Nghieân cöùu moái lieân quan giöõa tình hình oám ñau, beänh taät töï khai baùo vôùi ñieàu kieän nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng taïi xaõ Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân, huyeän Kim Baûng, tænh Haø Nam
Nguyeãn Hoaøng Thanh (*), Hoaøng Vaên Minh (**), Nguyeãn Vieät Huøng (***)
Chuùng toâi thöïc hieän nghieân cöùu ñieàu tra moâ taû caét ngang taïi xaõ Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân huyeän Kim Baûng tænh Haø Nam naêm 2011 vôùi muïc tieâu chung laø phaân tích moái lieân quan giöõa tình hình oám ñau, beänh taät töï khai baùo cuûa ngöôøi daân vôùi ñieàu kieän nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng.
Keát quaû cho thaáy tæ leä söû duïng nguoàn nöôùc aên, nhaø tieâu hôïp veä sinh taïi hai xaõ laø 98,2% vaø 46,8%. Tyû leä maéc 1 trong caùc beänh: nhieãm giun saùn, tieâu chaûy, beänh phuï khoa, beänh ngoaøi da, ngoä ñoäc thöïc phaåm vaø beänh ñau maét cuûa caùc hoä gia ñình laø 19%. Nguy cô maéc 1 trong caùc beänh treân taïi caùc hoä gia ñình söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh töông öùng gaáp 5,0 (95% CI: 1,4-17,6) laàn vaø 1,7 (95% CI: 1,1-2,7) laàn caùc hoä gia ñinh söû duïng nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh.
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy, söû duïng nöôùc aên vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh laøm taêng nguy cô maéc beänh taät taïi caùc hoä gia ñình. Töø keát quaû nghieân cöùu chuùng toâi khuyeán caùo ngöôøi daân neân söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh ñeå phoøng traùnh ñöôïc caùc beänh lieân quan ñeán nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu.
Töø khoùa: Nöôùc saïch, nhaø tieâu hôïp veä sinh, beänh nhieãm giun saùn, tieâu chaûy, phuï khoa, ngoaøi da, ngoä ñoäc thöïc phaåm vaø ñau maét.
Relationship between self-reported health status and the condition of water and sanitation in Hoang Tay and Nhat Tan communes, Kim Bang district, Ha Nam
province
Nguyen Hoang Thanh (*), Hoang Van Minh (**), Nguyen Viet Hung (***)
This study analyses the relationship between self-reported of status health and the condition of water and sanitation of households in Hanam, 2011. A cross-sectional was conducted.
The results showed that the ratio of households using clean water and hygienic latrines was 98.2%
and 46.8%. The ratio of households which have one of diseases: helminthes infections, diarrhea, gynecological, skin-disease, food poisoning and sore eyes was 19%. The risk of households which have one of that diseases are more than 5.0 (95%CI: 1.4-17.6) times and 1.7 (95%CI: 1.1-2.7) times between using dirty water and unhygienic latrines with using clear water and hygienic latrines.
That results showed that using dirty water and unhygienic latrines would increase the risk getting disease of households. So we recommend that human should use clean water and hygienic latrines to prevent that disease.
Key words: Clean water, hygienic latrines, helminth infections, diarrhea, gynecological infection, skin disease, food poisoning and sore eyes.
Taùc giaû
(*) CN. Nguyeãn Hoaøng Thanh, Vieän Ñaøo taïo Y hoïc Döï phoøng vaø Y teá Coâng coäng, Ñaïi hoïc Y Haø Noäi, Tel: 844-35746518; Fax: 84.4.38525115; Email: [email protected]
(**) TS. Hoaøng Vaên Minh, Phoù tröôûng Boä moân Kinh teá Y teá, Vieän Ñaøo taïo Y hoïc Döï phoøng vaø Y teá Coâng coäng, Ñaïi hoïc Y Haø Noäi, Tel: 844-35746518; Fax: 84.4.38525115; Email: [email protected]
(***) TS. Nguyeãn Vieät Huøng, Boä moân Söùc khoûe Moâi tröôøng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng. Vieän Nhieät ñôùi vaø Y teá Coâng coäng Thuïy Só. Basel, Thuïy Só. Khoa nöôùc vaø veä sinh cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån (Sandec), Vieän Lieân bang Nghieân cöùu Nöôùc (Eawag). Dubendorf, Thuïy Só. Email: [email protected]
1. Ñaët vaán ñeà
Söû duïng nguoàn nöôùc bò oâ nhieãm vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh laø nguyeân nhaân gaây ra nhieàu beänh taät treân theá giôùi [13]. Theo ñaùnh giaù cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi, 80% caùc beänh ñöôøng tieâu hoùa treân theá giôùi coù lieân quan ñeán nguoàn nöôùc oâ nhieãm.
Caùc beänh lieân quan ñeán nguoàn nöôùc, vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh ñöùng haøng ñaàu trong soá 10 beänh thöôøng gaëp. Treân toaøn caàu, khoaûng 1,7 trieäu ngöôøi cheát moãi naêm do bò beänh tieâu chaûy, trong ñoù 90% laø treû em döôùi 5 tuoåi, chuû yeáu ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. 88,8% caùc tröôøng hôïp maéc beänh tieâu chaûy treân toaøn theá giôùi laø do nguoàn nöôùc khoâng hôïp veä sinh hoaëc bò oâ nhieãm [15]. Cuõng theo Toå chöùc Y teá Theá giôùi tính ñeán naêm 2000, khoaûng 40% daân soá theá giôùi (chuû yeáu ôû caùc nöôùc chaâu AÙ) söû duïng nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh vaø khoaûng 80% daân soá theá giôùi (2,6 tyû ngöôøi) soáng ôû caùc vuøng noâng thoân soáng trong ñieàu kieän oâ nhieãm veä sinh moâi tröôøng [14, 15].
Cuõng nhö caùc nöôùc khaùc ñang phaùt trieån, ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng ôû Vieät Nam vaãn coøn keùm.
Beänh tieâu chaûy laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính gaây ra tình traïng oám ñau treân phaïm vi toaøn quoác, laøm cho khoaûng 250.000 ngöôøi phaûi nhaäp
vieän moãi naêm. Theo öôùc tính môùi ñaây hôn 80% daân soá Vieät Nam bò nhieãm giun, saùn, trong ñoù coù tôùi 44% treû em Vieät Nam bò nhieãm giun toùc, giun moùc vaø giun ñuõa [1, 3]. Moät nghieân cöùu môùi ñaây cuûa Boä Y teá naêm 2006 treân 37.306 hoä gia ñình ôû 224 xaõ cuûa 48 huyeän taïi 20 tænh cho thaáy chæ coù 50% caùc hoä gia ñình taïi noâng thoân coù nöôùc saïch vaø 18% coù nhaø tieâu ñaït tieâu chuaån (bao goàm caû vieäc xaây döïng, söû duïng vaø baûo trì) [2].
Naêm 2000, thoâng qua caùc Muïc tieâu Phaùt trieån Thieân nieân kyû (MDGs), coäng ñoàng quoác teá ñaõ cam keát giaûm moät nöûa tyû leä ngöôøi daân khoâng ñöôïc tieáp caän vôùi nöôùc saïch vaø caùc ñieàu kieän veä sinh cô baûn vaøo naêm 2015 [12]. Chính phuû Vieät Nam cuõng ñaõ ban haønh chieán löôïc quoác gia veà cung caáp nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng noâng thoân giai ñoaïn 2011- 2015 taäp trung vaøo veä sinh moâi tröôøng noâng thoân vaø veä sinh caù nhaân. Tuy nhieân ñeå ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu ñoù vaãn coøn nhieàu thaùch thöùc vaø khoù khaên vaø vaãn caàn nhöõng nghieân cöùu baùo caùo veà tình hình veä sinh moâi tröôøng taïi noâng thoân Vieät Nam vaø nhöõng baèng chöùng veà moái lieân quan giöõa vieäc söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh vaø caùc beänh taät cuûa con ngöôøi.
Chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu naøy nhaèm moâ taû thöïc traïng söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu cuûa caùc hoä gia ñình (HGÑ) vaø tình hình oám ñau beänh taät töï khai baùo cuûa caùc HGÑ taïi xaõ Nhaät Taân vaø Hoaøng Taây, Huyeän Kim Baûng, Tænh Haø Nam, naêm 2011, qua ñoù phaân tích moái lieân quan giöõa tình hình oám ñau beänh taät töï khai baùo vôùi thöïc traïng söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu cuûa caùc HGÑ taïi ñòa baøn nghieân cöùu.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
2.1. Thieát keá nghieân cöùu
Ñieàu tra moâ taû caét ngang ñöôïc thöïc hieän taïi 2 xaõ Nhaät Taân vaø Hoaøng Taây, huyeän Kim Baûng, tænh Haø Nam naêm 2011.
2.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu
Laø caùc chuû hoä gia ñình, hoaëc ngöôøi quyeát ñònh chính trong gia ñình taïi ñòa baøn nghieân cöùu.
2.3. Côõ maãu vaø kó thuaät chon maãu
Côõ maãu ñöôïc tính theo coâng thöùc öôùc tính tyû leä trong quaàn theå.
Nhö vaäy, seõ caàn ñieàu tra 280 hoä. Nhaèm haïn cheá do sai soá giöõa caùc xaõ trong huyeän, soá löôïng hoä gia ñình caàn ñieàu tra laø 280 x 2 (heä soá thieát keá) x 7%
(töø choái traû lôøi) = 600 hoä gia ñình. Danh saùch caùc hoä gia ñình ñöôïc laäp bôûi coäng taùc vieân ñòa phöông, caùc hoä gia ñình ñöôïc choïn theo phöông phaùp ngaãu nhieân ñôn.
2.4. Coâng cuï vaø kó thuaät thu thaäp thoâng Boä caâu hoûi phoûng vaán hoä gia ñình ñöôïc xaây döïng bôûi caùc nghieân cöùu vieân (coù tham khaûo caùc boä caâu hoûi ñaõ aùp duïng taïi Vieät Nam vaø treân theá giôùi) vaø ñöôïc xin yù kieán ñoùng goùp cuûa caùc chuyeân gia. Boä caâu hoûi ñöôïc ñieàu tra thöû nghieäm tröôùc khi ñöôïc aùp duïng chính thöùc.
2.5. Caùc bieán soá
Thoâng tin chung veà caù nhaân: tuoåi, giôùi, hoïc vaán, ngheà nghieäp, vaø ñieàu kieän kinh teá hoä gia ñình, bieán soá veà nguoàn nöôùc ñang ñöôïc caùc hoä gia ñình söû duïng, bieán soá veà loaïi nhaø tieâu gia ñình ñang söû duïng, bieán soá veà tình hình söùc khoûe töï khai baùo trong 3 thaùng qua cuûa caùc thaønh vieân trong hoä gia ñình. Tình hình söùc khoûe ñöôïc hoûi bao goàm: trong gia ñình coù ai maéc beänh caáp tính trong 3 thaùng qua vaø neáu coù laø caùc beänh gì. Nhoùm nghieân cöùu quan taâm nhieàu ñeán caùc beänh caùc beänh: nhieãm giun saùn, tieâu chaûy, phuï khoa, ngoaøi da, ngoä ñoäc thöùc aên, ñau maét do caùc hoä gia ñình töï khai baùo.
2.6. Xöû lyù vaø phaân tích soá lieäu
Soá lieäu sau khi ñöôïc thu thaäp ñöôïc laøm saïch vaø nhaäp vaøo maùy tính baèng phaàn meàm Epidata 3.1.
Phaàn meàm thoáng keâ Stata 10 ñöôïc söû duïng trong phaân tích soá lieäu. Caû thoáng keâ moâ taû vaø phaân tích seõ ñöôïc thöïc hieän. Ñoái vôùi thoáng keâ moâ taû thì tyû leä phaàn traêm cuûa caùc bieán soá nghieân cöùu ñöôïc tính toaùn. Hoài quy ña bieán logistic ñöôïc söû duïng trong phaân tích moái lieân quan giöõa tình traïng söùc khoûe töï khai baùo vaø thöïc traïng söû duïng nhaø tieâu. Möùc yù nghóa thoáng keâ p<0.05 seõ ñöôïc söû duïng trong thoáng keâ phaân tích.
3. Keát quaû
3.1. Tình traïng söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu cuûa caùc hoä gia ñình
Thoâng tin chung cuûa caùc hoä ñieàu tra ñöôïc trình baày taïi baûng 3.1. Theo ñoù ngheà nghieäp chuû yeáu cuûa caùc hoä gia ñình laø laøm noâng nghieäp (60,7%), loaïi nhaø ôû chuû yeáu laø nhaø ngoùi caáp 4 (64,3%). Thu nhaäp bình quaân cuûa caùc hoä gia ñình taïi ñòa baøn nghieân cöùu laø 4,7 trieäu ñoàng/thaùng (Hoaøng Taây: 4,5 trieäu ñoàng/thaùng; Nhaät Taân: 5,0 trieäu ñoàng/thaùng).
Nguoàn nöôùc aên chuû yeáu ñöôïc caùc hoä gia ñình taïi xaõ Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân söû duïng laø nöôùc möa chieám 83,7% (Hoaøng Taây: 86,0%; Nhaät Taân:
81,3%). Tuy nhieân vaãn coøn 1 tæ leä nhoû caùc hoä gia ñình söû duïng nguoàn nöôùc aên chöa hôïp veä sinh (gieáng khôi, ao, hoà..) ñeå aên uoáng (Chung 1,8%; Hoaøng Taây: 1,3%; Nhaät Taân: 2,3%). (Baûng 3.2)
Bieåu ñoà 3.1 moâ taû thöïc traïng vieäc söû duïng nhaø tieâu cuûa caùc hoä gia ñình. Theo ñoù vaãn coøn 4,7%
(Hoaøng Taây: 7,0%; Nhaät Taân: 2,3%) caùc hoä gia ñình khoâng coù nhaø tieâu . Tyû leä caùc hoä gia ñình söû duïng hoá xí 1 ngaên vaø 2 ngaên coøn cao chieám 46,4% (Nhaät
Z1-α/2=1.96 (vôùi α=0.05) ε: Ñoä chính xaùc töông ñoái= 25%
P: Öôùc tính tyû leä hoä gia ñình coù nhaø tieâu hôïp veä sinh = 18%
(nghieân cöùu veä sinh moâi tröôøng noâng thoân Vieät Nam cuûa Cuïc Y teá döï phoøng naêm 2006).
Taân: 47,5% cao hôn Hoaøng Taây: 45,2%). Söï khaùc bieät veà caùc loaïi nhaø veä ñöôïc caùc hoä gia ñình söû duïng giöõa hai xaõ laø khoâng coù yù nghóa thoâng keâ vôùi p>0,05.
Ñeå ñaùnh giaù veà tyû leä caùc hoä coù nguoàn nöôùc aên hôïp veä sinh vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh taïi ñòa baøn nghieân cöùu, chuùng toâi quy ñònh caùc hoä gia ñình ñang söû duïng nguoàn nöôùc aên laø: nöôùc möa, nöôùc gieáng khoan vaø nöôùc maùy ñöôïc xem laø coù nguoàn nöôùc aên hôïp veä sinh (do haïn cheá cuûa ñeà taøi chuùng toâi khoâng thöïc hieän ñöôïc caùc xeùt nghieäm kieåm nghieäm nguoàn nöôùc aên cuûa caùc hoä gia ñình coù ñuû tieâu chuaån hôïp veä sinh theo thoâng tö soá 05/2009-BYT) vaø nhöõng hoä gia ñình söû duïng nhaø tieâu töï hoaïi, thaám doäi nöôùc, biogas vaø ñöôïc caùc ñieàu tra vieân ñaùnh giaù saïch seõ döïa treân baûng kieåm quan saùt nhaø tieâu theo quyeát ñònh 08/2005/QÑ-BYT ñöôïc xem laø coù nhaø tieâu hôïp veä sinh. Bieåu ñoà 3.2 cho thaáy ña soá caùc hoä gia ñình taïi ñòa baøn nghieân cöùu ñaõ coù nguoàn nöôùc aên hôïp veä Baûng 3.1. Ñaëc ñieåm chung cuûa caùc hoä gia ñình
(HGÑ) ñieàu tra
*Nhoùm kinh teá 1: Nhoùm kinh teá ngheøo nhaát;
Nhoùm kinh teá 5: Nhoùm kinh teá giaàu nhaát
Baûng 3.2. Nguoàn nöôùc aên chính hoä gia ñình söû duïng taïi ñòa baøn nghieân cöùu
* Söû duïng Test χ2
Bieåu ñoà 3.1. Caùc loaïi nhaø tieâu HGÑ söû duïng taïi ñòa baøn nghieân cöùu
(So saùnh tyû leä caùc HGÑ khoâng coù nhaø tieâu giöõa hai xaõ , p<0,05 test χ2)
(So saùnh tyû leä caùc loaïi nhaø tieâu ñöôïc söû duïng giöõa 2 xaõ , p>0,05, proportion test)
Bieåu ñoà 3.2. Tyû leä caùc hoä gia ñình coù nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh taïi ñòa baøn nghieân cöùu
(So saùnh tyû leä caùc HGÑ coù nöôùc aên hôïp veä sinh giöõa hai xaõ; p>0,05 test χ2)
(So saùnh tyû leä caùc HGÑ coù nhaø tieâu hôïp veä sinh giöõa hai xaõ; p>0,05 test χ2)
sinh (98,2%), tuy nhieân chæ 46,8% caùc hoä gia ñình laø coù nhaø tieâu hôïp veä sinh.
3.2. Tình hình oám ñau, beänh taät töï khai baùo vaø moái lieân quan vôùi söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu cuûa caùc hoä gia ñình.
Veà tình hình oám ñau töï khai baùo cuûa caùc hoä gia ñình trong voøng 3 thaùng qua, nhoùm nghieân cöùu quan taâm ñeán caùc beänh lieân quan nhieàu ñeán nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu laø: Nhieãm giun saùn, tieâu chaûy, beänh phuï khoa, beänh ngoaøi da, ngoä ñoäc thöïc phaåm vaø beänh ñau maét. Baûng 4.3 cho thaáy coù 14,6% caùc hoä gia ñình coù ngöôøi maéc beänh tieâu chaûy vaø 19,0% caùc hoä gia ñình coù ngöôøi maéc moät trong caùc beänh keå treân.
Phaân tích ñôn bieán veà nguy cô maéc moät trong caùc beänh keå treân cuûa caùc hoä gia ñình khoâng coù nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh so vôùi caùc hoä gia ñình ñaõ coù ñeàu cho thaáy nguy cô maéc moät trong caùc beänh keå treân cuûa caùc hoä gia ñình khoâng coù nguoàn
nöôùc aên vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh cao hôn so vôùi caùc hoä gia ñình ñaõ coù. Nguy cô laàn löôït laø 5,3 laàn vaø 1,7 laàn. Söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ do khoaûng tin caäy khoâng chöùa giaù trò 1 (Baûng 3.3)
Tieán haønh phaân tích moâ hình hoài quy logistic ña bieán nhaèm phaân tích moái lieân quan giöõa tình hình oám ñau beänh taät töï khai baùo cuûa caùc hoä gia ñình vaø thöïc traïng söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu cuûa caùc hoä gia ñình nhaèm khoáng cheá caùc yeáu toá nhieãu nhö:
giôùi tính, nhoùm tuoåi, trình ñoä hoïc vaán, ngheà nghieäp cuûa ñoái töôïng traû lôøi phoûng vaán vaø ñieàu kieän kinh teá hoä gia ñình cho thaáy nguy cô maéc moät trong caùc beänh lieân quan ñeán nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu laø:
Nhieãm giun saùn, tieâu chaûy, beänh phuï khoa, beänh ngoaøi da, ngoä ñoäc thöïc phaåm vaø beänh ñau maét taïi caùc hoä gia ñình söû duïng nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh cao hôn töông öùng 5,0 laàn (OR=5,0; 95% CI: 1,4 - 17,6) vaø 1,7 laàn (OR=1,7;
95% CI: 1,1 - 2,7) caùc hoä gia ñình söû duïng nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa thoáng keâ do khoaûng tin caäy khoâng chöùa giaù trò 1 (Bieåu ñoà 3.3)
4. Baøn luaän
Nghieân cöùu cuûa chuùng toâi cho thaáy tæ leä caùc hoä gia ñình coù nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh taïi hai xaõ Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân naêm 2011 laø 98,2% vaø 46,8%. Tæ leä naøy cao hôn moät nghieân cöùu cuûa Boä Y teá vaøo naêm 2006 cho thaáy chæ coù khoaûng 50% soá hoä gia ñình soáng ôû noâng thoân ñöôïc tieáp caän vôùi nguoàn nöôùc saïch vaø 18% soá hoä gia ñình naøy coù nhaø tieâu hôïp veä sinh [2]. Tuy nhieân caùc tyû leä ñaït ñöôïc cuûa caùc hoä gia ñình coù nhaø tieâu hôïp veä sinh vaãn thaáp hôn muïc tieâu cuûa chöông trình muïc tieâu quoác gia nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng noâng thoân giai ñoaïn 2006-2010 ñeà ra (tyû leä ngöôøi daân ñöôïc tieáp caän vôùi nöôùc saïch laø 85% vaø tyû leä ngöôøi daân ñöôïc tieáp caän vôùi nhaø tieâu hôïp veä sinh laø 70%) [4].
Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân laø hai xaõ coù kinh teá trung bình vaø khaù ôû huyeän Kim Baûng vaø ñaõ coù caùc traïm xöû lyù vaø cung caáp nöôùc saïch. Tuy nhieân traïm xöû lyù ôû Hoaøng Taây ñaõ ngöøng söû duïng chæ sau moät thôøi gian ngaén ñi vaøo hoaït ñoäng vì ngöôøi daân khoâng muoán traû tieàn nöôùc maø mình ñaõ duøng trong khi ñoù ôû xaõ Nhaät Taân vaãn duy trì ñöôïc 11% soá hoä duøng. Phaàn lôùn caùc HGÑ ôû hai xaõ ñeàu duøng nöôùc möa cho vieäc aên uoáng (83,7%) vì hoï yù thöùc ñöôïc nguoàn nöôùc ngaàm ôû ñòa phöông naøy bò nhieãm thaïch tín raát naëng [5, 7]. Tuy nhieân vaãn coøn 9% soá hoä söû duïng nöôùc gieáng khoan. Tæ leä nhaø tieâu hôïp veä sinh ôû ñòa baøn Baûng 3.3. Tyû leä maéc caùc beänh lieân quan ñeán nguoàn
nöôùc vaø nhaø tieâu khoâng veä sinh vaø nguy cô maéc caùc beänh ñoù khi söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh
*Coù yù nghóa thoáng keâ vôùi khoaûng tin caäy khoâng chöùa giaù trò 1
Bieåu ñoà 3.3. Nguy cô maéc moät trong caùc beänh lieân quan ñeán nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh tính toaùn töø moâ hình hoài quy logistic ña bieán taïi caùc hoä gia ñình nghieân cöùu
nghieân cöùu cuõng coøn raát khieâm toán so vôùi caùc vuøng ven ñoâ, nôi chæ caùch thuû ño Haø Noäi 60 km. Vôùi chöông trình phaùt trieån noâng thoân môùi vaø yù thöùc ngöôøi daân ngaøy caøng taêng leân, tæ leä nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh chaéc chaén seõ ñöôïc taêng leân trong thôøi gian tôùi.
Nghieân cöùu cuûa chuùng toâi cuõng chæ ra coù moät moái lieân quan giöõa vieäc söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh vôùi caùc beänh lieân quan ñeán nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu laø: Nhieãm giun saùn, tieâu chaûy, beänh ngoaøi da, beänh phuï khoa, ngoä ñoäc thöïc phaåm vaø beänh maét. Phaân tích hoài quy logistic ña bieán cho thaáy nguy cô maéc moät trong caùc beänh keå treân taïi caùc hoä gia ñình söû duïng nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh cao gaáp 5,0 vaø 1,7 laàn so vôùi caùc hoä gia ñình söû nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh. Keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi phuø hôïp vôùi moät soá nghieân cöùu ñaõ tieán haønh treân ñòa baøn Haø Nam vaø moät soá tænh khaùc ôû Vieät Nam. Nghieân cöùu cuûa Phaïm Ñöùc Phuùc vaø coäng söï ñaõ chæ ra raèng trong coäng ñoàng saûn xuaát noâng nghieäp, söû duïng phaân ngöôøi laøm phaân boùn trong noâng nghieäp khoâng hôïp veä sinh laø yeáu toá nguy cô quan troïng nhaát lieân quan ñeán nhieãm giun; vaø söû duïng nguoàn nöôùc saïch haøng ngaøy laø yeáu toá baûo veä choáng laïi söï nhieãm giun [9, 10]. Keát quaû naøy cuõng töông töï nhö moät nghieân cöùu ôû Haø Noäi cho thaáy söû duïng phaân töôi laøm phaân boùn coù nguy cô cao nhieãm giun [11] hay nhö nghieân cöùu cuûa Traàn Thò Thanh Thuûy naêm 2010 nghieân cöùu treân Huyeän An Döông, Haûi Phoøng cho thaáy moái lieân quan giöõa söû duïng nguoàn nöôùc khoâng hôïp veä sinh vaø beänh tieâu chaûy [6]. Thöïc teá keát quaû naøy khoâng coù gì laø ngaïc nhieân, vì thoùi quen söû duïng phaân ngöôøi laøm phaân boùn trong noâng nghieäp cuûa ngöôøi daân caùc tænh phía baéc Vieät Nam laø raát phoå bieán [8], vaø ñaây laø ñieàu kieän lyù töôûng ñeå laây truyeàn caùc beänh lieân quan ñeán nguoàn nöôùc vaø phaân ngöôøi.
Chuùng toâi cuõng nhaän thaáy nghieân cöùu coøn coù nhöõng haïn cheá. Vieäc ñöa ra bieán nguoàn nöôùc hôïp veä sinh cuûa caùc hoä gia ñình chæ ñöôïc nhoùm nghieân cöùu quyeát ñònh maø khoâng döïa treân caùc xeùt nghieäm do nguoàn löïc cuûa ñeà taøi khoâng cho pheùp. Sai soá coù theå xaûy ra vôùi nhöõng caâu hoûi nhôù laïi caùc söï kieän söùc khoûe trong 3 thaùng tröôùc ngaøy ñieàu tra. Nghieân cöùu cuõng chöa coù caùc xeùt nghieäm chuaån ñeå ñaùnh giaù veà chaát löôïng nguoàn nöôùc caùc hoä gia ñình söû duïng theo thoâng tö 05/2009/TT-BYT cuûa Boä Y teá. Nghieân cöùu cuõng söû duïng moät soá giaû ñònh veà nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh cuûa caùc hoä gia ñình. Tuy nhieân duøng boä caâu hoûi phoûng vaán ñeå nghieân cöùu trong
hoaøn caûnh naøy vaãn laø phöông phaùp mang yù nghóa trong ñieàu kieän nguoàn löïc haïn heïp.
5. Keát luaän vaø khuyeán nghò
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy tæ leä söû duïng nguoàn nöôùc aên, nhaø tieâu hôïp veä sinh taïi xaõ Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân naêm 2011 laàn löôït laø 98,7%; 97,7% vaø 43,7%; 50%. Tyû leä maéc 1 trong caùc beänh: nhieãm giun saùn, tieâu chaûy, beänh phuï khoa, beänh ngoaøi da, ngoä ñoäc thöïc phaåm vaø beänh ñau maét cuûa caùc hoä gia ñình naêm 2011 taïi xaõ Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân laø 19,0%. Nguy cô maéc moät trong caùc beänh: Nhieãm giun saùn, tieâu chaûy, beänh phuï khoa, beänh ngoaøi da, ngoä ñoäc thöïc phaåm vaø beänh ñau maét taïi caùc hoä gia ñình söû duïng nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu khoâng hôïp veä sinh cao hôn töông öùng 5 laàn (OR=5,0; 95% CI:
1,4 - 17,6) vaø 1,7 laàn (OR=1,7; 95% CI: 1,1 - 2,7) caùc hoä gia ñinh söû duïng nguoàn nöôùc aên vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh.
Töø keát quaû nghieân cöùu chuùng toâi khuyeán nghò caùc hoä gia ñình neân söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh ñeå phoøng traùnh ñöôïc caùc beänh lieân quan ñeán nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu. Caàn coù bieän phaùp nhaèm taêng cöôøng tyû leä ngöôøi daân ñöôïc tieáp caän tieáp caän vôùi nöôùc saïch vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa chöông trình muïc tieâu quoác gia nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng noâng thoân giai ñoaïn 2010-2015 (95% soá daân noâng thoân ñöôïc söû duïng nöôùc sinh hoaït hôïp veä sinh, 75% soá gia ñình ôû noâng thoân coù nhaø veä sinh hôïp tieâu chuaån).
Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy thì caàn taäp trung thuùc ñaåy khuyeán khích caùc khu vöïc tö nhaân vaø caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc nhau ñaàu tö xaây döïng coâng trình caáp nöôùc vaø xaây döïng nhaø tieâu hôïp veä sinh cho caùc vuøng noâng thoân thoâng qua caùc chính saùch öu ñaõi veà thueá, voán tín duïng.. song song vôùi vieäc tuyeân truyeàn vaän ñoäng ñeå huy ñoäng söï ñoùng goùp vaø tham gia cuûa ngöôøi daân. Nhaø nöôùc cuõng caàn coù chính saùch hoã trôï ngöôøi daân ôû caùc vuøng noâng thoân trong vieäc xaây döïng caùc coâng trình caáp nöôùc saïch vaø xaây döïng nhaø tieâu hôïp veä sinh baèng nguoàn voán cuûa chính phuû. Vì söû duïng nguoàn nöôùc vaø nhaø tieâu hôïp veä sinh seõ ngaên ngöøa ñöôïc nguy cô maéc caùc beänh truyeàn nhieãm ñoái vôùi con ngöôøi vaø coäng ñoàng.
6. Lôøi caûm ôn
Nghieân cöùu naøy ñöôïc söï hoã trôï cuûa Trung taâm quoác gia veà naêng löïc nghieân cöùu Baéc-Nam (NCCR North-South: http://www.north-south.unibe.ch).
Taøi lieäu tham khaûo Tieáng Vieät
1. Boä Noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân ( 2004), "Baùo caùo ñaùnh giaù 5 naêm thöïc hieän chöông trình muïc tieâu quoác gia NS vaø VSMT noâng thoân Vieät Nam".
2. Boä Y Teá (2006), Nghieân cöùu veà ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng ôû noâng thoân Vieät Nam Boä Y Teá Vieät Nam, Haø Noäi.
3. Boä Y Teá vaø UNICEF (1997), "Baùo caùo keát quaû ñieàu tra nhaø tieâu hoä gia ñình taïi 10 tænh Vieät Nam, Taøi lieäu löu tröõ cuûa UNICEF, Haø Noäi".
4. Chính phuû (2006), "Chöông trình muïc tieâu quoác gia nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng noâng thoân giai ñoaïn 2006 - 2010".
5. Sôû Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng tænh Haø Nam (2010), "Keá hoaïch haønh ñoäng kieåm soaùt oâ nhieãm moâi tröôøng tænh Haø Nam giai ñoaïn 2010 - 2015, Haø Nam".
6. Traàn Thò Thanh Thuûy, Hoà Bích Vaân vaø Thöùc, Ñinh Vaên (2010), "Thöïc traïng caùc coâng trình xöû lyù phaân vaø nöôùc thaûi taïi huyeän An Döông, Haûi Phoøng".
7. UNICEF Vieät Nam (2004), "OÂ nhieãm thaïch tín trong nguoàn nöôùc sinh hoaït ôû Vieät Nam, khaùi quaùt tình hình vaø caùc bieän phaùp giaûm thieåu caàn thieát".
Tieáng Anh
8. Jensen PK; Phuc PD; Knudsen LG; Dalsgaard A;
Konradsen F (2008), "Hygiene versus fertiliser: the use of
human excreta in agriculture--a Vietnamese example", Int J Hyg Environ Health. 211: 432-439.
9. Pham Duc Phuc; Nguyen Viet Hung; Hattendorf J;
Zinsstag J; Cam PD; Odermatt P (2011), "Risk factors for Entamoeba histolytica infection in an agricultural community in Hanam province, Vietnam", Parasites&Vector. 4:102.
10. Phuc Pham Duc, Hung Nguyen Viet; Jakob Zinsstag;
Phung Dac Cam; Peter Odermatt (2010), "Parasitic Infection from Agricultural Wastewater and Excreta Use in Vietnam", Sandec News( pp 6).
11. Trang DT; Molbak K; Phung DC; Dalsgaard A (2007),
"Helminth infections among people using wastewater and human excreta in peri-urban agriculture and aquaculture in Hanoi", Vietnam Trop Med Int Health. 12 Suppl 2: 82-90.
12. United Nations (2006), The Eight Millennium Development Goals (MDGs).
13. WHO (2000), ""Effects of improved water supply and sanitation on ascari-asis, diarrhea, dracunculiasis, hookworm infection, schistomomiasis and trachoma" The world health report, making a difference, Geneva, 69(5)".
14. World Health Organization (2000), Global Water Supply and Sanitation Assessment 2000 Report, World Health Organization, Geneva.
15. World Health Organization (2009), Global health risks:
mortality and burden of disease attributable to selected major risks, World Health Organization, Geneva.
