AS
Cay xanh va nong nghiep do thj
ThS.KTS. Le Minh Anh
Tom tat
Nong nghiep do thi la m o t giai p h a p tang mat do cay xanh va cai thien moi triidng do thi da dif 0c nhieu nif ore tren the gidi
dp dung. Tuy nhien d Viet Nam van de nay k h o n g diiorc ngvidi dan ap d u n g m o t each hieu qua, da lam p h a n tac d u n g va pha vd k h o n g gian canh quan. Bai bao ban luan den cac khia canh cua cay xanh do thi, hay cac do thi xanh ciing nhii iju nhifoTc diem cua nong nghiep do thi m a n g lai. Va cuoi cung la nhufng m o h i n h do thi n o n g nghiep lam tang kien t r u e canh quan cho do thi.
Abstract
Urban agriculture is a solution to increase the green density and improve the urban environment that had been applied in all over the world. However, in Vietnam, this problem was applied inefficient, counter-productive
ways and broke the landscape space. This paper discusses aspects of urban trees, or green urban as well as advantages and disadvantages of urban agriculture. And finally, the urban agricultural models are mentioned that increases the urban landscape architecture.
ThS.KTS. Le Minh Anh
Khoa Quy hoach do thi va nong thon DT: 0904198209
Mo* dau
Thye t i l n phat trien cua nuac ta trong nhO'ng nam vilpa qua, dac biet la thai d i l m "phat triln nong" vao nhO'ng nam d I u tien eua thien nien ky mai, vai qua trinh phat triln xay dyng tap trung a do thj vai mpt t i c dp cao. Hien tugng do d i n d i n nguy ea huy hoai su'C h i p d i n cua cac gia trj lich s u va van hoa, lam bao mon ky u'c do thi, cupe s i n g eua nguai dan do thj ngay eang bi de dpa v l moi truang s i n g . Dac biet cupe s i n g cua nguai dan do thj dang bj de dpa truac nhO'ng nan thye pham khong an toan d i n d i n nguai dan do thi phai ty eu'u l l y sinh mang minh bIng cac hinh thuc san x u l t nong nghiep tai gia va quay tra lai thai ky t y cung t y c l p thye pham sach.
V i n d l nay cung da duge cac nha khoa hpc t h i giai d l cap d i n trong ITnh vye nong nghiep do thj "Nong nghiep do thj la mo hinh tring trpt va chan nuoi ben trong va xung quanh thanh p h i . No d i n g nghTa vai viec san x u l t luang thye ngay tai eae khu vye dan cu dong due, vai nhilu loai hinh khac nhau nhu vuan rau t y nhien, vuan rau trong nha luai (ngan sau hai xam nhap) va canh tac nong nghiep trong moi truang c6 k i l m soat (CEA)"
De xay dyng mpt do thi b i n vO'ng, mpt trong nhO'ng v i n d l quan tam la moi truang s i n g dac biet la khong gian xanh canh quan khu vye nham nang cao c h i t lugng s i n g eua ngu'ai dan do thj. Bai v i l t nay trinh b i y sa luge nhO'ng dac diem ca ban eua cac loai hinh nong nghiep trong do thi eo t h i k i t hgp vai cay xanh canh quan eOng nhu mpt s l giai phap d l phat then cay xanh nong nghiep trong hp gia dinh gop phIn nang cao moi truang s i n g do thi v l cac mat cua no. Viec phat triln nong nghiep trong do thj la mpt phan phat triln dien tich xanh eua do thj. D l phat triln do thj xanh, trong chiln luge quy hoach phat triln he thing do thi c I n quan tam d i n huang phat trien do thj sinh thai, do thj thich u'ng vai biln doi khi hau.
Thipc trang cay xanh do thj Ha Noi
Khong gian xanh cua Ha Npi duge quy hoach chilm ty trpng lan trong t i n g dien tich t y nhien toan TP, g i m d I t nong nghiep, lam nghiep, song h i ao, khong gian ma ven mat nuac va cac cong vien trong do thj. Ngoai cac khu vye phia ven do duge quy hoach cu the thi khong t h i khong k l d i n mpt phIn dien tich r l t lan a khu vye loi do thj hien nguai dan dang s i n g vai mat dp r l t cao vai moi truang s i n g khong dam bao. Ti le cay xanh/
nguai mai dat tren 1 % , dien tich d I t cay xanh khoang du'ai 2m2/nguai. Vay m u l n tang ti le nay len 7m2/nguai phai "giai toa bat cong trinh xay dyng" chu khong the l l y dien tich cay trIng a Soc San hay cong tham rCpng a Ba Vi d l tinh dien tich phu xanh cho quan D i n g Da, Hai Ba Trung hay Hoang Mai..., va cac quan npi thanh du'ge.
C i n CO mpt giai phap de tang mat dp cay xanh trong tOng hp gia dinh d l cai thien moi truang s i n g eua nguai dan ma khong c I n tang dien tich cay xanh cong cong phIn nao se giai q u y l t duge v i n d l cong trinh xanh. Hien tai c6 r l t nhilu nghien eu'u de phat then cac eong trinh xanh da thanh cong trong va ngoai nyae. Tuy nhien a day chu'a c6 mpt giai phap k i t hgp giO'a cay
SO 13 2013
IS
KHOA HOC & CONG NGHE
Hinh 1. Rau xanh du'tfc trong tren cac phan o vang va mai nha
Hinh 2. Cac khu viTc trong rau du'dc nghien eu'u ky khi thiet ke cong trinh.
xanh va vin d l nong nghiep do thj mpt each nghiem tue d l CO the dua nong nghiep vao thanh mpt canh quan do thj mpt each hgp ly va c6 t h i phat tnln ma rpng.
Nong nghiep do thj
Nong nghiep do thi t h i giai: Tilp cull t h i ky XX, nong nghiep do thj da tra thanh xu t h i trong qua trinh phat thin do thj a cac quIc gia. Tren thi giai, gin 1/3 lugng rau, qua, thjt, tru-ng cung u'ng cho do thj la tu' nong nghiep do thi, 25 - 75% s l gia dinh a thanh phi phat thin theo mo hinh nong nghiep do thi. Cy Matxeava (Nga), 65% gia dinh CO mo hinh VAC do thj, a Daetxalam la 68%, Maputo 37%,... Tai Beclin (DLPC), C6 8 van manh vuan trong rau a do thj; hang van cu dan a Niu 06c (Hoa Ky) c6 vuan trIng rau tren san thugng. Tai nhilu thanh phi lan cua Trung QuIc nhu Bac Kinh, Thugng Hai, Quang Chau..., nong nghiep do thi cung clp tai 85% nhu cau v l rau xanh, 50% v l thit tru'ng cua nguai dan. Hai cong ty chuyen ban hat gilng eua Anh la Thompson Morgan va Suttons
Seeds dIu nhan djnh, trong 5 nam tra lai day, nguai dan Anh ngay eang c6 xu huang mua nhilu hat gilng d l trIng rau qua a vuan nha. Nlu nhu truac day, chi rihOrig nguai lan tuoi c6 sa thich lam vuan mai thue dIt trIng rau, qua, thi nay t i t ca mpi ngu'ai, tu" sinh vien cho tai nhung nguai tre tuoi ban rpn, dIu muln eo mpt manh dIt nho d l trIng cac loai rau, qua minh yeu thich. Theo To chCpc lam vuan quIe gia Hoa Ky, nam 2007, nguai dan Hoa Ky chi khoang 1,4 ty USD cho viec trIng cay rau, qua tai nha, tang 25% so vai nam 2006.
Giai thich cho xu hu'ang phat then cua nong nghiep do thi, Tom Sharpies, nhan vien Cong ty Sutton Seeds cho rang, gia ca luang thye tang tao ra nhO'ng sy thay doi trong each tieu dung cua nguai dan. Ben canh d6, phong trao SLP dung cac loai thu'c an hO'u ca la yeu t l chinh thuc day mo hinh nong nghiep do thj phat then. Nhilu nguai dan Anh trong rau qua tai nha vi ly do SLPC khoe,
"Tit ea ehung toi dIu muln eo thye pham hO'u ca, ehung toi khong muln thule hoa hpc hay bit eu' loai rae nac
16
TAP CHI KHOA HOC KIEN TRUC - XAY DUNGHinh 3. Nhu'ng manh dat trong du'dc ngu'di dan tan dung trong rau xanh.
Hinh 4. Tan dung via he lam ndi trong rau gay mat my quan do thj.
tren rau eua ehung toi", "Doi vai ehung toi, day la phuang thule giai dpe tuyet vai nhlt d l sing a Luan-don. Day la each giai stress hieu qua va loai rau ehung toi trIng c6 vj ngon han han loai mua ngoai chg", day la nhO'ng khau hieu cua nguai dan Anh.
Tren t h i giai c6 nhO'ng dy an trIng cac cac cay nong nghiep tren mai nha, phu xanh cac cong trinh mang mpt tinh my quan rlt cao. Tren cac mai nha vu-a c6 tae dung che nang nguai dan c6 the thilt k l thanh nhO'ng vuan rau xanh (Hinh 1).
Ngay cac cong trinh khi thilt k l tren t h i giai eOng da nghien CLPU cac khu vye trIng rau va kit hgp eae hinh thu'c nong nghiep trong cac cong trinh. Cac mo hinh nay khong nhO'ng dem lai Igi ich cho ngugi dan ma con dem lai my quan do thj rlt cao (Hinh 2).
Uu nhu'O'C diem cua nong nghiep do thj
v l mat Igi ich, vuan do thj bung phat tren toan quIc.
Nong nghiep do thj se tang dien tich cay xanh trcng do thj cOng nhu tang dien tich cay xanh trong tu-ng hp gia dinh.
Cai thien vi khi hau trpng do thj va dem lai mpt lugng thye pham hO'u ea, thye pham sach an toan cho nguai dan.
Nhyng nhO'ng thach thu'c ma nguai thilt lap va nguai trong phai d l i mat cIn phai dygc hilu ro va giai quylt nlu cac vyan do thj tra nen pho biln va tham chi eo Igi
nhuan. Mpt so tra ngai ma cac nha quy hoach va nguai trIng phai dli mat bao gIm: eae chit gay 6 nhilm trong dIt, nguIn nuac sin c6, va nhO'ng thay dli v l khi hau va dilu kien khi quyln.
Mpt s l chit gay 6 nhilm c6 the 6irgc tim thIy trong dat trong do thj, trong do thi chi la pho biln nhlt. Trong khi CO nhO'ng quan ngai rang cay trIng hip thu chi tu' dIt, nghien CLPU cho thIy rang ehung thye sy hip thu rlt it.
Ngay ca trong r l cay cOng vin con mpt lugng chi tuang dli nho so vai tCp nhung gi ehung ta dang tilp xuc, chang han nhu nuac uing, Wortman cho bilt.
Tre CO the an trye tilp dIt khi ehung chai duai dIt va ble dIt an, dIt bam vao cay trong sau khi thu hoach, hoac cac hat dIt bj thoi bay trong khong khi. Rua ky thye phIm truac khi an va phu dat c6 the giup giam nhO'ng rui ro nay.
Tim ra nguIn nuac dang tin cay va an toan d l SLP dung CO t h i gay kho khan eho nong dan do thj. Cac eong nghe nhu tuai nho gipt cung clp nuac tai vj tri chinh xac va vao thai dilm cIn thilt c6 t h i giup tilt kiem nuac. Tai SLP dung nuac mua va nuac thai c6 t h i cung clp nguon nyae bo sung, nhung eIn phai theo doi va XLP ly cac chit gay 6 nhilm trong nhO'ng nguIn nuac do
Giai phap phat trien nong nghiep do thj Ha Npi
Tai Viet Nam, tic dp dp thj hoa nhanh din chong
SO 13 2013
17
m
1 '••-twwr^aKHOA HOC & CONG NGHE
mat, viec giup ba con chuyin n g h l cho phu hgp vai qua trinh lang dan p h i , xa dan phuang chua duge thye hien nhung ban than tu'ng ngugi dan da eo nhO'ng each lam hieu qua.
Thu do Ha Npi cO c6 dja giai hanh chinh vai t i n g dien tich la 921 km^, bao g I m ea npi thanh va ngoai thanh, trong do c6 g i n 400Wm^ la khu do thj be tong, han 500 km2 con lai van la lang x6m thuln nong hoac cac khu ban nong, ban thj. Nay, dja giai hanh chinh Thu do duge ma rpng tai han 3000km^, thi cho du khu do thj mai vai nhilu nha be tong c6 phinh len g I p doi hien nay, chae han 2500km2 con lai v i n la khu d I t xanh vai nhung canh d i n g san x u l t lua, ngo, khoai, s i n , nai cung e l p rau xanh, nai trIng hoa vai cong nghe cao d l x u l t khlu.^.
Do cung la nhung khu du Ijch sinh thai, khu nghi ngai euli t u i n cho cu dan thanh p h i .
Khi Nong nghiep do thj mang lai nhilu Igi ich. Vuan do thj da va dang duge hinh thanh tren nhilu manh d I t truac day chua duge sCy dung, lam tang ve dep va gia th khu vye lan can. Chung mang d i n cac ca hpi vui chai giai tri va mpt mang xa hpi cho nhO'ng nguai lam vuan c6 lien quan. San x u l t luang thye trong do thj cung eo nghTa la san xult ra nhO'ng san pham tuai, eo Igi eho su'C khoe, nhO'ng san phIm s i n eo eho cu dan thanh p h i . V l mat Igi ich, vuan do thj bung phat tren toan quIe, trong do khong the khong k l d i n cac khu p h i do thj.
Mpt mpt xu t h i dang diln ra r l t manh hien nay a cac khu p h i do thj tuy chat hep va c6 mat dp dan cu tuang d l i cao, nhung da c6 la nhilu gia dinh bat d I u trIng rau d l phue vu bO'a an gia dinh. D l c6 rau sach, nhilu hp da trIng rau vao chau canh, hop x l p , tham chi cai tao ca t i n g thugng thanh mpt vuan rau. Tham chi eo ea nhung gia dinh khong c6 dien tich da ehIng rau ngay tren lan can, tan dung t i t ea nhung khong gian c6 t h i SLP dung duge tao nhO'ng khu vuan c6 gia trj v l mat luang thye mang tinh t y cung ty c l p , va phue vu nhu c l u thilt y l u cua ban than ma khong h i luu tam d i n cac khong gian canh quan va moi truang sinh thai ma ban than cac khu vuan nay c6 t h i dem lai Igi ich cho do thj.
Mpt s l gia dinh ngay ca cac gia dinh a khu cao t i n g cOng da tan dung nhO'ng khoang khong nho be cua logia, ban cong eua minh tao thanh nhung manh vuan nong nghiep hay la nhO'ng manh vuan canh phue vu cho muc dich ca nhan eua tu'ng hp gia dinh, phan nao da thIy viec phat then cay xanh noi ehung va phat t h i n nong nghep noi rieng trong m l i nguai dan Viet Nam la r l t lan, nhu c l u v l cay xanh va nong nghiep eua nguai dan do thj la chinh dang.
Cho d i n cac manh d I t t u nhan hoac cac d y an chua duge xay dyng da duge nguai dan do thj tan dung h i t eong suit de trIng nhO'ng lulng rau giO'a Thu do da lam tang len mpt dien tich cay xanh dang k l , tuy nhien ta da thIy day la mpt v i n d l khong t i t trong canh quan do thj.
Thilt nghT nhung v i n d l nay nen duge nghien CLPU va quan ly dua ra mpt phuang an v l mat tham my cOng c6 the ap dung va phat t h i n a cac do thj hay khong (Hinh 3).
x l p dpe 2 ben duang ray xe liia phia tren h i m n g l m Kim Lien la hang chuc hop x l p du cac loai rau mung tai, xa lach, day, mulng... do nhilu hp gia dinh quanh khu vye nay trIng. Tinh trang nay xay ra tu' lau, gay m i t my quan do thj. Trong khi do, viec cac CQ chu'c nang khong
CO bien phap XLP ly da tao ra mpt t i l n le x l u khiln nhung nguai khae lam theo (Hinh 4).
Khi "canh tae" tai day, cac hp tren eo nhan minh da vi pham eae qui djnh cua phap luat, lam m I t canh quan eua cac cong trinh duang bp? Han nO'a la h i l m hpa tai nan giao thong eo t h i xay ra b i t eu' luc nao tai mpt tuyIn duang eo mat dp giao thong hang d I u TP.
Ket luan
Phat trien "do thj sinh thai" hay "do thj xanh" la nhung cum tu' dang tra nen pho b i l n tai cac d i l n dan v l phat triln do thj hien nay. Muc tieu hyang tai la quy hoach va xay dyng cac do thj eo moi truang va canh quan than thien vai thien nhien, dam bao eae tieu chuan t i t eho sue khoe epng d i n g . D l i vai muc tieu nay trong t i l n trinh do thj hoa va phat t h i n cua cac do thj, phat then nong nghiep do thj thye sy la mpt giai phap hieu qua nhlt.
Nong nghiep do thj tao ra he thing canh quan, cac vanh dai xanh y nghTa cho cac do thj (Cay xanh, cong vien, mang xanh tren cac ban eong, hay cac vanh dai xanh bao quanh ven do...la nhO'ng hinh thu'c va san phIm cua nong nghiep do thj). 6" nuac ta nhin ehung nong nghiep do thj da hien dien song eon a dang manii mun, phIn lan la sy sang tao eua nguai dan. Mae du pham vi hoat dpng chua rpng, muc dp phat trien chua cao, chua toan dien nhung hieu qua kinh t l -xa hpi - moi truang cua nong nghiep do thj da dLpgc chCpng minh a nhilu thanh p h i thupc nhilu nuac phat then va dang phat t h i n tren t h i giai. Hi vpng nong nghiep do thj se la giai phap va la huang di chiln luge eho sy phat trien nhanh, b i n vO'ng eua eae do thj trong t i l n trinh do thj hoa hien nay eua nuac ta.
Viec phat triln cay xanh a day khong chi la quan tam d i n cay xanh canh quan ma ehung ta, nhO'ng nguai quy hoach, thilt k l do thj eo the nghien cuu nhO'ng giai phap dua cac cay xanh nong nghiep vao cac khu vye cay xanh, tham chi dua ea vao trong tu'ng hp gia dinh d l tang dien tich cay xanh. Tuy nhien viec nghien eu'u b l tri cay xanh nong nghiep nhu t h i nao d l eo eho du-ng trong do thj, d i n g thai giup do thj phat triln b i n vO'ng, khong pha va khong gian canh quan do thj nhLP nhO'ng nguai dan dang thye hien la mpt viec e I n eo cac ca quan chu'c nang va cac nha chuyen mon lam viec mpt each eu the d l eo the CO nhu'ng giai phap thilt thye va hieu qua nhlt./.
Phan bien: TS.KTS NguySn Xuan Hinh T a i l i e u t h a m khao
1. Do thi hda vd khd nang chiu dUng d Ch&u A - Ngdn hang phat trien Ch&u A (ADB) - Nha XB thong ke Ha ndi 2. Van de KTXH vd moi trUdng vUng ven cac do thi Idn trong
qua trinh ben vUng - Nhd XB khoa hoc XH
3. Phat trien ndng nghiip do thi, hUdng di ben vUng cho cac dd thi trong qua trinh do thi hoa. (Ths. Vo HUu Hoa - trUdng dai hoc Duy Tdn)
4. Svl dung dat ben vUng: Nong nghiep cho do thi - Tai sao khdng (Thach Long).
5. Ndng nghiip haucd- thUc trang vd dinh hUdngphdt triin (Bdi bdo)
