P H A N TiCH - NHAN DjNH - Dii BAO
Van de I6n cua nen kinh te thong qua mdi quan he:
Nhu cau cu6l cung, san xuat, gia trj gia tang va nhap khau
NGUYEN BICH LAM BOI TRINH
S^ dung Bang cSn de'i M n nganh (I/O) cua Vi§t Nam nam 2000 va 2010 vdi phiTtfng phap hi^ng hoa gia t r | gia tang dtfrfc lan toa bdi nhu c^u cu6'i cung dijfa t r e n quan h§ Keynes - Leontief dd' tmh toan anh hifdng tilf cac nhSn to'dr phia c^u den san xuSft, gia tri gia tSng va nh$p kh^'u, nhom tac gia chi ra suf thay dd'i cSii true kinh te' va mtfc dp hrfp ly cua chinh sach quan ly cau cu6'i ciing d Vi$t Nam trong giai doan gin dSy.
T
rong giai doan 2000 - 2006, tang trtfdng GDP binh qudn hang nam cua Viet Nam dat khodng 7,5% va lam phdt xa'p xi 5%.Ddn giai doan 2007 - 2012, nin kinh te chuyen sang chinh sdch quan ly cau cudi ciing - hau het cac chinh sdch deu can thidp vdo phia cau cudi ciing, nhtf: kich cau tieu diing, kich cau d l u ttf, va nhieu chinh sach hd trd xud't khIu, nhtfng tang trtfdng GDP binh quan hang nam giai doan ndy chi con 5,9% va lam phat binh quan tang 16n xdp xi 13%.
Quan he Keynes - Leontief cho rang, Idii edc nhdn to' 6 phia cau tang len se lan toa den san xuat, ttf dd lan toa tiep dd'n thu nhdp. Trong cac yd'u to'ciia cau bao gom nhu cau san xud't va nhu cau tidu dung cudi eiing. Nhtfng nhu cau nay
gdm san pham san xud't trong ntfdc va san pham nhdp khd'u. So' hdu ttf Tdng cue Thd'ng ke qua nhilu nam cho tha'y, khoang 60% nhdp khau la cho sdn xua't, 30%
nhdp khd'u cho tieh luy va chi khoang tren dtfdi 10%
nhap khau cho ddu dung cud'i cung ciia hd gia dinh. Do dd, dd nghien ctfu cd'u triic thtfc stf cua stf lan toa ttf clu cud'i ciing dd'n gid tri gia tang vd nhap khau can xem xet nhu cau cudi eiing ndi dia.
PHUtfNC PHAP NGHIEN CCHJ
Bang I/O nam 2000 va 2010 lan Itfdt dai didn cho 2 giai doan, 2000-2005 va 2006-2010, trong dd. Bang I/O nam 2010 dtfdc chuydn ve gia nam 2000. De thuan tidn eho nghien ctfu, dtf lieu cua Bang I/O dtfdc gdp thdnh 15 nganh (nhtf Bang 2).
Ma tran nhan ttf Leondef the hidn bang I/O dtfdi dang phi canh tranh cd dang:
X = (I-A'')-'*Y'' (1) BANG 1: HE SO LAN TOA CGA CAC NHAN TO CAG CaOI CUNG DEN SAN XUAT, THG NHAP
VA NHAP KHACI
Lan toa tii cau cuoi ciing de'n GTSX Thay doi Lan toa tit cau cuo'i cung d^n thu nhap Thay doi Lan toa lU cau trong niTdc den nhap khau Thay doi
i ^ ^ H I E . Nam 2 0 0 0 ^ ^ ^ ^ B i H I I ^ H i ^ H r Nam 2010 ~ ? H H | | P i Tieu ddng cucii
cdng 1.27
0,60
0.22 Tdng dlu tir
1.35
0,43
0.39 Xu3t khau
1,53
0,69
0,31 Tieu dung cuoi cung 1,09 -14.1%
0,48 -20.4%
0.19 -12.1%
Tong daiL 1,12 -17,1%
0.41 -5.6%
0.37 -3,9%
Xuat khau 1,70 11,7%
0,59 -13,3%
0,48 52,0%
Economy and Forecast Review
17
HAN TICH - NHAN DINH - DCT BAG
Trong dd:
X la vec td gia tri san xuat;
A'' the bien ma trdn bd sdchi phi tfung gian trong ntfdc;
Y^ the hidn nhu cau cud'i cung san pha'm trong ntfdc;
I Id vec td tich liiy tdi san.
Ttf quan he (I) cd the xdc dinh anh htfdng lan tda ttf nhu clu cud'i ciing ndi dia den gia tri gia tang vd nhdp khau nhtf sau:
GVA = v*(I-A'')-'*Y'' (2) M = m*(I-A'^)-'*Y'' (3) Trong dd:
GVA la vec td tdng gid tri gia tang;
v la vdc td hd sd' cua gia tri gia tang;
M la vec td nhdp khau va m la vec td he sd nhap khau.
Ttf do, xac dinh he sd lan toa (HSLT) cua nhu cau cud'i ciing dd'n san xuat, gid tri gia tdng va nhdp khau nhtf sau:
X*R •' = R (4) G V X * R - ' = R ^ (5) M* R / = R^ (6) O ddy, R Id ma trdn dtfdng cheo vdi cdc phdn ttf
HlNH 1: NHAP SIEG HANG HOA VA TANG TRtfdNG GIAI DO^N 2000-2012
Hum
Nguon: So lieu Tong cue Thong kg va tinh toan ciJa nhom tac gia BANG 2: THAY DOI CAU TROC KINH TE THONG QUA HE SO LAN TOA SAN
XUAT TRONG NCfCiC VA HE S6 LAN TOA NHAP KHAO
,L>^BlifflBi^'!.y L-»il^!I5^
1 2 1 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
None nsliiSp Thuv Kan Lara nehiep Khai khoang CN che bi^'n san phS'm NN Cdng nghidp ch€ bi€n san Cdng nghi@p san xuat tif lieu san xu^t
Cong nghidp chd' bidn, chd tao mav moc ttiid't bi Didn. niidc. gas Xav dime Thifdng mai Van tai Bifu chinh, vien chong Nhom ngiinh ve tai chinh va kinh doanh bat ddn^ san Cic ngiinh dich vu kh^c
2000 0,932 0,903 0,842 0,906 1,443 1,208 1,148 1,042 0,816 1,179 1,012 0,903 0,840 0,943 0,957
2010 1,138 1.396 0.970 0.813 0.885 0,906 0,948 0,940 0.900 0.927 0,847 0,916 0,970 0,948 0,896
2000 0.883 0,986 0,858 0,851 0.883 1,137 1,182 1,32«
0.938 1.231 1,009 1.023 0.924 0,912 0,922
2010 0,911 0,971 0,936 0,948 0,898 1,289 1,275 1,253 0.846 1.214 0,886 1,097 0,847 0,836 0,931 Nguon: Tinh toan cua nhom tac g
trdn dtfdng cheo, la tong eac nhdn td cua clu eudi cung. Vi du, cd 3 yd'u td eiia cau cud'i cung npi dia tieu dung cud'i ciing san pham trong ntfdc (C), tieh luy ttf san pham trong ntfdc (F) vd xud't khIu (E), khi do cac phin ttf trdn dtfdng cheo cua R lln Itfdt la ZC",; 1,1'',; 2;E,. '
KET QUA NGHIEN COU Kd't qua tinh todn cho tha'y, mtfc do lan toa cua cac nhdn td' clu cud'i ciing ngi dia den san xua't, thu nhdp va nhap khd'u cd stf thay ddi ttfdng dd'i ldn va ro rdt. Theo do, HSLT cua tieu dung cudi cung vd dau ttf den san xud't, thu nhdp vd nhdp khau trong nam 2010 deu giam so vdi ndm 2000; trong khi do, xud't khau lan toa dd'n san xud't va nhdp khd'u tang manh, nhtfng lan tda dd'n thu nhap giam manh gitfa 2 giai doan nay (Bang 1).
Cu the hdn, mtfc dd lan tda cua tong cau tidu dung dd'n san xuat, thu nhdp lln Itfdt giam 14,1% va 20,4%. Ve mtfc dp lan toa cua dlu ttf, HSLT dd'n san xua't giam 11,1%, nhimg HSLT tdi thu nhap chi giam khoang 5,6%. Di^u nay cho thd'y, so vdi nam 2000, 17,1% Itfdng tien dau W ttong ndm 2010 khdng dd'n dtfdc vdi sdn xud't;
ne'u Itfdng tien nay dd'n dtfdc vdi san xua't, hidu qua dau ttf giai doan 2006-2011 c6 the cao hdn giai doan 2000-2005. Nhtf vdy, mtfc dp kich thich cua cau tidu dung cudi cung va dlu ttf dd'n san xud't vd thu nhdp deu giam xudng; trong khi dd, hai nhan td' clu cud'i cung nay cd HSLT tdi nhdp khau ciaa nam 2010 khdng ldn hdn cua nam 2000 (lan Itfdt giam 12,1% vd 3,9%). Phai chdng day la ly do gai thich vi sao chi cd d Vidt Nam can thiep vao phia clu dau ttf va tidu dung (aggregate demand) khdng lam tang san xud't va thu nhdp, ma lai lara tang gia?
VS mtfc do lan toa cua xud't kh^u, HSLT dd'n san xud't tang 11,7%, nhtfng mtfc dd lan toa tdi thu nhap giam den 13,3%, di^u dd cho tha'y ham Itfdng gia tri gia tdng trong xud't khau ngay cdng giam. Quan ti-png hdn, HSLT de'n nhap khau tdng ra't manh (52%), cang khang dinh xud't kha'u d thdi diem hidn nay chi la xua't kha'u san pham thd, tdi nguydn vd san phS'm gia cdng vd la nguydn nhdn gay ndn nhap sidu manh trong nhtfng ndm vtfa qua.
Ttf nam 2000 de'n nay, nen kinh te' Viet Nam ludn trong tinh trang nhdp sidu cao, ma dinh diem la ndm 2008 vdi tdng mtfc
18
Kmh leva Dif bSoHINH 2; Cd CAO XGAT KHAU GIAI DO^N 2000-2012
HINH 3: Cd CAG NHAP KHAU HANG HOA GL\I DOAN 2000-2012
E
^ —
1 • -
1
1
r
1IDOD I I U l VX
Kinh 1^ uung nirot -
11 iDo; mt mi zow
— K h i n n l c E o v E n E I T N K
l U ; IKS ! 0 D 8 2D1D Z O U 2 0 1 1
Nguon: So I toan cili
su T o n g c c Thdng ke va tinh jia {DcJn V) tinh: %) nhap sidu len tren 18 ty USD. Vdi mdt n^n kinh td'dang phdt trien nhtf Vidt Nam, nhdp sidu khdng han la khdng td't ne'u cac hdng hda nhdp kha'u la de phuc vu cho nhu cau san xua't vd tidu dilng trong ntfdc.
Tuy nhien, ttdn thtfc te', cac loai hdng hda nhdp khd'u lai chu yd'u phuc vu cho khu vtfc FDI, hlu hdt mdy mdc, thid't bi, nguyen, nhien vat lieu...
dung cho san xua't, nhtfng sau do lai dtfdc xud't khIu. Nhtfng mat hang xua't khau, nhtf: didn ttf; mdy tinh va Hnh kien; didn thoai va cdc loai linh kidn; bang det may; gidy ddp..., lai mang ndng tuih lap rap, gia cdng, cd ham Itfdng gia tri gia tang thdp, hidu qua thu vi cho nen kinh te'cung khdng nhieu.
Nhdp sidu cd cao hay tha'p thi GDP van tang trtfdng Idia trong giai doan nay (Hinh 1). Nam 2012, xua't sieu la 284 Qieu USD ttii tang tttfdng GDP vln dat dtfdc 5,03%, dil Id thd'p ttong vdng 12 nam qua; dilu ndy cdng khang dinh nhap khau trong giai doan 2000-2012 chi id dd phuc vu san xua't trong ntfdc rdi sau do xud't khau, nhiflig xud't khd'u khdng mang lai nhieu gid tri cho nen kinh td'ttong ntfdc, bdi san phim xua't kha'u chu yd'u mang tinh gia cdng, lap rap, ty Id ndi dia hda thd'p.
Thdm vdo do, xu htfdng nhap khd'u va xud't khau cua Ichu vtfc FDI cung ngdy
cang "la'n Itfdt", dan dan chie'm linh thi phan cua khu vtfc kinh te trong ntfdc (Hmh 2 vd 3). Cd cau xudt khIu hang boa cua khu vtfc kinh te ttong ntfdc nam 2000 la 52,98%, giam xudng cdn 36,93% nam 2012; khu Vtfc FDI tang ldn Mdng tfng ttf 47,02% ndm 2000 ldn 63,07% ndm 2012. Ttfdng ttf, khu vtfc kinh td ttong ntfde phai "nbtfdng" 24,9% thi phan cho khu vtfc FDI ttong giai doan 2000-2012. Qua ddy cd the thd'y rang, khi dp rnd kinh te Idn, nhtfng thi phin nhdp khau vd xud't khd'u lai do khu vtfc FDI chidm linh, thi Viet Nam ngdy cang ttd thanh dia diem cho thud cd sd san xuat va nhdn cdng re. Nd'u xu htfdng nay cang tie'p didn, stfc canh tranh cua nen kinh te' se dan dan yd'u di.
Ttf nhtfng phan tich ve tinh hinh xua't - nhap khau ndu tten,_^ cd the dtfa dd'n mdt kd't luan quan trpng, do la va'n dd "ttf tai cd'u tnic ve sd htfu" cua nen kinh td' Vidt Nam hien nay. Nen san xud't ngdy cang phu thudc vao nhap khau, nhap khlu phan ldn chi dd phuc vu cho xua't khd'u va cud'i ciing nen san xud't ttd thanh "gia cdng toan didn".
Ttf nhidu nam nay, tang trtfdng kinh td' vd cd cd'u cua nhdm nganh cdng nghidp chd'bien, che'tao trong GDP cua Viet Nam ludn la niem vui, ndi buon ttong cdc bdo cao thdnh tich, hoac cac de tdi nghien ctfu khoa hpc ttf Trung tfdng de'n dia phtfdng. Nhin vdo cd cd'u nganh va tang trtfdng thd'y rang, ddng gdp cua nhdm nganh cdng nghidp trong GDP tang ttf 29% nam 2000 ldn khoang 33% nam 2012, trung binh mdi ndm tdng bdn 1% va td'c dd tang trtfdng gia tri gia tang binb quan cua nhom nganh ndy ttf 2()00 - 2012 dat tren 7%. Ne'u chi nhin vao nhtfng con sdneu tten thi ddy la thdnh tich dang ttf hao cua qud trinh cdng nghiep boa, hidn dai hda. Nhtfng nd'u phan tich sau hdn cd the tha'y, dilu nay khdng ban chi la thanh tich ma an chtfa nhieu rui ro.
Theo Nien gidm Thdng kd', ty Id dau ttf tren gia tri gia tdng cua nhdm ngdnh cdng nghiep ttf ndm 2000 de'n nay ludn rd't cao, nam 2000 ty Id ndy khoang 41%. Ttf nam 2007 de'n nay, ty Id nay trung binh chie'm trdn 45%, nhuiig ttd tteu la ty Id gid tti gia tang tren gid tn san xud't cua nhdm ngdnh ndy lai sut giam. Ty le nay dd'i vdi todn ngdnh cdng nghidp (bao gom cdng nghiep khai khoang vd didn ntfdc) theo cd'u tnic cua bang I/O nam 2000 la 27%, nhimg dd'n nhiing nam gin ddy (cd'u true cua bang I/O mdi) sut giam chi con 23%. Neu chi tinh neng cho cdng nghiep che'bid'n, chd'tao, ty Id gid tri gia tang so vdi gia tti san xud't giam ttf 20% trong giai doan trtfdc xud'ng cdn 17% trong giai doan hidn nay. Dieu nay cd nghia, kbi gid tn san pham tao ra la 100 ddn vi, thi ham Itfdng gid tn gia tang chi khoang 17 ddn vi, cung c6 nghia la khu vtfc nay ngay cang kem hidu qua, Itfdng dlu ttf ngdy cang phai tang Idn dd bii dap cho stf kem bidu qua ttong sdn xudt, kinh doanh. Day cung la bang Ctf c^u c^n
lAi tidn theo thiJ t}^ la: dich vu, ndng nghidp, cdng
nghidp c h d tao, va cudi cung la
Idiai thae.
' http://wwwgso go\ vn'defauit.aspx?labid-392&idmid=3<emlD=I3106
Economy and Forecast Review
19
IAN TICH - MHAIS DINH - D(J BAO
chtfng nffa cho tiia'y, sau bdn 10 nam phdt trien^, nganh cdng nghiep Viet Nam chii yd'u van la mot n^n edng nghidp gia cdng.
Nhan dinh neu ttdn cd the dtfdc lam rd hdn ne'u xem xet cd'u true kinh te phan dnh mtfc dp quan trpng ttfdng dd'i cua mdt nganh dd'n nen kinh te vd stf doi bdi vd nhdp kha'u thdng qua ehi sd lan toa dd'n nin san xud't trong ntfde va chi sd lan toa ve nhdp kha'u thdng qua Bdng I/O nam 2000 va 2010 (Bang 2).
Trong Bang 2, cdng nghiep gom cdc nganh ttf thtf 4 den thtf 9; nd'u khdng ke nganh khai khodng vd dien ntfdc, cdng nghiep che' bie'n. chd' tao gom cac nganh ttf thtf 5 dd'n thtf 8. Kd't qua phdn tich cho thd'y, trong giai doan nhtfng nam 2000, nhdm nganh cdng nghiep chd bidn, che tao deu cd HSLT den san xuat trong ntfdc khd td't (cd HSLT ldn hdn 1; trong dd, nganh cong nghidp che bie'n san phim ndng nghiep cd HSLT cao nhat la 1,443), nhtfng de'n giai doan hien nay HSLT cdc nganh nay deu nhd hdn ! (nganh cd chi so lan toa giam manh nha't lai la nganh chd'bie'n san pham ndng nghidp, giam ttf 1,443 xud'ng con 0,885).
Nd'u xet anh htfdng lan toa nhdp^ khd'u (LTNK), ngdnh cdng nghidp chd bid'n san pha'm ndng nghiep mac dCi cd HSLT tang, nhtfng vdn nhd hdn 1 (tdng ttf 0,883 ldn 0,898), ede nganh con lai nhtf cdng nghidp che' bie'n san pham tieu dung, cdng nghidp san xuat ttf lieu san xua't deu cd HSLT cao bdn 1 va tie'p tyc tang trong giai doan hidn nay. Dieu nay cho tha'y, nhtfng nganh cdng nghidp ndy cang phat trien thi mtfc dd thdm but Uitfdng mai cang Idn (Hinh 4); thtfc cha't, gid tri xua't kha'u la "do" nhtfng nhap kha'u la thdt, ndn xud't khd'u chi la xua't kha'u hd cho ntfdc khdc. Dieu bat thtfdng Id, nhdm ngdnh cdng nghiep chd bien sdn pham ndng nghiep ludn cd HSLT cao trong sud't 20 nam qua, thi nay hlu nhtf khdng con stfc lan tda; day la nhdm ngdnh duy nhd't cd stfc lan tda trong ngan han, nhtfng cung bdt dlu yd'u di mdt each nhanh chdng.
KET LUAN
Cd cd'u n^n kinh td'trong giai doan hidn nay da thay ddi so vdi khoang 1 thap ky trtfdc va dtfdng nhtf vdi xu htfdng chuyen ttf md hinh kinh te' cua trtfdng phai Keynes (dtfdng cung nam ngang - ^ n g clu ldm tang cung ma khdng tang gid) sang gan Hpn vdi trtfdng phai ly thuyd't cd dien (classical, dtfdng cung thang dtfng - tang clu chi ldm tang gid); dieu nay cung phii hdp vdi xu htfdng lam phdt trong nhtfng nam qua. Mpt kha ndng cd the ly giai stf thay ddi nay la nhffng phdt
HINH 4: NHAP SIEU CONG NGHlf P CHE BIEN
tridn v^ sd Itfdng ttong ntfdc (tang lao dpng, tang khai thdc tai nguydn) sap bao hda. Ham y cf day Id, nhtfng chinh sdch khuyd'n khich tang cac ydu td' cau cudi ciing cin tdp ttung vdo cdng nghd va hidu qua (efficiency) chtf khdng phai tap trung vdo md rpng cae ngdnh san xud't stf dung nhieu nguydn lieu va lao dpng thu cdng nhtf tttfdc.
Trong nhieu nam qua, cac nha hoach dinh chfnh sach va cac chuydn gia d Vidt Nam thtfdng 6i cao cd'u true kinh te' theo thtf ttf tfu tien: cdng nghidp, dich vu, cudi eung Id ndng nghiep. Ket qua nghidn ctfu nay cho thd'y, 66 dtfdng nhii Id mpt cd'u trdc sai lim; nhdm ngdnh cdng nghiep che bie'n, chd' tao trong nhffng nam qua khdng tao ra nhieu gid tri gia tdng, ma chi lam tang thdm hut thtfdng mai.
Chinh sdch qudn ly cau cudi cung eua Viet Nam trong giai doan 2007-2012 chtfa hdp ly, bdi vide ean thiep vao phia cau cud'i cung co ve nhtf chi lam gia ca vd thdm hut thtfdng mai tdng ldn. Trong khi dd, chinh sdch tm tidn xua't khau mpt cdch dai tra, thidu ebon loc chi mang lai mdt ham Itfdng gia tri gia tdng ihap va kich thich nhdp khau manh hdn.
Do do, ein ed nhiJng giai phap nang eao hidu qua vd stfc canh tranh eua nin kinh te. Theo mot nghien ctfu khac cua Bui Trinh va ddng stf (2012), co 2 yeu td cd bdn de cai thien tinb hinh, bao gom: (1) Cai thidn hieu qua san xult vd nang suat lao ddng; (2) Cd cau can tfu tidn theo thtf ttf la: dich vu, ndng nghidp, cdng nghidp chd'tao, va cudi cung la khai thac.U
TAI LIEU THAM KHAO _ _
1. Bui Trinh et al. (2012). New Economic Structure for Vietnam Toward Sustainable Economic Growth in 2020, Global Journal of Human Social Science - Sociology Economics
& Political Science, Volume 12 Issue 10 Version 1.0
2. Leontief, W. and A. Strout (1963). Multiregional Input-Output Analysis, in: T. Bama (ed.). Structural Interdependence and Economic Development, N e w York: St-Martin's Press, 119-150
