52 - Khoa h o c Chfnh tri [hjjhien cdu - Trao ioi
Sif HINH THANH, PHAT TRIEN
CUA HOC THUYET PHAP TRI TRUNG HOA CO DAI
• • •
va y nghia doi vi^i cong tac ly luan hien nay
D6 Di?c Minh'*)
L
ich sfl the gidi thdi ky cd dai da ed nhiiu he thd'ng quan diem, tfl tfldng v i phflong thfle tri nfldc (tap trung 0 Hy Lap va Trung Qud'c). Do hoan canh eu the, ngfldi Trung Hoa dac biet quan tam den van d i chinh tri vdi sfl nd rd ciia cac hgc thuye't tfl tfldng, mang lai sfl phong phu v i phflOng thfle tri nfldc cho nhflng nha cam quyin. Dac biet, trong sfl phat trien phong phu va sdi dgng cua trao Iflu tfl tfldng "Bach gia chu td" d Trung Qud'c, Hgc thuyet Phdp tri do Han Phi Tfl sang lap da xua't hien tren vu dai chinh tri. Mac du ra ddi sau cung nhflng hgc thuye't cua Han Phi Tuf da n h a n h chdng dflgc ddn n h a n , trd t h a n h vu khi ly luan sac ben cua nha Tan trong viec quye't dinh cue dien hdn loan va thd'ng n h a t Trung Qude. La hgc thuyet dat den dinh eao tfl tfldng chinh tri - phap Iy thdi'•' ThS. KHXH&NV, Van phong Thanh uy Hai Phong
cd dai, 7/gc thuye't Phdp tri gdp phan to diem them nhflng gia tri tfl tfldng dac sac eua phflong Ddng va tiep tue khang dinh y nghia tich cflc vdi thfle tien dflong dai hdm nay.
Lich sfl cho tha'y, t a t ca eac hgc thuye't tfl tfldng deu dflgc ra ddi tfl nhflng yeu cau cua ddi sd'ng xa hgi va trai qua qua trinh p h a t trien, hoan thien tfl tha'p de'n eao, tfl nhflng t i i n d i tfl tfldng dau tien de trd t h a n h mot hgc thuyet hoan chinh. Khdng chap n h a n each cai tri bang Le da t h a n h t r u y i n thd'ng eua nha Chu, nhflng ehu trfldng d i cao vai trd cua phap luat trong cai tri cua Quan Trgng va Tfl San (nhflng chinh khaeh eua nfldc T i va Trinh (thdi Xuan thu)) dflgc xem nhfl sfl khdi dau cua dfldng Idi phap tri.
Tuy nhien, hg mdi chi ehu y de'n ye'u td phap luat, chu trflong dung phap luat thay cho l i nghia nhflng chfla thfle sfl doan tuyet vdi dao dflc. Sang thdi Chie'n qud'c, tfl tfldng phap tri cd sfl p h a t trien mdi. NhUng ngUdi theo tU tudng nay da
• 'Nghien cdu - Trao ioi 53 - Khoa h o c Chfnh tr
trd t h a n h trudng phai phap gia vdi ba hgc phai rieng re la: d i cao Thudt cai tri cua Than Bat Hai, d i cao The eua Than Dao, d i cao Phdp vd Bien phdp cua Thuong Udng. Hg chu trUong dung phap luat ke't hgp vdi nhflng phflflng tien khac de tri nfldc, ddng thdi, trong tfl tfldng cua cac phap gia, chinh tri da thfle sfl Iy khai vdi dao dflc.
Chii trflong cua cac nhdm Thuat - The - Phap la sfl p h a t trien va iam sau sac hon tfl tfldng phap tri so vdi Quan Trgng va Tuf San, qua dd da nang tfl tfldng phap tri len mdt trinh do mdi cao hon. Song, tfl tfldng ciia nhflng dai bieu tren day chi la nhflng quan diem thuat phap rieng re ve h a n h xuf chinh tri, chfla nhin tha'y sfl thd'ng nha't gifla phap luat vdi cac cdng cu tac dgng la
"Thuat" va "The", cdn h a n ehe can ban la tinh phie'n dien, chi tha'y cay ma chfla tha'y rflng. Do chfla t a s ra dflgc co sd Iy luan vflng chac, chfla vflon de'n t a m mot hgc thuye't nen tfl tfldng eua hg chfla dap flng dfldc nhflng yeu cau cua thfle t i i n . Vi vay, nhflng chu trfldng cua hg khi dfla ra ap dung diu t h a t bai.
Sfl nghiep thd'ng nha't va phat trien da't nfldc cua Trung Qud'c Iuc dfldng thdi ddi hdi tfl tfldng phap tri phai dflgc thd'ng nha't va dflgc n a n g Ien d mot trinh do mdi. Ddn n h a n sfl menh nay, Han Phi Tfl da tie'n h a n h tdng ke't toan bg tfl tfldng cua cac phap gia t i i n bd'i va p h a t trii'n Iy luan phap tri t r e n co sd nhflng t h a n h tflu nghien cflu trfldc dd. Trong khi xac nhan nhflng ye'u to' hgp Iy, dung dan cua cac quan diem P h a p , The, Thuat, Han Phi Tuf cung chi r a nhflng b a n che cu the cua hg. Phe p h a n quan die'm phie'n dien cua ca ba phai, dng da neu rd tinh ta't yeu phai hgp nha't chung Iai, vi theo dng, chung cd md'i lien he m a t thiet vdi nhau trong sfl thd'ng nha't khdng the
tach rdi. Trfldc day. T h a n Bat Hai mdi chi dflng Iai d viee ly giai "Thuat" la gi va n h a n m a n h yeu cau n h a vua can phai sfl dung "Thuat" de tri nfldc. Tie'p thu tfl tfldng cua T h a n Ba't Hai, Han Phi Tfl da di vao tflng van d i de phan tich va chi rd cho nha vua t h a y sfl can thiet phai ed "Thuat", sfl dung "Thuat" nhfl the nao va d i xua't mot loat cac bien phap bd sung tfl tfldng dd, nhfl: thuyet Hinh danh, he thd'ng cac thu doan thd'ng tri trong viee bd nhiem, mien trfl, soat xet, thfldng phat quan Iai... Ong da ke thfla, p h a t trien ca v i b i rdng Ian b i sau, tao cho "Thuat" cd mot ndi dung mdi, phong phu, hoan chinh va sac thai rieng. Dac biet, Han Phi Tfl da vflgt len ngfldi di trfldc v i phflong dien thu thuat chinh tri. Tfl tfldng v i "The" do Than Dao xac lap dflgc H a n Phi Tfl tie'p thu va Iam phong phu, sau sac hon vdi nhflng dan chflng lich sfl va so sanh trong thfle t i i n xa hgi. Tren co sd gan "The" vdi vai trd ngfldi dflng dau eua mot qude gia, quyin Iflc chinh tri cua n h a cam quyin, dng da bd sung ndi dung khai niem "The" va n a n g nd Ien mot trinh do mdi. Qua sfl trinh bay cua H a n Phi Tfl, "The" cd ndi dung day du va rd n e t hon, trd t h a n h mot ye'u to' khdng the thie'u trong phflong phap tri nfldc eua phap gia. Ngoai ra, cae quan diem: d i eao vai trd cua phap luat, "thdi bie'n, phap bie'n", gifl "tin", coi trgng thfldng p h a t cua Thflgng Udng da dflgc Han Phi Tfl tie'p thu, p h a t trien t h a n h mot he thd'ng quan dii'm, nguyen tac tflong dd'i hoan chinh, chat che, gia tri lau dai va trd t h a n h dinh cao Iy luan phap luat phflong Ddng cd dai.
La tap dai t h a n h eua hgc thuye't phap tri, tfl tfldng cua cac phap gia di trfldc trd t h a n h t i i n d i tfl tfldng, chat lieu va n i n t a n g quan trgng de Han Phi Tfl ke thfla, n a n g Ien mot trinh do mdi.
54 - Khoa h o c Chfnh tri !J\(ghien cdu Trao ioi
Song, de ly thuye't phap tri vflon tdi t a m mot he tfl tfldng, H a n Phi Tfl cdn ke thfla, tie'p thu eo sd Iy luan tfl eac hgc thuye't Nho gia, Lao gia va phat trie'n chflng theo quy dao cua phap tri. Cudi thdi Chie'n qud'c, t a n mat tha'y canh t r a n h gianh, xau xe l i n nhau, Tuan Tfl chu trflong Iy giai mgi bie'n dgng lich sfl bang tinh ac luan. Vdi dng, tinh la cai tfl nhien cua con ngfldi, la cai sinh ra da cd sSn. Ong cho rang, tinh ngfldi hay ban chat con ngfldi la xau, cai xau do ban nang qui dinh "con ngfldi ham Igi tfl khi Igt Idng me" va "con ngfldi sinh ra da mudn thda man cai tai, cai mat, da ham thich t h a n h am, sac dep". De thda m a n nhflng ham mudn va due vgng dd, con ngfldi phai h a n h dgng thuan theo tinh tfl nhien cua minh. Dieu dd at dan den sfl tranh gianh, xau xe, cfldp bdc, chiem doat lan nhau. Tinh ac dflgc dng dien ta:
"Ngfldi ta sinh ra la hieu Igi, thuan theo tinh dd thi t h a n h ra sfl t r a n h doat Ian nhau ma sfl tfl nhflgng khdng ed, sinh ra do' ky, thuan theo tinh dd thi t h a n h ra t a n tac ma Idng trung tin khdng cd, sinh ra la cd long mudn eua tai mat, cd long thich ve t h a n h sac, thuan theo tinh dd ma t h a n h ra dam loan ma le nghia, van Iy khdng ed. Nhfl the thi theo cai tinh cua ngfldi ta, thuan theo cai tinh cua ngfldi ta ta't sinh ra su t r a n h doat, pham vao cai p h a n (tfle quyin lgi cua nhau), lam loan cai II ma mac cai Idi tan bao. Cho nen phai cd thay, cd phep de cai hda cai tinh di, cd le nghia de dat dan nd, rdi sau mdi cd tfl nhflgng hgp van ly ma t h a n h ra tri. Xet vay thi cai tinh cua ngfldi ta ac la rd Iam, nd ma
'" Nguyin Hien Le - Gian Chi, Tudn Td, Nxb Van hoa, HN. 1994, tr.48
'-' Phan Ngoc, Hdn Phi Td, Nxb Thong tin, HN. 1998, tr.505
hda thien dflgc la do cdng cua ngfldi ta vay'". Theo Tuan Tfl, tinh ngfldi la ac vi nd bay mudn nhieu va ludn cd khuynh hfldng di qua trdn cua Idng due, dd la ngudn gde eua mgi tdi ac, tai hga. Tfl dd, dng da d i ra phflong phap trfl ac bang each phat huy cdng dung giao hda cua Le - Nghia de kim ham h a n h vi tham lam cua con ngfldi. Tiep thu tfl tfldng cua Tuan Tfl, H a n Phi Tuf cho rang, dgng co cua mgi h a n h vi ciia con ngfldi la long vi ky, vi lgi. Thay thudc chfla benh, thg mdc ban quan tai diu mudn cho ngfldi ta dm nhiiu, chet n h i i u . Nhflng h a n h vi bi ngoai ed ve tdt dep thi dang sau nd diu cd dgng co vu lgi: Mfldn ngfldi iam thue thi dng chu eho an ngon va tra t i i n cong khdng phai la vi yeu ngfldi Iam thue ma de ngfldi ta cay sau va bfla ky. Ngfldi Iam edng ra sflc cay bfla khdng phai la vi yeu chu ma de dflgc dng ta hau dai. Hg tfl te vdi nhau nhflng thfle chat diu vi cai lgi cua chinh minh. Ong cdn chflng minh rang, quan he gan gui dflgc eho la thieng lieng nha't la quan he gifla cha me va con cai, ngfldi ta h a n h dgng cfl xfl vdi nhau cung chi vi tfl Igi: "Cha me dd'i vdi eon, sinh eon trai thi chuc mflng nhau, sinh eon gai thi giet di, dd la vi nghi de'n cai t h u a n tien v i sau, tinh de'n cai lgi lau dai. Cha me ddi vdi eon cai van cdn dung Idng tinh toan dd'i xfl vdi nhau, huong nfla la nhflng ngfldi khdng ed cai an hue eua cha me ddi vdi con cai"'^'.
Han Phi Tfl eho rang, ehi ed sfl tinh toan vu lgi thi quan he vua tdi Iam sao ed tinh thflong yeu thfle sU. Ong ndi: "Gifla vua va tdi, da khdng cd tinh cot nhue ma cai lgi hai edn khac nhau, ne'u khdng mudn ndi la ngflge nhau: Be tdi muon khdng cd edng ma dflgc thfldng, edn vua thi mudn be tdi phai hy sinh eho minh ma dflng ke cdng. Da d cai the mud'n khdng cdng ma dflgc thfldng, cdn vua thi mudn be tdi
• 9{ghien cdu - Trao idi 55 - Khoa h o c Chfnh tri
bd huge khdng the khdng thd vua tbi be tdi ta't ludn ludn dd xet long vua. Khdng mot Iuc nao ngflng"'". Han Phi Tfl da xem quan he Igi Ieh vat chat nhfl la co sd cua tat ca cae quan he xa hgi va h a n h vi cua con ngfldi. Long vi Igi cua con ngfldi da dflgc dng cflc ta den mflc tan n h a n tham te. Ong cdn neu Ien mdt nguyen nhan khien cho viec t r a n h lgi ngay cang gay gat la do dan so' ngay cang ddng trong khi cua cai khdng t a n g nhiiu, cho nen hg phai t r a n h gianh nhau, du cd thfldng hau va p h a t n a n g di nfla cung khong t r a n h khdi loan. Han Phi Tfl da luan chflng v i phap tri nhfl vay va theo dng, tinh ac - vdi tinh each la ban tinh tfl nhien cua con ngfldi, la cai ma viec tri nfldc an dan phai k i i m che va loai bd.
Tfl quan niem ban tinh eon ngfldi la "ac"
mang tinh each m a n g va cdn tflong dd'i on hda cua Tuan Tfl, Han Phi Tuf da cflc doan de'n ndi tinh "ac" trd t h a n h tuyet do'i, vinh cflu trong mgi khdng gian, thdi gian. Ong da dfla ra each nhin n h a n v i con ngfldi va xa hgi t r e n eo sd ly thuyet v i tinh tfl lgi cua con ngfldi. Bang Iy luan ve "tinh ac", H a n Phi Tfl da luan chflng cho tinh ta't yeu phai cai tri bang phap luat va dung hinh p h a t n a n g de sfla tri thien tinh ay eua con ngfldi, de dam bao tri an xa hdi.
Ne'u nhfl thuye't tinh ac cua Han Phi Tuf cd ngudn gd'c tfl Tuan Tfl thi thuyet Danh thuc eua dng dflgc bat ngudn tfl thuye't Chinh danh cua Khdng Tfl; dflgc Manh Tfl va Tuan Tfl ti-e'p tuc d i cao. Tuy nhien, ne'u Khdng Tfl viet Xuan thu de
"chinh danh tfl, dinh danh phan, ngu bao hie'm"'^' va dng cho rang, danh phan dflgc
•" Nguyen Hien Le - Gian Chi, Sdd, tr.l73 '^' Tran Trong Kim, Nho gido, quyen Thuang, HN. 1930, tr.254
'3' Phan Ngoc, Sdd, tr.68
sap dat tfl nhien va yeu cau mdi ngfldi phai tfl sfla minh de cho cai thfle xflng vdi cai danh a'y thi Tuan Tfl chii trflong viec ehe danh, an dinh y nghia cho danh la quyin cua vua, khdng ai dflgc tfl y che danh, dat sai y nghia cac danh ma nha vua da dinh. Han Phi Tfl da ke thfla, tiep thu tfl tfldng cua Khdng Tfl va phat trien t h a n h Iy luan ve hinh danh cho phap tri:
"Cai dao bat bie'n cua viec cai tri la lay cai danh (ten ggi) Iam dau. Cai danh da chinh thi sfl vat dflgc xac dinh. Cai danh la thien lech thi sfl vat thay ddi"'^'. Nhfl vay, Khdng Tfl la ngfldi dau tien lap nen thuye't Chinh danli nhflng chinh Tuan Tfl mdi la ngfldi trinh bay day du nha't v i nd. Khi t r u y i n ba thuye't Chinh danh thi Khdng Tfl da khdi xfldng ly luan dau tien cho y tfldng v i phap tri mot each khdng tfl giac. Tuan Tfl da phat trien thuye't Chinh danh va trd t h a n h ngfldi dat nen mdng eho chu trflong eua Han Phi Tfl. De'n day, Hinh danli trd t h a n h quy tac can ban cua "Thuat" dung ngfldi cua phap tri va cd ndi ham khac xa vdi Chinh danh cua Khdng Tfl.
De thie't lap mot he thd'ng ly thuye't dd so khdng chi don gian la tap hgp va bd sung n h i i u tri thfle eua thdi dai ma quan trgng hon la hgc thuye't dd phai dflgc xay dflng t r e n nhflng t i i n d i vflng chac cua the gidi quan va phflong phap luan. Hgc thuye't chinh tri cua Han Phi Tfl can den co sd Iy luan triet hgc lam nen tang Iy luan eho dfldng ldi tri nfldc cua minh. Vi vay, dng da ke thfla, bd sung, phe phan va p h a t trien eac quan niem Dao va Dflc do Lao Tfl va Trang Tfl khdi xfldng de d i ra quan niem Dao va Ly cho Iy thuye't phap tri. Ong "da ha'p thu va tdng hgp tfl tfldng cua Dao gia, Nho gia ddng thdi da p h a t trien pham tru Ly cua phap gia thdi ky trfldc, da hinh t h a n h ra dflgc tfl tfldng "Iy phap"
56 - Khoa h o c Chfnh tri C\(ghien cdu - Trao ioi
cua minh"'". Trong n h a n thfle ve quan he gifla "Dao" va "Ly", Han Phi Tfl va Trang Tfl cd mdt so' diem gid'ng nhau, dieu dd chflng td H a n Phi Tfl da ehiu anh hfldng cua triet hgc Dao gia. Tuy nhien, Han Phi Tfl khac vdi cac Dao gia. Trang Tfl thi dfla t r e n tfl nhien cua Iy trdi da di tdi ke't luan v i tfl nhien cua dao Iam ngfldi. Han Phi Tfl thi tfl tfl nhien cua Iy trdi di tdi nhflng ke't luan v i hflu vi cua dao Iam ngfldi va nhiem phap tri qud'c. P h a p gia vfla cd tinh ke thfla ve pham tru "Ly" va tfl tfldng "Ly"
eua Dao gia, Iai vfla cd sfl cai tao va phat trien them. Han Phi Tfl cho rang, quan he gifla "Dao" va "Ly" la quan he gifla ban nguyen va qui luat, gifla tuyet dd'i va tflong dd'i, gifla tinh phd bie'n va tinh dac thu. Theo dng, de thu dflgc hieu qua, con ngfldi phai n a m lay cai "Ly" cua van Vat ludn bie'n hda b a t thfldng ma h a n h dgng. Ngoai ra, H a n Phi Tfl eung tiep thu Iy thuye't Tham nghiem tfl Mae hgc de chflng minh tinh khdng xac thufc cua n i n n h a n tri ma hg ehu trflgng theo Iy giai eua Khdng Tfl. Dd la co sd de dng khang dinh rang, each cai tri theo n h a n tri lau ed ke't qua va thie'u tinh thfle tien vi cac vi t h a n h n h a n nhfl Nghieu, Thuan bao nhieu ddi mdi cd mot, trong khi xa hgi ludn can sfl dn dinh va t r a t tU.
Cd the n h a n tha'y: nhflng t i i n d i Iy luan, lich sfl xa hgi va luan ly dao dflc bat ngudn tfl t r u y i n thd'ng cua triet hgc Trung Qud'c ndi chung va triet hgc Lao Tfl ndi rieng; quan die'm tien hda lieh sfl va thuye't tinh ac dflgc khdi xfldng tfl Tuan Tfl, Iy thuyet Tham nghiem cua
'" Trucfng Lap Van (chii bien): Ly - Triet hgc phuang Dong, Nxb KHXH, HN. 1998, tr.89 '^' Xem: Dao Duy Anh (bien dich), Trung Hoa sd cuang til thugng co den ngdy nay, Nxb Quan Hai ThiT, Hue, 1992, tr.59
Mae Tfl... da dflgc H a n Phi Tfl ly giai va van dung sinh ddng trong hgc thuyet cua minh. Khi ke' thfla cac quan diem ly luan tfl nhflng hgc thuye't khac, Han Phi Tfl ludn cd tinh ehu dich rd ret. Vdi dng,
"Dao" la ban the eua the gidi, ngudn gd'c eua van vat, la khach quan tdn tai ben ngoai y thfle con ngfldi, ddng thdi la qui luat. Tfl sfl nghien cflu "Dao" trong tfl nhien, H a n Phi Tfl md rong vao Iinh vfle chinh tri - xa hgi t h a n h dao tri qude.
Cho rang, "Dao" la cai ta't nhien, ong mud'n k h a n g dinh tinh ta't ye'u cua con ngfldi phai dfla vao qui luat khach quan de tie'n h a n h san xuat va cac hoat dgng xa hgi khac. Bie'u thi mot hy vgng ciia giai cap thd'ng tri phong kie'n ve mot xa hgi an lac lau dai, "Dao tfl nhien" cua Han Phi Tfl khdng chi thich flng vdi hien thfle dflong thdi, ma cdn dai bieu cho che do chinh tri phong kie'n tflong Iai. Xet de'n cung, "Dao tfl nhien" cua tIan Phi Tfl la k h a n g dinh quy luat tU nhien cua he thd'ng chinh tri phap, thuat, the'^'.
Tuy ke thfla quan niem "Dao" eua Lao Tfl va Trang Tuf, nhflng Han Phi Tfl da phu dinh nhflng quan diem t h a n bi ciia Lao Tfl, gat bd ye'u to' duy tam Trang Tfl ve "Dao" va xac lap tfl tfldng duy vat cua minh trong khi Iy giai v i pham tru nay. Cac thuye't Tinh dc, Hinh danh, diu mang mau sac duy tam, phien dien;
song dng tim tha'y d dd nhflng ye'u to hgp Iy cho viee cung ed' sflc m a n h , thie't lap chinh quyin trung flong tap quyin cao do theo yeu cau eua giai cap thdng tri, nen chung da dflgc sfl dung va cai tao theo quy dao cua ly thuye't phap tri. L^
nghla, Danh phdn dflgc cu the hda trong phap luat; vd vi dflgc chuyen hda thanh quan he bien chflng vd vi - hflu vi; kiem ai la ndi dung yem the nha't, it dflgc d i cap n h a t trong P h a p tri (tham chi gan nhfl bai bac hoan toan) nhflng Han Phi
9(gfLiin cdu - Trao idi 57 - Khoa h o c Chfnh tri
Tfl vSn khdng the khdng xem day la mue dich eudi eung cua phap luat.
Hgc thuye't cua H a n Phi Tfl dflgc trinh bay tren co sd tdng ke't ba khuynh hfldng tfl tfldng phap tri, dflgc xay dflng bang dfl lieu lich sfl phong phu cua Nho gia, thie't ke bang phflong phap bien chflng cua Lao gia, trd t h a n h he thd'ng tfl tfldng chat che, cd ndi dung phong phu va sflc cudn hut r a t Idn. Nhd dflgc bd sung co sd ly luan tfl cac hgc thuye't Idn tieu bieu cua thdi dai, Han Phi Tuf da tiep t h e m sinh Iflc va nang tfl tfldng phap tri t h a n h mot hgc thuye't cai tri - quan ly hoan chinh va cd ndi dung phong phu. Ddng thdi, vflgt qua tfl tfldng cua cac dai bieu phap gia va cua cac nha tfl tfldng thugc cac hgc phai khac dfldng thdi ca ve be rong va b i sau, Hgc thuye't P h a p tri cua Han Phi Tfl trd thanh mot ly luan hoan chinh, cd tinh chie'n da'u cao va gia tri thfle tien Idn.
Trong .ta't ca cac hgc thuye't, tfl tfldng cua thdi ky Trung Quoc cd dai, Phap tri la hgc thuye't duy nha't ed sfl ke thfla, ham chfla nhflng mat, nhflng ye'u to' cua nhflng hgc thuye't khac n h i i u nha't. Nhd sfl tie'p n h a n va p h a t trien quan diem cua nhflng hgc thuye't khac, P h a p tri da tao ra sflc m a n h tdng hgp ldn Iao trong viee khang dinh tfl tfldng va tim ra each giai quye't vflng chac va toan ven nha't trong van d i tri qud'c.
Khac vdi cac hgc thuye't ciia Dao gia, Nho gia, Mac gia dflgc khdi xfldng tfl cae vi giao td va ngay tfl dau da neu ra mot so' nguyen tac ly thuye't lam chu thuyet; sfl hinh t h a n h cua Hgc thuyet Phdp tri dflgc bat dau tfl nhflng hgc phai tfl tfldng rieng re vdi cae dai bieu la nhflng chinh tri gia. Hg khdng cd md'i quan he thay trd eua nhau, cung khdng cd lien he trflc tie'p vdi nhau trong cugc sd'ng. Ly thuye't phap tri dflgc bat dau tfl
thfle h a n h chinh tri va dfldc bd sung qua thfle t i i n lich sfl. Khdng nhfl nhflng qui luat eua ddng chay bat ngudn tfl thflgng nguyen, khi xudng de'n ha Iflu thi p h a t trien t h a n h cac n h a n h ehi Iflu; t r a i Iai, sfl ra ddi cua phap tri dflgc danh da'u bang ke't qua hgi tu cua cac chi Iflu de tao t h a n h ddng thac Idn, mdi hgc phai la mot ddng chay dgc lap nhflng dflgc hgi tu chung v i mot dich. Han Phi Tfl da ed cdng tdng ket va hoan thien cac quan diem tri nfldc cua ba phai phap gia t h a n h mot hgc thuye't cd tinh he thd'ng tren nen t a n g hgc thuye't v i "Dao" ciia Dao gia, tfl tfldng Chinh danh, Ton qudn cua Nho gia. Tdng hgp toan bg nhflng tfl tfldng phap tri cua nhflng ngfldi di trfldc, tie'p n h a n va p h a t trien quan die'm cua nhflng hgc thuye't khac trong quy dao eua van de phap tri, Han Phi Tfl da phat trien va dinh vi vflng chac tfl tfldng hinh phap. Dung hoa, ke't hgp dfldc toan bg cac quan die'm dgc lap, rieng re v i
"Phap", "The", "Thuat" t h a n h mot khd'i;
vfla phat trie'n hoan thien vfla thdng nha't cac hgc thuye't khac nhau trong mot hgc thuye't duy nha't, hgc thuye't eua dng trd t h a n h sfl ket tinh eua tfl tfldng phap tri, tfl duy v i phap luat va nhflng ye'u to' "phap" trong nhflng hgc thuye't khac t r e n co sd n a n g cao hon ve chat toan bg nhflng tfl tfldng, bie'u hien phap luat t a n man, tfl p h a t trong lieh sfl Trung Hoa cho de'n cudi thdi Chie'n qud'c; dfla tfl tfldng phap tri sang mot giai doan mdi va trinh do cao hon. Vdi tfl each la mot nha tfl tfldng, Han Phi Tfl da xay dflng hgc thuye't cua minh va di de'n nhflng ke't luan ma tri tue dan tdi; bang sfl ke thfla cd chgn Igc ke't hgp vdi nhflng kie'n thfle thfle te, dng da de Iai cho chung ta mot hgc thuye't cd gia tri de'n ngay hdm
(xem tiep trang 68)
68 - Khoa h o c Chfnh tri Kinh nghiem - 'Thiic tien
nghiep, binh d a n g gidi, bflu chinh v i i n thdng, cdng nghe t h d n g tin... eho ca'p quan, huyen.
Vdi nhflng ke't qua da dat dflgc, trong nhflng n a m tdi Tp. Hd Chi Minh se tie'p tuc day m a n h hon nfla cdng tac
cai cdch h a n h ehinh. T h a n h phd coi day la khau dot pha, la yeu cau eO ban, quan trgng de thuc day kinh te t a n g trfldng nhanh; van hda - xa hgi p h a t trien dap flng vdi yeu cau p h a t trien cua Thanh phd' trong nhieu nam tdi. •
Sir HINH THANH, PHAT TRIEN
* '
CUA HOC THUYET PHAP TRI TRUNG HOA CO DAI.,
(tiep trang 57)
nay. Dieu lam n e n sfl vl dai d H a n Phi Tuf cung gid'ng nhfl Arixtd't, hon nhflng nha tfl tfldng cung thdi d chd, dng khdng nhflng ke thfla nhflng tinh hoa tfl tfldng triet hgc cua thdi dai ma cdn tong ke't, tim ra nhflng gia tri tie'n bg cua nhflng tfl tfldng dd va n a n g chung len t a m cao mdi. Nhd sfl tong hgp cac hgc phai, thau nap cac tinh hoa tfl tfldng eua thdi dai va khdng ngflng bd sung, p h a t trien, hgc thuyet eua Han Phi Tfl trd t h a n h sfl Ifla chgn cua lich sfl, dfla xa hgi sang t r a n g mdi, ddng thdi de Iai nhflng a n h hfldng ldn Iao trong lich sfl phong kien Trung Hoa va cac nfldc trong khu vfle.
Nghien cflu qua trinh hinh t h a n h va phat trien eua Hgc thuyet Phdp tri chung ta tha'y: ehinh thfle tien la noi dat ra yeu cau cho Iy luan giai dap, song thfle tien cung ludn kiem nghiem, sang Igc nghiem khac de di den sfl Ifla chgn duy n h a t dung la Hgc thuyet Phdp tri. Ddng thdi, tfl tfldng cung nhfl hien thfle cugc song khdng dflng yen ma ludn van dgng, ngay cang dflgc cung ed, hoan thien. Vi vay, chi ed hgc thuye't nao ra ddi tren co sd tdng ke't thfle t i i n , ke thfla va tie'p thu cd chgn lgc nhflng gia tri tfl tfldng mdi thi
mdi ed the thfle hien dflgc chflc nang giai thich the gidi va cai tao the gidi phu hgp vdi nhflng qui luat eua ban t h a n nd. Tim hieu Hgc thuyet Phdp tri cung la dip de nhin n h a n rd hon tinh khach quan, chan Iy khoa hgc cua hgc thuye't Mac-Lenin v i mdi quan he bien chflng gifla ly luan va thfle tien. Dac biet, trong khi khang dinh tinh quye't dinh cua thfle tien vdi Iy luan thi ddng thdi cho thay vai tro cflc ky quan trgng cua Iy luan trong viec md dfldng cho thfle tien di Ien. De phat huy vai trd tien phong cua minh, cdng tac ly luan can thfldng xuyen tdng ke't thfle tien va n a m bat nhflng yeu cau cua thfle tien; ddng thdi Iy luan phai ludn dflgc bd sung nhflng gia tri mdi trong kho tang tfl tfldng n h a n loai va thdi dai de phat trie'n, hoan thien. Tim hii'u Hgc thuyet Phdp tri cung cho chung ta mot bai hgc ldn la: bat cfl ly luan nao, du la sfl khai quat dung dan kinh nghiem boat dgng thfle t i i n eua eon ngfldi trong mot pham vi khdng gian, thdi gian nha't dinh, nhat thie't phai dflgc tie'p thu cd chgn Igc va van dung sang tao vao hoan canh eu the;
khdng thi' ap dung rap khudn, sao chep, giao dieu.Q
