Kinh nghiệm phát triển ngành giấy ở Trung Quốc và một sô đề xuât
cho Việt Nam
* PHẠM XUÂN THƯƠNG"
Trong thời gian qua, ngành công nghiệp giấy Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ, đóng góp đáng kể vào tăng trưởng kinh tế. Mặc dù vậy, năng suất, chất lưựng, hiệu quả và sức cạnh tranh của ngành còn thấp; sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp ngành giấy gặp nhiều khố khăn... Qua nghiên cứu kinh nghiệm của Trung Quốc trong phát triển ngành giấy, bài viết đưa ra một số bài học giúp ngành giấy Việt Nam phát triển ổn định, bền vững.
Sự PHÁT TRIỂN NGÀNH GIAY ở ĩ RUNG QUỐC
Ngànhgiấy của Trung Quốc luôn đạt sản lượng cao và giữ vị thế topdẫn đầu toàn cầu. Năm 2020, sản lượng giấy và tìa của nước nàyđạt khoảng 112,6 triệu tín, tăng 4,6% so với cùngkỳ năm2019 (NECE và FAO,2021).
Qua nghiên cứu của tác giả, sự phát triển ngành giấy ở Trung Quốc có một số điểm nổi bật sau:
Thứ nhất, Trung Quốc tìm cách nâng cao trìnhđộ sản xuất giấy bằng cách kêu gọi các doanh nghiệp nước ngoài tham gia vào quá trình đổi mới công nghệ, thông qua đầu tư sản xuất, kinh doanh bột giấy và giấy, cung cấp thiết bị và chuyển giao công nghệ chocác nhà máy bột giấy và giấy ở Trung Quốc... Nhiều doanh nghiệp giâyquốc tếđãđầu tư vào
"Trung Quôc, có thể kểđến như: Tập đoàn AsiaPulp & Paper (Indonesia), Tập đoàn UPM-Kymmene (Phần Lan), Stora Enso (liêndoanh Phần Lan - Thụy Điển)...
Đê’ thu hút đầutư nước ngoài, Chính phủ Trung Quốc đã ban hành nhiều chính sách ưu đãi. Chẳng hạn, theo
‘Danh mục hướng dẫn dành cho nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào ngành công nghiệp” tháng4/2002, các nhà đầu :ư nước ngoài có thể đầu tư vào doanh nghiệp với công suất hàng năm từ 0,3 triệu tân trở lên đôi với bột gỗ hóa học, 0,1 triệu tấntrởlênđôivớibột gỗ cơ học (với một sô'yêucầu về trồngrừng).
Bêncạnh đó, các côngty nước ngoài có thể được miễn thuếtrong 2 năm đầu
vàgiảm một nửathuêtrong 3 năm tiếp theo. Thậm chí, doanh nghiệp nước ngoài có đồn điềntại Trung Quốc có thể được giảm thuế 15%-30% nữa trong 10 năm tiếp theo. Thông thường, thuếsuất ưu đãi đối với đầu tưnước ngoài là 15%-24%, đôi với các doanh nghiệp trong nước là 18%-27%.
Ngoài ra, việc Chính phủ TrungQuốc sử dụngbiện pháp chông bán phá giá cũng khiến các nhà sản xuất quốc tế đầu tư trực tiếp vào Trung Quốc trở nên hấp dẫn hơn. Năm 2003, Trung Quốc đã áp thuế chông bán phá giá4%-71% đôi với giây mỹ thuật nhậpkhẩu từ Nhật Bản và Hàn Quốc trong 5 năm. Năm 2004, Trung Quốc đánh thuế chống bán phá giá 55%-78%
đôi với giấy in báo nhập khẩu từCanada, Hàn Quôc và Mỹ trong 5 năm (Zhong Zhuang và cộng sự, 2006).
Thứ hai, để đạt lợi thế về quymô, Trung Quốc tập trung xây dựng những tập đoàn sản xuấtgiấy lớn. Với nhữngnhà máy sảnxuất giấy có công suât nhỏ sẽ phải sáp nhập vào các nhà máy có quy mô trung bình, hoặc giải thể. Sự gia tăng nhanh chóngvề công suẩt đã giúp TrungQuốc phụthuộc ít hơnvào thị trường quốc tế đối với các sản phẩm giấy và bìa.
Thứ ba, về nguyên liệu cho sản xuất giấy, Trung Quôc chủ trương đa dạng hóa nguồn nguyên liệu do nguồn nguyên liệuthô ngày càng khan hiếm. Đê’ đạt được sảnlượng đềra, Trung Quốc chú trọng phát triển nguồn nguyên liệuxơsợi bằng việc thực hiệncác biện pháp khác nhau, như: xây dựng kế hoạch trồng rừng, tận dụng nguyên liệu phi gỗ, giấy loại nhập khẩu và giâyloạithu hồitrong nước...
Ngoài ra,đểđáp ứng nhu cầu ngàycàng tăng và bù đắp khoảng cách trong sản xuất bột giấy trong nước, TrungQuốc dựa vào thị trường quốc tế để cungcấpbột giấy. Trung Quốc nhập khẩu từcác thị trường quốc tê đểcungcấp bột giấychủ yếu thông qua mua dăm gỗ, bột gỗ vàgiâythuhồi.
Thứ tư, để nâng caonăng lực cạnh tranh sản phẩm giấy trên thị trường, Trung Quốc cắt giảm chi phí sản 'ThS., Trưởng Đại học Kinh tế Quốc dân
Economy andForecast Review
61
NHÌN RA THỂ GIỚI
xuất thôngqua nâng cao hiệu quả quản lý, chú trọng nâng cao sản xuất, nâng cao dây chuyền lạchậu bằng các dây chuyền có công nghệ hiện đại, tận dụng lợi thế thị trường lao động dồi dào và giá rẻ.
Thứ năm, song song với phát triển ngành giấy, Trung Quốc rấtchú trọngvấn đề châl thải và ô nhiễm môi trường. Kể từ năm 1977, quốc gia này đãáp dụng cácbiện pháp mạnh để chông ô nhiễm môi trường như đình chỉ hoạt động của các nhà máy công suất dưới 5.000 tấn/năm không có hệ thông thu hồi hóa chất.
Mọi vi phạm về môi trường đều bị xử lý một cách nghiêm khắc.
về chính sách quản lý vĩ mô đôi với ngành công nghiệpgiấy, Trung Quốc áp dụng chương trình bảovệ rừng, nghiêm cấm khai thác rừng nguyên sinh, rừng trên vùng lãnh thổ có sông ngòi, khuyến khích trồng rừng thương mại.
Donguồn tài nguyên rừng có hạn, Trung Quốc còn áp dụng một chiến lược gọi là “Tích hợp ngành lâm nghiệp vàcông nghiệp giấy"(Forestry-Paper Industry Integration), qua đó hướng đếnviệc trồngrừng và bảo vệ môi trường. Chiến lược này còn giúp giảm sự phụ thuộcvào nguồn gỗ trên thị trường quốc tê và giảm chi phínguyên liệu.
BÀI HỌC CHO VIỆT NAM
Ngành côngnghiệp giấy Việt Nam được đánh giá là có nhiều cơ hội và dư địa để phát triển. Bởi, Việt Nam là quốc gia có nguồn dăm gỗ - nguyên liệu cho sản xuất bột giấy - khá dồi dào; chi phínhâncông, mặt bằng thấp... Đây là những lợi thế tích cực để ngành công nghiệp giây phát triển mạnh mẽ. Bên cạnh đó, việc tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do, đặc biệtnhư: Hiệp định Thương mại tự do ViệtNam - EU (EVFTA), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP)... cũng đã, đang và sẽ mang lại cơ hội xuất khẩu lớn cho ngành giây và bao bì của Việt Nam.
Nếu như năm 2016, xuâl khẩu giây các loại của Việt Nam vào thị trường thế giới đạt 555 triệu USD, thì năm 2020 đã tăng lên 1,42tỷ USD. về cơ cấu thị trường xuẩt khẩu, châu Á vẫn là thị trường xuất khẩu chủ yếu mặt hàng giấy các loại của Việt Nam với tỷ trọng chiếm tới 70,6% tổng kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng. Trong đó, Trung Quốc, ĐàiLoan và NhậtBản là 3 thị trường lớn nhất thuộc khu vực châu A; tiếp đến là thị trường Mỹvà ASEAN... (Thanh Nguyễn, 2021).
Tiềm năng là rấtlớn, songngành côngnghiệp giây trong nướclại đang pháttriển kháhạnchế.Theo thống kê của Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC), trong giai đoạn 2016-2020, nhu cầu nhập khẩu mặt hàng giấy các loại (HS 48, 53) của thế giới trung bình đạt 168 tỷ USD/năm; năm 2020 đạt 162 tỷ USD. Trong cơ cấu thị trườngxuất khẩugiấy cácloại trênthế giới, Việt Nam đang đứng ở vị trí thứ 26 (Thanh Nguyễn, 2021). Mặcdù kim ngạch xuất khẩu liên tục được cải thiện, nhưng xuất khẩu mặt hànggiấycácloạicủa Việt
Nam vào thị trường thế giới chỉ chiếm mộttỷ trọngrất nhỏ.
Đó là chưa kể, thị trường giấy Việt Nam còn nhiều khoảng trống, đặc biệt là phân khúc sản phẩm giấy bao bì cao cấp (tráng phủ), hiện Việt Namchưa sản xuất được mà phải nhập khẩuhoàntoàn.
Nguyên nhân là do, hiện nay quy hoạch ngành giấy của nước ta đã hết hiệu lực, chưa có chiến lược phát triển ngành; các chính sách quản lý trong nước đôi với ngành công nghiệp giây còn nhiều điểm chưa khuyến khích phát triển ngành; cạnh tranh khốc liệt trong thị trường nội địa và xuất khẩu; giá nguyên liệu đầuvào tăng cao...
Việc đầu tư vào ngành công nghiệp giấy Việt Nam còn manh mún, không tập trung, quy mô nhỏ; chủ đầu tư chủ yếu là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, năng lực tài chính còn hạn chế; liên kết doanh nghiệp trong ngành yếu, không hình thành được các doanh nghiệp sân xuâlquy mô lớn.
Công nghệ sản xuất giấy của các doanh nghiệp còn rất lạc hậu, thủ công, chưa có dây chuyền sản xuất hiện đại, công suất lớn. Theo Vụ Khoa học và Công nghệ - Bộ Công Thương (2022), đôi với các nhà máy sản xuất giây bao bì công nghiệp có quy mô dưới 50.000 tấn/năm, thiết bị chủ yếu được sản xuât từ năm 2000 trở về trước. Tuy thường xuyên được cảitạo, tu bổ, nhưng nhiều công đoạn vẫn hoạt động bán tự động, vậnhành dây chuyền sản xuất được thực hiện theo kinh nghiệm của người vận hành, thiếu sự chuẩn hóa và ban hành các quy trình vận hành chi tiết. Đặc biệt là, đôi với mỗi thiết bị cụ thể có độ ổn định vận hành không cao, nếu không kịp thời điều chỉnh sẽ dẫn đến mất ổn định về châl lượng sản phẩm, thất thoát nguyênvật liệu, tiêu hao năng lượng lớn.
Hiện nay, nguồn cung giấy phế liệu trong nước (giấy thu hồi, giấy tái chế) không đủ đáp ứng nhu cầu sản xuất nội địa, hầuhết các doanh nghiệp phải nhập khẩu sốlượng lớn phục vụ cho sản xuất.
Chúng ta chưa xây dựng được hệ thông thugom phế liệu giấy,việc thugom giấy hiện nay chủ yếu thôngqua việcthi đua làm kếhoạch nhỏ hoặc buônbánve chai mang tính tự phát, manh mún, hiệu quả chưa cao, nên không theo kịp được nhu cầu tăng trưởng của ngành. Trong khi đó, công tác quản lý giấy thu hồi nhập khẩu lại gặp phải không ít thách thức.
62
Kinh lố và Dự báogay khó khăn cho hoạt động sản xuất, kinh doanhcủa nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất giấy bao bì.
vẫn tồn tại một nghịch lý là Việt Nam có một nguồn dăm gỗ rất dồi dào va là một trong những nước xuất khẩu dam mảnh lớn trên thế giới, nhưng vẫn phải nhập khẩubột giấy.
Hơn nữa, các doanh nghiệp sản xuât giấy và bao bì chưa chú trọng công tác bâo vệ môi trường. Chát thải của quá
inh sản xuất giấy và bao bì gồm nước thải, khí thải, chất thải rắn, đặc biệt là nướcthảiđang là một trongnhữngvấnđề tr
đang đượcsự thuhútsựquantâm đặc biệt các cơ quan chứcnăng bởi nhữngtácđộng có hại củanó đến đời sống,sức khỏecon người, môi trường và hệ sinh thái.
Qua nghiên cứu kinh nghiệm của Trung Quô'c. để đẩy mạnh phát triển còng nghiệp giấy ở Việt Nam nhanh và bền vững, thời gian tới cần lưu ý một số
ảipháp sau:
Một là, giải quyết sớm vấn đề thiếu hụt nguyênliệucho ngành giây, đặc biệt 1È nguyên liệu giấy thu hồi, bằng cách g
tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp ngành giấy trong việc nhập khẩu giấy tl u hồi làm nguyênliệu sảnxuất. Tham k lảo chính sách quản lý nhập khẩu giấy p lế liệu từ Trung Quôc, tính toán cân đôi V ỉi sự phát triển kinh tếtrong thời điểm h ện tại của Việt Nam để đưa ra định
fớngchính sách phù hợp.
Bên cạnh đó, xây dựng quy chuẩn, êuchuẩnquốcgiađối với các sản phẩm ong ngành, đặc biệt về thugom và tái cltế giấy. Coi giấy tái chê là hàng hóa thông thường làm nguyên liệu sản xuất, ây cũng là nguyên liệu đầu vào trọng ỈU của ngành công nghiệp giây, góp lần bảo vệ môi trường, tiết kiệm tài h
ti tr
E y p
nguyên thiênnhiên. Việc tậndụng giây tái chê đểsản xuất giúp doanh nghiệp giảmtiêu thụ năng lượng, chi phí, chất thải rắn, nước thải so với sảnxuất giấy từ bột nguyên sinh, đồng thời giảm chi phído giá thành phế liệu thấp, giảm thiểuchi phí xử lý môitrường... Do đó, cầncó chínhsách nhằmnâng cao tỷlệ thugom, táichế giấy, cũng nhưnghiên cứu sớmhoàn thiện chính sách phát triển ngành theo xu hướng các nước phát triển đôì với sản xuất giấy, tạo điều kiện đầu tư mở rộngphát triển sản xuất.
Quan trọng không kém là, tiếp tục đẩy mạnh trồng rừng, trongđó có rừng thươngmạiđể chủ động nguồn nguyên liệu đầu vào.
Hai là, thu hút các dự án đầu tư nước ngoài sản xuất giấy sử dụng công nghệ cao, đặc biệt đốivới các dự án đầu tư các sản phẩm giấy trong nước chưa sản xuất được. Hạn chếcác dự án sản xuất các chủng loại sản phẩm mà doanh nghiệp ngành giấy trong nước sản xuất được. Khuyên khíchđầu tư sản xuất các sản phẩm thay thế hàng nhậpkhẩu và tại các khu vực có điều kiệntựnhiên và môi trườngphù hợp.
Ba là, khuyến khích các doanh nghiệp tăng tích lũy, hình thành nguồn vốn hỗ trợ hoạt động bảo vệ môi trường; thực hiện đầy đủ công tác theo dõi, quan trắc, đo đạc và quản lý các chỉ tiêu môi trường; thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định bảo vệ môi trường củadoanh nghiệp.
Những doanh nghiệp nhỏ không có khả năng đầu tư hệthôngxử lý nước thải thì chínhquyền địa phương cần có các biện pháp quy hoạch, hỗ trợ tàichính cho các doanh nghiệp này để lậpra các khu công nghiệp giây tập trung và hướng tới xửlý nguồnnước thải liên hoàn. Kiênquyết xử lý nghiêm khắc mọi vi phạm về môi trường trong phát triển ngành côngnghiệp giấy.
Bôn là, doanh nghiệp sản xuất giấy cần cắt giảm các chi phí, giảm tiêu dùng điện nước..., đồng thời tăng hiệu quả sản xuất, cải tiên kỹ thuật, nâng cao chát lượng sản phẩm và nănglực quảnlý. Nghiên cứu phát triển các dòng sảnphẩm giây mới, như: giấymỹ thuật, giấy nhung, giấy giả da, giấy vân vải... phục vụlàmcác mặt hàng cao cấp, hàng xuất khẩu để tạo sự khácbiệt và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.Q
TÃILIỆUTHAM KHẢO
tr tu
li tu n
1. Thanh Nguyễn (2021). Xuất khẩu liên tục tăng, giấyViệt vẫn chiếm tỷ trọng rấtnhỏ trên thị ường, truy cập từ https://haiquanonline.com.vn/xuat-khau-lien-tuc-tang-giay-viet-van-chiem-ty- ong-rat-nho-tren-thi-truong-155690.html
2. Vụ Khoa học vàCông nghệ - Bộ Công Thương (2022). Nâng cao hiệu quả sử dụng nguyên ệu, năng lượngsản xuất giấy baobì công nghiệp bằngcác giảipháp kỹ thuậtvà quản lývận hành, uy cập từ https://moit.gov.vn/khoa-hoc-va-cong-nghe/nang-cao-hieu-qua-su-dung-nguyen-lieu- ang-luong-san-xuat-giay-bao-bi-cong-nghiep-bang-cac-giai-phap-ky-thuat-va-quan-ly.html
3. Jintao Xu,William F. Hydeand Gregory s. Amacher(2003).China’sPaper Industry:Growth and Environmental Policy During EconomicReform, Journal of EconomicDevelopment, 28(1)
4. UNECE, FAO (2021). Forest ProductsAnnualMarket Review 2020-202Ỉ
5. Zhong Zhuang, Lan Ding, Haizheng Li (2006). China’s Pulp and Paper Industry: A Review, School of Economics Georgia Institute of Technology
Economy and Forecast Review
