PHÁT HUY DẬN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA, BẢO ĐẢM QUYỀN LÀM CHÙ CỦA NHÂN DÂN
★PGS,TS NGUYỄN THANH TUẤN
Viện Quyền con người,
Học viện Chỉnh trị quốc gia Hồ Chí Minh
• Tóm tắt: Dân chủ là bản chất của chế độ XHCN, là ntục tiêu và động lực của sự phát
triển đất nước, vì vậy, Đảng ta luôn coi trọng phát huy dân chủ trong mọi tổ chức, hoạt động; bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân, mọi quyền lực thuộc vê nhân dân. Bài viết phân tích vai trò, vị trí trung tâm của dân chủ XHCN và phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, từ đó đề xuất những phương hướng đẩy mạnh dân chủ XHCN, phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
• Từ khóa: Dân chủ XHCN, nhân dân, quyền làm chủ của nhân dân.
S
uyền trình thực hành,làmchủ của phát huy dân chủnhân dân trong quá XHCN làlàmchủtậpthể và làm chủcá ả ở phưong diện quyền con nguôi, quyền,nghĩa vụ củacôngdân và gắnvới quyền dân tộc Việt Nam. Trong thờikỳ đổi mới, Đảng, Nhà nước luôn xem xét, giải quyết hài hòa, đúng đánmối quan hệ giữa quyềnlàm chủtập thể và quyền connguôi, quyền, nghĩa vụ của công dân thông qua việc thực hành, pháthuy dân chủXHCN?1. Vai tròchủ thể,vịtrítrung tâm của dân chủ XHCN, quyền làm chủ của nhân dân trong xây dựng và bảovệTổ quốc
Trong quá trình đổi mói, quyền làm chủ của nhân dân từquan điểm, định hướngcủa Đảng, Nhà nước đãtrởthành động lực, yêu cầu nội tại
ngay trong chính các chủ thể của hệ thống chính trị - xã hội và các chủthể công dân.
Công tác thực hành, phát huy dân chủ XHCN, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân đượcthực thi ngàycàng tốthon trong thựctiên 35năm đổi móivừa qua và đã thu đượcnhiều thành tựu nổi bật. Sự phát triển của hệ thống chính trị XHCN, trướchếtvà chủ yếu làNhà nướcpháp quyềnXHCN dưới sựlãnh đạo của Đảng, đã tạonền tảng pháp lý vững chấc cho việc thực hành, phát huy dân chủ XHCN.
Quyền làm chủ củanhân dân luôn được bảo đảm, đặc biệt cácquyền sinh kế. Việt Namđược quốc tế ghi nhận là đã thực hiệntốt các “mục tiêu thiên niên kỷ” của Liên họp quốc (giai đoạn2001-2015), như: đã phổ cập giáo dục tiểu học và tấtcảcáctỉnh, thành phố đã đạtchuẩn
LÝ LUẬNCHÍNHTRỊ -Sô 527 (1/2022)
Việt Nam đã phổ cập giáo dục tiểu học và tất cả các tỉnh, thành phố đã đạt chuấn trung học cơ sở từ năm 2011 Anh: tapchicongsan.org.vn
giáo dục trung họccơ sở từ năm 2011. Năm 2019, tỷlệ thất nghiệp của lao độngtrong độ tuổi chỉcòn2%;trong đó khu vực thành thịlà 2,93%, khu vực nông thôn là 1,55%. Hiện Việt Nam đangnỗlực thực hiện các mục tiêu của chương trình Liên họp quốc về phát triển bền vữnggiai đoạn 2016-2030(1).
2. Phương hướng, giải pháp đẩy mạnh phát huy dân chủ XHCN, bảo đảm quyền
làm chủ của nhân dân
Mộtlà, “đề cao vai trò chủ thể, vịtrí trung tâm của nhândârí’ữìtrong thực hành và phát huy dân chủ XHCN, bảo đảm quyền làm chủ của nhândân nhàm phát triểnđất nước phồn vinh, hạnhphúc
Hiện nay, đểnâng cao vai ưò chủ thể, vị trí trungtâm củanhân dân, cần kếtnốiviệc thực hành,phát huydân chủ XHCN, bảo đảm quyền
làm chủ của nhân dân vói khâu lấy con người làm trung tâm và phát triển con người toàn diện.
Thực tếcho thấy, mộtmặt, không thể lấy con ngườilàmtrung tâm haylấy dân làm gốc, nếu không bảo đảm quyền con người, quyền và nghĩavụ của công dân nhưđãđược thể chế hóa trongHiếnpháp năm 2013. Mặt khác, nếu con người không thể chủ động, tích cực tham gia vào các côngviệcnhà nước và xã hộivới tưcách là chủ - làm chủ thìkhông thểthực hiện được mục tiêu phát triểnconngườitoàn diện.
Việcthực hành, phát huydân chủ XHCN, bảo đảmquyền làmchủcủa nhân dân trong điều kiện thể chế nhà nước pháp quyền XHCN không chỉ làthựchành, phát huy dân chủtập thể, quyền làm chủtập thể,mà trước tiên và cơ bản phảilà làm chủbản thân. Cho nên trong phương hướng tiếp tục xây dựng, hoàn thiện
LÝ LUẬNCHÍNHTRỊ - Sô527 (1/2022)
Nhà nước pháp quyền XHCN không chỉ chú trọng vào xây dựng, hoànthiện thể chế pháp quyền của bộmáy nhànước, mà đồng thời cũng phảichúý đúng mức đến việc xây dựng, hoàn thiện thể chế pháp quyển của con người,của công dân vóitính cách là các quanhệ nền tảng và có tính bình đảng vói thểchế pháp quyền của bộ máy nhà nước.
Nếu khôngchú ý xâydựng,hoàn thiệnđồng bộthể chếpháp quyền của công dân song hành với thể chếphápquyền của bộ máynhà nước nhưmột chỉnhthể thốngnhất và tưong tác vói nhautrongthể chế chung của Nhànước pháp quyền XHCN thì mốiquanhệgiữa người dân và cả cán bộ, côngchức, viên chức vóiNhànước có thểkhông được điềuchỉnh bàng thể chế pháp quyền, mà dễ sa vào quan hệ lệch lạc như tính
“cộng đồng-tình nghĩa", “cánhân- cá thể”theo kiểu “lợi íchnhóm”, baocấp.
Như vậy, ttongviệcđẩymạnh thực hành, phát huy dân chủ XHCN, bảođảmquyền làm chủ của nhân dân, phải coi trọng việc tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ và thúc đẩy thể chế pháp quyền bình đẳnggiữacon người, côngdân và bộ máy nhà nước trong chỉnh thể thể chế pháp quyền của Nhà nước XHCN ởViệt Nam. Quađó, kịp thòinám bất,điềutiết những quyềnmớiphát sinh trong thực tiễnlàm chủ của người dân, như:
Quyền an ninh và an toàn thông tin mạng, quyền kinhdoanhvàthanh toán trênnền tảng internet, quyểngiáo dục và sinhhoạttôngiáo, vănhóa trực tuyến, quyền bímật đời tư, nhất là trên mạng xã hội,quyền an toàn thân thể,danh dự, nhân phẩm củatrẻ em, quyền của nhóm đồng tính, song tính và chuyển giói,...
Việc đề cao vai trò chủ thể, vị trí trung tâm quyền làm chủ của nhân dân là nhầm“Khoidậy mạnh mẽ tinh thầnyêu nước, ý chí tựcường dântộc,sứcmạnh đại đoàn kết toàndân tộc và
khát vọng pháttriển đấtnước phồn vinh, hạnh phúc”í3). Qua đó, “Xây dựng, phát triển, tạo môi trường vàđiềukiện xã hội thuậnlợinhấtđểkhơi dậy truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, niềm tin, khát vọng phát triển đất nước phồnvinh, hạnh phúc; tài năng, trí tuệ, phẩm chất của con ngườiViệt Nam làtrung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quantrọng nhất của đất nước”(4).
Thể chế pháp quyền củaNhà nước XHCN không chỉ thể hiện ởmục tiêu bảo đảm quyền lực của dân, dodân, vì dân, mà còn phảiđược thể chế hóa thành công cụ để đạt được mục tiêu đó một cách hiệu lực, hiệu quả trong thực tế.Bởi lẽ, trong điều kiện tổn tại nhiều thànhphần, khu vựckinh tếvà phânhóagiàu nghèo, phân hóa xã hộitheocơ chế thị trường, hộinhập quốc tế nhưhiện nay, mộtchủ trương, chínhsáchphát triểnkinh tế cụ thểchỉ có thểhướng vào thành phần, khu vực kinh tế nhất định, rất khó baophủ được toàn bộ các thành phần, khu vựckinh tế.
Do đó mỗi chủ trương, chính sách phát triển kinh tế chỉcó thể được lựa chọn,xác định chính xác và triển khai, thựchiện một cách hiệu lực, hiệu quả trênthực tế khi xuất phátvàhướng đến đúng thànhphần, khu vực kinh tếcần được thụ hưởng quyền lợi khi xây dựng, ban hành chủ trương, chính sách đó;phân rõ chủ thể được bảo đảm quyền lọi và chủ thể có nghĩavụ bảođảm thực hiện quyền lợi đó; lôi cuốn và huy động được sự tham giachủ động, tích cực, đông đảo của người dân vàoviệc thực hiện chủtrương, chính sách đó; bảo đảm sự côngkhai, minh bạch trong triểnkhai, thựchiện.
Đây chính làcác tiêu chí củacách tiếp cận dựa trên quyền con người và cũng là côngcụ cần phải có trong thựchành, pháthuydân chủ XHCN, bảođảm quyền làm chủ của nhân dân và cả trong nghiên cứu,banhành Chiến lược
LÝ LUẬNCHÍNH TRỊ ■ số 527 (1/2022)
xây dựng vàhoànthiện Nhà nước phápquyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm2045(5). Chiến lược nàysẽ góp phần thúc đẩy thực hành, phát huy dân chủ XHCN, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân,đồng thời cũng nám bát,điều tiếtđượcnhững thách thức mới đang đặt ra ngày càng lớn hon khi vấn đề quyềnconngười được đề cập trực tiếpngày càng nhiều hơn, bức xúc hơn, thay vìchỉ được giới hạn trongquyềnvà nghĩavụ cơ bản của công dân, đặc biệt trong các vụ khiếu kiện, điểm nóng.
Hai là,tiếp tục thựchành, pháthuydân chủ XHCN, thực hiệntốt hơn quyền làm chủcủa nhândântrongviệc quyết địnhnhững vấn đềhệ trọng của đấtnước(6)
Tôn trọng,bảođảm, bảo vệquyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân theoHiến pháp năm 2013; chú trọngthựchiệndân chủ cả trực tiếp vàđạidiện,bảo đảm công khai,minh bạch, trách nhiệmgiải trình(7),với các giải pháp sau:
- Tăng cường khuôn khổ pháp lý của Pháp lệnh thựchiện dân chủ ởxã, phường,thị trấn (năm 2007)và các nghị định về thực hiện dân chủ ởcơ quan, doanh nghiệp nhầm thựchiện cóhiệu quảphương châm: Dân biết, dân bàn, dânlàm, dân kiểmtra, dângiám sát, dânthụ hưởng(8): Để thực hành, phát huy dân chủ XHCN, thực hiện tốt hơn quyền làm chủ của nhân dân trong việc quyếtđịnhnhững vấn đề hệưọng của đất nướcvà ởmỗicơsở, người dân cần tích cực hơn trong việc nám bát thông tin (dân biết),tham gia thảo luận, đốithoại(dân bàn), triển khai (dân làm), kiểm tra, giám sát (dân kiểm tra) và thụ hưởng sựđóng góp của mình trong thực hành, phát huy dân chủ XHCN, nhất là đối vói các chủ trương, biện pháp quy hoạch, phát triển kinhtế, xã hộiở mỗi địa phương.
Thông qua việc thực hiện cơ chếnày, vấnđề đặt ra là: Các định chế dân chủđại diện (gián tiếp) và trực tiếp cầntiếp tục được xây dựng, hoànthiện nhầm thực hành, pháthuydân chủ XHCN,bảođảm quyềnlàm chủ củanhân dân, trước tiên ở cơsở cấp xãvà cơ quan, doanh nghiệp. Do phương châm và khung khổ pháp lýlớn hơn, toàndiện hơn của cơ chế này, cho nên trong thời gian tới, kiến nghị Quốc hội nâng Pháp lệnh về thực hiện dân chủ ởcơsở xã, phường, thịtrấn (năm 2007) thànhluật, cũng như hoàn thiện các nghị định về thực hiệndân chủ ởcơ quan,doanh nghiệp nhầmkịpthòighi nhận,bảo đảm, bảovệ, hàm nghĩa mói là “dân giámsát, dân thụhưởng” cũng như tổng thể cơ chế đó.
- Tạo động lực khuyến khíchviệcthamgia thực hành dânchủ trực tiếp ở cơ sở: Hiệnnay động lựckhuyến khích dân chủ trực tiếp còn hạn chế đối vớicảngười dân lẫn cán bộ, đảng viên. Nếu không có độnglực khuyến khích thì chủ nghĩa hìnhthức ưong thựchành,pháthuy dânchủcóthểsẽvẫn tiếp diên. Thí dụ, chođến nay vẫn chưa có chế tài nàođối vói những cơ sở (xã, phường, thị trấn, cơ quan, doanh nghiệp) khôngthực hiện các quy định của pháp lệnh hoặc nghị định thực hiện dân chủở cơsởvà cũng chưa có hình thức khenthưởng vóinhững cơ sở làmtốt; trongkhi đó cógiấy chứng nhận xâydựng làngvăn hóa, gia đình văn hóa. Vì thế, nêncóhình thức khenthưởng thích họp đối vói việc thực hiện tốtPháp lệnh thựchiệndânchủ ởxã,phường, thị trấn (năm 2007) vói một số tiêu chívề sựtham gia đóng góp vào thựchiệndân chủ của các hộ gia đìnhtại cơ sở.
Bên cạnh đó, sựtham gia của các hộ gia đình vào quá trình lậpquy hoạchvàthựchiện xây dựng nông thôn mới cần được đưa vàothành tiêuchí khixét danh hiệu “gia đình vănhóa”.
LÝ LUẬNCHÍNHTRỊ - Số 527 (1/2022)
Theoquy định hiện hành, một làngđạtdanh hiệu “làngvăn hóa” nếu trên 75% hộ dân được công nhận là gia đình văn hóa. Vì thế,nên điều chỉnh tiêu chí này bàng cáchbổ sungthêm tiêu chívềmứcđộtham giavào các công việc cộng đồng. Nên ápdụng cácbiện phápkhuyến khích không chỉvói cáccán bộdân cử, màcòn cảđối vói các tổ chức đoàn thể, để họ tham gia nhiều honvào công tác thực hành, phát huy dân chủ ở cơ sở.Cóthể gán mứckinh phídànhchocác tổ chức đoàn thể vói mứcđộ hiệu quả củahọ trong việcthực hiện dân chủ ở
cơ sở.
- Mở rộng các hình thức tiếpxúc cử tri của các đạibiểu HĐND cấp tỉnh và đại biểu Quốc hội. Trong những năm gần đây, một sốtình thực hiện thí điếm những hình thức mói trong
công tác vận động cử tri. Thí dụ, đoàn đại biểu Quốc hội và HĐND in phiếu đểvậnđộng ý kiến cử tri trước mỗi kỳ họpQuốc hội. Ý kiến cử tri đượcthu thập và báo cáo lạivói cử tri ừong các cuộc họp định kỳ vóicử tri ở cấp tỉnh. Ngoài hìnhthức họpvói cửtri, mỗi HĐND tỉnh còn có hộp thư khiếu nại đểcửtri bày tỏýkiến... Cần khuyến khích hơn nữa việc tạo thêm các kênh tiếp xúc giữacửtri vói đại biểuQuốc hội và đại biểu HĐNDtỉnh, thành phố thôngqua đường dây nóng hoặc các hình thức kết nối khác nhầm tăng cường sự tham gia của nhân dân, củng cố lòng tin của ngườidân đốivói chínhquyền.
- Tăng cường nănglực đáp ứng của chính quyền các cấp và doanh nghiệp trong quá trình pháthuy dân chủ trực tiếp, nhầm thực hiện dân chủ trực tiếpmột cách đồng bộ ởcấpxã và ở cả cơquan, doanh nghiệp. Hiệnnay, ở một
Sự phát triến của hệ thống chính trị XHCN,trướchết vàchủ yếulàNhà nước pháp quyền XHCN dưới sự lãnh đạocủa Đảng, đã tạo nền tảng pháp lý vữngchắc cho việc thực hành, phát huy dân chủ XHCN.
số nơi,vấn đề cải thiện dân chủ trực tiếp vẫn chỉ là chức trách của chính quyền cấp thấp nhất (cấp xã),còn các cơquan, doanh nghiệp hầu như không liênquantrực tiếp.Trên thực tế, một sốcơ quanvàdoanh nghiệp nhà nước chưa quan tâm thích đáng đến thực hiện nghị định thựchiện dânchủ cơsở, vì vậy chưa thu hút được sự tham gia ủng hộ của đông đảo người dân. Do đó cần thựchiện dân chủ trực tiếp một cách đồngbộ ở cả ba khu vực: cấp xã, cơ quan,doanhnghiệp.
Ba là, tích cực, chủ động giải quyết những vấn đề quyềnconngười mói nảy sinh ưong thực tiễn
Giảiquyết vấn đềbảo vệ an ninh con nguôi,an ninh quốc gia gán với
“Thực hiện tốt chính sách xã hội,bảo đảman sinh và phúc lọi xã hội, an ninh con người, tạo chuyển biến mạnhmẽ trongquảnlýphát triển xãhội, thực hiện tiến bộ vàcông bàng xãhội;
nâng cao chấtlượng cuộcsống và hạnh phúc của nhândân”(9).
Giải quyết vấn đề bảo hộ côngdân và công tác về ngườiViệtNam ở nước ngoàitheo hướng:
Tăng cường thực hiện Luật người Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo họp đổng, cóhiệu lực từ01-7-2007, Nghị định so 126/2007/ND- CP ngày 01-8-2007 và Bộ luật Lao động năm 2019, nhàm “Hỗ trợ đểngười ViệtNam ởnước ngoài có địa vịpháp lý vữngchác, phát triển kinh tế và đời sống, hòa nhập xã hộinước sở tại.
Nângcaohiệu quảcông tác bảo hộ công dân, quản lý lao động, duhọc sinh”(10). Qua đó, thực hiệntráchnhiệm của Nhà nước đối vói công dân, góp phần nângcaovịthế chính trị, uy tín
LÝ LUẬNCHÍNH TRỊ - số 527 (1/2022)
củaNhànước ta đối vói thế giói cũng như đối vói người ViệtNam ởnước ngoài; khuyếnkhích, động viên đồng bào ở xa Tổ quốc đóng gópvào sự nghiệp xâydựng, bảo vệ đấtnước.
Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luậtvề quyền khỏi nghiệp,đặc biệt là của thanh niên. Bỏi vì đối vói thanh niên, khỏi nghiệp là nhu cầu, đồng thòi là một quyền khôngchỉ đonthuần nhàm thực hiện sinh kế, mà sâu xa là đáp ứng nhu cầu sáng tạo, khảng định bản thân. Quyền khỏinghiệp là kết quả và là sự biểu hiện tíchcực nhất quyền làmchủcủa nhândân.Đặc điểm khởi nghiệpcủa thanh niên làýtưởng kinhdoanhcó tính mới, tính sáng tạo, có khả năng mở rộng và cótốcđộ tăng trưởng cao nhưng cũngcótính rủi ro,mạohiểm,không chác chắn. Dovậy, chủthểcó trách nhiệm thúc đẩy bảođảm quyềnkhởi nghiệp củathanhniên khôngchỉlà Nhà nước, mà gồm cả cáccánhân, giađình, cộng đồng, tổ chức chínhtrị, xãhội, doanh nghiệp...trongnước và tổ chức quốc tế.
Việcphát huy dân chủ XHCNđể bảo đảm quyền khỏi nghiệp, đặc biệt là củathanh niên, lànhằm góp phần tích cực, chủ động giải quyết có hiệu quảnhữngvấnđểhệ trọng của đất nướcvì sự phát triểnphồnvinh, hạnh phúc củangưòi dân.
Bốn là, tiếp tục xâydựng, hoàn thiện thể chế pháp quyền ưonghoạt động tư pháp
Thực hiện côngkhai, minhbạch nghĩavụ bảo đảm công lý,quyền conngười,quyền công dân như Đại hội XIII của Đảng đã xác định: “Hoạt động tưpháp phảicó trọng ưách bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độxã hộichủ nghĩa,bảo vệ lọi ích của Nhà nước,quyền và lợi ích họp pháp, chính đáng của tổchức, cá nhân’’111’ và đấu ưanh có hiệu quảvói mọi loại tội phạm, hành vivi phạm nhàm bảo đảmtrậttự, an toàn xãhội, an ninh con người, an ninh xãhội và anninh quốc gia.
Nămlà, kiên quyết, kiên trì đấutranh và chủ động, tích cực đối thoại, đấutranh về dân chủ, nhân quyền nhằm thúc đẩybảo đảman ninh chính trị và xã hội
Kiênquyết, kiêntrì đấu tranh, làm thất bại mọi âm mưu,hành động can thiệp của các thế lực thù địch xâm phạm độc lập, chủ quyển, thống nhất, toànvẹn lãnh thổ; kếthọpvói phòng ngừa, ngăn chặn kịp thòinhữngbiểuhiện “tự diễn biến”, “tựchuyển hóa” trong nội bộ, nhất làtrongđội ngũ cán bộ, đảng viên.Đồng thòi, đẩy mạnh họptácquốc tế nhàm thúc đẩyviệc thực hiện các chính sách,pháp luật về bảođảm dân chủ, nhânquyềngán với nângcao hiệuquả hội nhập quốctế. Trong quátrìnhđó, phải tăng cường thực hiệnphưong thức trong đối thoại có đấu tranh để nâng cao sựhiểu biết lẫn nhau, từng bước thu hẹp bất đổng giữa ViệtNam vói các đối tácquốc tếtrong vấn đề dân chủ, nhân quyền;kiênquyếtbảovệ quan điểm,lập trường, lọi ích quốc gia -dân tộc và đấu tranhngăn chặn một cách hiệu quảcáchoạtđộng lọi dụngvấn đề dânchủ, nhân quyền để can thiệp vào công việc nội bộ nước ta nhàm bảo đảm ổn định chính trịđất nước và an ninh quốc gia □
Ngày nhận bài: 19-10-2021;ngàyphản biện: 28-10- 2021; ngàyduyệt đăng: 17-1-2022.
(1) Báo Chính phủ: Việt Nam liên tục tănghạng về thực hiện Mục tiêu phát ttiến bền vững, https://baochinhphu.vn/Tin-noi-bat/Viet-Nam- lien-tuc-tang-hang-ve-thuc-hien-Muc-tieu-phat- trien-ben-vung/450343.vgp, 21 -10-2021.
(2), (3), (4), (5), (6), (7), (8),(9), (10), (11)ĐCSVN: Vân kiện Đạihộiđại biểu toànquốclần thứXIII, t.I, Nxb Chínhtrị quốc gia Sựthật, HàNội, 2021, tr. 51,110,
116,177,71,71,27,47,171,177.
LÝ LUẬNCHÍNH TRỊ - số 527 (1/2022)
