C H U Y E N MUC
T R I 6 T HOC - CHlNH TRj HOC - LUAT HOC
TU" TLFdNG D 6 I IViai GIAO DUG CUA PHAN CHAU TRINH D A U T H ^ KY XX - LIEN HE VQI VAI TRO, V! T R I GIAO DUC CCJA VIET NAM HIEN NAY
T R A N MAI uac*
Cal each nham nang cao dan tri la mot trong ntiCmg diem noi bat trong piiong trao Duy Tan dau tt)e Ify XX. Ciing mi cac ctii sT yeu nir&c dwang ttiai, Phan Chau Trinh da phat dong phong trao Duy Tan ve giao due. TCr viec phan tich nhitng quan diem ve vai tro, muc dich, sir menh, noi dung, nhiem vu doi m6i cOng nhw each thCre to chCre giao due va phwang phap giao due cua Phan Chau Trinh, bai viet lien he voi sw nghiep doi mdi giao due a Viet Nam hien nay.
TCr khoa: \.u iucmq doi mm giao duo, phong trao Duy Tan, phifo'ng phap giao due, Phan Chau Tnnh
Nhin bai ngay: 16/8/2019; dwa vao bien tap: 20/8/2019: phan bien: 1/9/2019; duyet dang: 4/11/2019
1. D A N N H A P vao nam 1908 vyCTt I<h6i t§nn nhin cua Thirc tien qua trinh van dong va phat cac "ha lanh dao phong trao luc bay triln cua cac cuoc cai c4ch, doi moi a'i>- Om\ goc do giao due, c6 the trong Ijch sO Viet Nam dau the l<y XX khang djnh, phong trao Duy Tan la mot da chLfng minh rSng, nhirng tu' tuang cuoc each mang ve giao due a Viet canh tan da c6 nhOng dong g6p nhat Nam * e o hu'O'ng khoa hoe, hien dai.
dinh vao tien bp xa hoi du'O'ng thwi. phan Chau Trinh (1872 - 1926) ten Phong trao Duy Tan do Phan Chau chu- la TCr Can, hieu Tay H6, biet hieu Trinh de xu-^ng a giai doan nay da Hy Ma la mot nha nho hoc c6 xu nhanh chong ba thanh mot cao trao, hu'ong cai each. Sinh thai, Phan Chau tham Chi boc phat tffi bao lire vu trang j r i n h rjt col trong vai tro cua giao due
trong s y canh tan d l t nu"ac.
• Trir&ng Bai h,c NgSn hing ThSnh ph6 H6 ^hae vai nhu-ng nha each mang khae, Chi Minh. Phan Chau Trinh da nhan thire du-gc
TRAN MAI UOC - TCf TU TLfONG flOl M^l GlAO DQC CClA...
nguyen nhan can ban tai sao Viet Nam bj thu'c dan xam lu'p'c. Theo ong, do la do dan toe Viet Nam tut hau so vai cac dan toe khae hang thS ky, hay noi each khae, Viet Nam da di sau cac dan toe phu'ang Tay mot thai dai: khi Viet Nam con a n§n kinh te nong nghiep thi cac nu'de phu'ang Tay da lam kinh te eong nghiep va dang tien nhanh tren con du'O'ng eong nghiep hoa, hien dai hoa tu" ban chu nghTa.
Theo Phan Chau Trinh, thai diem cuoc Chiln tranh the giai Ian thir nh§t dang lam rung chuyen dO doi th^ giai, th§ nhu'ng dan chung Viet Nam v i n nhu' dang a trong 6e dao va hoan toan mil thong tin ve thS giai xung quanh nen Viet Nam that bai la dieu tat y§u.
VI vay, mu6n ci>u dan toe khong con con du'O'ng nao khae la phai duoi kjp cac dan toe khae ve mat tri thirc, du'a dan tpc Viet Nam len ngang tarn thai dai vai cac dan toe khae tren the giai.
D^n khi do, Viet Nam mai c6 the cijng sinh ton va canh tranh, phat triln.
2. NOI DUNG
2.1. Tif tiroTig doi mo*! giao due qua quan diem "Khai dan t r i "
La ngTOi diing dau phong trao Duy Tan, Phan Chau Trinh da xac djnh rat ro muc dich cua phong trao la dung eon du'O'ng giao due - bang each eCr hoe sinh di du hoc a nwiic ngoai hoac ma cac tru'ang hoc, lap hoc trong nu-ac tren cac dia ban dan cu', gop phan "hoa quoc cuang dan" gianh lai doc lap, tir chu, canh tan xa hoi. Giai doan nay, cac chi sT cua phong trao Duy Tan, trong do c6 Phan Chau
Trinh, da thong nhat quan niem rang nu'ac Nam ta luc nay, bj lam vao canh tai tam, nhue nha, la chi tai bai chS do quan chu, ma nen mong cua no la tu' tu-ang phong k i j n da tham sau vao dau 6c ngu'ai dan hang ngan nam.
Thai diem Ijch sCf mai cua nhan loai da tai ti> lau. Cac nu'ac Au, My, Nhat Ban da tan ti§n, cu'ang thinh du sire de bep nhieu nu'ac. Phai Duy Tan xa hoi theo hu'ang Tay Au, Nhat Ban da lam. Do la viec cap bach cua nen giao due. Nen phai cap bach thay the n4n giao due Nho giao bang mot nSn giao due mai ve hinh thtrc va v§ noi dung giao duo. Tir quan niem ay, Phan Chau Trinh chu tru'ang tiSn hanh cuoc each mang v§ giao due cho hoe sinh va dan Chung.
Tu' duy doi mai cua Phan Chau Trinh du'ac d i i n giai ngSn gon trong Thw gCri Nguyen Ai Quoc ngay 18/2/1922, vai ba muc tieu hanh dong la: "Khai dan tri, Chan dan khi, hau dan sinh"
(dan theo Nguyin Van Di^ang, 1995:
696). Trong do noi dung "khai dan tri"
the hien tu' duy sau sSc cOa chi sT Phan Chau Trinh lien quan den: thai dp dut khpat eh6ng nen hoc cu; ch6ng n i n giao due khoa CLT; C6 suy manh me viec hoc chCf qu6c ngif; chu tru'ang hoc theo each mai; xay dirng n l n giao dijc c6 phan nSi dung ca ban pho cap va c6 noi dung chuyen sau.
Theo Phan Chau Trinh, khai dan tri la;
day manh truyin ba qu6c ngCr, ma tru'ang day hpe nhu'ng k i l n thu'c khoa hoc thifc dung, xay dirng mot nen hpe van va van hea t i l n bo, xay difng con
TAP CHI KHOA HQC XAHQIsoU (255)2019 ngu'ai toan dien thich irng vai cu6c song van minh. Muan khai thong dan tri, gianh dpc lap cho dan tpc, ong chij tru'ang cai each bang viec ma cac tru'ang hpe, dem thyc tai ma giang day, dung cac hinh thijc tha ca, sach va, bao chi dien thuyet de ma mang kien thCrc va thCrc tfnh long ngu'ai.
"TCr nhirng d i n g hoang than quy tpc, Chang ai khong di hoc lay mot nghe Con nhu'ng ke sT, nong, eong, ca Deu hpe chc tri du lam an.
Cung la nCr tCr, phu than
AI al cung c6 trong than mot nghl"
(dan theo Nguyin Van Du'ang, 1995;
127-128).
2.2. Quan diem cua Phan Chau Trinh v l vai tro, muc dich, sir menh .oua giao due
Trong luc xa hpl Viet Nam dang ren xiet d y a i sir thong trj cua thirc dan, phai cam chju no le, mot bp phan nho sT v i n chim d i m trong h y van, chya kjp chuyin bien theo thai the. Phan Chau Trinh nhan ra rSng, chinh tinh canh ay se lam cho dat nyae nhanh chong di vao con du'ang suy tan, va cho rang, nen giao due nho hpe, tu' tyang "trpng xu'a han nay", "trpng quan, khinh dan", col trpng van phu'ang phii phiem ma cpi nhe lao dpng chan tay da tap ra khong It nhyng con ngu'ai thich pham ham, quan tu'ac de mong mot chon ni^ang than trong c h i dp thyc dan phong k i l n . D i n luc mat nyac, c h i dp phong k i l n va nen khpa eCr ay v i n mac nhien, khong kjp thay doi each nhin, each nghr de cCru dan
tpc khoi canh no le. Kiln thyc nho hpe khong eon phu hgp, khSng cc kha nang ly giai nhu'ng hien tyang mai nay sinh cua ddi song xa hpl.
Von la ngyal noi tllng thong minh, Phan Chau Trinh mu6n dung tai tri cua minh de eCru vat giang san dang chim dam trong canh no le. Nhu'ng sau khi du'ac bo nhiem lam quan, ong thay rang, viec khoa c y cung chi la kiem chCrc quan n h i m "vinh than phi gia" ma thoi, chu' khong t h i thyc hiSn d y a c muc dich. D l i vai c h i dp phong k i l n , sau khi nhin nhan ro rang, Phan Chau Trinh kich liet len an sy thoi nat, muc ruing, nhu nhu'pc, quyin lye chinh trj rai vao thyc dan Phap, bp may cua c h i dp phong kiln chi la bCi nhin, ong viet;
"Khoa cy cung 16 mo bat ehu'ac, Di cang ngay cang lac, cang xa.
Con ta Chang hoc s y ta,
Bat ra hoc nhyng chuyen nha ngyai dung" (dan theo Nguyin Van Dyang, 1995: 341).
Theo quan diem cua Phan Chau Trinh, phai nang cao quyIn dan, khi dan da CO quyen lye, luc do mai c6 the lam viec Ian du'ac. Nhyng hien nay quyen binh trong nu'o'c c6n nSm trcng tay vua quan. T h i thi phai danh do vua quan di. Nhyng lam t h i nao d l danh do vua quan? Vi hoan canh nuac ta ta khong t h i t y lam du'ac, cho nen, phai dya vao Phap la bpn thing trj vua quan ta, ma lam viec cai each ay. Mae dii quan diem dya vao Phap de cai each dat nu'ac cua Phan Chau Trinh bpc 15 han c h i v l phu'ang phap thyc
TRAN MAI UOC - TiS TU TUGfHG D O I MO'I GIAO DUG C O A . hien, nhung tinh th§n bai tru- tu- tirang
hu nho, cai each phong tuc tap quan, bai trCf me tin dj doan, cai thien loi song, xay du-ng thu§n phong my tuc CO tinh c§p t i l n trong thai ky nay.
Cong viec nay du-gc tuyen truyen rpng rai trong quan chung nhan dan b3ng nhi^u hinh thu'c khae nhau, dac biet mo" nhCrng tru-ong day hoc nhu' la each tuyen truyen hCt-u hieu nh§t.
Chinh vi the, ma hang loat nhu'ng ngoi tru'ang Ian ma ra ti> Nam chi Bic. Noi dung hoc gom nhu'ng mon Ijch sCr, dja ly, ve sinh va t i t ca d i u day bing chLf qu6c ngCp, doi khi c6 kem theo tidng Phap. Tru'ang con to chu'C bien soan, dich thuat mot s6 sach bao thiim du-gm tinh thSn Duy Tan. Ngoai viec giang day la chinh, tru'ang con to chCrc nh&ng buoi dien thuydt, binh tha van, CO dpng hoc chij quoc ngi>, lap ra cac "Hoi buon" gpi la "Qu6c thuang"
de kiem t i i m nuoi th^y giao ma them tru'ang hpe, cung d p sach va cho hoc sinh. Sau mot thai glan ngan, nhidu tru'ang hoc, ca sa van hoa du'ac to chu'C rai rac a khap cac vung que tinh Quang Nam, nham tao ra mot m l u ngu'ai toan ven vai tri 6e sang suot trong mot than the trang kien.
Mot so tru'ang hpe noi bat du'p'c hinh thanh trong thai ky nay nhu' tru'ang Due Thanh {Phan Thiet), do Phan Chau Trinh, Huynh Thuc Khang khai xyang. Nha yeu nu'ac Nguy§n T i t Thanh cung da c6 thai gian giang day a tru'ang nay {thang 8/1910 - 2/1911).
ChT trong nam 1906, rieng tinh Quang Nam da c6 tdi 40 tru-ang Ian nho du'p'c thanh lap. Dae biet, tru'ang Dien
Phong la tieu bieu nhat ve to ehi>c cung nhu" ve noi dung giang day trong phong trao Duy Tan, eai each a vung d i t Quang. Ben canh do la tru'ang Phu Lam, thupc huyen Tien Phu'O'c, do ong Le Ca ta ba con eua Phan Chau Trinh chi dao. Trong tru'ang c6 lap rieng cua nO" sinh. Ong da dao tao hai CO giao phu trach lap nay. Do la lap nO d I u tien a khu vyc nay, mot viec lam r i t c6 y nghTa trong phong trao cai each, tan ti§n. Ngoai viec ma tru'ang hoc, Phan Chau Trinh dac biet chu y doi mai npi dung giang day.
2.3. Quan diem cua Phan Chau Trinh v§ noi dung, nhiem vu do!
mai, phat trien; v§ each thu'c to chi>c va phu'ang phap giao due Phan Chau Trinh c6 t i m nhin xa, ong cho rang phat then dan toe cung quan trpng nhu" d I u tranh gianh dpc lap dan tpc. Neu CO dpc lap dan tpc ma nhan dan ngu mupi so vai cac dan tpc khae thi sdm hay mupn, Viet Nam se lai bj phu thupc hoan tpan vao ngoai bang.
TO quan diem do, Phan Chau Trinh da cung vdi hai ngudi ban tam huyet nhit eua minh la Tran Qu^ Cap va Huynh Thue Khang, con du'ac gpi la
"bp ba Quang Nam" phat dpng phong trao Duy Tan vao nam 1906. Ca ba ong da bon ba khap mpi midn d i t nu-dc, md tru'ang day nhOng mon khoa hpe mdi cua phu'ang Tay. D i n dau cae png cung giong tr6ng mdi gpi ngu'ai dan trong iang ra nghe nhu'ng tu- tu-dng mdi, nhu'ng gia trj mdi cua phu'ang Tay. Phong trao da nhanh chong Ian rpng tCr Trung Ky ra ca
TAP CHI KHOA HOC XA HOI so 11 (255) 2019 nu'o'c. Muc dich cua phong trao la truyin ba cho ngu'ai dan Viet Nam nhCrng k i l n thirc va t y tyang mai, giup dan chung Viet Nam y thirc dyac eong cupc toan cau hoa dang d i l n ra va minh phai v y a n tai d l hoa nhap vao t h i giai l y , dya dan tpc t i l n len.
Phong trao Duy Tan chu tryang c h i n hu'ng CO hoc, tang cu'ang viec hpe thyc nghiem, nhat la d l cao chO q u i e ngu', mo' mang dan tri. T y tyang Duy Tan xac djnh tat ca mpi ngu'ai, mpi giai phai hpe, va hoc tap tat ca mpi nen van minh cua cac dan tpc khae, c6 nhu' vay, xa hoi mai tien bp va dan chu, mai c6 quyen s6ng, quyIn binh dang. Chu tru'ang cua hoi Duy Tan that mo'i va e6 tinh each mang. Vi vay khi chu tru'ang triln khai va van dung vao viec hpe, chi sau mot tho'i gian thi da CO k i t qua r l t tot. 0 6 la each hpe c6 tinh thyc dung, hu'ang nghiep, khong chi eo y nghTa trong giai doan nay ma c6n c6 y nghTa cho d i n thai dai sau nay.
D l ma mang dan tri, phai t i l n hanh hoc theo loi thyc dung, c6t d l phue vu cupc s i n g dan sinh chir khong phai la hpe binh tha van, phii p h i l m cua ngu'ai xya. Ban than Phan Chau Trinh la ngyai rat ham hpe hoi va biet nhilu n g h l , di d i n dau ong d I u keu gpi mpi ngyai phat triln hpl n g h l nghiep, nham phat triln kinh t l . Cen hpe thuat, ong quan niem c l n phai doi mai v l npi dung, phi^ang phap, dac biet la chii trpng phat triln khpa hpe, ky thuat.
Doi vai n i n van minh phi^ang Tay, ong cho rang c l n phai hoc hoi cai hay.
b i l t cai da cua ho d l van dung vao phat triln va md' mang dan tri cho dan Chung trong nu'ac. Day cung la mot trong nhiVng t u tyang r l t t i l n bp, ong cung gilng nhu Nguyin Tryang To, da nhan thay nhyng gia trj van minh cua phuang Tay, di ngupc lai t y duy cu "trpng Dpng, khinh Tay". Ong vilt:
"... dem cai sy hpe Au Tay de sp sanh lai vai cai hpe cu cua ta, de xem dilu gi hay, d i l u gi da, cho nsmi ta xet doan ma tim l l y dang tan tai v l sau"
(dan theo Nguyin Van Dyang, 1995:
795). Trong b l i canh d l t nyae b l t i e v l con duang each mang, Phan Chau Trinh khong nhu mpt s i nha nho thanh liem v l que a an, ma ong luon tran tro' di tim con duang each mang cho dan tpc. T y tuang khai dan tri, thyc su lam cho dan tpc biet thay doi t u duy cu, d l vuan len t i m nhan thu'c mai cao han, phii hap han vai sy phat triln cua thai dai.
Nhttng hoat dpng khai dan tri neu tren da tap chc xa hoi Viet Nam mot khupn mat mai, mot d6ng suy nghT mai. &
dau nguai ta cung nghe n6i d i n tan tha, tan hpe, hoi nong, hoi thuang, c l t toe, Au trang... va dac biet la van hpe, giao due, buac sang mot huo'ng di mo'i tran d l y sinh khi.
2.4. Lien he v i vai tro, vj tri giao due Viet Nam hien nay
C6 t h i n6i ring, nhung van de ma
"Khai dan tri" neu ra v i n e6 y nghTa d i n ngay hom nay. Trw&c het, the hien 6' muc dich cua n I n giao due la phai tao nen nhirng con ngyai q u i c dan manh me, biet t y chu, t y lap va t y
TRAN MAI UOC - Tir TLf TLfpNG B 6 | MOI GIAO PMC CClA..
cuo'ng. Thir hai, the hien a phuang thirc giao due, do chinh la khai gai kha nang t u duy cija nguai day va nguai hpe, tao sy chu dpng tilp thu.
Xac djnh; "Hien tai la nguyen khi quoc gia", " D I U t u cho giao due la d l u t u phat triln", lam t h i nao de phat triln giao due dao tao, nang cao chat luang nguin nhan lye nuac nha luon la nhiem vu chinh tri dupe Dang va Nha nuac dac biet quan tam, la mot trong nhirng npi dung quan trpng trpng van kien cua cac ky Dai hoi Dang. Nghi quylt Dai hpl Dang l l n thir VI xac djnh: giao due nham muc tieu hinh thanh va phat triln toan dien nhan each xa hpl chiJ nghTa cua t h i he tre, dap tao dpi ngu lao dpng eo ky thuat d i n g bp v l nganh nghl, phii hap vai yeu cau phan eong lao dpng eua xa hpi. S y nghiep giao due, nhat la giao due dai hpe va chuyen nghiep, true t i l p gop p h l n vao viec doi mai eong tae quan ly kinh t l va xa hpi.
D i n Nghj quylt Dai hpi VII neu ro;
mijc tieu giao due va dao tao n h l m nang cao dan tri, dao tap nhan lye, bai dyp'ng nhan tai, hinh thanh dpi ngu lao dpng c6 tri thirc va c6 tay n g h l , CO nang lye thue hanh, t y chu, nang dpng va sang tap, c6 dao dire each mang, tinh t h i n yeu nuac, yeu chu nghTa xa hpi. Den Dai hpi VIII, v l giao diJc va dao tao, Nghi quylt Dai hpi n h i n manh vai nhirng npi dung chij y l u ; ciing vai khoa hoc va eong nghe, giao dijc va dao tao la quoc sach hang d l u nham nang cao dan tri, dao tao nhan lye, b l i dyang nhan
tai. Tai Dai hpi IX, v l van d l giap diJc va dao tao, Nghj q u y l t Dai hpi neu ro;
"Tilp tuc nang cao c h i t lypng giao due toan dien, doi mo'i npi dung, phyang phap day va hoc, he thong truping lap va he t h i n g quan ly giao due; thuc hien "chuan hoa, hien dai hoa, xa hpi h6a". Tai Dai hpi X, Van kien Dai hpi k h l n g djnh: "Giao due va dao tao ciing vai khoa hoc va cang nghe la quIc sach hang dau, la n I n tang va dpng lye thuc day ccng nghiep hpa, hien dai hoa dat nuac".
Dang chu truang; doi mai toan dien giao diic va dao tao, phat trien nguin nhan luc chat luang cao, dac biet quan tam va n h i n manh han nua mijc tieu giao due con nguai phat triln toan dien, nhat la t h i he tre. Dai hpi Dang toan quIe l l n thir XI, trong Cuang ITnh xay dyng va phat triln d l t nuac thai ky qua dp da nhin manh: "Giao due va dao tao, khoa hoc va cang nghe c6 sire manh nang cao dan tri, phat then nguon nhan luc, b l i duo'ng nhan tai, gop p h i n quan trpng phat trien d l t nuo'c, xay dyng nIn van hoa va con nguai Viet Nam. Phat trien giao diJc va dao tao ciing vai phat trien khoa hpe va cang nghe la quIc sach hang d l u ; d l u t u cho giao dLic va dao tao la d l u t u phat triln".
Thyc hien tinh t h i n cua Oai hpi, ngay 4/11/2013, Tong Bi thu Nguyin Phii Trpng da ky ban hanh Nghj quylt Hpi nghi l l n thir 8, Ban C h i p hanh Trung yang khoa XI (Nghj quylt so 29- NQ/TW) vo'i npi dung doi mai can ban, toan dien giao diJc va dao tao, dap
TAP CHl KHOA HQC XA HQl so 11 (255) 2019 ung yeu cau eong nghiep hoa - hien dai hoa trong dieu kien kinh td thj tru'dng djnh hu'dng xa hpi chu nghTa va hpi nhap qu6c te. Co the noi ring, Nghj q u y l t 29 - Hot nghj Trung u-ang 8 (khoa XI) la nghj quylt chuyen d l c6 vai tro dac biet quan trpng d l i vdi giao due - dao tao, la yeu eSu, cung d6ng thai la ea sd cho qua trinh doi mdi manh me giao due dao tao eua dat nu'de giai doan hien nay.
3. K^T LUAN
Tim hieu t u tudng doi mdi tU' duy giao due eua nha van hoa Phan Chau Trinh d§u t h i ky XX, lien he v l vai tro, vj tri giao due cua Viet Nam hien nay chung ta CO the nhan t h i y r§ng, trong ddi song xa hpi, giao due la ITnh vyc c6 vai tro quan trpng doi vdi mpi quIc gia, dan tpc d mpi thdi dai. Trong xu t h i phat trien tri thde ngay nay, giao due d y g c xem la chinh sach, bien phap quan trpng hang d l u de phat triln d nhilu quoc gia tren t h i gidi va Viet Nam khong phai la ngoai le. Con ngu'ai vi>a la muc tieu, vCfa la dpng li/c cho s y phat trien xa hpi, mu6n phat trien xa hpi phai cham lo nhan t l con ngu'di v l the c h i t va tinh t h i n ,
n h i t la v l hpe v i n , nhan thdc v l the gidi xung quanh de hp eo the gop phIn xay dyng va cai tao xa hpi. Va chinh giap due gpp phan nang cao dan tri d mpi quoc gia, dan tpc. Ngay nay, giao due khong chi gop phIn tao ra he thing gia trj xa hpi mdi ma edn dao tao b l i du'ang nhan tai, xay dyng dpi ngij lao dpng c6 trinh dp chuyen mon, tay n g h l cao. Dap tao nhan lye CO trinh dp cap gop phIn quan trpng phat triln khoa hoc eong nghe la y l u to quylt dinh cua kinh t l tri thdc, lam giau cua cai vat chit, nang cao c h i t lu'gng cupc s i n g .
Ben canh do, trong b l i canh mdi, giao due gop phIn bao ve c h i dp chinh trj cua mpi quIc gia, dan tpc, bdi giap due gop phIn xay dyng dpi ngu lap dpng CO trinh dp cao, c6 ban ITnh chinh tri vi/ng vang, du sde d l khang ching lai nhu'ng tu' tu'dng van hoa dpc hai du nhap vao Viet Nam trong chinh qua trinh hpi nhap quIe t l va toan elu.
Giao due cung d p nguIn nhan lye c6 trinh dp gop phIn phat then kinh t l , phat buy nang lye npi sinh "di tat, don d l u " rut n g i n thdi gian eong nghiep hoa, hien dai hoa d l t nu'de. •
TAI LIEU TRiCH D A N
1. Dang Cong san Viet Nam. 2013. Van kien Dai hoi thai t<y doi mai va hoi nhap (Dai hoi VI, Vtl, VIII. IX, X. XI}. Ha Npi: Nxb. Chinh tn Qu6c gia.
2. Nguyen Van Du'O'ng. 1995. Tuyen tap Phan Chau Tnnh. Da Ning: Nxb. Da N§ng.
