Thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng/sinh hoaït vaø nhaø tieâu hoä gia ñình taïi CHILILAB, huyeän Chí Linh,
Haûi Döông, 2004-2010
Leâ Thò Thanh Höông (*), Traàn Khaùnh Long (*), Traàn Thò Tuyeát Haïnh (*)
Heä thoáng giaùm saùt Daân soá - Dòch teã hoïc taïi huyeän thò xaõ Chí Linh, goïi taét laø CHILILAB, ñöôïc Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng xaây döïng töø naêm 2003 vaø ñaõ tieán haønh ñieàu tra qua 4 voøng cô baûn vaøo caùc naêm 2004, 2006, 2008 vaø 2010. Baøi baùo naøy phaân tích caùc soá lieäu veà söû duïng caùc nguoàn nöôùc vaø caùc loaïi nhaø tieâu hoä gia ñình (HGÑ) taïi heä thoáng CHILILAB ñeå tìm hieåu thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng caùc nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ taïi ñòa baøn. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy caùc nguoàn nöôùc chính maø ngöôøi daân taïi CHILILAB söû duïng cho aên uoáng vaø sinh hoaït laø nöôùc maùy, nöôùc gieáng khoan, nöôùc gieáng khôi vaø nöôùc möa. Caùc loaïi nhaø tieâu phoå bieán ñöôïc söû duïng ôû CHILILAB laø nhaø tieâu töï hoaïi/ baùn töï hoaïi/ thaám doäi nöôùc, nhaø tieâu hai ngaên vaø nhaø tieâu moät ngaên. Moät soá raát ít hoä gia ñình söû duïng hoá xí caàu hoaëc khoâng coù nhaø tieâu. Tæ leä caùc HGÑ söû duïng nöôùc maùy taêng gaàn gaáp 3 laàn (töø 12,9% leân 36,2%) trong giai ñoaïn töø 2004 ñeán 2010; trong khi tæ leä caùc HGÑ söû duïng nhaø tieâu töï hoaïi/ baùn töï hoaïi/ thaám doäi nöôùc cuõng taêng gaàn gaáp 2 laàn ôû giai ñoaïn 2010 (60,2%) so vôùi giai ñoaïn naêm 2004 (33,1%). Caùc HGÑ giaøu vaø khaù ôû CHILILAB coù khuynh höôùng chieám öu theá trong nhöõng HGÑ söû duïng caùc nguoàn nöôùc ñöôïc coi laø ñaûm baûo hôn cuõng nhö sôû höõu vaø söû duïng caùc loaïi nhaø tieâu ñöôïc coi laø hôïp veä sinh hôn. Nhöõng HGÑ ôû thaønh thò cuõng coù tæ leä tieáp caän vôùi nguoàn nöôùc maùy vaø nöôùc gieáng khoan, nhaø tieâu töï hoaïi/ baùn töï hoaïi/ thaám doäi nöôùc cao hôn. Tuy nhieân, boä soá lieäu CHILILAB khoâng thu thaäp soá lieäu veà thöïc traïng xaây döïng, söû duïng, baûo quaûn nguoàn nöôùc cuõng nhö nhaø tieâu neân baøi baùo khoâng phaân tích ñöôïc thöïc traïng veä sinh veà nguoàn nöôùc cuõng nhö nhaø tieâu maø caùc HGÑ ñang söû duïng.
Töø khoùa: nöôùc aên uoáng, nöôùc sinh hoaït, nhaø tieâu, CHILILAB.
Status and trend on household use of drinking water and latrines in CHILILAB, Chi Linh
District, Hai Duong province, 2004-2010
Le Thi Thanh Huong (*), Tran Khanh Long (*), Tran Thi Tuyet Hanh (*)
The Demographic - Epidemiology Surveillance System in Chi Linh District (CHILILAB) was established in 2003 by the Hanoi School of Public Health. CHILILAB conducted its first baseline survey in 2004 and a similar survey was repeated every two years (2006, 2008, and 2010). This article analyses data on water sources and types of latrines used by households in Chi Linh District to understand the situation and the trend on household use of water sources and types of latrines. The results show that there are four types of main drinking water sources used by the households there,
namely tap water, drilled well-water, deep well-water and rain-water. The main types of latrines commonly used by households in CHILILAB are septic tank/semi-septic tank/pour flush, two- compartment, and single-vault. There is a small number of households using bucket latrine or without latrine. The proportion of households having access to tap water increased by approximately 3 times between 2004 and 2010 (12.9% to 36.2%, respectively). Similarly, the proportion of households having septic tank/semi-septic tank/pour flush latrines also increased statistically from 33.1% in 2004 to 60.2% in 2010. There is a statistical correlation between the social-economic status of households and the residence of households (urban, rural) with the drinking water sources used and access to improved latrines. Households with better economic status and living in urban areas have better drinking water sources (tap water) and latrines (septic tank/semi-septic tank/pour flush).
However, data on the use, storage of water and the toilet was not collected and therefore analysis of the hygienic situation of households' water source and latrines is not available in this article.
Key words: drinking water, latrine, CHILILAB
Taùc giaû:
(*) - Ths. Leâ Thò Thanh Höông, Phoù tröôûng Boä moân Söùc khoûe moâi tröôøng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, 138 Giaûng Voõ, Haø Noäi. Email: [email protected]
- Ths. Traàn Thò Tuyeát Haïnh, Boä moân Söùc khoûe moâi tröôøng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, 138 Giaûng Voõ, Haø Noäi. Email: [email protected]
- CN. Traàn Khaùnh Long, Boä moân Söùc khoûe moâi tröôøng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, 138 Giaûng Voõ, Haø Noäi. Email: [email protected]
1. Ñaët vaán ñeà
Heä thoáng Giaùm saùt Daân soá - Dòch teã hoïc taïi thò xaõ Chí Linh (CHILILAB) do Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng xaây döïng töø ñaàu naêm 2003 vaø baét ñaàu thöïc hieän voøng thu thaäp soá lieäu cô baûn ñaàu tieân taïi 7 xaõ/thò traán vaøo thaùng 7 naêm 2004 (CHILILAB laø thaønh vieân cuûa Maïng löôùi caùc cô sôû thöïc ñòa quoác teá INDEPTH).
Daân soá ñöôïc bao phuû trong heä thoáng goàm hôn 61.000 daân cö truù trong 16.923 HGÑ (naêm 2004) vaø tôùi naêm 2010, soá daân cö truù vaø soá HGÑ ñaõ taêng leân khaù ñaùng keå, laàn löôït laø hôn 69.000 ngöôøi vaø 19.371 HGÑ.
Sau moãi 2 naêm, heä thoáng laïi tieán haønh thu thaäp caùc soá lieäu cô baûn goàm: ñieàu tra thoâng tin veà nhaân khaåu hoïc, thöïc traïng nhaø ôû, taøi saûn laâu beàn cuûa hoä gia ñình, söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng vaø nhaø tieâu v.v. Baøi baùo naøy söû duïng soá lieäu neàn cuûa 4 voøng ñieàu tra cuûa CHILILAB trong khoaûng thôøi gian töø naêm 2004 ñeán naêm 2010 vôùi caùc muïc tieâu:
- Moâ taû thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng vaø sinh hoaït cuûa caùc HGÑ taïi coäng ñoàng daân cö Chí Linh giai ñoaïn 2004 - 2010;
- Moâ taû thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ taïi coäng ñoàng daân cö Chí Linh giai ñoaïn 2004 - 2010;
- Moâ taû moät soá yeáu toá lieân quan tôùi thöïc traïng söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng, sinh hoaït vaø nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ taïi coäng ñoàng daân cö Chí Linh giai ñoaïn 2004 - 2010.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Söû duïng soá lieäu thöù caáp ñöôïc trích xuaát töø keát quaû cuûa 4 voøng ñieàu tra cô baûn cuûa CHILILAB trong caùc naêm 2004, 2006, 2008 vaø 2010 ñeå phaân tích keát quaû nghieân cöùu. Ñaây laø heä thoáng thu thaäp soá lieäu doïc theo thôøi gian, thu thaäp soá lieäu 2 naêm/laàn. Caùc soá lieäu ñöôïc söû duïng ñeå phaân tích trong baøi baùo naøy goàm:
- Caùc thoâng tin chung veà HGÑ: tình traïng kinh teá hoä gia ñình, ñòa baøn cö truù (noâng thoân, thaønh thò);
- Caùc thoâng tin veà thöïc traïng söû duïng caùc nguoàn nöôùc khaùc nhau cuûa caùc HGÑ;
- Caùc thoâng tin veà thöïc traïng söû duïng caùc loaïi nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ.
Tình traïng kinh teá cuûa caùc HGÑ taïi CHILILAB ñöôïc tính toaùn döïa treân caùc vaät duïng laâu beàn, ñieàu kieän nhaø ôû, ñieàu kieän sinh hoaït cuûa caùc HGÑ. Caùc yeáu toá naøy ñöôïc öôùc löôïng döïa treân phöông phaùp phaân tích nhaân toá (Factor Analysis) trong ñoù caùc
nhaân toá quyeát ñònh ñeå phaân loaïi möùc soáng HGÑ ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua kyõ thuaät PCA (Principle Component Analysis). Sau khi tính toaùn vaø öôùc löôïng ñöôïc caùc nhaân toá, chæ soá möùc soáng cuûa HGÑ ñöôïc tính toaùn vaø chuaån hoùa theo caùc soá lieäu ñöôïc thu thaäp. Chæ soá möùc soáng ñöôïc phaân theo quintile (5 nhoùm caân baèng, 20% trong moät nhoùm) nhaèm muïc tieâu phaân chia möùc soáng thaønh 5 möùc ñoä: ngheøo, caän ngheøo, trung bình, khaù vaø giaøu. Baøi baùo söû duïng caùc phaân tích thoáng keâ moâ taû vaø phaân tích goàm kieåm ñònh khi bình phöông (Chi square), kieåm ñònh Post-hoc.
Haïn cheá cuûa soá lieäu:
Boä soá lieäu khaù ñoà soä vôùi côõ maãu lôùn, khaù phong phuù veà caùc thoâng tin khaùc nhau vaø lieân tuïc theo 4 voøng ñieàu tra töø naêm 2004 ñeán 2010, tuy nhieân CHILILAB khoâng thu thaäp thoâng tin veà thöïc traïng veä sinh trong xaây döïng, söû duïng vaø baûo quaûn caùc loaïi nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu. Do vaäy chöa ñaùnh giaù ñöôïc tình traïng veä sinh cuûa caùc loaïi hình nguoàn nöôùc aên uoáng, sinh hoaït vaø nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ taïi CHILILAB.
3. Keát quaû
3.1.Thoâng tin chung veà coäng ñoàng daân cö taïi CHILILAB
Trong giai ñoaïn töø naêm 2004 ñeán 2010, soá daân cö truù trong dieän nghieân cöùu cuûa CHILILAB dao ñoäng töø xaáp xæ 61.000 ngöôøi ñeán 69.000 ngöôøi, nhìn chung soá daân cö truù taêng daàn theo naêm. Soá HGÑ taïi CHILILAB cuõng taêng daàn, töø 16.923 hoä naêm 2004 tôùi 19.371 hoä naêm 2010. Phaân boá giôùi tính cuûa ngöôøi daân trong coäng ñoàng khaù ñeàu, tæ leä nam - nöõ xaáp xæ 1:1. Daân toäc chieám ña soá laø daân toäc Kinh (99,6%), coøn laïi laø caùc daân toäc khaùc nhö Saùn Dìu, Taøy, Hoa…
99,8% ngöôøi daân khoâng theo toân giaùo naøo, soá coøn laïi theo ñaïo Thieân chuùa giaùo.
Ngheà nghieäp cuûa ngöôøi daân taïi CHILILAB ñöôïc tính toaùn döïa treân nhoùm ngöôøi coù ñoä tuoåi töø 15 ñeán 60, trong ñoù khoaûng hôn 1/5 daân soá laøm ngheà noâng, tuy nhieân ñaùng chuù yù laø tæ leä laøm noâng giaûm daàn ñeàu theo naêm, vôùi tæ leä laøm ruoäng giaûm töø 26,2% naêm 2004 xuoáng 22,7% naêm 2010. Tæ leä ngöôøi daân trong nhoùm tuoåi naøy laø caùn boä, vieân chöùc nhaø nöôùc cuõng taêng nheï trong khoaûng thôøi gian 2004 - 2010, vôùi 7,2% naêm 2004 vaø 9,8% naêm 2010. Tyû leä coâng nhaân cuõng taêng khaù ñeàu ñaën trong khoaûng 2004 - 2010, vôùi tæ leä 8,5% naêm 2004 vaø 13,5% naêm 2010. Tæ leä ngöôøi daân tham gia caùc coâng vieäc buoân baùn hôi taêng
nheï theo töøng naêm, vôùi 13,4% naêm 2004 vaø 17,7%
naêm 2010. Soá HGÑ soáng taïi khu vöïc thaønh thò vaø noâng thoân khoâng cheânh leäch nhau nhieàu. Tæ leä HGÑ soáng taïi thaønh thò chieám khoaûng gaàn 54% trong caû 4 ñôït ñieàu tra.
3.2. Thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng vaø sinh hoaït cuûa caùc HGÑ Caùc nguoàn nöôùc chính maø caùc HGÑ ôû CHILILAB söû duïng cho muïc ñích aên uoáng vaø sinh hoaït goàm nöôùc maùy, nöôùc gieáng khoan, nöôùc gieáng khôi, nöôùc möa. Ngoaøi ra, coøn moät tæ leä raát nhoû caùc HGÑ vaãn phaûi söû duïng nöôùc hoà ao, nöôùc soâng suoái cho muïc ñích aên uoáng vaø sinh hoaït.
Bieåu ñoà 1 theå hieän tình traïng vaø khuynh höôùng söû duïng 4 nguoàn nöôùc aên uoáng vaø sinh hoaït cuûa caùc HGÑ taïi ñòa baøn CHILILAB trong 4 ñôït ñieàu tra cô baûn töø 2004 ñeán 2010. Keát quaû ôû Bieåu ñoà 1 cho thaáy trong naêm 2004, coù tôùi gaàn moät nöûa soá HGÑ ôû CHILILAB (48,5%) söû duïng nöôùc gieáng khôi laø nguoàn nöôùc chính cho muïc ñích aên uoáng vaø sinh hoaït cuûa gia ñình. Tæ leä söû duïng nöôùc gieáng khoan vaø nöôùc maùy laø nguoàn nöôùc chính cho muïc ñích naøy thaáp hôn, laàn löôït laø 34,1% vaø 12,9%. Tuy nhieân, sau 4 ñôït ñieàu tra, tæ leä caùc HGÑ söû duïng nöôùc maùy laøm nguoàn nöôùc chính cho muïc ñích aên uoáng vaø sinh hoaït ñaõ taêng moät caùch ñaùng keå, gaàn gaáp 3 laàn (12,9% naêm 2004, taêng leân 36,2% naêm 2010) (χ2=3578,81; p<0,0001). Song song vôùi vieäc taêng soá HGÑ söû duïng nöôùc maùy, tæ leä HGÑ söû duïng nguoàn nöôùc gieáng khôi laø nguoàn nöôùc chính cho aên uoáng vaø sinh hoaït cuõng giaûm ñi moät caùch ñaùng keå vaø coù yù nghóa thoáng keâ, töø 48,5% naêm 2004 xuoáng 21,7% naêm 2010 (χ2=3519,06; p<0,0001).
Ngoaøi 4 nguoàn nöôùc chính neâu treân, caùc HGÑ taïi CHILILAB coøn söû duïng moät soá nguoàn nöôùc khaùc cho
Bieåu ñoà 1. Thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng vaø sinh hoaït cuûa caùc HGÑ taïi CHILILAB, 2004 - 2010.
aên uoáng vaø sinh hoaït nhö nöôùc hoà ao (vôùi tæ leä raát nhoû laø 0,1% naêm 2004 vaø 0,6% naêm 2010), nöôùc soâng suoái (0,7% naêm 2004, 0,8% naêm 2006 vaø 0,7% naêm 2008 vaø ñeán 2010 khoâng coù HGÑ naøo taïi Chí Linh söû duïng nguoàn nöôùc naøy cho aên uoáng vaø sinh hoaït).
3.3.Thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng nhaø tieâu cuûa coäng ñoàng daân cö CHILILAB Trong soá caùc loaïi nhaø tieâu ñöôïc söû duïng, nhaø tieâu töï hoaïi/ baùn töï hoaïi/ thaám doäi nöôùc vaø nhaø tieâu hai ngaên ñöôïc coi laø nhaø tieâu hôïp veä sinh neáu xaây döïng, söû duïng vaø baûo quaûn ñuùng caùch. Taïi coäng ñoàng daân cö CHILILAB, caùc loaïi hình nhaø tieâu chính ñöôïc caùc HGÑ söû duïng goàm 3 loaïi laø nhaø tieâu töï hoaïi/baùn töï hoaïi/ thaám doäi nöôùc, nhaø tieâu hai ngaên vaø nhaø tieâu moät ngaên.
Bieåu ñoà 2 theå hieän thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng caùc loaïi hình nhaø tieâu khaùc nhau cuûa coäng
ñoàng daân cö CHILILAB trong 4 giai ñoaïn ñieàu tra cô baûn töø 2004 ñeán 2010. Ngoaøi 3 loaïi hình nhaø tieâu chính ñöôïc caùc HGÑ söû duïng laø nhaø tieâu töï hoaïi/baùn töï hoaïi/thaám doäi nöôùc, nhaø tieâu hai ngaên vaø nhaø tieâu moät ngaên, Bieåu ñoà 2 coøn theå hieän tình traïng khoâng coù nhaø tieâu baèng vieäc phaûi ñi nhôø haøng xoùm cuûa caùc HGÑ. Ngoaøi ra, caùc HGÑ coøn söû duïng caùc loaïi nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh nhö hoá xí caàu, hoaëc aùp duïng caùc bieän phaùp ñi tieâu maát veä sinh nhö ñi chung vôùi gia suùc, ñi ra soâng hoaëc ñi ra vöôøn, nhöng vôùi tæ leä raát nhoû.
Keát quaû ôû Bieåu ñoà 2 cho thaáy tæ leä caùc HGÑ söû duïng loaïi hình nhaø tieâu hieän ñaïi laø töï hoaïi/baùn töï hoaïi/ thaám doäi nöôùc taêng raát nhanh qua 4 voøng ñieàu tra, vôùi khoaûng 1/3 HGÑ coù loaïi hình nhaø tieâu naøy naêm 2004 nhöng ñeán 2010, con soá naøy ñaõ laø 60,2%
caùc HGÑ (χ2=2946,16; p<0,0001). Song song vôùi
xu theá taêng cuûa loaïi hình nhaø tieâu naøy, nhaø tieâu hai ngaên vaø moät ngaên ñöôïc söû duïng bôûi caùc HGÑ taïi Chí Linh cuõng giaûm ñi ñaùng keå. Tæ leä caùc HGÑ söû duïng nhaø tieâu hai ngaên giaûm moät caùch coù yù nghóa thoáng keâ töø 36,2% ôû giai ñoaïn thu thaäp soá lieäu ñaàu tieân xuoáng 17,8% ôû giai ñoaïn 2010 (χ2=538,75;
p<0,0001). Tæ leä HGÑ söû duïng nhaø tieâu moät ngaên cuõng giaûm coù yù nghóa thoáng keâ töø 25,6% ôû ñaàu giai ñoaïn thu thaäp soá lieäu (2004) xuoáng coøn 16,1% vaøo ñôït thu thaäp soá lieäu laàn 4 (naêm 2010) (χ2=1712,66;
p<0,0001). Tuy nhieân, tæ leä ñi nhôø nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ coù xu höôùng taêng moät caùch coù yù nghóa thoáng keâ trong giai ñoaïn 2004 - 2006 (töø 3,3% ñeán 5,9%) vôùi χ2=143,67; p<0,0001. Töø naêm 2008 ñeán 2010, tæ leä naøy giaûm nheï xuoáng, laàn löôït laø 5,4% vaø 5,3%
nhöng khoâng coù yù nghóa thoáng keâ (p>0,05).
3.4. Moâ taû moät soá yeáu toá lieân quan tôùi vieäc söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng, sinh hoaït vaø nhaø tieâu hoä gia ñình
Moät soá yeáu toá cô baûn veà HGÑ ñöôïc söû duïng ñeå phaân tích moái lieân quan giöõa vieäc söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng, sinh hoaït vaø söû duïng nhaø tieâu cuûa ngöôøi daân ôû Chí Linh nhö tình traïng kinh teá HGÑ (ngheøo, caän ngheøo, trung bình, khaù, giaøu) vaø ñòa baøn cö truù cuûa gia ñình (noâng thoân, thaønh thò). Moät soá yeáu toá caù nhaân nhö tuoåi, giôùi, daân toäc, tình traïng hoân nhaân… khoâng ñöôïc söû duïng ñeå phaân tích vì nguoàn nöôùc vaø nhaø veä sinh laø nguoàn söû duïng chung cuûa caû gia ñình.
3.4.1. Moät soá yeáu toá lieân quan tôùi vieäc söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng, sinh hoaït cuûa caùc HGÑ taïi ñòa baøn CHILILAB
3.4.1.1. Moái lieân quan giöõa vieäc söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng, sinh hoaït cuûa caùc HGÑ taïi ñòa baøn CHILILAB vaø tình traïng kinh teá cuûa caùc HGÑ
Bieåu ñoà 3 theå hieän söï phaân boá vieäc söû duïng caùc nguoàn nöôùc khaùc nhau cuûa caùc HGÑ taïi CHILILAB theo 5 möùc phaân loaïi veà tình traïng kinh teá HGÑ. Keát quaû Bieåu ñoà 3 cho thaáy trong caû 4 ñôït ñieàu tra, coù söï khaùc bieät roõ raøng veà nguoàn nöôùc söû duïng vôùi tình traïng kinh teá HGÑ. Nguoàn nöôùc maùy ñöôïc caùc HGÑ coù möùc kinh teá khaù vaø giaøu söû duïng nhieàu nhaát; trong khi ñoù, caùc HGÑ caän ngheøo vaø ngheøo laïi söû duïng nguoàn nöôùc gieáng khôi vaø nöôùc möa cao hôn caû (p<0,0001). Cuï theå, trong naêm 2004, trong soá caùc HGÑ söû duïng nguoàn nöôùc maùy, coù tôùi 41,9% laø caùc hoä giaøu vaø 24,7% laø caùc hoä khaù. Trong khi ñoù, coù tôùi 29,4% caùc hoä ngheøo vaø 25,9% caùc hoä caän ngheøo söû Bieåu ñoà 2. Thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng
caùc loaïi nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ taïi CHILILAB, 2004-2010.
duïng nguoàn nöôùc gieáng khôi (χ2=3501,79; p<0,0001).
Caùc moâ hình töông töï cuõng ñöôïc ghi nhaän trong caùc naêm 2006, 2008 vaø 2010. Trong naêm 2010, trong toång soá caùc HGÑ söû duïng nöôùc maùy, coù tôùi 44,7% laø caùc hoä giaøu vaø 20,1% laø caùc hoä khaù; trong khi ñoù, nguoàn nöôùc gieáng khôi coù 46,4% hoä ngheøo vaø 31,8%
hoä caän ngheøo söû duïng (χ2=6984,81; p<0,0001).
3.4.1.2. Moái lieân quan giöõa vieäc söû duïng nguoàn nöôùc aên uoáng vaø sinh hoaït vaø ñòa baøn cö truù cuûa caùc HGÑ taïi CHILILAB
Bieåu ñoà 4 theå hieän söï phaân boá söû duïng caùc nguoàn nöôùc cuûa HGÑ taïi CHILILAB theo ñòa baøn cö truù ôû thaønh thò vaø noâng thoân trong 4 ñôït ñieàu tra cô baûn, töø naêm 2004 ñeán 2010. Keát quaû töø Bieåu ñoà 4 cho thaáy trong caû 4 ñôït ñieàu tra töø naêm 2004 ñeán 2010, caùc HGÑ ôû thaønh thò coù khuynh höôùng söû duïng nöôùc maùy vaø nöôùc gieáng khoan cao hôn haún so vôùi caùc HGÑ ôû noâng thoân, trong khi ñoù, caùc HGÑ ôû noâng thoân laïi coù xu höôùng söû duïng nöôùc gieáng khôi vaø nöôùc möa cao hôn so vôùi caùc hoä soáng ôû khu vöïc thaønh thò. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa thoáng keâ vôùi p<0,001. Cuï theå, trong naêm 2004, trong soá caùc HGÑ duøng nöôùc maùy, coù tôùi 82,9% laø caùc hoä soáng ôû thaønh thò. Cuõng trong naêm naøy, soá hoä duøng nöôùc gieáng khoan coù ñòa chæ ôû khu vöïc thaønh thò chieám tôùi 63,5% trong toång soá caùc hoä coù söû duïng nöôùc
gieáng khoan. Ngöôïc laïi, soá HGÑ ôû noâng thoân chieám 58,7% toång soá hoä söû duïng nöôùc gieáng khôi vaø chieám 79,1% toång soá hoä söû duïng nöôùc möa (χ2=1860,26; p<0,0001).
Trong naêm 2010, moâ hình töông töï cuõng xaûy ra, coù 76,3% soá HGÑ söû duïng nöôùc maùy soáng ôû thaønh thò, 72,2% soá hoä duøng nöôùc gieáng khôi vaø 87,7% soá hoä duøng nöôùc möa soáng ôû noâng thoân (χ2=2957, p<0,0001).
3.4.2. Moät soá yeáu toá lieân quan tôùi vieäc söû duïng caùc loaïi nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ
3.4.2.1. Moái lieân quan giöõa vieäc söû duïng caùc loaïi nhaø tieâu vaø tình traïng kinh teá cuûa caùc HGÑ
Bieåu ñoà 5 moâ taû phaân boá söû duïng loaïi nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ taïi CHILILAB phaân theo 5 nhoùm tình traïng kinh teá cuûa HGÑ. Cuõng töông töï nhö vôùi nguoàn nöôùc, keát quaû Bieåu ñoà 5 cho thaáy trong caû 4 giai ñoaïn ñieàu tra, nhoùm HGÑ giaøu coù tæ leä sôû höõu caùc loaïi nhaø tieâu töï hoaïi/ baùn töï hoaïi/ thaám doäi nöôùc cao nhaát vaø söû duïng caùc loaïi hình nhaø tieâu khaùc nhö hai ngaên, moät ngaên, hoá xí caàu thaáp nhaát. Trong khi ñoù, tæ leä nhoùm ngheøo vaø caän ngheøo söû duïng caùc loaïi nhaø tieâu khaùc nhö hai ngaên, moät ngaên, hoá xí caàu cao hôn caû. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa thoáng keâ vôùi p<0,0001. Cuï theå, trong naêm 2004, coù tôùi 54,6% soá hoä söû duïng nhaø tieâu töï hoaïi/ baùn töï hoaïi/ thaám doäi nöôùc laø nhoùm hoä giaøu, 30,4% laø nhöõng hoä coù kinh teá khaù. Ngöôïc laïi, trong soá nhöõng gia ñình söû duïng nhaø tieâu hai ngaên, tæ leä nhoùm hoä ngheøo vaø caän ngheøo laàn löôït laø 23,0% vaø 26,6%. Ñoái vôùi nhöõng gia ñình söû duïng nhaø tieâu moät ngaên (laø loaïi nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh), tæ leä nhoùm hoä ngheøo vaø caän ngheøo töông ñöông nhau (laàn löôït laø 29,0% vaø 29,8%).
Ñaëc bieät, trong naêm 2004, vaãn coøn moät soá HGÑ söû duïng hoá xí caàu - loaïi nhaø tieâu khoâng ñaûm baûo veä sinh. Trong soá caùc HGÑ söû duïng hoá xí caàu, chuû yeáu laø caùc gia ñình ngheøo (32,6%), caän ngheøo (32,6%), trung bình (18,2%). Söï khaùc bieät veà loaïi hình söû duïng nhaø tieâu vaø tình traïng kinh teá cuûa HGÑ ôû Chí Linh trong naêm 2004 coù yù nghóa thoáng keâ, vôùi χ2=9533,84; p<0,0001.
Trong ñôït ñieàu tra cuoái (2010), caùc HGÑ ôû möùc kinh teá thaáp hôn (khaù, trung bình) coù khuynh höôùng söû Bieåu ñoà 3. Phaân boá söû duïng caùc nguoàn nöôùc cuûa caùc HGÑ taïi
CHILILAB theo tình traïng kinh teá, 2004-2010.
Bieåu ñoà 4. Phaân boá söû duïng caùc nguoàn nöôùc cuûa HGÑ taïi CHILILAB theo ñòa baøn cö truù, 2004 - 2010
duïng nhaø tieâu töï hoaïi/ baùn töï hoaïi/ thaám doäi nöôùc nhieàu hôn. Cuï theå, trong toång soá caùc HGÑ söû duïng nhaø tieâu töï hoaïi/baùn töï hoaïi/thaám doäi nöôùc, soá hoä giaøu chieám 34,9%, soá hoä khaù chieám 29,8%, tieáp ñoù laø caùc hoä trung bình (24,4%), hoä caän ngheøo (10,0%) vaø ngheøo (1,0%). Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa thoáng keâ vôùi χ2=13557,39; p<0,0001. Tuy nhieân, ôû nhöõng HGÑ söû duïng caùc loaïi hình nhaø tieâu khaùc nhö hai ngaên, moät ngaên, hoá xí caàu…, tæ leä caùc HGÑ ngheøo vaø caän ngheøo chieám öu theá.
3.4.2.2. Moái quan heä giöõa vieäc söû duïng caùc loaïi nhaø tieâu vaø ñòa baøn cö truù cuûa caùc HGÑ taïi CHILILAB, 2004-2010
Bieåu ñoà 6 moâ taû thöïc traïng phaân boá vieäc söû duïng caùc loaïi nhaø tieâu khaùc nhau theo ñòa baøn cö truù cuûa HGÑ (thaønh thò, noâng thoân). Keát quaû töø Bieåu ñoà 6 cho thaáy trong soá caùc HGÑ söû duïng caùc loaïi hình nhaø tieâu töï hoaïi/ baùn töï hoaïi/ thaám doäi nöôùc, tæ leä caùc HGÑ ôû thaønh thò chieám öu theá. Trong khi ñoù, vôùi caùc loaïi hình nhaø tieâu moät ngaên, hai ngaên, caùc HGÑ ôû noâng thoân laïi coù tæ leä söû duïng cao hôn haún so vôùi caùc HGÑ ôû thaønh thò. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa thoáng keâ (p<0,0001). Ñieàu ñaùng ngaïc nhieân laø ñoái vôùi loaïi hình hoá xí caàu, caùc HGÑ ôû thaønh thò laïi coù tæ leä söû
duïng cao hôn haún so vôùi caùc HGÑ ôû noâng thoân (χ2=4937,52; p<0,0001).
4. Baøn luaän
4.1.Thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng caùc nguoàn nöôùc cuûa caùc HGÑ
Trong soá caùc nguoàn nöôùc maø ngöôøi daân söû duïng cho aên uoáng vaø sinh hoaït, nguoàn nöôùc maùy ñöôïc cho laø ñaûm baûo veä sinh hôn caû. Caùc nguoàn nöôùc gieáng khôi, nöôùc gieáng khoan vaø nöôùc möa veà maët baûn chaát cuõng coù theå coi laø nöôùc saïch. Tuy nhieân, tình traïng veä sinh cuûa caùc nguoàn nöôùc coøn phuï thuoäc raát lôùn vaøo caùch thöùc xöû lyù, baûo quaûn/ chöùa ñöïng vaø söû duïng nguoàn nöôùc cuûa töøng HGÑ cuõng nhö tình traïng ñöôøng oáng daãn nöôùc vaø bôm nöôùc (ñoái vôùi nöôùc maùy).
Keát quaû nghieân cöùu töø Bieåu ñoà 1 cho thaáy tæ leä caùc HGÑ ôû CHILILAB ñöôïc tieáp caän vaø söû duïng caùc nguoàn nöôùc ñöôïc coi laø veä sinh khaù cao trong caû 4 ñôït ñieàu tra. Tæ leä tieáp caän vaø söû duïng nöôùc maùy taêng khaù roõ reät moät caùch coù yù nghóa thoáng keâ theo töøng ñôït ñieàu tra, laàn löôït trong caùc naêm 2004, 2006, 2008 vaø 2010 laø 12,9%, 17,0%, 30,7% vaø 36,2%, chöùng toû tæ leä ngöôøi daân ôû CHILILAB ñöôïc tieáp caän vôùi nguoàn nöôùc saïch ngaøy moät taêng. So saùnh vôùi keát quaû söû duïng nöôùc maùy trong toaøn quoác, trong naêm 2004, tæ leä HGÑ ôû CHILILAB söû duïng nöôùc maùy thaáp hôn so vôùi tæ leä toaøn quoác naêm 2004 (15,3%) vaø naêm 2006 (20,6%), tuy nhieân, töø naêm 2008, tæ leä HGÑ CHILILAB söû duïng nöôùc maùy cao hôn haún (tæ leä toaøn quoác trong naêm 2008 laø 23,3%). Neáu so saùnh vôùi tæ leä chung cuûa vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng, tæ leä HGÑ ôû CHILILAB söû duïng nöôùc maùy trong naêm 2004 vaø naêm 2006 cuõng thaáp hôn tæ leä chung cuûa caû vuøng (17,5% vaø 22,1%), nhöng laïi cao hôn nhieàu so vôùi tæ leä chung cuûa vuøng ôû thôøi ñieåm naêm 2008 (23,4%). Ñieàu naøy coù theå lyù giaûi moät phaàn laø trong naêm 2008 taïi huyeän Chí Linh coù moät soá nhaø maùy caáp nöôùc quy moâ nhoû ñöôïc ñöa vaøo söû duïng taïi ñòa baøn caùc thò traán Sao Ñoû vaø Phaû Laïi, caùc xaõ Vaên An vaø Taân Daân. Tæ leä caùc HGÑ ôû CHILILAB söû duïng nguoàn nöôùc gieáng khoan cuõng cao hôn so vôùi keát quaû chung cuûa Bieåu ñoà 5. Phaân boá söû duïng loaïi nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ taïi
CHILILAB theo tình traïng kinh teá, 2004-2010.
Bieåu ñoà 6. Phaân boá söû duïng loaïi nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ taïi Chililab theo ñòa baøn cö truù, 2004 - 2010
toaøn quoác trong baùo caùo veà Keát quaû khaûo saùt möùc soáng HGÑ naêm 2008 cuûa Toång cuïc Thoáng keâ [3].
Neáu so saùnh vôùi tæ leä caùc HGÑ ôû noâng thoân Vieät Nam veà thöïc traïng söû duïng caùc loaïi hình nguoàn nöôùc khaùc nhau trong baùo caùo cuûa Cuïc Y teá Döï phoøng vaø Moâi tröôøng (2007), tæ leä HGÑ ôû CHILILAB söû duïng nöôùc maùy, nöôùc gieáng khoan vaø gieáng khôi cao hôn so vôùi tæ leä chung cuûa caùc HGÑ ôû noâng thoân Vieät Nam ôû cuøng thôøi ñieåm naêm 2006 [2].
Tuy nhieân, do boä soá lieäu khoâng coù nhöõng thoâng tin veà tình traïng baûo quaûn/ chöùa ñöïng, xöû lyù vaø söû duïng töøng nguoàn nöôùc cuûa caùc HGÑ neân khoâng theå ñöa ra keát luaän veà nguoàn nöôùc maø caùc HGÑ söû duïng coù ñöôïc coi laø hôïp veä sinh hay khoâng.
4.2.Thöïc traïng vaø khuynh höôùng söû duïng caùc loaïi nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ
Trong soá caùc loaïi hình nhaø tieâu ñöôïc caùc HGÑ söû duïng, nhaø tieâu töï hoaïi/baùn töï hoaïi/thaám doäi nöôùc vaø nhaø tieâu hai ngaên ñöôïc coi laø nhaø tieâu hôïp veä sinh neáu ñöôïc xaây döïng, söû duïng vaø baûo quaûn ñuùng caùch.
Taïi CHILILAB, caùc soá lieäu ñöôïc thu thaäp môùi chæ döøng ôû möùc ñoä moâ taû caùc loaïi hình nhaø tieâu maø caùc HGÑ söû duïng neân khoâng coù nhöõng phaân tích veà tình traïng söû duïng, baûo quaûn caùc loaïi nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ, do vaäy cuõng khoâng ñaùnh giaù ñöôïc tình traïng veä sinh cuûa caùc loaïi nhaø tieâu.
Nhìn chung, trong thôøi gian töø 2004 - 2010, tæ leä caùc HGÑ söû duïng caùc loaïi nhaø tieâu töï hoaïi/baùn töï hoaïi/thaám doäi nöôùc ôû CHILILAB taêng ñaùng keå vaø coù yù nghóa thoáng keâ (Bieåu ñoà 2). So saùnh vôùi tæ leä chung cuûa toaøn quoác, tæ leä caùc HGÑ ôû CHILILAB söû duïng caùc loaïi hình nhaø tieâu töï hoaïi, baùn töï hoaïi vaø thaám doäi nöôùc cao hôn trong caùc naêm 2004, 2006, 2008.
Tuy nhieân, taïi cuoäc ñieàu tra cuûa Toång cuïc Thoáng keâ, caùc loaïi nhaø tieâu töï hoaïi vaø baùn töï hoaïi ñöôïc xeáp vaøo moät nhoùm, nhaø tieâu thaám doäi nöôùc laïi ñöôïc xeáp vaøo moät nhoùm khaùc [3]. Ñaùng tieác laø do khoâng phaân tích ñöôïc soá lieäu veà tình traïng veä sinh cuûa caùc loaïi nhaø tieâu neân khoâng theå so saùnh vôùi keát quaû ñieàu tra cuûa Cuïc Y teá Döï phoøng Vieät Nam (2007), vôùi tæ leä 18%
HGÑ ôû noâng thoân Vieät Nam coù nhaø tieâu hôïp veä sinh [2] vaø tôùi naêm 2010, tæ leä HGÑ ôû noâng thoân Vieät Nam coù nhaø tieâu hôïp veä sinh laø 55% [1].
4.3. Moät soá yeáu toá lieân quan tôùi söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ Keát quaû phaân tích boä soá lieäu ôû CHILILAB cho thaáy coù moái lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ giöõa tình traïng kinh teá vaø ñòa baøn cö truù cuûa HGÑ vôùi vieäc söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu. Nhöõng HGÑ coù möùc kinh teá khaù hôn coù khaû naêng tieáp caän cao hôn vôùi caùc nguoàn nöôùc ñöôïc coi laø saïch hôn cuõng nhö nhöõng kieåu nhaø tieâu saïch hôn. Töông töï, nhöõng HGÑ soáng ôû khu vöïc thaønh thò cuõng coù tæ leä sôû höõu nhöõng nguoàn nöôùc saïch hôn vaø nhöõng kieåu nhaø tieâu saïch hôn so vôùi nhöõng HGÑ soáng ôû vuøng noâng thoân.
5. Khuyeán nghò
Maëc duø boä soá lieäu ñieàu tra cuûa CHILILAB khaù ñoà soä vaø chöùa nhieàu thoâng tin phong phuù, song caùc thoâng tin veà ñieàu kieän nöôùc saïch vaø tình traïng nhaø veä sinh chæ môùi chuù troïng tôùi teân caùc loaïi nguoàn nöôùc cuõng nhö teân caùc loaïi nhaø tieâu maø ngöôøi daân söû duïng, chöa coù caùc soá lieäu quan saùt veà thöïc teá söû duïng, baûo quaûn caùc loaïi nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu naøy. Ñeå coù theå coù nhöõng phaân tích saâu hôn vaø ñöa ra ñöôïc nhöõng keát luaän cuï theå hôn veà tình traïng veä sinh cuûa nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ ôû CHILILAB, nhoùm taùc giaû ñeà xuaát CHILILAB caàn coù moät nghieân cöùu cuï theå, chuyeân saâu veà lónh vöïc nöôùc saïch vaø nhaø tieâu HGÑ vaø nhöõng aûnh höôûng tôùi söùc khoûe ngöôøi daân ñeå coù nhöõng ñònh höôùng nghieân cöùu vaø can thieäp kòp thôøi.
Lôøi caûm ôn
Chuùng toâi xin chaân thaønh caûm ôn Chính quyeàn vaø nhaân daân thò xaõ Chí Linh, Vaên phoøng thöïc ñòa CHILILAB cuøng ñoäi nguõ ñieàu tra vieân, giaùm saùt vieân, nhaäp lieäu vieân ñaõ tham gia, thu thaäp, cung caáp soá lieäu vaø hoã trôï chuùng toâi thöïc hieän nghieân cöùu naøy.
Taøi lieäu tham khaûo
1. Cuïc Quaûn lyù Moâi tröôøng Y teá (2010). Baùo caùo thöïc hieän
"Chöông trình Muïc tieâu Quoác gia veà Nöôùc saïch - Veä sinh moâi tröôøng noâng thoân giai ñoaïn 2006-2010.
2. Cuïc Y teá Döï phoøng Vieät Nam (2007). Toùm taét ñieàu tra thöïc traïng veä sinh moâi tröôøng vaø veä sinh caù nhaân ôû noâng thoân Vieät Nam.
3. Toång cuïc Thoáng keâ (2009). Keát quaû khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình naêm 2008. Nhaø xuaát baûn Thoáng keâ, 2009.
