca-bin riêng lẻ có thể được truy cập từ xa với sự trợ giúp của một ứng dụng hoặc điểu khiển từ xa mà khách được cung cấp.
Đèn, quạt, cửa và thậm chí các đồ vật có thể được theo dõi chặt chẽ mà không cần phải bước chân vào phòng. Tương tự, trong trường hợp khẩn cấp, thuyền trưởng của tàu có thể tiếp cận từ xa những khu vực quan trọng [5].
Đối với doanh nghiệp vận tải biển, loT sẽ giúp nhà quản lý kiểm soát nắp hầm hàng, lớp container, hệ thống vách ngăn và hệ thống thủy lực tự động trên tàu. Các tàu container rất lớn và thường chỉ được biên chế một thuyền bộ từ 20 đến 30 người, bao gổm các kỹ sư, kỹ thuật viên và các nhân viên khác. Trong trường hợp như vậy, việc tiếp cận được từ xa sẽ tiết kiệm đáng kể thời gian trong vận hành cũng như tạo cho thuyền trưởng mức độ kiểm soát cao hơn đối với máy móc.
Nắp hầm hàng và hệ thống vách ngăn phải được giám sát chặt chẽ trong quá trình cập cảng và xếp dỡ hàng.
Bằng cách cho phép một người giám sát và kiểm soát được các hệ thống sẽ giải phóng cho thuyền viên để họ làm các nhiệm vụ quan trọng hơn. Công nghệ này có thể được điểu chỉnh và tích hợp vào hầu hết các thiết bị ở mọi ngóc ngách của con tàu, từ điểu khiển hàng hải đến thiết bị điện và các khả nàng của chúng gần như là vô tận.
- Quàn lý tuyến hành trình của tàu biển bàng kỹ thuật số:
Quản lý tuyến đường theo thời gian thực có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc cải thiện thời gian và hiệu quả của chuyến đi. Do tàu ở trên biển trong một thời gian dài và khả năng các điểu kiện trên biển có thể thay đổi đáng kế trong vài giờ thì điểu quan trọng là các nhà vận hành tàu phải có sẵn các dữ liệu theo thời gian thực để sử dụng. Dữ liệu này có thể bao gồm thời tiết, cành báo về cướp biển, mật độ lưu thông tại cảng và các thông số khác.
Hơn nữa, bằng cách sử dụng phần mềm tính toán để xác định tuyến hành trình, nhiều yếu tố có thể được tính đến
140
để cho ra một tuyến hành trình tối ưu.
- Tự động điều khiển:
Việc tích hợp công nghệ thông minh như AI và máy học vào hệ thống điểu động sẽ cho phép các tàu di chuyển chính xác trên hành trình mà không cần người lái loặc thuyền trưởng phải liên tục nhập dữ liệu. Việc này jiảm thiểu khả năng xảy ra lỗi do con người và cũng cho phép thông tin về tuyến đường được thực hiện ngay lập ức theo thời gian thực. Công nghệ này cũng có phạm vi rộng lớn trong vận hành các cảng. Nhìn chung, cầu cảng là rjihững không gian hạn chế với các con tàu. Để có thể cập tjẩu cảng an toàn mà không bị va chạm, công nghệ tàu thông minh có thể được sử dụng để hỗ trợ thuyền trưởng tị-ong điểu động tàu.
- Công nghệ Blockchain:
Blockchain là một bước tiến khổng lồ trong lĩnh vực thanh toán bằng cách tạo ra một phương thức nhanh clịióng, an toàn và minh bạch để thu nhận các khoản thanh tọán từ bất kỳ nơi nào trên thế giới. Ngành Hàng hải có thể tận dụng các lợi thế như chất lượng dữ liệu cao, tính toàn vẹn của quá trình, hợp đồng thông minh có thể định được bố cục, chi phí giao dịch thấp hơn, mạng được trao quyển, đớn giản hóa hệ sinh thái và nhiều hơn thế nữa.
5. MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐỊNH HƯỚNG CHUYỂN ĐỔI SỔ TRONG LĨNH vực VẬN TẢI BIỂN TẠI VIỆT NAM
Chuyển đổi số trong lĩnh vực vận tải biển là vấn đề then chốt nhằm nắm bắt xu hướng phát triển của ngành, theo kịp sự hội nhập kinh tế quốc tế. Trong thời gian qua, nh ểu doanh nghiệp đã rất tích cực trong việc tiếp cận và đầụ tư nhằm chuyển dần sang mô hình chuyển đổi số, tuy nhiên việc thay đổi vẫn còn nhiều hạn chế. Do vậy, bài báo đưa ra một số giải pháp khuyến nghị các doanh nghiệp vận tải biển có định hướng chuyển đổi số theo xu hướng chung.
- Giải pháp 1: Thay đổi nhận thức, tư duy của người quản lý về chuyển đổi số:
Xu hướng hiện nay là doanh nghiệp không thể đứng ngo|ài cuộc được mà cần phải thích ứng với sự thay đổi. Do vậy, nhà quàn lý cấn hiểu được hoàn cảnh điểu kiện của mìnn, xác định rõ vị trí hiện nay của doanh nghiệp để từ đó có định hướng trong việc chuyển đổi số phù hợp, coi việc đào ịtạo con người số là yêu cầu bắt buộc nhằm thích ứng với ^ựthay đổi vể khoa học công nghệ tại doanh nghiệp.
Muố(n quản lý, quản trị hiện đại thì phải có con người hiện đại và muốn quản lý số, cóng nghệ số thì phải có con người số. Đây là yếu tố quyết định sự thành bại của việc áp dụng chuyỊển đổi sổ trong doanh nghiệp. Doanh nghiệp cẩn sẵn sàngỊchấp nhận rủi ro để thử nghiệm công nghệ mới như ứng dụng robot, tự động hóa để cung cấp dịch vụ chất lượnậ cao cho khách hàng.
- Giải pháp 2: Doanh nghiệp cần xây dựng lộ trình chuyển đổi số theo các cấp độ:
Cấp độ 1 là xây dựng nền tảng cho việc số hóa cơ sở dữ liệu và đầu tư các trang thiết bị cơ bản phục vụ việc chuyên đổi số. Tiến tới cấp độ 2 là tự động hóa và vận hành nội bo, tập trung dữ liệu trên các máy chủ hoặc nến tảng đám mây, thực hiện được các hoạt động giao dịch trên
KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
Só 03/2022
thiết bị di động. Cấp độ 3 là sử dụng các dữ liệu lớn để phân tích dự báo các hoạt động, từ đó tư vấn cho các nhà quản lý xử lý các vấn để.
- Giải pháp 3: Tăng cường hợp tác và liên kết với các bên liên quan:
Do doanh nghiệp vận tải liên quan đến nhiều đối tác khác nhau như cảng biển, hải quan, doanh nghiệp vận tải đường bộ, doanh nghiệp logistics nên cần tăng cường, tận dụng cơ sở hạ tầng của nhau trong việc thu thập và khai thác thông tin, dữ liệu liên quan.
6. KẾT LUẬN
Chuyển đổi số là quá trình lâu dài đòi hỏi sự kết hợp của các yếu tố bên ngoài lẫn bèn trong doanh nghiệp, từ cấp quản lý tới nhân viên. Mặc dù việc ứng dụng còn đối mặt với nhiều khó khăn như cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, trình độ nhận thức của nhân lực, tập quán kinh doanh, những rủi ro trong vấn đề bảo mật thông tin, các quy định thủ tục của cơ quan quản lý nhà nước, song đây là xu hướng tất yếu giúp nâng cao năng lực cạnh tranh trong xu hướng hội nhập.
Tài liệu tham khảo
[1] . Matzler, Bailom (2016), Friedrich von den Eichen, Anschober, Digital Disruption, Vahlen ISBN 978-3-8006- 5378-2
[2], Thomas M. Siebel (2021), Chuyển đổi số: Sống sót và bứt phá, NXB.Tổng hợpTP. Hổ Chí Minh.
[3]. Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ vê "Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030".
[4], Anh Tú (14/9/2021), Hãng tàu lớn thứ 3 thế giới cam kết không tăng giá cước vận tải container tại Việt Nam, Báo Đầu tư.
[5]. https://mt.gov.vn/khcn/tin-tuc/75729/nhung-cong- nghe-tau-bien-thong-minh-cho-nganh-hang-hai.aspx.
[6]. Báo cáo Hiệp hội Logistics Việt Nam 2021 tại https://valoma.vn/tai-lieu/cong-bo-bao-cao-logistics-viet- nam-2021/.
Ngày nhận bài: 27/12/2021 Ngày chấp nhận đăng: 19/01/2022
Người phản biện: PGS.TS. Nguyễn Văn Sơn TS. Lê Sơn Tùng
