trong v¨n häc d©n gian ViÖt Nam vµ Hµn Quèc (tr−êng hîp truyÖn cæ tÝch)

(1)

trong v¨n häc d©n gian ViÖt Nam vµ Hµn Quèc (tr−êng hîp truyÖn cæ tÝch)

§Æng ThiÕu Ng©n ^(*)

iÖt Nam vµ Hµn Quèc lµ hai ®Êt n−íc cã qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi hµng ngµn n¨m vµ chÞu ¶nh h−ëng rÊt lín cña Nho gi¸o. Víi ®Æc tr−ng c¬ b¶n lµ kinh tÕ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, víi lùc l−îng quÇn chóng s¸ng t¹o ®«ng ®¶o, hai n−íc ®· t¹o nªn kho tµng v¨n häc d©n gian phong phó. Víi ®Æc tr−ng chñ yÕu lµ “s¸ng t¸c tËp thÓ, truyÒn miÖng cña nh©n d©n lao ®éng” (theo 1, tr.9), v¨n häc d©n gian lµ mét bé phËn quan träng cña v¨n häc hai n−íc tr−íc vµ sau khi cã v¨n häc viÕt.

Trong dßng v¨n häc d©n gian, nÕu nh− thÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt ra ®êi khi x· héi ch−a ph©n chia giai cÊp, miªu t¶

vÒ qu¸ tr×nh t¹o dùng riªng biÖt cña mçi quèc gia, cña viÖc t¹o s«ng, dùng nói...

th× truyÖn c−êi, truyÖn ngô ng«n, vÌ, tôc ng÷ vµ ®Æc biÖt truyÖn cæ tÝch l¹i ph¸t triÓn m¹nh khi trong x· héi ®· cã sù ph©n chia giai cÊp. Nh×n nhËn vÒ vai trß cña truyÖn cæ tÝch, nhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng, “truyÖn cæ tÝch Ýt nhiÒu chÞu ¶nh h−ëng cña t− t−ëng phong kiÕn vµ cña t«n gi¸o, nh−ng ¶nh h−ëng

®ã kh«ng ph¸ ho¹i ®−îc tÝnh chÊt c¬ b¶n cña nã lµ tÝnh nh©n d©n. TruyÖn cæ tÝch ph¶n ¸nh mäi mÆt cña ®êi sèng d©n téc

theo quan ®iÓm cña nh©n d©n. Cã thÓ nãi r»ng truyÖn cæ tÝch lµ mét trong nh÷ng tÊm g−¬ng trung thµnh nhÊt cña x· héi n−íc ta thêi tr−íc. Chñ ®Ò cña truyÖn cæ tÝch rÊt phong phó, néi dung cña truyÖn cã tÝnh chÊt phøc t¹p” (2, tr.298). Bëi vËy, truyÖn cæ tÝch cã thÓ

®−îc xem lµ mét trong nh÷ng nguån t−

liÖu phong phó, gióp m« pháng vÒ x·

héi, ®êi sèng, t− duy... cña con ng−êi. ^∗ V× vËy, trong bµi viÕt nµy, chóng t«i chØ giíi h¹n kh¶o s¸t vÒ mét sè nÐt t−¬ng ®ång vµ dÞ biÖt trong truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam vµ Hµn Quèc (truyÖn cæ tÝch ViÖt – Hµn), qua ®ã phÇn nµo thÊy

®−îc nh÷ng ®Æc tr−ng vÒ v¨n hãa, phong tôc tËp qu¸n, lèi sèng,… cña nh©n d©n hai n−íc th«ng qua lo¹i h×nh v¨n häc d©n gian nµy.

I. VÒ nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång

Sö dông ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i truyÖn cæ tÝch cña nhµ nghiªn cøu v¨n hãa d©n gian Lª ChÝ QuÕ (xem thªm: 3, tr.141), chóng t«i ph©n lo¹i truyÖn cæ tÝch ViÖt - Hµn thµnh 3 lo¹i chÝnh ®Ó so s¸nh, ®ã lµ:

(∗)ThS., T¹p chÝ ThÕ giíi §iÖn ¶nh.

V

(2)

- TruyÖn cæ tÝch ®éng vËt - TruyÖn cæ tÝch thÇn kú

- TruyÖn cæ tÝch sinh ho¹t x· héi Dùa vµo c¸ch ph©n lo¹i trªn, cïng víi viÖc kh¶o s¸t nh÷ng truyÖn cæ tÝch tiªu biÓu ViÖt – Hµn, b−íc ®Çu cã thÓ nªu lªn mét sè nÐt t−¬ng ®ång sau:

VÒ néi dung vµ cèt truyÖn

Cèt truyÖn cæ tÝch lµ hÖ thèng biÕn cè hoµn chØnh, quan träng nhÊt lµm nßng cèt cho sù diÔn biÕn çc mèi quan hÖ vµ sù ph¸t triÓn cña tÝnh çch nh©n vËt trong truyÖn cæ tÝch. Cèt truyÖn h×nh thµnh tõ çc quan hÖ chång chÐo gi÷a nh©n vËt vµ hoµn c¶nh, nh©n vËt vµ nh©n vËt, võa béc lé tÝnh çch nh©n vËt, võa ph¶n ¸nh çc mèi quan hÖ x·

héi,... Nh×n chung, do ®Æc tÝnh −íc lÖ vµ t−îng tr−ng, nªn cèt truyÖn cña truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam vµ truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc cßn kh¸ ®¬n gi¶n, trong ®ã con ng−êi xuÊt hiÖn hÕt søc phiÕn diÖn vµ mang tÝnh chÊt phiÕm chØ. MÆc dï vËy, th«ng qua cèt truyÖn ng−êi ta cã thÓ h×nh dung ®−îc mét c¸ch c¬ b¶n nhÊt con ng−êi vµ x· héi ®−¬ng thêi. Th«ng th−êng, trong truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam còng nh− truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc, yÕu tè con ng−êi ®−îc x©y dùng xung quanh hai m« tÝp ë hiÒn gÆp lµnh, ¸c gi¶ ¸c b¸o. V× thÕ kh«ng ph¶i hoµn toµn ngÉu nhiªn mµ khi x©y dùng cèt truyÖn, c¸c t¸c gi¶ d©n gian th−êng ®Ó cho kÕt thóc c©u chuyÖn cã hËu.

Néi dung truyÖn phong phó, g¾n chÆt víi ®êi sèng cña c− d©n n«ng nghiÖp. NhiÒu truyÖn cïng chung ®Ò tµi vµ qua néi dung truyÖn cæ tÝch ViÖt - Hµn, t¸c gi¶ d©n gian ®Òu muèn thÓ hiÖn mét néi dung gi¸o huÊn cao ®èi víi mçi ng−êi trong x· héi. Dï miªu t¶

thiªn nhiªn, sù tÝch vÒ mét loµi vËt, t¸c

gi¶ d©n gian ®Òu lång vµo trong ®ã néi dung t− t−ëng gi¸o dôc, lßng yªu th−¬ng con ng−êi, yªu thiªn nhiªn ®Êt n−íc, ý chÝ tù lùc tù c−êng cña mçi ng−êi vµ cña c¶ d©n téc còng nh− tinh thÇn ®oµn kÕt,

®ång lßng. VÒ mÆt sù tÝch víi chñ ®Ò sè phËn cña con ng−êi (®Æc biÖt lµ ng−êi phô n÷), còng nh− ph−¬ng thøc diÔn

®¹t, cho chóng ta thÊy vÊn ®Ò t×nh yªu - h¹nh phóc løa ®«i cña hai truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam - Hµn Quèc trïng khíp víi nhau, cø nh− lµ mét truyÖn vËy (truyÖn Choon Hyang - H−¬ng mïa xu©n (Hµn Quèc) vµ Nµng Xu©n H−¬ng (ViÖt Nam).

H¬n n÷a, truyÖn cæ tÝch ViÖt - Hµn cã nhiÒu truyÖn gièng nhau vÒ ®Ò tµi, môc ®Ých vµ ý nghÜa. Tuy cã mét sè t×nh tiÕt, chi tiÕt h¬i kh¸c nh−ng cuèi cïng th× c¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò mµ truyÖn cæ tÝch ®Æt ra ®Òu gièng nhau.

VÒ t©m lý, tÝnh c¸ch nh©n vËt Nh− chóng ta ®· biÕt, t©m lý nh©n vËt lµ mét tæng thÓ sù nhËn thøc, t×nh c¶m, ý chÝ,... cña mçi nh©n vËt trong truyÖn cæ tÝch, hoÆc lµ ý thøc, nguyÖn väng cña mçi nh©n vËt trong mét hoµn c¶nh nµo ®ã cña truyÖn cæ tÝch; nh©n vËt cæ tÝch lµ yÕu tè c¬ b¶n nhÊt trong truyÖn cæ tÝch, tiªu ®iÓm béc lé chñ ®Ò còng nh− t− t−ëng chñ ®Ò, vµ ®Õn l−ît m×nh, nã l¹i ®−îc nh÷ng yÕu tè cã tÝnh chÊt h×nh thøc cña truyÖn cæ tÝch tËp trung kh¾c ho¹. Do vËy, nh©n vËt cæ tÝch lµ n¬i héi tô nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng - nghÖ thuËt cña truyÖn cæ tÝch.

TÝnh c¸ch, t©m lý nh©n vËt trong truyÖn cæ tÝch ViÖt - Hµn cã nhiÒu nÐt gièng nhau. Nh©n vËt cæ tÝch chñ yÕu

®−îc chia lµm hai tuyÕn: thiÖn - ¸c, tèt - xÊu, cao th−îng - thÊp hÌn, thËt thµ - dèi tr¸..., do ®ã viÖc t¹o dùng t©m lý,

(3)

tÝnh çch nh©n vËt cæ tÝch ViÖt - Hµn cã nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång. T©m lý, tÝnh çch cña nh©n vËt thèng trÞ, bãc lét (vua quan, ®Þa chñ, ng−êi anh, d× ghÎ,...) th−êng lµ ®éc ¸c, tham lam, keo kiÖt, ngu dèt vµ lu«n lu«n muèn lµm h¹i ng−êi kh¸c; cßn t©m lý, tÝnh çch cña nh©n vËt bÞ trÞ (n«ng d©n, t¸ ®iÒn, ng−êi

®i ë, lµm thuª, ng−êi em,...) - ®¹i diÖn cho tÇng líp lao ®éng ®«ng ®¶o th× lóc nµo còng thÓ hiÖn chan chøa lßng vÞ tha, nh©n ¸i, chÞu khã, chÞu khæ vµ ®Çy lßng th−¬ng ng−êi nh− H−ng Bu trong truyÖn Mãn quµ cña n÷ hoµng chim nh¹n (Hµn Quèc), hoÆc H−ng Bu trong truyÖn H−ng Bu vµ Nol Bu (Hµn Quèc), ng−êi n«ng d©n hiÒn lµnh trong truyÖn Loµi hoa k× l¹ (Hµn Quèc), ng−êi em tèt bông trong truyÖn C©y khÕ (ViÖt Nam), Hµ rÇm hµ r¹c (ViÖt Nam) vµ trong nhiÒu truyÖn cæ tÝch kh¸c n÷a ®Òu biÓu hiÖn nh÷ng ®iÓm chung trong viÖc miªu t¶ t©m lý vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt. Cã thÓ nãi r»ng, t©m lý vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt trong truyÖn cæ tÝch ViÖt - Hµn Ýt biÕn

®æi, Ýt cã sù ®¶o lén trong cèt truyÖn. Sù ph©n chia râ rµng gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i

¸c, çi ®Ñp vµ çi xÊu, çi cao th−îng vµ çi thÊp hÌn... lµ nh÷ng nÐt chung nhÊt ë chiÒu s©u t− t−ëng cña ng−êi ViÖt Nam còng nh− cña ng−êi Hµn Quèc.

Nh©n vËt chÝnh diÖn (hiÒn lµnh, tèt bông, ch©n thËt,...) - ®¹i diÖn cho çi thiÖn, çi tèt, çi cao th−îng th−êng cã cuéc ®êi hËu vËn sung s−íng, h¹nh phóc. Cßn nh©n vËt ph¶n diÖn (®éc ¸c, tham lam, gi¶ dèi, ngu dèt...) - ®¹i diÖn cho çi ¸c, çi xÊu, çi thÊp hÌn th−êng bÞ trõng ph¹t mét çch ®Ých ®¸ng, hoÆc ph¶i tr¶ gi¸ b»ng çi chÕt. TÊt nhiªn, kh«ng ngo¹i trõ tr−êng hîp nh©n vËt mÆc dï cã tÝnh çch l−¬ng thiÖn, hiÒn

lµnh, tèt bông nh−ng kÕt côc, cuéc ®êi còng kh«ng hoµn toµn may m¾n vµ cã hËu. Tuy thÕ ë nh÷ng tr−êng hîp nµy, sù kÕt thóc cuéc ®êi nh©n vËt l¹i lý gi¶i cho mét hiÖn t−îng nµo ®ã. Chµng trai

®èn cñi trong truyÖn Chµng ®èn cñi vµ nµng tiªn (Hµn Quèc) do kh«ng thÓ gÆp l¹i ®−îc ng−êi vî trªn trêi, ®· ®au khæ cùc ®é mµ chÕt, sau biÕn thµnh con gµ trèng mçi lÇn g¸y l¹i ph¶i ngöa cæ lªn trêi. Mét dÞ b¶n truyÒn miÖng vÒ §¸

väng phu ®−îc l−u gi÷ trong trÝ nhí cña nhiÒu ng−êi Hµn Quèc víi mét kÕt côc:

“Hµng ngµy ng−êi vî bÕ con trÌo lªn mét

®Ønh nói trªn bê biÓn ®îi chång. Nh−ng ng−êi chång kh«ng trë vÒ. Hai mÑ con

®øng ®îi trªn nói cho ®Õn khi hãa ®¸”

(4, tr.77)... Tõ viÖc t¹o dùng cèt truyÖn víi kÕt thóc cã hËu, còng nh− ca ngîi nh÷ng ng−êi l−¬ng thiÖn, tèt bông, vÞ tha, vµ lªn ¸n, tè ço s©u s¾c nh÷ng kÎ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, ®éc ¸c, tham lam..., truyÖn cæ tÝch ViÖt – Hµn ®· béc lé kh¸t väng v−¬n tíi çi thiÖn, çi tèt, çi cao th−îng cña con ng−êi. Trong truyÖn Th¹ch Sanh (ViÖt Nam), chµng Th¹ch Sanh lµ nh©n vËt hiÒn lµnh, tèt bông nªn cuèi cïng lÊy ®−îc c«ng chóa, cßn mÑ con Lý Th«ng v× ®éc ¸c, gian tµ nªn bÞ sÐt ®¸nh chÕt. Trong truyÖn Nh÷ng con ¸c lµ biÕt ¬n (Hµn Quèc), chµng häc trß tèt bông, ch¨m chØ v× cøu sèng lò chim ¸c lµ con nªn ®−îc vî chång chim

¸c lµ hy sinh th©n m×nh ®Ó tr¶ ¬n, cøu sèng chµng khái näc ®éc cña r¾n…

VÒ yÕu tè thÇn kú

Khi nghiªn cøu vÒ truyÖn cæ tÝch ViÖt - Hµn, ®a sè ý kiÕn ®Òu cho r»ng: ë truyÖn cæ tÝch ViÖt - Hµn, yÕu tè thÇn linh, thÇn kú vÉn cßn nh−ng nã chØ ®ãng vai trß phô trî nh− mét thø xóc t¸c thóc

®Èy cho kÕt cÊu truyÖn ®−îc hoµn chØnh.

(4)

Nh− vËy, so víi hai thÓ lo¹i thÇn tho¹i vµ truyÒn thuyÕt, yÕu tè thÇn th¸nh, thÇn kú song song víi viÖc chuyÓn ®æi tõ quan hÖ thÇn th¸nh (trong thÇn tho¹i) vµ quan hÖ trÇn thÕ - thÇn th¸nh (trong truyÒn thuyÕt) sang quan hÖ trÇn thÕ (ng−êi - ng−êi) mµ ë ®ã ®Ò cao yÕu tè con ng−êi, ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn tÊt yÕu cña nghÖ thuËt trong mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ chÞu sù t¸c ®éng cña sù ph¸t triÓn x· héi trong lÞch sö. YÕu tè thÇn th¸nh, thÇn kú, cã nguån gèc tõ tÝn ng−ìng, phong tôc cæ nh− tÝn ng−ìng t«

tem, vËt linh luËn, tôc hiÕn tÕ..., råi vÒ sau cã sù tham gia chñ yÕu cña c¸c yÕu tè nh− sù xuÊt hiÖn cña Bôt (PhËt gi¸o), Tiªn (§¹o gi¸o), nh−ng ®· ®−îc d©n gian hãa, d©n téc hãa. C¸c «ng Tiªn, «ng Bôt (PhËt) trî gióp vµ m¸ch b¶o con ng−êi trong lóc khã kh¨n nguy hiÓm.

¤ng Tiªn, «ng Bôt (PhËt) trong ãc t−ëng t−îng cña ng−êi ViÖt Nam vµ ng−êi Hµn Quèc cã nh÷ng ®Æc tÝnh Ýt thÊy ë truyÖn cæ tÝch ch©u ¢u. Nh×n chung, c¸c «ng Tiªn, «ng Bôt (PhËt) ®Òu nh©n tõ, tèt bông, gÇn gòi víi ®êi th−êng, kh«ng ph¶i lµ biÓu t−îng cña søc m¹nh vµ quyÒn lùc nh− c¸c vÞ thÇn ch©u ¢u.

Th«ng th−êng, trong çc truyÖn cæ tÝch cña Hµn Quèc vµ ViÖt Nam, yÕu tè thÇn th¸nh, thÇn kú, ®−îc vËn dông s¸ng t¹o vµo çc nh©n vËt hoÆc thÇn linh hoÆc quû d÷, hoÆc vµo çc sù vËt, loµi vËt mang yÕu tè thÇn. ThÇn linh, quû d÷ vµ çc sù vËt, loµi vËt nµy th−êng lµ nh÷ng yÕu tè cã ý nghÜa trõng trÞ kÎ xÊu, gióp ®ì nh©n vËt hiÒn lµnh, tèt bông, vµ còng cã khi ®Ó nªu lªn bµi häc kinh nghiÖm trong cuéc sèng nh©n sinh. Cã thÓ nãi, nh÷ng yÕu tè nµy ®ãng vai trß thóc ®Èy mäi diÔn biÕn cuéc ®êi nh©n vËt th−êng lµ con ng−êi. Trong

truyÖn ¤ng giµ vµ côc b−íu (Hµn Quèc), lò quû (hay lò Tokkaebi) thuéc d¹ng nh©n vËt thÇn kú v« t×nh ®· gióp «ng giµ tèt bông c¾t c¸i b−íu vµ cho «ng mét tói vµng, ngäc quý; ®ång thêi trõng trÞ

«ng giµ cã b−íu tham lam, g¾n thªm c¸i b−íu n÷a cho h¾n. ë ViÖt Nam còng cã truyÖn Hai c« g¸i vµ côc b−íu, c« g¸i thø hai ë lµng bªn muèn c¾t côc b−íu

®i, ®· b¾t ch−íc c« g¸i thø nhÊt ®Õn lõa lò quû, nh−ng cuèi cïng còng bÞ quû ®¾p thªm cho mét c¸i b−íu n÷a. Râ rµng ®ã lµ mét kiÓu truyÖn cæ tÝch trong ®ã quÇn chóng chÕ giÔu bän tham lam, ngu ngèc vµ còng chÕ giÔu nh÷ng ng−êi c¬ héi, gi¸o ®iÒu. Sù vËt trong ®êi cã thÓ lÆp ®i lÆp l¹i, nh−ng t¸c dông vµ kÕt qu¶ cña nã sÏ kh«ng gièng nh− lÇn tr−íc, ®ã lµ bµi häc cho nh÷ng trß b¾t ch−íc vông d¹i, ngu ngèc. YÕu tè thÇn linh, thÇn kú ë nh÷ng truyÖn cæ tÝch nµy cã phÇn mê nh¹t (thÓ hiÖn qua nh©n vËt quû d÷ vµ chi tiÕt ®¾p thªm b−íu) nh−êng chç cho bµi häc kinh nghiÖm trong cuéc sèng nh©n sinh.

VÒ kinh nghiÖm xö trÝ trong cuéc ®êi

Trong sinh ho¹t ®êi th−êng, ng−êi d©n th−êng ph¶i ®èi phã víi nhiÒu diÔn biÕn: kÎ bÞ trÞ ®èi phã víi kÎ thèng trÞ, c¸i ngay th¼ng ®èi phã víi c¸i bÞp bîm, gian tµ. Thùc tÕ nµy th−êng ®−îc ph¶n

¸nh trong c¸c truyÖn cæ tÝch.

ë truyÖn cæ tÝch ViÖt - Hµn, ta dÔ gÆp nh÷ng tr−êng hîp ®Êu trÝ ®Ó dµnh th¾ng lîi. Ng−êi d©n ë thêi ®¹i nµo, ë

®Êt n−íc nµo còng vËy, muèn tån t¹i th×

ph¶i th«ng minh, ph¶i linh ho¹t trong c¸ch øng xö vµ ®iÒu nµy còng thÓ hiÖn trong nh÷ng nh©n vËt, nh÷ng sù kiÖn cô thÓ mµ ng−êi d©n ViÖt Nam còng nh− ng−êi d©n Hµn Quèc ®· suy nghÜ vµ

(5)

hµnh ®éng mét c¸ch t−¬ng ®ång. TruyÖn

¤ng giµ vµ tªn bîm (Hµn Quèc) cho ta thÊy mét tªn bÞp bîm ®· kh«ng tho¸t khái mÑo mùc cña «ng giµ trong viÖc v¹ch râ c¸i ch¨n, c¸i « bÞ giµnh giËt lµ cña ai. ë ViÖt Nam còng cã truyÖn cæ tÝch mµ néi dung diÔn biÕn gièng nh−

vËy, chØ cã chi tiÕt diÔn ra th× kh¸c (truyÖn M−u cao). ë truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc, tªn trém gië trß ®Õm tr−íc c¸i « cã bao nhiªu nan ®Ó lµm cho chñ nh©n kh«ng tr¶ lêi ®−îc, th× ë truyÖn ViÖt Nam, ng−êi bÞ mÊt ngùa l¹i ®Ó tªn trém hái xem con ngùa bÞ chét m¾t nµo. Tªn trém lóng tóng vµ bÞ lé mÆt lµ kÎ gian.

TruyÖn Gi¶ mï còng bÞ ph¸t hiÖn mét c¸ch khÐo lÐo bÊt ngê nh− vËy. ë truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc, «ng cô ra ph©n xö vê nÐm ch¨n xuèng ®Êt vµ gi¶ cho ®ã lµ mét tÊm giÎ r¸ch lµm cho tªn trém bÞ bÊt ngê véi vµng c−íp lÊy ph©n bua lµ tÊm v¶i nµy ®Ñp bëi cã nhiÒu mµu s¾c vµ gi¸ trÞ cao. ë truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam còng cã truyÖn tªn bîm gi¶ mï nhê mÊy

®ång tiÒn ng©m trong chËu n−íc... Râ rµng ë ®©y truyÖn cæ tÝch ViÖt - Hµn ®·

®−a ra nh÷ng truyÖn øng xö trong sinh ho¹t ®êi th−êng cã diÔn biÕn sù viÖc vµ c¸ch thøc gi¶i quyÕt t−¬ng ®ång.

Trong khuynh h−íng gi¶i thÝch c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn

HiÖn t−îng tù nhiªn thÓ hiÖn nhiÒu nhÊt trong çc kiÓu truyÖn sù tÝch. ViÖt Nam vµ Hµn Quèc lµ ®Êt n−íc cã lÞch sö ph¸t triÓn l©u dµi. HÇu nh− n¬i nµo còng cã çc truyÖn kÓ vÒ sù tÝch çc hiÖn t−îng tù nhiªn, tån t¹i tõ xa x−a, g¾n bã víi cuéc sèng lao ®éng, sinh ho¹t v¨n hãa cña nh©n d©n lao ®éng. §ã lµ sù tÝch mét hßn ®¸, mét ngän nói hay mét con s«ng. Nªn viÖc chiÕm lÜnh tù nhiªn nh»m hiÓu biÕt nguån gèc çc hiÖn

t−îng thiªn nhiªn còng lµ mét ph−¬ng diÖn sinh ho¹t tinh thÇn mang tÝnh phæ cËp vµ t−¬ng ®ång gi÷a nh©n d©n Hµn Quèc vµ ViÖt Nam.

II. VÒ mét sè nÐt dÞ biÖt

DÞ biÖt dÔ nhËn biÕt nhÊt lµ vÒ nguån gèc h×nh hµi cña c¸c sù vËt, nh©n vËt trong truyÖn cæ tÝch cña hai n−íc. NÕu nguån gèc con muçi lµ ng−êi vî b¹c t×nh, nguån gèc con chim tu hó lµ nhµ s− BÊt NhÉn, nguån gèc chim cuèc lµ ng−êi b¹n ©n t×nh, nguån gèc con nh¸i lµ vÞ hoµ th−îng bÊt nh©n, nguån gèc con sam lµ mét cÆp vî chång hÕt mùc th−¬ng yªu nhau, nguån gèc c©y huyÕt dô lµ con dao cña b¸c ®å tÓ, nguån gèc chim hÝt c« lµ ng−êi ch¸u g¸i trong truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam, th× nguån gèc con qu¹ lµ mô d× ghÎ ®éc ¸c, nguån gèc con vÞt trêi lµ cÆp vî chång bÞ chÕt oan tr¸i, vµ nguån gèc chim cu g¸y lµ ng−êi con riªng cña ng−êi chång hoÆc lµ ng−êi con d©u cña mét ng−êi ®µn bµ cay nghiÖt... trong truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc.

VÒ c¸ch khai th¸c ®Ò tµi, chñ ®Ò thiªn nhiªn ®Êt n−íc, phong tôc tËp qu¸n

Chóng ta biÕt nhiÒu truyÖn cæ tÝch cã liªn quan ®Õn chñ ®Ò thiªn nhiªn ®Êt n−íc, phong tôc tËp qu¸n l©u ®êi cña nh©n d©n hai n−íc ViÖt - Hµn. ë ViÖt Nam, g¾n liÒn víi phong tôc lµm b¸nh ch−ng b¸nh dµy vµo ngµy TÕt Nguyªn

§¸n vµ lÔ héi mïa xu©n th× cã truyÖn cæ tÝch B¸nh ch−ng b¸nh dµy, g¾n víi phong tôc ¨n trÇu th× cã truyÖn cæ tÝch TrÇu cau... C¸c phong tôc Êy ®· cã tõ xa x−a vµ nh©n d©n ViÖt Nam l¹i kÓ r»ng c¸c phong tôc tËp qu¸n Êy cã tõ thêi kú Hïng V−¬ng. Nh÷ng sù tÝch vÒ ¤ng B×nh v«i, ¤ng §Çu rau, C©y nªu ngµy TÕt... còng ®· g¾n liÒn víi phong tôc tËp

(6)

qu¸n cña nh©n d©n ViÖt Nam tõ thuë x−a. Nh÷ng truyÖn cæ tÝch nµy h×nh nh−

®−îc s¸ng t¸c ra ®Ó gi¶i thÝch c¸c phong tôc tËp qu¸n mµ nhiÒu ng−êi d©n kh«ng hiÓu nguyªn do t¹i sao l¹i cã vµ b¾t ®Çu cã nh− thÕ nµo. H¬n n÷a, nhiÒu truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam kh¸c l¹i ®−îc nh©n d©n s¸ng t¸c ra nh»m môc ®Ých gi¶i thÝch c¸c phong tôc, hiÖn t−îng trong thiªn nhiªn

®Êt n−íc ViÖt Nam, nhÊt lµ nh÷ng phong tôc rÊt quen thuéc ®èi víi ng−êi d©n ViÖt Nam trong ®êi sèng th−êng ngµy. ChÝnh v× vËy mµ chóng ta cã ®−îc c¸c truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam g¾n víi chñ ®Ò thiªn nhiªn

®Êt n−íc, phong tôc tËp qu¸n nh− Sù tÝch d−a hÊu; Sù tÝch trÇu, cau; Sù tÝch tr¸i sÇu riªng,…

Cßn trong truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc, ta thÊy phong tôc tËp qu¸n vµ c¸c hiÖn t−îng thiªn nhiªn ®−îc gi¶i thÝch t−¬ng

®èi kh¸c biÖt, nh−: Sù vËt vµ phong tôc

®Êt n−íc thÓ hiÖn qua truyÖn cæ tÝch vÒ cñ nh©n s©m trong truyÖn Mãn quµ cña thÇn nói. Ngoµi ra, rÊt nhiÒu truyÖn cæ tÝch kh¸c ®−îc nh©n d©n Hµn Quèc s¸ng t¸c ra ®Ó gi¶i thÝch c¸c phong tôc, hiÖn t−îng nh− C¸ chÐp mïa ®«ng, Lóa cña trêi, Ch¸o giun ®Êt, V× sao l−ng kiÕn l¹i rÊt to, BÝ mËt vÎ ngoµi cña cãc, T¹i sao lîn cã mòi ng¾n, B¶y anh em chßm sao B¾c §Èu, T¹i sao n−íc biÓn l¹i mÆn, TiÕng kªu cña chim cu g¸y, Nguån gèc vÞt trêi vµ tiÕng kªu cña nã, Nguån gèc chim cu g¸y vµ con qu¹,…

VÒ c¸ch x©y dùng h×nh t−îng nh©n vËt

H×nh t−îng nh©n vËt lµ bøc tranh cuéc sèng võa cô thÓ, c¶m tÝnh võa kh¸i qu¸t vµ cã ý nghÜa thÈm mü. H×nh t−îng nh©n vËt trong truyÖn cæ tÝch kh«ng thÓ tho¸t ly n»m ngoµi cèt truyÖn vµ ng−îc l¹i, cèt truyÖn bao giê còng lµ

cèt truyÖn cña h×nh t−îng nh©n vËt, mµ chñ yÕu lµ h×nh t−îng nh©n vËt chÝnh.

Cèt truyÖn vµ h×nh t−îng nh©n vËt tuy kh¸c nhau song rÊt g¾n bã víi nhau, tuy hai mµ nh− mét, tuy mét nh−ng l¹i lµ hai. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ kh«ng thÓ t¸ch rêi, biÖt lËp, song còng kh«ng thÓ hoµ

®ång, hîp nhÊt.

ë ®©y chóng ta xem xÐt c¸ch x©y dùng h×nh t−îng nh©n vËt trong truyÖn cæ tÝch ViÖt - Hµn ®Ó t×m ra nh÷ng nÐt dÞ biÖt.

H×nh t−îng con hæ

Hæ lµ h×nh t−îng con vËt th−êng hiÖn diÖn trong truyÖn cæ tÝch ViÖt – Hµn. Con vËt nµy lµ biÓu t−îng cña uy quyÒn (chóa s¬n l©m), cña søc m¹nh nªn nã ®−îc nh©n d©n ViÖt Nam vµ Hµn Quèc dïng lµm h×nh t−îng ®Ó thÓ hiÖn nh÷ng tr¹ng th¸i t©m t− vµ th¸i ®é øng xö cña riªng tõng d©n téc. Sù dÞ biÖt vÒ quan niÖm gi÷a hai d©n téc ®· béc lé rÊt râ trong hÖ thèng truyÖn cæ tÝch vÒ hæ.

NÕu h×nh t−îng con hæ trong truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam lµ biÓu t−îng cho thÕ lùc

®¹i gian, ®¹i ¸c kh«ng ®éi trêi chung víi con ng−êi, th× h×nh t−îng con hæ trong truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc l¹i cã ®Æc tÝnh uyÓn chuyÓn h¬n, Ýt d÷ déi h¬n vµ ®−îc Èn s©u vµo ®ã mét sù chÕ giÔu hµi h−íc.

TruyÖn Kotgam (Hµn Quèc) kÓ vÒ sù ngèc nghÕch cña mét con hæ lín x¸c nh−

truyÖn TrÝ kh«n cña ta ®©y hay truyÖn Con tr©u, con hæ vµ ng−êi n«ng d©n (ViÖt Nam), song t×nh tiÕt, chi tiÕt trong truyÖn kh¸c h¼n vµ kh«ng gi¶i thÝch ®Æc

®iÓm h×nh d¹ng con vËt.

Nh−ng còng cã lóc h×nh t−îng con hæ trong truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc l¹i biÓu tr−ng cho nh÷ng t×nh c¶m cao th−îng trong t×nh b¹n, t×nh yªu mµ chØ

(7)

ë con ng−êi míi cã. TruyÖn Con hæ cao th−îng kÓ vÒ mét con hæ c¸i v× t×nh yªu nång ch¸y víi chµng trai Kim Hyon vµ v× nghÜa vô víi gia ®×nh (qu¶ b¸o nh·n tiÒn ®èi víi nhµ hæ) mµ tù nguyÖn hy sinh ®Ó g¸nh n¹n cho gia ®×nh (nhµ hæ) vµ mang l¹i h¹nh phóc cho ng−êi yªu.

Ph¶i ch¨ng, nh©n d©n Hµn Quèc muèn béc lé mét Èn ý r»ng ngay c¶ loµi ¸c thó nh− hæ còng cßn cã mét ®øc tÝnh cao th−îng, tèt ®Ñp. PhÈm chÊt nµy trong hÖ thèng truyÖn cæ tÝch vÒ hæ cña ViÖt Nam cã lÏ Ýt gÆp h¬n. Nh×n chung, h×nh t−îng con hæ to x¸c trong truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam th−êng lµ biÓu t−îng cho c¸i

¸c mµ con ng−êi nhá bÐ lu«n lu«n chiÕn th¾ng. Cßn h×nh t−îng con hæ trong truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc l¹i cã xu h−íng ph¶n ¸nh mét quan niÖm khoan dung,

®a chiÒu h¬n vÒ cuéc sèng.

VÒ môc ®Ých gi¸o dôc

®Æt ra nh»m t¸c ®éng mét c¸ch hÖ thèng

®Õn sù ph¸t triÓn tinh thÇn, thÓ chÊt cña con ng−êi, ®Ó hä dÇn dÇn cã ®−îc c¸c phÈm chÊt vµ n¨ng lùc nh− yªu cÇu

®Ò ra.

Trong truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam cã kh«ng Ýt truyÖn lu«n lu«n nh»m môc

®Ých gi¸o dôc ®¹o ®øc, ®¹o lý th«ng th−êng nh− Chum vµng b¾t ®−îc, Mµi dao d¹y vî, GiÕt chã khuyªn chång, NghÜa cò t×nh nay,..., hoÆc gi¸o dôc çch xö thÕ cho hîp lý, hîp t×nh nh− Anh thî rÌn bõa, Ng−êi ¨n mÝa vµ ng−êi chñ v−ên, Th»ng bîm cã con ngùa, B÷a r−îu ch¸y nhµ,… Tinh thÇn c¬ b¶n to¸t ra lµ yªu chuéng c«ng b»ng, lÏ ph¶i, ®Ò cao l−¬ng tri, ca ngîi çi ®Ñp, çi l−¬ng thiÖn,... Vµ hÇu nh− truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam nµo còng Ýt hoÆc nhiÒu, trùc tiÕp

hoÆc gi¸n tiÕp ®Òu cã môc ®Ých, néi dung gi¸o dôc ®¹o ®øc, ®¹o lý.

Cã nh÷ng truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam h−íng h¼n vµo ®Ò tµi ®¹o ®øc, ®¹o lý, nh»m biÓu d−¬ng, ngîi ca c¸c hµnh vi

®¹o ®øc, ®¹o lý cao ®Ñp hoÆc lªn ¸n, phª ph¸n c¸c hµnh vi ph¶n ®¹o ®øc, ph¶n

®¹o lý, chØ tªn v¹ch mÆt nh÷ng kÎ lõa thµy ph¶n b¹n, tham vµng bá ng·i, nh÷ng ng−êi vî, ng−êi chång b¹c nghÜa, b¹c t×nh, nh÷ng ®øa con bÊt hiÕu, nh÷ng kÎ bu«n gian b¸n lËn (Sù tÝch chim ®a ®a, Sù tÝch con muçi, Sù tÝch con nh¸i, Sù tÝch chim cuèc, C¸i c©n thuû ng©n,...). Sù th−ëng c«ng ph¹t téi ë trong truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam ®Òu ®−îc nh×n nhËn vµ gi¶i quyÕt theo yªu cÇu

®¹o lý. §¹o ®øc, ®¹o lý trong truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam võa lµ ®¹o ®øc, ®¹o lý thùc tiÔn võa lµ ®¹o lý, ®¹o ®øc lý t−ëng cña nh©n d©n ViÖt Nam. NiÒm tin “ë hiÒn gÆp lµnh, ë ¸c gÆp d÷”, võa lµ triÕt lý sèng l¹c quan, tÝch cùc, võa lµ −íc m¬

c«ng lý vµ ®¹o lý cña nh©n d©n ViÖt Nam. Tuy h×nh thøc cña nã gièng víi thuyÕt qu¶ b¸o cña ®¹o PhËt, nh−ng néi dung cña nã l¹i mang tÝnh nh©n d©n, d©n téc s©u s¾c. Dï nhÊt thêi ng−êi “ë hiÒn” ch−a “gÆp lµnh” vµ kÎ ¸c ch−a bÞ trõng trÞ, nh−ng vÒ l©u dµi, nh©n d©n ViÖt Nam vÉn gi÷ v÷ng niÒm tin s¾t ®¸

TruyÖn cæ tÝch Hµn Quèc, ngoµi mét sè môc ®Ých gi¸o dôc nh− trªn, cßn ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ h¬n, hoÆc ®i tíi yªu cÇu thÈm mü kh¸c h¬n nh− con

(8)

ng−êi ph¶i biÕt hy sinh, kiªn tr× vµ nhÉn n¹i,... (TruyÖn Sù hy sinh cña nhµ vua lµ c©u chuyÖn c¶m ®éng vÒ mét «ng vua v× hèi hËn bëi téi lçi cña m×nh ®·

®Õn tËn trêi, khi ngän löa bïng ch¸y th×

còng lµ lóc trêi ®æ c¬n m−a. Hay truyÖn Shim Ch’on, ng−êi con g¸i hiÕu th¶o ca ngîi lßng hiÕu th¶o cña ng−êi con g¸i

®èi víi ng−êi cha mï loµ. §Ó ch÷a m¾t cho cha, c« tù nguyÖn d©ng m×nh lµm vËt hiÕn tÕ cho thÇn biÓn. Sù hy sinh cña c« c¶m hãa c¶ trêi phËt. C« ®−îc t¸i sinh, lÊy hoµng tö vµ sèng sung s−íng cïng ng−êi cha m¾t ®· s¸ng trë l¹i.

TruyÖn T×nh anh em quý h¬n ch©u b¸u kÓ vÒ hai anh em rÊt yªu th−¬ng, hßa thuËn víi nhau. Mét h«m, hai anh em nhÆt ®−îc hai côc vµng rÊt lín. Hai anh em vui mõng chia cho mçi ng−êi mét côc vµng, «m nhau h¹nh phóc v× tõ ®©y sÏ kh«ng cßn ®ãi khæ. Tuy nhiªn, hä l¹i n¶y sinh lßng ghen tÞ xem côc vµng cña ai to h¬n. Cuèi cïng hä quyÕt ®Þnh vøt côc vµng xuèng s«ng ®Ó trë l¹i yªu th−¬ng vµ g¾n bã víi nhau suèt ®êi).

Nh− vËy, chóng ta nhËn thÊy truyÖn cæ tÝch ViÖt Nam khai th¸c chñ yÕu víi tÝnh chÊt ch©m biÕm vµ cã phÇn t¸ch b¹ch, cô thÓ, cßn truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc cã tÝnh r¨n ®e, gi¸o dôc vµ cã phÇn hoµ ®ång, du nhËp nhiÒu ®Æc tÝnh cña c¸c thÓ lo¹i.

Qua viÖc t×m hiÓu thªm nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång vµ dÞ biÖt trong kho tµng truyÖn cæ tÝch hai d©n téc ViÖt vµ Hµn, chóng t«i hy väng phÇn nµo hiÓu râ h¬n vÒ ®Æc ®iÓm trong v¨n häc d©n gian còng nh− trong v¨n hãa cña hai n−íc ViÖt Nam vµ Hµn Quèc.

Tµi liÖu tham kh¶o

6. §Æng V¨n Lung (chñ biªn) vµ nhãm dÞch. TiÕp cËn v¨n ho¸ Hµn Quèc.

H.: V¨n ho¸ th«ng tin, 2002.

7. Park Yeon Kwan. TruyÖn cæ tÝch vµ lÞch sö nghiªn cøu truyÖn cæ tÝch ë Hµn Quèc. T¹p chÝ V¨n hãa nghÖ thuËt, 2001, sè 2.

8. Park Yeon Kwan. Nghiªn cøu so s¸nh m«tÝp vÒ con hæ cña truyÖn cæ tÝch Hµn Quèc vµ ViÖt Nam. T¹p chÝ V¨n hãa nghÖ thuËt, 2002, sè 2.

9. Cho Dong Il. ThÕ giíi v¨n häc truyÒn miÖng. Seoul: Semun, 1993 (tiÕng Hµn).