Thöïc hieän Chieán löôïc quoác gia Phoøng choáng HIV/AIDS naêm 2004, chöông trình can thieäp giaûm taùc haïi ñaõ ñöôïc trieån khai treân ñòa baøn nhieàu tænh cuûa Vieät Nam. Maëc duø vaäy, caùc can thieäp naøy vaãn chöa ñöôïc ñaùnh giaù ñaày ñuû vaø toaøn dieän. Do ñoù, naêm 2009, ñaùnh giaù thöïc traïng caùc hoaït ñoäng can thieäp giaûm taùc haïi treân ñòa baøn tænh Thanh Hoùa ñaõ ñöôïc thöïc hieän nhaèm ñöa ra caùc khuyeán nghò cho giai ñoaïn tieáp theo. Ñoái töôïng ñích cuûa ñaùnh giaù naøy laø ngöôøi nghieän chích ma tuùy (NCMT) vaø nöõ maïi daâm (NMD) cuøng moät soá beân lieân quan khaùc. Keát quaû ñaùnh giaù cho thaáy, keânh truyeàn thoâng hieäu quaû nhaát laø qua caùc giaùo duïc vieân ñoàng ñaúng vôùi hoaït ñoäng tieáp caän, tö vaán, phaùt tôø rôi cho ñoái töôïng ñích. Maëc duø tình traïng söû duïng chung bôm kim tieâm trong nhoùm nghieän chích ma tuùy ñaõ giaûm (khoaûng 5%) song tyû leä thu gom bôm kim tieâm ñaõ söû duïng coøn thaáp (döôùi 70%). Hoaït ñoäng caáp phaùt bao cao su mieãn phí ñöôïc thöïc hieän chuû yeáu thoâng qua ñoäi nguõ giaùo duïc vieân GDVÑÑ (GDVÑÑ) tuy nhieân soá bao cao su ñöôïc phaân phaùt vaø soá löôït nöõ maïi daâm tieáp caän chöa töông xöùng. Vieäc huy ñoäng söï uûng hoä cuûa chính quyeàn vaø caùc beân lieân quan cuøng vôùi vieäc giaûm kyø thò seõ goùp phaàn thuùc ñaåy hieäu quaû caùc hoaït ñoäng ñang trieån khai.
Töø khoùa: HIV/AIDS, can thieäp giaûm taùc haïi, nghieän chích ma tuùy, nöõ maïi daâm
Real situation of harm reduction intervention activities for IDVs and CSWs in Thanh Hoa
province in 2009
Nguyen Minh Hoang(*), Do Mai Hoa(*), Le Bao Chau(*), M. Suresh Knumar (**), Nguyen Ba Can(***), Mai Van Khoa (***)
A rapid assessment on harm reduction was conducted by Thanh Hoa Provincial AIDS Center under the scope of HIV/AIDS program in 2009 to evaluate activities of this program and develop a work plan for the next period. The target populations of this study are injecting drug users (IDUs) and
Thöïc traïng hoaït ñoäng can thieäp giaûm taùc haïi daønh cho nhoùm nghieän chích ma tuùy vaø nöõ maïi
daâm taïi tænh Thanh Hoùa naêm 2009
Nguyeãn Minh Hoaøng (*), Ñoã Mai Hoa (*), Leâ Baûo Chaâu (*), M. Suresh Knumar (**), Nguyeãn Baù Caån (***), Mai Vaên Khoa (***)
female sex workers (FSWs) and other stakeholders. The main findings show that the most effective communication channel is peer educator (PE) with the major activities such as outreach work, counseling and leaflet distribution. Although sharing syringes has declined among IDUs (about 5%), the rate of used syringe collection is still low (lower than 70%). Free condom distribution has been conducted mainly by PE, but the number of distributed condoms has not been equivalent to the number of FSW who have been approached. Mobilizing support of the local authority and other stakeholders as well as fighting against stigma are very important for improving effectiveness of harm reduction activities.
Keywords: HIV/AIDS, harm reduction, injecting drug users, female sex workers
Taùc giaû:
(*) CN. Nguyeãn Minh Hoaøng; Ths. Leâ Baûo Chaâu; TS. Ñoã Mai Hoa: Boä moân Quaûn lyù heä thoáng Y teá - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng
(**) TS. M. Suresh Knumar: Toå chöùc Y teá Theá giôùi taïi Vieät Nam
(***) BS. Nguyeãn Baù Caån, TS. Mai Vaên Khoa: Trung taâm Phoøng choáng HIV/AIDS tænh Thanh Hoùa
1. Ñaët vaán ñeà
Phoøng traùnh laây nhieãm HIV trong nhoùm nguy cô cao nhö ngöôøi nghieän chích ma tuùy (NCMT) vaø nöõ maïi daâm (NMD) hieän vaãn ñang laø moät trong nhöõng öu tieân haøng ñaàu cuûa chính phuû Vieät Nam [1]. Tình hình söùc khoûe cuûa caùc ñoái töôïng NCMT raát ñaùng baùo ñoäng vôùi tyû leä maéc HIV, vieâm gan B vaø vieâm gan C ôû möùc cao [5]. Tình hình söùc khoûe khoâng toát cuûa nhoùm ñoái töôïng naøy coù moái lieân quan maät thieát vôùi caùc ñaëc ñieåm chung nhö treû tuoåi (18-20 tuoåi), trình ñoä hoïc vaán thaáp vaø ñaëc bieät laø haønh vi duøng chung bôm kim tieâm (BKT) hoaëc caùc duïng cuï tieâm chích [7]. Moät nghieân cöùu treân caùc ñoái töôïng NMD treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ chæ ra raèng tyû leä HIV döông tính trong nhoùm NMD ñöôøng phoá vaø nhaø haøng khaù cao vôùi tyû leä laàn löôït laø 18% vaø 7%.
Nguyeân nhaân chuû yeáu laø hoï khoâng thuyeát phuïc ñöôïc khaùch haøng söû duïng bao cao su khi quan heä tình duïc hoaëc do aùp löïc töø phía khaùch haøng cuõng nhö vieäc muoán duy trì moái lieân heä laâu daøi vôùi khaùch haøng [4].
Naêm 2004, chöông trình can thieäp giaûm taùc haïi ñaõ ñöôïc ñöa vaøo Chieán löôïc quoác gia Phoøng choáng HIV/AIDS - khung chính saùch toaøn dieän veà döï phoøng, chaêm soùc vaø ñieàu trò HIV cuûa Vieät Nam [6].
Luaät phoøng choáng HIV ra ñôøi naêm 2006 vaø quyeát ñònh soá 108/2007 ñaõ taïo ra khung phaùp lyù trong vieäc trieån khai caùc hoaït ñoäng can thieäp giaûm taùc haïi [2].
Boä Y teá Vieät Nam ñaõ hôïp taùc vôùi nhieàu nhaø taøi trôï, toå chöùc quoác teá vaø Lieân Hôïp Quoác ñeå trieån khai can thieäp giaûm taùc haïi treân ñòa baøn nhieàu tænh trong caû nöôùc. Maëc duø vaäy, caùc can thieäp naøy vaãn chöa ñöôïc ñaùnh giaù ñaày ñuû vaø toaøn dieän taïi caùc ñieåm trieån khai. Nhoùm nghieân cöùu thuoäc Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng vaø Toå chöùc Y teá theá giôùi taïi Vieät Nam vôùi söï hoã trôï cuûa trung taâm Phoøng choáng HIV/AIDS tænh Thanh Hoùa ñaõ trieån khai ñieàu tra ñaùnh giaù thöïc traïng caùc hoaït ñoäng can thieäp giaûm taùc haïi treân ñòa baøn tænh naêm 2009 vaø ñöa ra khuyeán nghò veà vieäc xaây döïng moät chöông trình can thieäp thích hôïp trong giai ñoaïn tieáp theo.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän taïi thaønh phoá Thanh Hoùa vaø thò xaõ Bæm Sôn trong naêm 2009 vôùi vieäc söû duïng keát hôïp phöông phaùp nghieân cöùu ñònh tính vaø ñònh löôïng. Trong quy trình thu thaäp soá lieäu ñònh löôïng, nhoùm nghieân cöùu ñaõ thaûo luaän vôùi moät nhoùm GDVÑÑ ñeå veõ baûn ñoà caùc khu vöïc dieãn ra caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán ma tuùy/maïi daâm vaø xaùc ñònh caùc ñieåm noùng roài sau ñoù xaây döïng keá hoaïch choïn maãu nghieân cöùu. Nhoùm nghieân cöùu tieán haønh phoûng vaán 200 ñoái töôïng NCMT vaø 80 NMD ñöôïc löïa choïn baèng kyõ thuaät quaû boùng tuyeát (snow-ball) vôùi ñieàu tra vieân laø nhöõng GDVÑÑ coù kinh nghieäm vaø naém roõ veà tình hình ma tuùy vaø maïi daâm treân ñòa baøn. Caùc ñieàu tra vieân ñöôïc tham gia moät khoùa taäp huaán veà kyõ naêng phoûng vaán, khai thaùc thoâng tin vaø söû duïng caùc coâng cuï ñieàu tra vaø ñöôïc löïa choïn vôùi tinh thaàn cam keát cao.
Trong thu thaäp soá lieäu ñònh tính, nhoùm nghieân cöùu tieán haønh 75 cuoäc thaûo luaän nhoùm (TLN), 29 cuoäc phoûng vaán saâu (PVS) vôùi nhieàu beân lieân quan trong chöông trình can thieäp giaûm taùc haïi. Caùc ñoái töôïng ñöôïc phoûng vaán goàm coù caùn boä phoøng Tö vaán xeùt nghieäm töï nguyeän, caùn boä Trung taâm 05-06, coâng an, laõnh ñaïo ñòa phöông, caùn boä y teá, chuû nhaø thuoác vaø chuû caùc khu vui chôi giaûi trí. Caùc ñieàu tra vieân thöïc hieän PVS vaø TLN ñeàu laø caùc ñieàu tra vieân coù kinh nghieäm cuûa Tröôøng ñaïi hoïc Y teá coâng coäng.
Caùc cuoäc phoûng vaán ñeàu ñöôïc thöïc hieän taïi caùc ñòa ñieåm kín ñaùo vaø thuaän tieän. Ñoái töôïng phoûng vaán coù theå tieát loä danh tính hoaëc khoâng. Tröôùc khi baét ñaàu phoûng vaán caùc ñieàu tra vieân ñeàu giaûi thích roõ muïc ñích nghieân cöùu cuõng nhö tính baûo maät veà caùc thoâng tin hoï seõ cung caáp.
3. Keát quaû nghieân cöùu
3.1. Thoâng tin chung veà ñoái töôïng nghieân cöùu Theo keát quaû ñieàu tra, phaàn lôùn ñoái töôïng NMCT trong nghieân cöùu laø nam giôùi vaø chæ coù 03 tröôøng hôïp laø nöõ. Gaàn moät nöûa caùc ñoái töôïng nghieän ma tuùy ñeàu ñaõ keát hoân (40,5%). Phaàn ñoâng soá hoï (72%) chöa ñöôïc ñaøo taïo baát cöù ngheà naøo vaø chæ gaàn moät nöûa soá ñoái töôïng nghieân cöùu ñaõ hoïc heát caáp 2.
Ñoái vôùi nhoùm NMD, raát ít ngöôøi ñaõ keát hoân (3,6%) trong khi ñoù tyû leä ñaõ ly dò laø 28,7% vaø coù ñeán 67,5%
caùc ñoái töôïng chöa keát hoân. Gaàn 1/4 caùc ñoái töôïng hieän vaãn ñang soáng vôùi ngöôøi thaân (cha meï/choàng/con caùi) vaø gaàn 1/3 soá naøy hieän soáng moät
mình. Ñaùng löu yù laø coù khoaûng 16% caùc ñoái töôïng naøy khoâng coù nôi ôû oån ñònh. Veà trình ñoä hoïc vaán, 42,5% NMD ñaõ hoïc heát caáp hai vaø coù gaàn 24% ñoái töôïng ñaõ hoïc heát caáp 3.
3.2. Haønh vi nguy cô vaø kieán thöùc phoøng laây nhieãm HIV cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu Vôùi nhoùm NCMT, chæ coù moät tyû leä nhoû (khoaûng 2%) söû duïng laïi bôm kim tieâm (BKT) maø ngöôøi khaùc ñaõ söû duïng trong thaùng tröôùc vaø trong laàn tieâm chích gaàn nhaát. Maëc duø khoâng coù nhieàu tröôøng hôïp duøng chung BKT moät caùch tröïc tieáp nhöng cuõng coù khoaûng 13% ñoái töôïng cho bieát thi thoaûng cuõng duøng chung caùc duïng cuï tieâm chích trong thaùng tröôùc ñoù.
Maët khaùc, coù khoaûng 3/4 soá ñoái töôïng traû lôøi raèng hoï vaãn coù quan heä tình duïc (QHTD) trong thaùng tröôùc thôøi ñieåm nghieân cöùu, trong ñoù coù hôn 1/3 soá hoï ñaõ coù QHTD vôùi NMD. Tyû leä söû duïng BCS khi QHTD vôùi caû nhoùm NMD vaø baïn tình thöôøng xuyeân ñeàu thaáp (treân döôùi 30%). Moät yeáu toá cuõng ñaùng löu yù khaùc laø phaàn lôùn trong soá hoï (84,3%) söû duïng röôïu/bia tröôùc trong laàn QHTD gaàn nhaát vôùi NMD.
Vôùi nhoùm NMD, tyû leä cho bieát coù QHTD vôùi khaùch haøng vaø baïn tình thöôøng xuyeân (choàng/ngöôøi yeâu) trong voøng moät thaùng töø thôøi ñieåm nghieân cöùu laàn löôït laø 95,1% vaø 75%. Tyû leä coù söû duïng bao cao su khi QHTD vôùi hai nhoùm treân trong thaùng qua laàn löôït laø 64,1% vaø 48%. Coøn tính theo tuaàn thì tyû leä laàn löôït laø 97,5% vaø 59,3%. Tuy vaäy, vieäc thuyeát phuïc khaùch haøng söû duïng vôùi NMD khoâng phaûi laø luùc naøo cuõng deã daøng, ñaëc bieät laø vôùi nhoùm NMD ñöôøng phoá.
Veà maët kieán thöùc, keát quaû nghieân cöùu cho thaáy 100% caùc ñoái töôïng ôû caû hai nhoùm ñeàu ñaõ töøng nghe noùi ñeán HIV/AIDS vaø coù kieán thöùc töông ñoái toát veà caùc phöông thöùc laây nhieãm HIV (100% noùi ñöôïc phöông thöùc truyeàn maùu khoâng an toaøn vôùi 100% vaø 50% bieát laø laây truyeàn qua söõa meï). Tuy nhieân, maëc duø coù kieán thöùc ñuùng nhöng chæ coù khoaûng 20% caùc ñoái töôïng tin raèng hoï coù khaû naêng nhieãm HIV cao vaø hôn 25% nghó raèng mình coù theå bò laây nhieãm HIV, ñaëc bieät laø ôû nhoùm NCMT. Keát quaû ñieàu tra ñaõ cho thaáy tyû leä ñaõ töøng ñi xeùt nghieäm vaø bieát keát quaû xeùt nghieäm ôû nhoùm NCMT (45%) thaáp hôn so vôùi nhoùm NMD (90%). Ñieàu naøy cuõng töông töï ñoùi vôùi caùc nhoùm baïn tình cuûa NCMT vaø NMD vôùi tyû leä laàn löôït laø 17% vaø 38,8%.
3.2. Caùc hoaït ñoäng can thieäp giaûm taùc haïi
ñang trieån khai treân ñòa baøn tænh
Chöông trình can thieäp giaûm taùc haïi ñöôïc trieån khai taïi Thanh Hoùa töø naêm 2004, trong ñoù thaønh phoá Thanh Hoùa vaø thò xaõ Bæm Sôn laø moät trong nhöõng ñòa baøn trieån khai. Caùc hoaït ñoäng naøy nhaän ñöôïc söï hoã trôï töø nhieàu nguoàn nhö Chöông trình muïc tieâu Quoác gia, döï aùn Ngaân haøng theá giôùi, döï aùn LIFE/GAP vaø döï aùn Quyõ toaøn caàu ñaõ ñöôïc trieån khai treân ñòa baøn tænh Thanh Hoùa vôùi nhieàu caáu phaàn nhö: thoâng tin, giaùo duïc, truyeàn thoâng (IEC), tieáp caän coäng ñoàng vaø giaùo duïc ñoàng ñaúng cho caùc nhoùm nguy cô cao beân caïnh tö vaán xeùt nguyeän töï nguyeän (VCT). ÔÛ thaønh phoá Thanh Hoùa ñaõ coù 83,3% (12/18) caùc xaõ/phöôøng ñöôïc trieån khai hoaït ñoäng can thieäp giaûm taùc taùc haïi trong khi tyû leä naøy ôû thò xaõ Bæm Sôn laø 85,7% (6/7) [2]. Baûng 1 cho thaáy soá löôïng caùc GDVÑÑvaø caùn boä y teá tham gia vaøo caùc hoaït ñoâng can thieäp giaûm taùc haïi taïi 02 ñòa baøn nghieân cöùu trong khi baûng 2 cho thaáy moät soá keát quaû chính trong caùc hoaït ñoäng can thieäp giaûm taùc haïi ñaõ ñaït ñöôïc trong naêm 2008.
Truyeàn thoâng thay ñoåi haønh vi: Keát quaû TLN vaø PVS cho thaáy hieän taïi hoaït ñoäng truyeàn thoâng qua caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng ñöôïc thöïc
hieän nhieàu nhöng hieäu quaû chöa cao vôùi caùc lyù do lieân quan ñeán thôøi ñieåm truyeàn thoâng chöa phuø hôïp hoaëc khoù khaên veà ngoân ngöõ truyeàn thoâng do coù moät boä phaän khoâng nhoû ngöôøi daân toäc treân ñòa baøn tænh Thanh Hoùa
“Coù theå noùi laø chuùng ta ñaõ laøm töông ñoái nhieàu nhöng chöa mang laïi keát quaû, treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng thôøi löôïng xuaát hieän chöa ñuû, ñaëc bieät laø caùc giôø vaøng, chöa ñeán ñöôïc vôùi ñòa baøn mieàn nuùi, moät soá nôi ngöôøi daân khoâng bieát tieáng Kinh”(PVS CB Lao ñoäng, Thöông binh, Xaõ hoäi tænh Thanh Hoùa)
Keânh truyeàn thoâng ñöôïc ñaùnh giaù hieäu quaû nhaát laø qua caùc GDVÑÑ vôùi hoaït ñoäng tieáp caän, tö vaán, phaùt tôø rôi cho töøng ñoái töôïng ñích. Tuy nhieân, keát quaû ñaït ñöôïc coøn haïn cheá do khoù khaên trong vieäc tieáp caän vôùi caùc ñoái töôïng môùi, ñaëc bieät caùc ñoái töôïng maïi daâm. Nhieàu tröôøng hôïp caùc ñoái töôïng chæ nhaän BKT vaø BCS mieãn phí maø khoâng muoán tö vaán, thöôøng gaëp ôû caùc ñoái töôïng nhaän BKT vaø BCS qua GDVÑÑ. Moät nguyeân nhaân nöõa cuõng caàn keå ñeán laø trình ñoä vaø kyõ naêng cuûa GDVÑÑ coøn haïn cheá .
“Nhieàu tröôøng hôïp raát khoù tieáp caän noùi chuyeän, hoï (NCMT hoaëc NMD) chæ nhaän BKT hoaëc BCS thoâi, hoûi chuyeän laø noù ñi luoân, khoâng theøm laáy nöõa” (TLN GVD ñoàng ñaúng NMD – Thaønh phoá Thanh Hoùa)
Trao ñoåi BKT: Caùc GDVÑÑ cho bieát tình traïng söû duïng chung BKT trong nhoùm NCMT ñaõ giaûm nhôø vieäc phaân phaùt BKT ñaày ñuû. Tuy nhieân tyû leä thu gom bôm kim tieâm sau khi söû duïng coøn thaáp (döôùi 70% soá BKT phaùt ra). Sau khi söû duïng xong thì raát ít ngöôøi traû laïi cho ñoàng ñaúng vieân hoaëc boû vaøo hoäp an toaøn, ña soá laø vöùt ngay taïi ñòa ñieåm tieâm chích ma tuùy. Tyû leä BKT ñöôïc phaân phaùt qua caùc ñieåm ñaët taïi traïm y teá (TYT) toû ra khoâng maáy hieäu quaû. Hình thöùc phaân phaùt BKT hieäu quaû vaø ñöôïc öa thích nhaát laø trao ñoåi tröïc tieáp qua GDVÑÑ . Beân caïnh ñoù, vieäc tieáp caän caùc ñoái töôïng môùi chöa ñaït yeâu caàu do kyõ naêng GDVÑÑ coøn haïn cheá vaø söï kyø thò vaø phaân bieät ñoái xöû cuûa xaõ hoäi ñaõ toàn taïi töø nhieàu naêm.
“Do taâm lyù cuûa ngöôøi chôi, luùc môùi nghieän hoï vaãn giaáu neân hoï thöôøng hay ra mua taïi caùc cöûa haøng thuoác, khoâng daùm ra TYT ñeå laáy”(TLN NCMT TP Thanh Hoùa)
Phaân phaùt BCS: Hoaït ñoäng caáp phaùt BCS mieãn phí ñöôïc thöïc hieän chuû yeáu thoâng qua ñoäi nguõ GDVÑÑ vaø ñoái töôïng nhaän laø NMD vaø chuû caùc nhaø haøng, khaùch saïn, cô sôû vui chôi giaûi trí. Moät soá TYT Baûng 1. Nhaân löïc cuûa chöông trình can thieäp giaûm
taùc haïi ôû thaønh phoá Thanh Hoùa vaø thò xaõ Bæm Sôn
Baûng 2. Caùc hoaït ñoäng can thieäp giaûm taùc haïi taïi thaønh phoá Thanh Hoùa vaø thò xaõ Bæm Sôn naêm 2008
cuõng laø ñieåm caáp phaùt BCS. Ngoaøi ra, trong quaù trình tieáp caän caùc ñoái töôïng nghieän chích ma tuùy, caùc GDVÑÑ ñoâi khi cuõng phaùt caû BKT vaø BCS.
Tuy nhieân soá BCS ñöôïc phaân phaùt vaø soá löôït NMD ñöôïc tieáp caän vaø nhaän BCS chöa töông xöùng. Ñoái töôïng khoâng tieáp caän ñöôïc chuû yeáu laø nhoùm NMD ñöôøng phoá do tính di bieán ñoäng cuûa nhoùm naøy.
Caùc hoaït ñoäng khaùc: Hieän treân ñòa baøn coù trieån khai coâng taùc cai nghieän taäp trung cho ngöôøi NCMT taïi Trung taâm 06. Ngöôøi nghieän vaøo trung taâm theo 2 hình thöùc: thöù nhaát laø laøm ñôn töï nguyeän vaøo trung taâm, hai laø cöôõng cheá nghóa laø hoï ñaõ cai nghieän nhieàu laàn taïi gia ñình nhöng vaãn taùi nghieän hoaëc nguy cô taùi nghieän cao thì ñöôïc ñöa vaøo trung taâm ñeå quaûn lyù vaø giaùo duïc.
“Haàu heát sau cai ñeàu taùi nghieän, phaûi ñeán 99%.
Cai xong khoâng coù vieäc laøm, laøm ruoäng thì khoâng ñöôïc bao nhieâu, ngheà phuï thì khoâng coù. Laøng xoùm, thaäm chí vôï con cuõng xa laùnh”(TLN NCMT thò xaõ Bæm Sôn)
Beân caïnh ñoù, caùc dòch vuï khaùm caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc (STIs) cuõng saün coù treân ñòa baøn, taïi caùc phoøng khaùm cuûa beänh vieän hoaëc taïi TYT xaõ phöôøng (toå chöùc khaùm theo ñònh kyø).
Dòch vuï tö vaán xeùt nghieäm töï nguyeän (VCT) cuõng saün coù vaø deã daøng tieáp caän ôû caû thaønh phoá Thanh Hoùa vaø thò xaõ Bæm Sôn, cung caáp cho ñoái töôïng tö vaán caàn thieát vaø xeùt nghieäm HIV mieãn phí, ñaûm baûo bí maät, giaáu teân. Tuy nhieân, chöa nhieàu nhaø haøng, khaùch saïn, cô sôû vui chôi giaûi trí ñoàng yù tham gia chöông trình.
“Nhieàu chuû nhaø haøng khoâng nhaän baát cöù söï hoã trôï naøo töø chöông trình vì hoï nghó raèng neáu nhaän thì ñaõ coâng nhaän raèng nhaø nghæ cuûa hoï coù NMD vaø coù hoaït ñoäng maïi daâm, GDVÑÑ ñeán laø bò ñuoåi luoân” (PVS chuû nhaø haøng/khaùch saïn – thaønh phoá Thanh Hoùa).
Caùn boä phuï traùch chöông trình chuû yeáu laø caùn boä y teá, löïc löôïng coøn moûng vaø phaûi kieâm nhieäm nhieàu coâng taùc khaùc neân cuõng laø moät khoù khaên khi trieån khai chöông trình. Beân caïnh ñoù, kinh phí daønh cho nhoùm GDVÑÑ ñi tieáp caän coøn thaáp, chöa khuyeán khích ñöôïc tinh thaàn laøm vieäc cuûa GVD ñoàng ñaúng.
“Döôùi xaõ phöôøng chæ coù vaøi ba nhaân vieân y teá, moãi TYT gioûi laém coù moät baùc syõ, moät soá y taù. Moät ngöôøi laøm y teá ôû coäng ñoàng phaûi tham gia heát caùc hoaït ñoäng döï phoøng vaø chöõa beänh neân cuõng quaù taûi”
(PVS Chi cuïc Phoøng choáng Teä naïn xaõ hoäi tænh).
4. Baøn luaän
Vôùi caùch tieáp caän ñoái töôïng theo phöông phaùp quaû boùng tuyeát, nghieân cöùu ñaõ coá gaéng tieáp caän ñöôïc ñuùng caùc ñoái töôïng vaø ñaûm baûo tính chính xaùc vaø chaân thöïc cuûa caùc caâu traû lôøi. Tuy nhieân, cuõng do aùp duïng phöông phaùp treân maø nghieân cöùu cuõng coù moät haïn cheá ñoù laø soá löôïng ngöôøi nghieän ma tuùy trong nghieân cöùu raát ít vaø khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu caàn thieát ñeå ñaùnh giaù ñöôïc ñaày ñuû vaø coù yù nghóa ñoái vôùi nhoùm naøy. Beân caïnh ñoù, soá ngöôøi söû duïng ma tuùy tham gia nghieân cöùu khoâng ñaûm baûo tính ñaïi dieän veà maët kinh teá - xaõ hoäi. Ñeå haïn cheá sai soá gaây ra töø vieäc choïn maãu ñieàu tra, nhoùm nghieân cöùu ñaõ keát hôïp nhieàu phöông phaùp thu thaäp soá lieäu vôùi nhieàu ñoái töôïng khaùc nhau (keát hôïp caû ñònh tính, ñònh löôïng), caùc keát quaû thu ñöôïc töø nghieân cöùu ñaùnh giaù naøy vaãn coù yù nghóa raát quan troïng trong vieäc xaây döïng keá hoaïch nhaèm trieån khai caùc hoaït ñoäng can thieäp giaûm taùc taïi Thanh Hoùa ñöôïc phuø hôïp.
Hieäu quaû can thieäp: Can thieäp giaûm taùc haïi cho nhoùm ñoái töôïng NCMT vaø NMD ñaõ ñöôïc trieån khai taïi Thanh Hoùa töø naêm 2004 vôùi nhieàu hoaït ñoäng khaùc nhau vaø goùp phaàn caûi thieän caùc haønh vi nguy cô laây nhieãm HIV cuûa caùc nhoùm NCMT vaø NMD.
Theo keát quaû nghieân cöùu, tính ñeán thôøi ñieåm thöïc hieän ñaùnh giaù, vieäc söû duïng chung BKT vaø duïng cuï tieâm chích ñaõ ñöôïc haïn cheá raát nhieàu (2%). Tuy nhieân tyû leä söû duïng BCS khi QHTD ôû caû hai nhoùm naøy laïi töông ñoái thaáp nhaát laø ôû nhoùm NCMT. Trong khi ñoù vôùi nhoùm NMD, maëc duø tyû leä söû duïng BCS khi QHTD vôùi khaùch laøng chôi khaù cao (treân döôùi 90%) nhöng khi QHTD vôùi baïn tình thöôøng xuyeân thì hoï khoâng duøng BCS. Coù nhieàu yeáu toá aûnh höôûng trong ñoù vaán ñeà thuyeát phuïc khaùch haøng ñang laø vaán ñeà ñaùng löu taâm ñoái vôùi nhoùm NMD. Maët khaùc, vaán ñeà chöa töông xöùng giöõa soá BCS ñöôïc phaân phaùt vaø soá löôït NMD ñöôïc tieáp caän vaø nhaän BCS cuõng goùp phaàn laøm cho aûnh höôûng tôùi haønh vi söû duïng BCS cuûa caùc nhoùm nguy cô cao, ñaëc bieät laø nhoùm NMD ñöôøng phoá do tính di bieán ñoäng cuûa nhoùm naøy.
Söï chaáp nhaän: Nhìn chung, möùc ñoä chaáp nhaän cuûa ñoái töôïng ñích (NCMT, NMD) vôùi caùc hoaït ñoäng giaûm taùc haïi khaù cao. Tuy nhieân vaãn coù khaù nhieàu ñoái töôïng töø choái tieáp caän chöông trình, nguyeân nhaân chính laø do sôï bò loä hoaït ñoäng nghieän chích/maïi daâm. Maëc duø chính quyeàn vaø ban ngaønh ñoaøn theå, ñeán nay, cuõng ñaõ chaáp nhaän vaø taïo ñieàu kieän cho vieäc trieån khai chöông trình taïi ñòa phöông, ñaëc bieät laø ngaønh coâng an tuy nhieân vaãn coøn ñoù caùc
vaán ñeà caàn phaûi caûi thieän, trong ñoù coù vieäc naâng cao nhaän thöùc cuûa coäng ñoàng. Chính vì söï haïn cheá naøy neân chöa nhieàu nhaø haøng, khaùch saïn, cô sôû vui chôi giaûi trí ñoàng yù tham gia chöông trình. Ñieàu naøy aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán vieäc ñöa hoaït ñoäng BCS ñeán nhoùm NMD.
Tính duy trì: Maëc duø coù nhöõng haïn cheá noùi treân nhöng moät soá cô sôû vui chôi giaûi trí khi ñaõ hieåu lôïi ích thì tham gia raát nhieät tình töø vieäc nhaän BCS ñeå phaân phaùt cho NMD, khaùch laøng chôi vaø ngöôøi NCMT ñoàng thôøi taïo ñieàu kieän cho nhaân vieân ñi khaùm, xeùt nghieäm ñònh kyø vaø tham gia caùc buoåi truyeàn thoâng, taäp huaán. Maët khaùc, taát caû ñoái töôïng ñöôïc phoûng vaán vaø thaûo luaän ñeàu cho raèng caùc hoaït ñoäng giaûm taùc haïi raát caàn ñöôïc tieáp tuïc duy trì.
Thuaän lôïi: Sau moät thôøi gian trieån khai, chöông trình giaûm taùc haïi ñaõ vaän ñoäng vaø coù ñöôïc söï uûng hoä, quan taâm vaø hoã trôï cuûa chính quyeàn, caùc ban ngaønh ñoaøn theå taïi ñòa phöông. Trong ñoù, söï uûng hoä cuûa ngaønh coâng an ñoùng moät vai troø raát lôùn trong vieäc trieån khai caùc hoaït ñoäng can thieäp giaûm taùc haïi.
Maëc duø ban ñaàu ngaønh coâng an khoâng uûng hoä caùc hoaït ñoäng cuûa chöông trình giaûm taùc haïi vôùi vieäc khoâng ñoàng yù ñeå ñoái töôïng phaân phaùt bôm kim tieâm cho nhau bôûi cho raèng hoï coù theå lôïi duïng vieäc naøy ñeå buoân baùn ma tuùy. Nhöng sau khi ñaõ hieåu ñöôïc muïc ñích cuûa chöông trình, ngaønh coâng an ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi hôn ñeå cho caùc GDVÑÑ thöïc hieän coâng vieäc.
Khoù khaên: Caùc khoù khaên chuû yeáu trong quaù trình trieån khai chöông trình lieân quan ñeán kinh phí vaø nhaân löïc. Coù theå thaáy kinh phí daønh cho caùc hoaït ñoäng giaûm taùc haïi chuû yeáu töø caùc döï aùn, toå chöùc quoác teá. Moät khoù khaên khaùc coù theå keå ñeán laø khoù khaên trong vieäc tieâu huûy BKT do TYT laø ñôn vò chòu traùch nhieäm tieâu huûy BKT baån ñaõ ñöôïc thu gom nhöng laïi chöa coù loø ñoát. Moät vaán ñeà khaùc cuõng caàn chuù yù ñoù laø chaát löôïng cuûa BCS vaø BKT caáp phaùt mieãn phí khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu vaø sôû
thích cuûa ñoái töôïng. Maëc duø nhaø thuoác hoaëc TYT ñöôïc xem laø ñòa ñieåm phuø hôïp vaø thuaän lôïi cho caùc ñoái töôïng ñeán nhaän BCS vaø BKT tuy nhieân baûn thaân chuû caùc nhaø thuoác hoaëc caùn boä TYT döôøng nhö coøn e ngaïi. Vaán ñeà cuoái cuøng mang tính bao truøm ñoù laø söï kyø thò cuûa coäng ñoàng ñoái vôùi vaán ñeà ma tuùy, maïi daâm coøn lôùn khieán nhöõng ñoái töôïng naøy thöôøng tìm caùch che giaáu baûn thaân, khoâng muoán tieáp caän vôùi chöông trình.
Töø keát quaû ôû treân, nhoùm nghieân cöùu ñeà xuaát moät soáâ khuyeán nghò cho chöông trình can thieäp giaûm haïi taïi Thanh Hoùa ôû giai ñoaïn tieáp theo nhö sau:
- Caàn caûi thieän coâng taùc truyeàn thoâng ñeå naâng cao nhaän thöùc vaø thay ñoåi quan nieäm khoâng ñuùng cuûa chính quyeàn, caùc beân lieân quan (hoäi phuï nöõ, ñoaøn thanh nieân) vaø coäng ñoàng veà giaûm taùc haïi cuõng nhö giaûm söï kyø thò, phaân bieät ñoái xöû cuûa coäng ñoàng vôùi nhöõng ñoái töôïng naøy ñeå taêng cöôøng söï tieáp caän cuûa ñoái töôïng ñích vôùi chöông trình.
- Trieån khai tröïc tieáp taïi caùc ñòa ñieåm coù nhieàu khaùch haøng nhö nhaø nghæ, khaùch saïn, ñieåm vui chôi giaûi trí. Moät ñieàu quan troïng laø caàn quan taâm tôùi taát caû caùc beân lieân quan bao goàm NMD, khaùch haøng, chuû nhaø nghæ, khaùch saïn, cô sôû vui chôi giaûi trí, ngöôøi moâi giôùi khi thieát keá vaø trieån khai caùc can thieäp.
- Tieáp tuïc duy trì vaø taêng cöôøng hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa nhoùm GDVÑÑ
- Hoã trôï vieäc ban haønh caùc vaên baûn phaùp lyù ñeå taïo ñieàu kieän cho caùc nhaø haøng vaø khaùch saïn coù theå cung caáp bao cao su vaø trao ñoåi BKT cho nhoùm coù haønh vi nguy cô cao
- Khuyeán nghò cung caáp caùc thieát bò thieâu huûy BKT ñaõ söû duïng taïi caùc TYT
- Caùn boä laøm coâng taùc cai nghieän caàn ñöôïc taäp huaán veà can thieäp giaûm taùc haïi; caàn coù söï thay ñoåi veà maët chính saùch ñeå caùc hoaït ñoäng cai nghieän coù hieäu quaû hôn.
Taøi lieäu tham khaûo
Tieáng Vieät
1. Boä Y teá - Cuïc Phoøng choáng HIV/AIDS (2008), Baùo caùo quoác gia coâng taùc Phoøng, choáng HIV/AIDS naêm 2008 2. (2004), Quyeát ñònh soá 36/2004/QÑ-TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà vieäc pheâ duyeät chieán löôïc quoác gia phoøng, choáng HIV/AIDS ôû Vieät Nam ñeán naêm 2010 vaø taàm nhìn 2020
3. Trung taâm Phoøng choáng HIV/AIDS tænh Thanh Hoùa (2008), Baùo caùo coâng taùc Phoøng, choáng HIV/AIDS naêm 2009
Tieáng Anh
4. Nemoto T, Iwamoto M, Colby D, Witt S, Pishori A, Le MN, Vinh DT, Giang le T (2008), HIV-related risk behaviors among female sex workers in Ho Chi Minh City, Vietnam. AIDS Educ Prev. 2008;20(5):435-53
5. Oanh Khuat TH (2007), HIV/AIDS policy in Viet Nam: A Civil Society Perspective, Open Society Institute
6. Quan VM, Go VF, Nam le V, Bergenstrom A, Thuoc NP, Zenilman J, Latkin C, Celentano DD (2009), Risks for HIV, HBV, and HCV infections among male injection drug users in northern Vietnam: a case-control study. AIDS Care.2009;21(1):7-16.
7. Tran et al. (2006), HIV prevalence and factors associated with HIV infection among male injection drug users under 30: a cross-sectional study in Long An, Vietnam. BMC Public Health 2006, 6:248
