NHIN L\l TAC DONG CUA QUAN HE ASEAN - TRUNG QUOC DO! V(3l QUAN HE VIET - TRUNG VE TRANH CHAP CHU QUYEN
TREN BIEN GIAI DOAN 1991 - 2003
NGUYEN CONG KHANH*
TRlTdNG CONG \ ^ N H KHANH**
D|Lt v a n d^
Sau khi Tnmg Quoc vd ASEAN xdy dgng quan h§ doi tdc chien hide vdo ndm 2003, moi quan h | ndy a n h hu'dng sdu sdc dd'n SLf phdt tri^n chung cua khu vyc Dong Nam A tr§n cdc phi/ong di$n kinh te, chlnh tri, vdn h6a - xa h6i. Yeu to \&n manh cua Trung Quoc chi phoi den quan h§ song phirong ciia Trung Quo'e doi vdi timg nUdc thdnh vien ASEAN, trong d6 c6 quan he Vi?t Nam - Trung Quoc. Ke tif khi Yi^t Nam trd thdnh thdnh vien cua ASEAN (1995), quan h? V i | t - Trung khong the tdch rifi md'i quan he chung ASEAN - Trung Qu6'c. Quan he "Vi?t Nam - Trung Quo'e cdng gdn bo chdt che trong SLf van dpng, phdt t r i l n ciia ASEAN vdi doi tdc chien lifoc Trung Quoc; dong thtsi, sif phdt trien, on dinh va ben viJfng ciia ASEAN cung g6p phan tang aibng siJc manh chung cho cac nadc trong khu vifc, ddng gdp vdo vi$c xdy dgng Dong Nam A hba binh, thinh vLfcmg.
Hi?n nay, quan he ASEAN Trung
Quoc the hi^n ca hai phifong di?n tich cifc lan han che khong mong mu6'n. Quan h$
ndy mot mdt vifa duy tri on dinh khu vLfc nhifng c u i ^ vifa ldm cdng thdng tlnh hinh khu VLfc bdi cbn nhieu quan di^m bdt dong giOfa hai ben chifa difcfc giai quyet; dong thdi chinh quan hd nay cung anh hifdng d^n tinh chd't quan he song phifong giOfa Trung Quoc vdi cdc nifdc thdnh vien ASEAN vd ddi song quan he quoc te trong khu VLfc chdu A-Thdi Binh Ddang. Yeu to can trd ldn nhat chinh Id vi$c Trung Qu6'c chia re moi quan h6 dong thudn trong ASEAN ve vi?c tim kiem giai phdp hba binh tren bien, gay kho khdn trong hgp tdc k^ ket cac hiep ifdc chung ve dudng lanh hai, them luc dia vd chu quyen tren bien. Nhin nhan md'i quan h^ ASEAN Trung Quoc de thay cu the ban chat, quy ludt va chinh sach dd'i ngoai cua Trung Qud'c doi vdi chii quyen tren bien ciia Vi§t Nam, lam rd hon thgc chat sg van dpng, phat trien vd trien vong cua moi quan hp ndy de'n quan he Viet - Trung ve tranh chap chij quyen tren bi^n hien nay.
' PGS.TS. Nguyfin Cong Khanh, Tru&ng Dai hpc Vinh
"• ThS. Trucmg C6ng Vinh Khanh. Truerng Dai hoc Dong ThSp
28 Nghien ctfu Ddng Nam A, sd 7/2016 1. Vi tri c h i e n hide c u a B i e n D o n g doi
vdfi Trung Quoc v a c a c rai&c t r o n g khu vi^c D o n g N a m A
Bien Ddng la mot bien ria luc dia {mar- ginal sea), mpt phan ciia Thai Binh Diftfng, bao phu mot dien tich tif Singapore tdi eo bien Dai Loan vdi dien tich ifdc liAfng khoang 3.500.000 km2. Day Id viing bien ldn thd hai sau nSm dai difcfng va bien Arap. Cdc dao d Bien Ddng cd so' luong nhieu, t|ip hgp thanh mdt so' quan dao.
Vimg bi6n ndy va phan ldn cdc dao khdng cd ngifdi d cua nd Id muc tieu tranh chd'p chu quy^n ciia nhieu quoc gia xung quanh, hipn nay cd khoang 10 qud'c gia dang cd tranh chd'p chO quyen cac dao d Bien Ddng, dflc bipt Id Viet Nam va Trung Qud'c. Qua trinh tranh chap chu quyen Bien Ddng trd thdnh mpt diem ndng trong cdc t£ chiic, dien ddn, hpi nghi mang tinh khu vgc va quoc te nhif Hpi nghi thugng dinh ASEAN, Dien ddn an ninh khu vgc (ARF), cdc hdi thao quoc td' ve Bien Dong vd cdc h^i nghi thugng dinh giCfa ASEAN vdi cdc do'i tdc chid'n lugc trong khu vgc chdu A-Thdi Binh Duong. Hien nay, Bien Ddng cbn ndm trong muc tieu chien lugc ldu ddi dd'i vdi cdc nudc ldn vi day la khu vgc co nhieu eo bien mang tinh chien lugc bdc nhd't cua khu vgc vd c6 nhieu cang bien quan trong cho mgc dich thUcfng mai va an ninh - quoc phong nhu cang Cam Ranh fViet Nam), Du Lan, Hodng Phd (Tnmg Qud'c).
Ve mdt kinh te, ddy la vimg bien cd y nghia kinh te' to ldn, an ngU tren cdc tuye'n dudng hdng hai huyet mach, thdng thUtfng giCra chdu A vdi Thdi Binh Duong; giCfa chau Au, chau Phi, Trung Can Dong vdi Trung Qud'c, Nhat Ban vd cdc nudc Dong
Nam A, Ddng Bdc A. Ben canh d6, 'Biin Ddng con dugc biS't din nhu mdt md ddu khSng 16, hien tgi cdc md khai thdc ddu trong khu vUc dgt khodng 2,5 triiu thung/ngdy. TrQ litgng ddu a khu out Hodng Sa vd TrUdng Sa co the dgt tdi 105 ti thdng ddu/ngdy. Vd todn bd Bien Ddng Id 223 tl thitngl^; tr. 415]. Cdc chuyen gia My cho rdng, "ne'u bd' t r i dugc tdu ngdm hat nhdn tai khu vUc quan dao TrUdng Sa thi cd the kiem sodt dugc mdt dia bdn c6 bdn kinh 4.000km vd 1/5 dan so' thd' gidi.
Dieu ndy cho thdiy, nd'u ai kiem sodt dUOc viing bien ndy se ndm dUOc con bdi chid'n lugc trong khu vgc" [3; tr. 119-120]. Hdng ndm, chi phi quoc phdng cho vipc tham gia vao tranh chap Bien Ddng cua cdc nxide tflng dang ke, ddc bipt Id cdc qud'c gia dang trong qud trinh t r a n h cha'p chu quyen trdn Bien Ddng.
2. Quan h$ A S E A N - T r u n g Qu£fc v4 tranh c h a p c h u q u y S n trfen b i l n giai d o a n 1991 - 2003
Ttf nhQhg ndm cud'i thap nien 90 cua the ki XX, t r a n h chd'p chii quyen tren biln giffa Trung Qud'c vd cdc nUdc ASEAN nhif
"S^et Nam, Malaysia, PhiUppmes cd chieu hudng giam xuS^ng ddng ke do sg thay dSi trong chinh sdeh dd'i ngoai cua ASEAN, Trung Qud'c. ASEAN mud'n bdy td sg lifin ke't khu vgc thdnh m^t td' chffc hgp nhit, khong phdn bipt che dp chinh tri; Tnmg Quo'e cd chieu hudng xich lai gdn cdc qufi'e gia Ddng Nam A trong chinh sdeh dm ngoai than ASEAN ciia Ddng Tigu Binh.
Chinh vi the, dau thap nidn 90 ciia the ky XX, Trung Qud'c va cdc nUdc trong khu vUc Dong Nam A deu mud'n bdy td ^ chi vd nguyen vpng giai quyet cdc tranh chd'p ve
Nguyen Cong Khanh, Truang Cdng Vtnh Khanh - Nhin Igi tdc dgng... 29 chu quyen tren bien bdng cdc bipn phap
hda binh, thucmg lugng de quan hd ASEAN - Trung Qudc ngdy mdt td't dep. Trong giai doan ndy, ca ASEAN lan Trung Qud'c deu da t6 chijfc nhieu Hdi nghi vd ciing thdng qua nhieu Tuyen bo chung ve tranh chd'p chu quyen trdn bien.
Cdc dodn dai bieu ciia cdc chinh phu ASEAN va cdc dai bilu cao cap ciia chinh phu Trung Qud'c ciing da cd cdc cupc gdp gd vd vi&'ng thdm chinh thdc lan nhau. Ndm 1997, Bp tnfdng Qud'c phbng Trung Qud'c Tri Hao Dien thflm cliinh thdc PhiUppines, Indonesia de hdi ddm vdi Bp trudng Qudc pb?)ng nudc chu nhd v l va'n de hgp tdc tren linh vgc quan sg. Ngdy 17/4/1997, Tnmg QueTc vd ASEAN t l chdc Hpi nghi dd'i thoai v l van de tranh chd'p chu quyen vung bien vd hai dao d Bien Ddng, difOc to chdc tai tinh An Huy (Trung Qud'c). Ddy dugc xem Id Hdi nghi d l c^p nhieu nhd't v l cdc van d l tranh chap chu quyen trdn biln mang tinh cha't da phucmg ttf khi Trung Qud'c vd ASEAN chinh thiifc binh thudng hod quan h§. H^i nghi ddnh dd'u sg cdi md hgp tdc v l cdc va'n de nhay cam trong khu vUc, day Id CO hpi cho viec xay dghg ldng tin chie'n lugc ASEAN - Trung Qud'c nSm 2003. Lan ddu tien trong hon m^t thdp ky cdc va'n de ve chil quyen lanh hai, tdi nguyen cung dugc dua ra bdn ludn trong Hpi nghi.
Vdi sU cdi md trong quan hp ASEAN - Trung Qudc, cdc nUdc ASEAN cdng the hi^n mpt vai trd rd't tich cgc dd'i vdi v & de chu quyen tr&n biln. Sau "Su kien Vdnh Khdn", Viet Nam vd PhiUppines dua ra sdng kie'n thuc day xdy dgng mdt "Bg Quy tdc Ung xd cua cdc bkn d BiSn Bdng" (COC).
"COC ditgc coi Id nhttng budc di ddu tikn, ddt nin mdng cho sU hgp tdc, gidi quyit Jwa
binh cdc tranh chdp trong tuong lai. Thdng 11/1995, Viet Nam ki vdi Philippines tdm nguyen tdc Ung xd Biin Ddng. Ndm 1996, trong ddm phdn Biin Dong vdi Trung Qudc, Vi§t Nam dita. ra d$ nghi thdng qua mgt Bg Quy tdc dng xd ti&mg ttt nhdm tim kiem gidi phdp tranh c/idp c6 lgi cho Viet Nam, trdnh nguy ca bdnh trUdng cua Trung Qudc trkn biin" [3; tr. 119].
Thang 3/2000, tai Hun Hin (Thdi Lan), cdc quan chdc cap cao ASEAN - Trung Qud'c da cd cupc hpi ddm thao ludn ctmg nhau xay dgng "Bg Quy tdc ting xd Biin Ddng". Hdi nghi da md ra nhieu giai phdp cho qud trtnh giai quye't cdc tranh chd'p. Nflm 2002, ASEAN vd Tnmg Qudc lai cimg nhau ki ke't Tuyen bd' chung ve cdch dng xd Bien Ddng ldm nen tdng cho viec giai quyd't cdc vd'n de an ninh, tranh chap trong khu vgc ve biln vd chii quyen. Bd Quy tdc chung dugc ky ket ddnh dd'u bUdc chuyen minh tich cue cho gidi phdp tim kid'm sg dong thudn ciia ASEAN vdi Tnmg Quoc, md ra giai doan thid't lgp quan he hgp tdc chung trong cdc vdh de an ninh hdng hai, khai thdc, ddnh bdt, lanh hai vd them luc dia.
3. N h i n lai tac d p n g c u a quan h$
ASEAN - Trung Qud'c doi vdfi q u a n h^
Vipt - Trung v e t r a n h cha'p trfen b i e n giai d o a n 1991 - 2003
Tha nhdt, dau thap nien 90 the ki XX, Trung Qud'c thUc hipn dUdng Id'i dli ngoai
"tdng cttdng hgp tdc hUu nghi ldng giing vdi cdc nilac xung quanh", ciing vdi vipc ASEAN xdc dinh Trung Qud'c Id "doi tdc tham khao" da kdo theo va'n d l tranh chd'p tren biln trong quan h% ASEAN - Trung Qudc cd phan giam bdt cdng thdng. Ngdy
30 Nghien ct'fit Dong Nam A. sd 7/2016 *
22/7/1992, Tuyen bo' ve Bien Ddng ciia cdc nudc ASEAN ra ddi (1992) khien Trung Quoc td thdi dp mem deo hem v l tranh chap tren bien dd'i vdi cac nUdc trong khu vgc, nhd't la dd'i vdi cac nUdc ASEAN.
Tuyen bd' khflng dinh: "Mdi dien bien co tinh chdt thii dich trong Biin Dong deu dnh hudng true tiep den lida binh vd Sn dinh trong khu vttc" vd "nhdn mgnh stt cdn thict p/idi gidi quyet bdng bien p/idp hba binh, khong dung vu liic doi vdi mgi vdn di vi chu quyin vd doi hdi chu quyin lien quan din Biin Dong. Yeu cdu tdt cd cdc ben di&mg sU kiem che n/idm tgo mdi truang thudn lgi co the gidi quyit tdn goc mgi cudc tranh c/idp" [6; tr. IJ. Sau khi Tuyen bo ASEAN ve Bien Ddng dugc dUa ra, Trung Qud'c bUdc dau td thai dp on hba hon trong viec tranh chd'p chu quyen tren bien dd'i vdi cac nudc trong khu vgc Ddng Nam A. Tuyen bd' ciia Bd trudng Ngoai giao Trung Qud'c Tien Ky Tham ngay 21/7/1992 khdng dinh: "Trung Qudc dang tdp trung diu tU xdy dung kinh ti. ddy nhan/i cdi cdch ma cita, cdn cd mdi tru&ng qudc ti /ida binh, 6n dinh ldu ddi. Ctic niidc cd ton tgl tranh chdp trong vdn di Nam Sa (TrUdng Sa) diu Id ldng giing hUu nghi cua Trung Qudc. Trung Qudc coi trgng quan he hUu nghi hgp tdc vdi ctic nudc ndy, klidng mudn thdy vi cd ton tgi bdt ddng md xdy ra xung dot, dnh hudng tdi stt phdt triin quan he /iQu nghigiOa cdc ni^c vi hda binh, on dinh trong khu vUc"
[2; tr.21.
Thit hai, tu nflm 1992 - 1994, nhdng tdc ddng tich cgc trong quan he ASEAN - Tmng Quoc thuc day sg "nSng dm" cho quan he Viet Nam - Tnmg Qud'c tren Unh vgc chinh tri - ngoai giao, dong thdi lam
diu bdt tinh hinh cdng thdng v l tranh chap chu quyen t r e n bien giifa hai nudc.
Thdi dilm Trung Qud'c tdng cudng quan h§
vdi cdc nudc ASEAN, bugc Trung Qucfc Cling td thdi dp m i m deo hem v l tranh chap chu quyen t r e n b i l n vdi Vi^t Nam.
Sau chuyen thdm cua Thii tudng Ly Bdng (11/1992), Trung Qud'c giam bdt cdng thdng, xung dot vd md them kenh doi thoai vdi Vipt Nam ve chii quyen tren bien.
Ngdy 19/10/1993, dai dien cua Chinh phii hai nUdc, Thd tnfdng Ngoai giao \^pt Nam Vu Khoan vd Thd tnfdng Ngoai giao Trung Qudc Dudng Gia Trien ky Thoa thu$n vl nguyen tdc ccf ban giai quye't cdc vd'n de bien gidi lanh tho gida Vipt Nam vd Trung Qud'c. Dd'i vdi van d l Bien Ddng, hai ben thoa thu$n "dong tlidi vai vice tUp ttic ddm p/idn di di din mgt gidi phdp ca bdn, ldu ddi t/il hai b&n khdng tiin hdnh cdc hogt ddng ldm phdc tgp thim, khdng ddng uu luc ho^c de dga ddng uu Ittc" [1; tr.l76].
Thii ba, ttf ndm 1994 de'n ndm 1995, sau nhij:ng thdnh cdng tren linh vgc chfnh tri - ngoai giao giO'a Trung Qud'c - ASEAN, ddc bi§t khi Trung Qud'c dugc ASEAN xem Id thanh vidn do'i thoai chinh thdc cua Dien ddn ARF, nudc nay cdng td ra mem deo hem trong vipc giai quyet nhifng bat dong tranh cha'p vdi cdc nUdc Udn quan d Bien Ddng, trong dd cd Vipt Nam.
Dd'i vdi Vipt Nam, ke td ndm 1995, "vdi tu cdch la thdnh viin cua Hi§p hoi cac nudc Ddng Nam A, Viet Nam dd tich ate ung hg Trung Qudc trd thdnh btn dii thogi chinh thiic cda Diin ddn ARF. NgUgc lgi, vdi cuang vi Id thdnh viSn c6 tiing ndi quan trgng trong To chdc hgp tdc kinh ti APEC, Trung Qudc cdng tich cue Ung h^
Viet Nam gia nhdp td chUc tr&n" [T,
Nguyen Cdng Khanh, Truang Cdng VTnh Khanh - Nhin lgi tdc dgng... 31 tr.l47]. Vdi t u cdch la mdt nUdc thdnh vien
cua ASEAN va la nudc Udn quan trgc tilp de'n nhflr^ t r a n h chap tren bien, ^^et Nam da hudng dugc nhCtog lgi the nhdt dinh trong vide t r a n h thu vai trd cua ASEAN d l kilm c h l T n m g Quoc. \^pt Nam gid vOtag lap tnfdng cdng rdn trong viec giai quyet nhOng vdii d l bat dong vdi Trung Quoc vd Vipt Nam se cd them vi thd' mdi d l dd'u tranh mgt cdch binh ddng, hieu qua hem trong quan h§ vdi Trung Qudc.
ThiJC tit, ndm 1996, vide cdc nudc ASEAN cong n h a n Trung Qufic Id ben doi thoai chinh thdc ciia ARF da ngfln chdn cdc hdnh dong don phUcmg va ldm giam bdt dugc su leo thang ciia Trung Qud'c trong vi$c tranh chd'p chu quyin tren bien, ddy dugc xem Id mot trong nhdng bien phdp ldi kdo Trung Quoc ddm phdn vdi ASEAN v l cdc van de an ninh trong khu vgc. Vipt Nam ndm trong to chdc ASEAN, cung cd cimg quyen ldi vdi cac nUdc ASEAN tren Bien Ddng, Vipt Nam da tranh thu dugc vai trd cua ASEAN de dau tranh vdi Trung Qud'c, ddc biet Id trong Dien ddn ARF. Sau khi dugc cdng nhan Id ben dd'i thoai chinh thdc cua ARF, Trung Qud'c cd giam bdt cdc cupc "tranh chdp ndng" ve tranh chd'p tren b i l n vdi Viet Nam. Trung Qud'c da thoa thudn vdi Viet Nam id "se cdn cU vdo ludt qudc ti, bao g6m Cdng udc vi ludi Biin 1982 cua Lien Hgp Qudc di tiin hdnh ddm phdn ve vdn di tr&n bUn nhdm tim kiim cdc gidi phdp ldu ddi theo tinh t/iAn hUu nghi, chdn thdnh, t/idng thdn, cdu thi vd tdn trgng l&n nhau" [9; tr. 45].
TU nflm 1997 - 2003, ASEAN va Trung Qud'c da tie'n tdi mpt sd' giai phdp gdp phan giai quyet cdc vdii de tranh chd'p trdn bien
mang tinh chat hba bmh nhu Tuyen bd' chung hgp tac ASEAN - Tning Qudc hUdng tdi the ky XXI ndm 1997; Hai ben tie'n hdnh thucmg lugng ve dU thao C(X3 ndm 2000, Tuyen bd' v l each Omg xd ciia cdc ben d Bien Ddng nam 2002, Trung Quoc chinh thdc ky ket Hiep Udc Than thipn va Hgp tac Ddng Nam A (TAC) nflm 2003... Nhihig thdnh tuu dd da gdp phan dua cac tranh chap d Bien Ddng trong quan he Viet - Trung mang tinh chat cdng bdng va quo'e te hod hem.
^^ec thong qua Bg Quy tdc dng xd Bien Ddng da tao dieu kien thuc day hod binh va on dinh cho khu vUc, lam giam bdt tinh chd't cflng thflng v l tranh cha'p chu quyen tren b i l n trong quan he Viet Nam - Trung Qud'c. Td khi Tuyen bd' nay ra ddi, "vdi stt tdc dgng cda chinh sach doi ngogi vd hogt dgng ngogi giao, nhieu dU dn nghi&n cttu, hgp tdc, hiep dinh thod thugn vi phdt triin kinh ti biin da dugc ki kit gitta Viet Nam vd cdc nudc, cdc tS chdc qudc ti" [4; tr.
102]. Trong dd cd su hgp tdc khai thdc giffa Tong Cdng ty Dau khi Petro Vipt Nam vdi Tong C!ong ty Dau khi Qud'c gia Trung Qud'c trong viec tien hdnh thflm dd dia cha'n chung tai vimg xdc dinh d quan dao TrUdng Sa. NhUng ke't qua dat dugc giUa ASEAN vd Trung Qudc tren biln la dieu kien thuan lgi ho trg cho \ ^ e t Nam dam phdn song phuong vdi Trung Qud'c de giai quye't cdc van de Uen quan de'n Biln Ddng.
Cdc yeu td' tich cUc trong quan h^
ASEAN - Trung Qudc thuc day quan he Viet - Trung tam kiem cac giai phdp cd lgi cho tranh chap chu quyen tren biln thong qua Tuyen bd' chung cua cdc ben ve dhg xd d Biln Ddng (DOC) ndm 2002 va Hipp dinh ki ket dd'i tdc chie'n lugc ASEAN - Trung
32 Nghien ciht Ddng Nam A, sd7/2016
Qudc ndm 2003. NhiMg tuyen bo' nay it nhieu cd ddng gdp thie't thUc cho viec tim kiem cac giai phdp cd lgi cho cac nUdc dang cd chu quyen tren bien gianh lay chii quyen bang sdc manh doan ke't ndi khd'i. Tuyen bo cac ben d Bien Dong cho thay xu hudng qudc te hda khu vUc, budc Trung Qudc trong quan hd vdi ASEAN can giam bdt leo thang ve lgi ich cua Trung Qudc d Bien Ddng. Tuy nhien, vdi chinh sach "ddi ngogi hai mdt"
cua Bdc Kinh, quan he ASEAN - Trung Qudc thgc chat chi duy tri muc dich kinh td' cua Trung Quoc bdi ASEAN Id dd'i tdc dau tu thuong mai hang dau cua Trung Qudc, cac lgi ich ve chu quyen tren bien md Trung Qudc t h i hidn vdn Id "chinh sach bdnh trUdng' gay trd ngai ldn trong vipc tim kiem cdc giai phdp bao vp chu quyin bien, dao ciia cdc nUdc trong khu vuc, ddng quan ngai nhd't Id vipc Trung Qud'c cd nhdhg tuydn bd' chu quyen d Bien Ddng trdi ngUgc vdi Igi ich cua cdc nudc ASEAN, Cdng udc Lien Hipp Qud'c ve Ludt bien, trong dd cd boat dpng chie'm ddng trdi phdp 2 qudn dao Trudng Sa vd Hoang Sa, thupc chu quyen cua Viet Nam.
Giai doan 1991 - 2003, Trung Quo'e van ngang ngugc khdng dinh quyen sd hiJtu dd'i vdi todn bd Bien Ddng. Giang Trach Dan da ndi khi tham dg l l ky nipm 50 ndm thanh lap Lien Hipp Qudc: "Biin Nam Trung Hoa (BUn Bong) thugc ldnh t/iS cua Trung Qudc Id dieu khdng thi tranh cdi". Tuyen bd' dd chdng td i ^ g , Trung Qudc se khdng td bd tham vgng bdnh trudng toan bp vimg Bien Ddng. Mdc dii chu truong tam gde cac tranh cha'p chu quyen ddi vdi cac nUdc de ciing nhau hgp tac, khai thac, nhung thgc t e Trung Qud'c van dang thgc hien "c/iinh sdeh gdm
nhdm" dan Bien Dong.
Nhu da trinh bdy, Bien Dfing Id m^t trong nhiJng khu vUc cd tdm quan trpng dia - chie'n lugc, k i l m sodt dugc Bien Ddng se tao cho Trung Qud'c cd ifti t h i trong kilm sodt an ninh va chinh tri trong khu vgc chau A-Thdi Binh Ducmg. Vi vdy Tning Qud'c xem Bien Dong la "khdng gian sinh tSn" dam bao cdc nguon ndng Iugng cho cfing cudc hi^n dai hda trong tUcmg lai.
Trung Quo'e ddt ra muc tieu phai chilm hiJu bdng dugc cac quyen Igi sd'ng cdn d Biln Dong. Vdi tU cdch Id mdt nudc mang nflng tu tudng banh tnfdng, Iai dang liSn manh vd cd a n h hudng ngay cdng lan rpng a pham vi khu vgc vd todn cau, Trung Quoc se ngoan cd' khdng chiu nhugng b^ ve ehu quyen hay lgi ich d Bien Ddng tnfdc cdc nUdc khde trong khu vUc.
Nflm 1992, khi Tuyen bo ASEAN vg Bien Ddng dugc thong qua, Trung Qud'c c6 phan gidm bdt cac tranh chap nhung chi do'i vdi cac nudc ASEAN. Trung Qud'c van tiep tuc tranh cha'p tren cdc vung Idnh thS, lanh hai Viet Nam dang khdng c6 tranh cha'p vdi cde nude trong khu vgc, trong d6 CO hai qudn dao Hoang Sa va Trudng Sa.
Cu t h i "ngdy 25/2/ 1992, H6i ng/ii Uy ban Thudng uu Qudc hgi Trung Qudc dd thdng qua Lugt Lanh /idi vd p/iu c&n nUdc Cdng hoa nhdn ddn (CHND) Trung Hoa. Trvng do, Dieu 2 ciia Lugt ndy xdc dinh hai qudn ddo Tdy Sa (Hodng Sa) vd Nam Sa (Trudng Sa) t/iudc ldnh thd cda Trung Qudc" [9; tr.78]. Dieu 14 cua Ludt ndy eung quy dinh cdc co quan ehii quan hCfu quan cua Trung Qud'c cd the thUc hidn luat tmy du6i eac tdu thuyen nudc ngodi khi cd ddy du Iy do cho rflng cdc tau thuyen nUdc ngodi d6 vi pham luat, quy dinh ludt phdp CHND
Nguyen Cong Khanh, Truang Cong Vinh Khanh - Nhin lgi tdc dgng... 33
Trung Hoa. Vdi viec cdng bd' Ludt Ldnh hai cda minh, Trung Qudc mud'n chiem ddng todn bd cdc khu vUe tranh chap tn/dc kia d Biln Ddng thudc ve chu quyen Trung Qudc.
Hdnh dpng dd da lam phdc tap vd gay khd khfln trong vide giai qL^e't cac van de tranh chap tren bien vdi cdc nUdc Ddng Nam A, trong dd cd Viet Nam. Trung Quoc cdn tien tdi viec thgc hipn cdc ehUcmg trinh hgp tac, thdm dd va khai thdc dau khi, ngay 08/5/1992, Trung Quoc da ki vdi ( ^ n g ty nflng lugng Crestone cua My hgp dong thdm dd dau khi trdn dien tich 25.000km2 thu^c bdi ngdm Tu Chinh trdn them luc dia va vimg ddc khu kinh te' cua Viet Nam thugc tinh Bd Ria - Vung Tdu.
Hem the nCfa, Trung Qud'c da can thiep bdng sdc manh quan sg trdn vimg bien ndy.
Cu t h i , vao ngdy 8/2/1995, sau khi Philippines phdt hipn sg xdm nhdp cua luc lugng Trung Qudc trdn bai Vanh Khfln (Mischief Reef), khu vUc Kalayan - mdt bd ph^n Iflnh tho cua PhiUppines, xung dot hai ben da no ra. Ddy cd le Id lan dau tien Trung Qude trUc tie'p xung ddt vdi mdt thdnh vien ASEAN ve tranh chap tren biln, sg xung dot ndy da ldm cang thdng tinh hinh an ninh - ehinh tri trong idiu vge Ddng Nam A vd Iam xau di quan he ASEAN - Trung Quoc. NhQhg hanh ddng ciia Tnmg Qud'c trong giai doan ndy chUa anh hudng sau sdc de'n quan he Viet Nam - Trung Qufic, vi Viet Nam chtfa la thdnh vien trong to chdc ASEAN, nhimg can thay rkng dpng thdi cua Trung Qudc dd'i vdi Philippines se la dd'u hieu bait lgi cho vide tim kiem cde giai phdp tranh chap hod binh tren b i l n cho ca hai ben. Hanh dpng ciia Trung Qud'c khdng nhCmg ddn den sU dung dp trUc tiep vdi cde nUdc thdnh vien
ASEAN dang cd tranh chap d Bien Ddng, ma con lam cho cae nUdc nay lo ngai ve nguy ca bimg no xung dot trong khu vUc.
Ngay sau khi Luat Ldnh hai va vimg phu can nUdc CHND Trung Hoa dugc thdng qua cung vdi nhCmg tranh chap vdi \^pt Nam bat dau bimg no, Trung Qufic da gap phai sg phan dng m a n h me td phia ASEAN.
Viec Trung Qufic xue tie'n qua trinh ba#nh tnfdng chu quyen tren bien xet tren ye'u td' khach quan Id do giai doan tnfdc ndm 1995 ASEAN bi "thu dgng" trong lap trudng, quan diem tren bien do sg phan ehia ve y thdc he trong khu vUc Ddng Nam A va sU bdit dong trong chinh quan h§ gida cde nude trong to chdc ASEAN vd cac qud'c gia chiia la thanh vien ASEAN. Ndi each khac, ASEAN chua cd mdt bien phdp manh me dd'i vdi tham vpng ngdy cang ldn ciia Trung Qud'c tren bien. Chi sau sg kidn Trung Qud'c sd dung vu lgc dd'i vdi PhiUppines de chie'm toan bd bai Vdnh Khan vao thdng 1/1999, ASEAN mdi bdt dau keu gpi xay dUhg Bp Quy tdc nhdm ngfln ngda viec sd dung vu lUc de giai quylt tranh chd'p tren biln, dUa tranh chap nay trd thanh mdt sg kien tranh chd'p da phUcmg cua Hidp hdi, huy ddng ung hd cua cdc thanh vien ASEAN de tao sdc manh trong khu vUc, Iam giam bdt sU leo thang cua Trung Qud'c nhung vdn khdng the du sdc ldm cho Trung Qudc ngimg hdn vide tranh chd'p trdn bien.
Giai doan tif nflm 1997 - 2003, cac nUdc ASEAN no lgc t a n g cUdng hgp tac noi khd'i, tim tie'ng ndi chung ve tranh chap tren bien vdi Trung Qud'c nhU xay dung Bd Quy tdc dng xd d Bien Ddng (COC) nflm 2000, Tuyen bd' ciia cac ben lidn quan ve vd'n de Bien Ddng nflm 2002, thiet lap
34 Nghien ciht Dong Nam A, so 712016
quan h$ doi t i c chien Iiftfc vdi Trung Qu6'c nam 2003 vdi muc dich ti«i kiem cdc giai phap hoa binh tren bien cho khu vifc. Tuy nhi§n, nhu^g nS life do van khong the lam xoa diu tinh hinh cang t h ^ g tren bien, co phan l&m phutfng hai den lcfi ich chu quyen biln dao cija Viet Nam trong quan hi viSi Trung Quoc. Ng6y 07/3/1997, Trung Quoc tiep UIC gay cfing thSng khi difa dan khoan Katan 3 cung v6i hai tau keo 206 v& 208 vlio tham db t r e n them luc dia Viet Nam c6 toa do 14 17°13'45" vl BSc v4 108°39'30" kinh Dong, c4ch diem gan nhat dif&ng ca sd ianh hai Vi^t Nam 55 hai ly va cfich d i l m g i n nhfi't cua dao Hai Nam 71 hai Iy. Bfi't chfi'p cong lufin quoc t l vfi Slf phan doi m a n h me ciia Vi^t Nam, Trung Quic van tiep tuc duy tri dfin khoan Katan 3, den thfing 4/1997 mdi nJt lui.
GiCfa nam 1998, tiep tuc bfi't chfi'p lufit quic te' vfi nhong thoa thu^n giifa hai nifdc, Trung Quic dfi lien t i l p vi pham nghiem trong chu quyin ciJa Vi^t Nam trdn hai quan dao Tn/dng Sa vfi Hofing Sa. Ngfiy 26/6/1998, Chu tich nudc CHND Trung Hoa da ky sSc l^nh so 6 cong bo Lu4t v l viing dfic quyen kinh t l vfi t h i m luc dia mfdc CHND Trung Hoa. Ngfiy 26/3/1999, Trung Quoc ngang nhien tuyen bicfi'm dfinh b^t cfi tai khu vifc Bien Dong tCf ngfiy 1/6 d i n ngfiy 31/7/1999.
Cfic hfinh d?ng tranh chfi'p ciia Trung Quoc 4 Bien Dong chuing to Tuyen bo ve cfich ling xil Biln Dong giuta ASEAN Trung Quoc khong c6 gifi tri trong vi^c giai quyet tranh chfi'p chu quyen tren biln.
Ngay khi Tuyen b l nfiy dua ra, Thil tnfdng BJ Ngoai giao Tnmg Quoc da tuyen bo thhig thimg r t o g vfin ban nay khong lien quan d i n nhOtag tranh chap chii quyen tren
Bien Ddng. Trung Quoc vSn chu trUdDg kien tri bao v$ nhQ!ag dbi h&i chu quyea riSng cua minh doi vdi Bien Ddng. Vi|t Nam m u l n xfiy difng Bo Quy tSc dng xijf &
Bien Dong fip dung cho tfift ca hai quan dfio Trudng Sa vfi Hofing Sa nhong B9 Quy tic nfiy thifc chfi't khong cd gifi tri phfip ly dl budc Trung Quic giam bdt cfic tranh chlfp tren Bien Dong. Theo dd, Trung Quoc cho r ^ g ho cd chu quyen tofin b$ vung bien nfiy vfi pham vi dieu chinh ciia B0 Quy tic nfiy chi gidi han trong quan dao Trtftfng Sa mfi thdi. Ddi vdi Hofing Sa, C l vfin ve vfin de chfiu A ciia B9 Ngoai giao Trung Qu6c da ngang nhi§n phfit bieu trong khi difa ra dif thfio v l b(l lu^t tren riing "Bdc Kinh c6 chi quy^n ddi vdi qudn ddo Hodng So, bdt chdp dbi hdi ul chu guy^n lanh thS cOa Vi^
Nam vd khdng c6 ly do gi di thao ludn vi vdn di ndy" (1; tr. 239].
Khi B? Quy t i c ilng xil Biln Ddng ra ddi, phi'a Trung Qud'c da dUa ra m^t B9 Quy t i c mdi hofin tofin trfii ngutfc vdi nhiing npi dung vfi dilu khoan trong Btj Quy t i c duac ASEAN vfi Trung Quic ding xay dung tnfdc dd. Dieu nfiy cho tUty, Trung Qud'c se ngoan co khdng tif bo tham vong cija ho doi vdi vfin de chii quyen 6 Biln Ddng B9 Quy t i c ilng x i thifc cWft ch5 lfi bi$n phfip xay difng ldng tin gitta cic bdn lidn quan, khdng du co sd phfip 1^ rfing huge nhijfng tham vong cua Trung Quoc vl cfic tranh cha'p d Bien Ddng. Trung Quic v l n ngang ngugc vdi quan dilm lfi khdng chfi'p nhan quan dao Hdfing Sa nira trong pham vi fip dung cila Bg Quy t i c ilng xiJ ciia cfic nitdc ASEAN d l i vdi Trung Quic.
Nhang trd ngai nfiy sd k h i l n cho Vitji Nam khd cd t h i tan dung dddc vai trd cua B l Quy t i c trong quan h^ ASEAN - Trung
Nguyen Cong Khanh. Truang Cong Vinh Khanh - Nhin lgi tdc dgng... 35 Quo^c d l tim kiein cdc giai phap cd Igi eho cdng Id rd mdt each ngang nhien va trdng Vi^i Nam doi vdi viec t r a n h chdp chu trgn, ba't chd'p cfing \yJ.
quyen tren qudn dao Hodng Sa va ca ehii quyin toan ven lanh hai tren Bien Dfing.
4. K e t l u $ n
Ttf nhflhg phan tich trdn cd t h i thaiy rdng, tdc dgng cua quan he ASEAN Trung Qufi'e doi vdi quan he Viet - Trung v l tranh chap ehu quyen trdn bien trong giai doan 1991 - 2003 cd nhieu ye'u to tdc dpng tich cue nhu ASEAN da tap hgp duge sdc manh khu vue trong viec xay dgng Tuydn bo ve cdch hdnh xd d Biln Ddng trong quan he vdi Trung Qud'c, tich cUe ldi keo Trung Qud'c tham gia vdo Diln ddn ARF, ASEAN - Tnmg Qud'c xay dung dUtfe quan h§ doi tdc chien lugc. Vl khdch quan, nhiJng hoat dfing ndy da tao dieu kidn thudn Igi cho cde nUdc ASEAN giam nhe nguy CO tranh chd'p ndng vdi Trung Qud'c, trong dd cd V\^t Nam, ddt bi^t da mang Iai mfit sfi thda thu^n tieh cue gida Viet Nam vdi Trung Qud'c. Tuy nhien, nhCmg tdc ddng tren chUa phai Id nhan td' tich cgc gdp phdn thuc ddy viec tim k i l m cdc bipn phdp hodn toan cd lgi cho qud trinh tranh chd'p chu quyin tren bien eiia \ ^ e t Nam dd'i vdi Trung Quo'e. Dien ddn ARF chi mang tinh chd't ddi thoai, cbn Tuyen bo' ve cdch hdnh xd d Bien Ddng gida ASEAN vdi Tnmg Qud'c khdng the ngdn chdn tham vgng cua Trung Qud'c, cung nhU d l gid gin hda bhih, an ninh thUc sU eho khu vUc trong giai doan ndy.
K l tu nam' 2003 dd'n nay, Trung Qud'c tiep tuc the hien tinh hai mdt trong tranh chd'p chii quyin tren Bien Ddng. Tuy nhien, ban ehat bdnh tnfdng thi cdng ngdy
TAI L I E U THAM KHAO
1. Tran Van Dfi (2002), Quan he Vi&t Nam - Trung Qudc nhOng sU ki&n 1991 - 2000, Nxb Khoa hpc Xa hpi, Hd Noi, tr. 176-239.
2. Le T u ^ Thanh (2007), "Tdc dfing ciia khu mau dich tu do ASEAN - Trung Quoc tdi quan hp Vi^t - Tnmg", Tgp chi Nghi&n cUu Trung QuSc, So 4(74), tr. 2.
3. Nhdm tdc gid (1989), Chiin lUgc khai thdc biin, Nxb Dai hpc Cong nghipp Vdt ly Trung Hoa, (Bdn dich Tiing Vi^t cua Ban dfii ngoai Trung uong), Hd Npi, tr. 119-120.
4. Nguyin Hfing Thao (2008), Cdng Udc biin 1982 vd chiin lugc biin cua Vi6t Nam, Nxb Chinh tri Qufic gia, Hd Nfii, tr. 102.
5. Saw Swee Hock - Sheng Lijun - Chin Kon Wah (2005), Quan hf ASEAN Trung Qudc. ThUc ti vd triin vpng, Vi$n Nghi&n cihi Ddng Nam A Singapore, tr. 415.
6. Tuydn bfi ciia ASEAN vl Bien Ddng, Thdng Tdn xa \n§t Nam, Tdi li&u tham k/ido ddc bi&t, ngky 27/8/1992, tr. 1.
7. Trung tam Khoa hoc xa hfii vd Nhan vSn Qufic gia - Uy ban Nhdn dan tinh Lang Scm (2002), Quan h& Vi&t Nam - Trung Qudc, Nhin lgi 10 ndm vd tnen vpng, Nxb Khoa hpc xa hpi, Hd Noi, tr. 47.
8. Tuyen bfi chung Viet Nam - Trung Quoc nam 2006, Bdo Nhdn ddn, ngdy 18/11/2006.
9. Pham Phuc \^nh (2010), Quan /i& Vi&t Nam ' Trung Qudc td nOm 1986 din ndm 2006, Ludn dn Tien si, Tnidng Dai hpc Su pham Tp. HI Chi Mmh, Tp. HCM, tr. 45-78. ' 10. Jushua P. Rowan (2005), My • N/i&t Bdn
lien minh an ninh, ASEAN vd tranh c/idp Bicn Bdng, Vipn Nghien cdu Dong Nam A- Singapore.
