Chuùng toâi tieán haønh choïn 100 hoä gia ñình taïi hai xaõ mieàn nuùi trong ñoù coù 50 hoä ñaõ tham gia nghieân cöùu cô baûn veà chaát löôïng nöôùc naêm 2009 vaø ñöôïc xem laø nhoùm chöùng. Naêm 2010, 50 hoä naøy ñöôïc nhaän vieân khöû khuaån nöôùc AQUATAB vaø bình tröõ nöôùc an toaøn 20L (nhoùm can thieäp 1). Naêm möôi hoä coøn laïi ñöôïc löïa choïn ngaãu nhieân vaø ñöôïc nhaän bình tröõ nöôùc an toaøn 20L duøng ñeå tröõ nöôùc uoáng sau khi ñun soâi (nhoùm can thieäp 2). Chuùng toâi laáy maãu nöôùc taïi moãi hoä gia ñình 2 tuaàn/laàn, trong voøng 4 thaùng cuûa naêm 2009 (ñoái vôùi nhoùm chöùng) vaø 2010 (nhoùm can thieäp 1 vaø 2). Möùc ñoä oâ nhieãm E.coli trong nöôùc uoáng cuûa hoä gia ñình töø nhoùm can thieäp 1 (GTTB: 1,17 E.coli/100mL, 95% CI:
10,99-17,7) thaáp hôn ñaùng keå so vôùi nhöõng maãu nöôùc ñöôïc thu thaäp töø nhoùm can thieäp 2 (13,95: 95%
CI: 10,99-17,70) vaø nhoùm chöùng (11,38: 95% CI:9,32-13,88) (P <0,001). Trong khi 92% maãu nöôùc töø caùc hoä gia ñình cuûa nhoùm can thieäp 1 ñaõ ñaùp öùng ñöôïc tieâu chuaån cuûa WHO veà noàng ñoä E.coli trong nöôùc uoáng (0 vi khuaån/100 ml), chæ coù 41,5% vaø 32,8% maãu nöôùc uoáng trong caùc hoä gia ñình ôû nhoùm can thieäp 2 vaø nhoùm chöùng ñaït ñöôïc tieâu chuaån naøy.
Töø khoaù: nöôùc uoáng, nghieân cöùu can thieäp, E.coli, AQUATAB, tröõ nöôùc an toaøn
An intervention study to reduce the faecal (E.
coli) contamination of household drinking water in a mountainous area, Lao Cai
province, Vietnam
Nguyen Dang Tuan (*), Nguyen Thai Hiep Nhi (**), Phung Dac Cam (***), Anders Dalgaards (****), , Tsung-Yun Liu (******),Vuong Tuan Anh (******)
A total of 100 households were selected in a longitudinal study conducted in two mountainous communes in 2009-2010. Fifty households where drinking water boiling practice was common had been chosen in the baseline study in 2009 as a control group and in 2010 these 50 households were re-selected and provided water purification tablets together with 20 liter plastic narrow-necked
Nghieân cöùu can thieäp nhaèm laøm giaûm oâ nhieãm phaân (E.coli) trong nöôùc uoáng taïi hoä gia ñình ôû
khu vöïc mieàn nuùi, tænh Laøo Cai, Vieät Nam
Nguyeãn Ñaêng Tuaán(*), Nguyeãn Thaùi Hieäp Nhi(**), Phuøng Ñaéc Cam(***), Anders Dalgaards(****), , Tsung-Yun Liu(******),Vöông Tuaán Anh(******)
1. Ñaët vaán ñeà
ÔÛ caùc nöôùc ñang phaùt trieån, nhieãm phaân trong nöôùc uoáng raát phoå bieán ôû khu vöïc noâng thoân vaø mieàn nuùi. OÂ nhieãm thöôøng xaûy ra trong quaù trình laáy nöôùc, vaän chuyeån vaø tröõ nöôùc töø nguoàn nöôùc ñeán hoä gia ñình [1]. ÔÛ Vieät nam, oâ nhieãm phaân trong nöôùc uoáng coøn xaûy ra thaäm chí laø sau khi nöôùc ñaõ qua xöû lyù baèng ñun soâi. Moät nghieân cöùu tröôùc ñaây tieán haønh taïi khu vöïc Taây Nguyeân naêm 2004 ñaõ tìm thaáy 25%
nhöõng maãu nöôùc ñaõ ñun soâi taïi hoä gia ñình coù nhieãm coliform chòu nhieät coù nguoàn goác töø phaân ngöôøi vaø ñoäng vaät [2]. Nhöõng yeáu toá nguy cô aûnh höôûng ñeán vieäc nhieãm phaân trong nöôùc uoáng taïi caáp hoä gia ñình ñöôïc xaùc ñònh laø do söû duïng caùc duïng cuï tröõ nöôùc vaø phöông phaùp laáy nöôùc töø bình tröõ nöôùc
khoâng hôïp veä sinh, hoaëc bình tröõ nöôùc khoâng an toaøn (khoâng ñaäy naép hoaëc ñaäy naép sô saøi) [1,3].
Vieäc xöû lyù nöôùc taïi hoä gia ñình baèng hoaù chaát, thöôøng laø chlor keát hôïp vôùi söû duïng bình tröõ nöôùc an toaøn mieäng nhoû ñaõ ñöôïc trieån khai ôû nhieàu nöôùc nhö laø Kenya vaø Bolivia [4,5] vaø keát quaû cho thaáy can thieäp baèng phöông phaùp naøy coù theå caûi thieän chaát löôïng nöôùc vaø laøm giaûm nguy cô gaây tieâu chaûy [6,7].
Laøo Cai laø moät tænh mieàn nuùi phía Baéc vôùi nhöõng khoù khaên veà tieáp caän nöôùc saïch. Naêm 2007 chính phuû ñaõ trieån khai Chöông trình Muïc tieâu Quoác gia giai ñoaïn II (NTP-II) veà caûi thieän ñieàu kieän caáp nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng noâng thoân taïi tænh Laøo Cai. NTP-II taïi Laøo Cai taäp trung vaøo hoã trôï caùc containers (intervention 1 group). We selected another 50 households which stored drinking water after boiling in 20 L plastic narrow-necked containers (intervention 2 group). Treated drinking water samples were collected biweekly during four months of intervention in 2009 (control) and 2010 (intervention 1 and 2). E.coli contamination level of household drinking water from the intervention 1 group (geometric mean: 1.17 E.coli/100mL, 95% CI: 10.99-17.7) was significantly lower than those from the intervention 2 (13.95, 95% CI: 10.99-17.70) and the control group (11.38, 95% CI: 9.32- 13.88) (P<0.001). While 92% of samples from households of the intervention 1 group met WHO guidelines for 0 E.coli/100 ml, only 41.5% and 32.8% samples in the intervention 2 and control households met such a benchmark.
Key words: drinking water, intervention study, E.coli, AQUATAB tablet, safe storage.
Taùc giaû
(*) ThS. Nguyeãn Ñaêng Tuaán, ñieàu phoái vieân döï aùn SANIVAT, Vieän Veä sinh Dòch teã Trung öông, soá 1 Yersin, Haø Noäi. Ñieän thoaïi: 043. 8219074. Fax: 043.9719045. Email: [email protected]
(**) GS. TS. Phuøng Ñaéc Cam, Phoøng Nghieân cöùu caùc nhieãm khuaån ñöôøng ruoät, Khoa Vi Khuaån, Vieän VSDT Trung Öông, Haø noäi. Tel: +84 38219074, email: [email protected].
(***) GS. TS. Anders Dalsgaard, Tröôøng ÑH Khoa Hoïc Cuoäc Soáng, ÑH Copenhagen, Ñan Maïch.
Email: [email protected].
(****) ThS. BS. Nguyeãn Thaùi Hieäp Nhi, Phoøng Vi Sinh Nöôùc, Vieän Y hoïc Lao ñoäng vaø Veä sinh Moâi tröôøng Trung öông. Email: [email protected].
(*****) TS. Tsung-Yun Liu, Khoa Y hoïc Lao ñoäng vaø Söùc khoeû Moâi tröôøng, ÑH Yang Ming, Ñaøi Loan.
Email: [email protected]
(******) TS. BS. Vöông Tuaán Anh, Phoøng Nghieân cöùu caùc Nhieãm khuaån Ñöôøng ruoät, Khoa Vi khuaån, Vieän Veä sinh Dòch teã Trung öông, 1 Yersin, Haø noäi. Tel: +84 943901375. Email: [email protected].
loaïi hình khaùc nhau trong vieäc cung caáp nöôùc saïch;
xaây döïng nhaø tieâu hôïp veä sinh taïi caùc traïm y teá xaõ, taïi tröôøng hoïc vaø taïi hoä gia ñình; xaây döïng cô sôû chaên nuoâi hôïp veä sinh vaø taäp trung vaøo caùc hoaït ñoäng, thoâng tin, giaùo duïc, truyeàn thoâng (IEC) trong caùc tröôøng hoïc vaø caùc cô sôû y teá coâng coäng. Trong 6 thaùng cuoái naêm 2007, soá hoä gia ñình ñöôïc tieáp caän vôùi nöôùc saïch chieám 65% trong ñoù 21% söû duïng nguoàn nöôùc gieáng ñaøo, 43% söû duïng nöôùc caáp vaø 2% söû duïng nöôùc gieáng khoan [8].
Naêm 2007 Cô quan Hôïp taùc Phaùt trieån Ñan Maïch (DANIDA) ñaõ taøi trôï döï aùn "Ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa vieäc caûi thieän ñieàu kieän caáp nöôùc, veä sinh moâi tröôøng vaø haønh vi veä sinh tôùi söùc khoeû cuûa ngöôøi daân ôû tænh Laøo Cai" (SANIVAT). Döï aùn naøy ñöôïc tieán haønh taïi hai xaõ mieàn nuùi (Hôïp Thaønh vaø Taû Phôøi) cuûa tænh Laøo Cai. Naêm 2009, döï aùn ñaõ tieán haønh nghieân cöùu ñaùnh giaù cô baûn veà chaát löôïng nöôùc uoáng töø caùc nguoàn nöôùc ñeán hoä gia ñình. Keát quaû nghieân cöùu töø nghieân cöùu naøy cho thaáy vaãn coøn moät soá löôïng ñaùng keå maãu nöôùc ñaõ qua xöû lyù (ñun soâi) bò oâ nhieãm phaân (E.coli)(soá lieäu chöa coâng boá). Do ñoù, chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu can thieäp ñeå ñaùnh giaù vieäc xöû lyù baèng chlor ngay taïi hoä gia ñình keát hôïp löu tröõ an toaøn coù taùc ñoäng nhö theá naøo trong vieäc giaûm oâ nhieãm E.coli trong nöôùc uoáng taïi hoä gia ñình.
Muïc tieâu nghieân cöùu
Ñaùnh giaù hieäu quaû nghieân cöùu can thieäp coù nhoùm ñoái chöùng ôû quy moâ nhoû vôùi muïc ñích giaûm thieåu oâ nhieãm E.coli trong nöôùc uoáng taïi hoä gia ñình ôû Laøo Cai, tænh mieàn nuùi phía Baéc cuûa Vieät Nam.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
2.1. Ñòa ñieåm nghieân cöùu
Nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh taïi hai xaõ mieàn nuùi cuûa thaønh phoá Laøo Cai: Taû Phôøi vaø Hôïp Thaønh. Taû Phôøi vaø Hôïp Thaønh laø hai xaõ vuøng cao ñaëc bieät khoù khaên cuûa thaønh phoá Laøo Cai (tænh Laøo Cai), caùch trung taâm thaønh phoá Laøo Cai khoaûng 20 km vôùi 40%
hoä gia ñình taïi 2 xaõ naøy ñöôïc seáp vaøo daïng hoä ngheøo. 93% vaø 81% daân soá cuûa xaõ Hôïp Thaønh vaø Taû Phôøi laø daân toäc thieåu soá trong ñoù ngöôøi Taøy, Daùy, Dao chieám ña soá [9]. Thu nhaäp chính cuûa ngöôøi daân ñòa phöông laø töø noâng-laâm nghieäp. Phaàn lôùn caùc hoä gia ñình thuoäc 2 xaõ phaân boá ôû caùc thoân/baûn nhoû naèm raûi raùc.
2.2. Thieát keá nghieân cöùu vaø löïa choïn hoä gia ñình
Nghieân cöùu cô baûn veà chaát löôïng nöôùc ñaõ ñöôïc tieán haønh töø thaùng 04 - 09/2009. Muïc tieâu cuûa nghieân cöùu cô baûn laø xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù caùc yeáu toá nguy cô ñoái vôùi vieäc oâ nhieãm E.colitaïi nguoàn nöôùc, taïi beå tröõ nöôùc uoáng chöa qua xöû lyù vaø taïi bình tröõ nöôùc uoáng ñaõ qua xöû lyù ôû hoä gia ñình.
Trong nghieân cöùu naøy, chuùng toâi choïn ngaãu nhieân 50 hoä gia ñình coù ít nhaát moät treû em döôùi 5 tuoåi. Taïi moãi hoä gia ñình, chuùng toâi thu thaäp hai maãu nöôùc khaùc nhau bao goàm maãu nöôùc töø beå tröõ nöôùc uoáng chöa qua xöû lyù vaø töø bình tröõ nöôùc ñaõ qua xöû lyù.
Maãu nöôùc ñaõ qua xöû lyù ñöôïc laáy tröïc tieáp töø bình ñöïng nöôùc uoáng.
Nghieân cöùu can thieäp ñöôïc tieán haønh töø thaùng 07 - 11/2010 vaø thieát keá nhö moät nghieân cöùu can thieäp quy moâ nhoû. Chuùng toâi ñaõ cung caáp hai hình thöùc can thieäp khaùc nhau cho 100 hoä gia ñình coù treû em döôùi 5 tuoåi, chia thaønh hai nhoùm, moãi nhoùm 50 hoä. Naêm möôi hoä ñaàu tieân (nhoùm can thieäp 1) ñöôïc choïn laïi töø nghieân cöùu cô baûn veà chaát löôïng nöôùc naêm 2009 nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân vaø ñöôïc cung caáp vieân khöû khuaån nöôùc AQUATAB vaø bình tröõ nöôùc an toaøn 20 lít. Naêm möôi hoä gia ñình coøn laïi (nhoùm can thieäp 2), phuø hôïp vôùi nhoùm can thieäp 1 veà tình traïng kinh teá xaõ hoäi vaø chæ ñöôïc cung caáp bình tröõ nöôùc an toaøn 20 lít. Vieân khöû khuaån nöôùc AQUATAB vaø bình tröõ nöôùc an toaøn 20 lít ñöôïc Hình 1. Ñòa ñieåm nghieân cöùu taïi Laøo Cai (muõi teân)
cung caáp mieãn phí cho caùc hoä gia ñình tham gia nghieân cöùu. Trong quaù trình can thieäp, ñeå traùnh vieäc sai soá veà thoâng tin giöõa nhoùm can thieäp 1 vaø can thieäp 2, chuùng toâi löïa choïn caùc hoä gia ñình trong nhoùm can thieäp 1 töø caùc thoân khaùc vôùi caùc hoä gia ñình cuûa nhoùm can thieäp 2. Soá lieäu veà chaát löôïng nöôùc cuõng nhö thoâng tin veà thöïc haønh tröõ nöôùc vaø xöû lyù nöôùc cuûa 50 hoä gia ñình trong nghieân cöùu cô baûn ñöôïc söû duïng nhö laø nhoùm chöùng.
2.3. Phöông phaùp laáy maãu nöôùc vaø phaân tích maãu nöôùc
Chuùng toâi söû duïng chai thuûy tinh voâ truøng dung tích 330 ml ñeå thu thaäp 250 ml nöôùc töø bình tröõ nöôùc uoáng cuûa hoä gia ñình. ÔÛ nhoùm can thieäp 1, maãu nöôùc ñöôïc thu thaäp sau khi nöôùc ñaõ qua xöû lyù baèng vieân khöû khuaån AQUATAB ít nhaát laø 30 phuùt. ÔÛ nhoùm can thieäp 2, maãu nöôùc ñöôïc laáy tröïc tieáp töø bình tröõ nöôùc uoáng ñaõ qua xöû lyù cuûa hoä gia ñình.
Maãu nöôùc ôû nhoùm chöùng cuõng laáy töông töï nhö nhoùm can thieäp 2.
Chuùng toâi thu thaäp maãu nöôùc 2 tuaàn/laàn trong voøng 4 thaùng, 2 thaùng trong muøa möa vaø 2 thaùng trong muøa khoâ ôû nhoùm chöùng (2009) vaø 2 nhoùm can thieäp (2010). Toång soá maãu ñaõ thu thaäp ôû nhoùm chöùng laø 400 maãu vaø ôû 2 nhoùm can thieäp laø 800 maãu. Maãu nöôùc ñöôïc baûo quaûn laïnh ôû nhieät ñoä 4- 50C ngay sau khi laáy vaø vaän chuyeån töø nôi laáy maãu veà phoøng thí nghieäm trong cuøng moät ngaøy cho ñeán khi phaân tích. Taïi khoa Vi sinh cuûa Trung taâm Y teá Döï phoøng Laøo Cai, chuùng toâi söû duïng phöông phaùp maøng loïc theo söï höôùng daãn cuûa WHO [10] vaø moâi tröôøng choïn loïc Chromogenic cho E.coli(CM1046, Oxoid, Hampshire, UK) ñeå phaân tích tìm vaø ñeám E.colitrong maãu nöôùc.
2.4. Phaân tích soá lieäu thoáng keâ
Nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, chuùng toâi söû duïng soá lieäu laáy töø nghieân cöùu cô baûn veà chaát löôïng nöôùc ñeå laøm soá lieäu cuûa nhoùm chöùng. Ñeå nhaát quaùn giöõa caùc nhoùm, chuùng toâi söû duïng soá lieäu chaát löôïng nöôùc cuûa 2 thaùng muøa khoâ vaø 2 thaùng muøa möa ôû caû 3 nhoùm.
Toång soá maãu töø 3 nhoùm duøng cho phaân tích thoáng keâ vaø baùo caùo laø 1.200 maãu. Soá lieäu ñöôïc nhaäp baèng phaàn meàm Microsoft Access 2003 vaø phaân tích thoáng keâ baèng phaàn meàm SPSS 17. Giaù trò trung bình (GTTB) cuõng ñöôïc söû duïng ñeå tính vaø so saùnh noàng ñoä E.coliôû moãi nhoùm. Do soá löôïng vi khuaån coù xu höôùng phaân boá leäch chuaån neân phaân tích
thoáng keâ chæ ñöôïc tieán haønh sau khi soá löôïng E.coli ñaõ chuyeån ñoåi sang giaù trò log10 ñeå soá lieäu ñöôïc quy veà phaân boá chuaån. Ñeå söû duïng cho muïc ñích naøy, soá lieäu E.colicoù giaù trò 0 ñöôïc maëc ñònh coù giaù trò 1 ñeå khoâng laøm maát soá lieäu khi chuyeån ñoåi [11,12].
Chuùng toâi cuõng söû duïng caùc kieåm ñònh thoáng keâ nhö Student T, Kruskal-Wallis, Chi-square (Khi bình phöông)/Fisher's exact) vaø ANOVA moät chieàu ñeå phaân tích vaø so saùnh GTTB giöõa caùc nhoùm can thieäp vaø nhoùm chöùng. Giaù trò P<0.05 ñöôïc xem nhö laø giaù trò coù yù nghóa veà maët thoáng keâ.
3. Keát quaû
Baûng 1 cho thaáy oâ nhieãm E.colitrong maãu nöôùc giöõa ba nhoùm nghieân cöùu trong muøa möa vaø muøa khoâ. Tyû leä maãu coù E.colicuûa nhoùm chöùng, nhoùm can thieäp 1 vaø nhoùm can thieäp 2 laàn löôït laø 67,25%, 7,75% vaø 58,5%. Tæ leä maãu coù E.coliôû nhoùm can thieäp 1 thaáp hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi nhoùm chöùng vaø nhoùm can thieäp 2 (P<0,001, ÷2). Vaøo muøa möa, soá maãu coù E.coli ôû nhoùm chöùng (70%) vaø nhoùm can thieäp 2 (73,5%) cao hôn so vôùi soá maãu coù E.colivaøo muøa khoâ (64,5% vaø 43,5%). Tuy nhieân, chuùng toâi khoâng thaáy coù söï khaùc bieät veà soá löôïng caùc maãu coù E.colicuûa nhoùm can thieäp 1 giöõa hai muøa: muøa möa vaø muøa khoâ.
Hình 2 cho thaáy keát quaû oâ nhieãm E.colitrong nöôùc uoáng cuûa 3 nhoùm ñöôïc phaân loaïi theo möùc ñoä phaân loaïi nguy cô cuûa WHO ñoái vôùi chaát löôïng nöôùc uoáng [13]. WHO phaân loaïi caùc möùc ñoä nguy cô veà oâ nhieãm phaân trong nöôùc uoáng thaønh 5 caáp ñoä döïa theo soá löôïng E.coli/100ml nöôùc: 0 (möùc khoâng coù nguy cô), 1-10 (nguy cô thaáp), 11-100 (nguy cô trung bình), 101-1.000 (nguy cô cao) vaø >1.000 E.coli/100ml (nguy cô raát cao).
Baûng 1. Tyû leä caùc maãu coù E.coli trong ba nhoùm nghieân cöùu
Döïa treân söï phaân loaïi nguy cô naøy cuûa WHO, khoâng coù maãu naøo cuûa hai nhoùm can thieäp thuoäc möùc nguy cô raát cao (>1.000 vi khuaån/100ml) trong khi ñoù chæ coù duy nhaát moät maãu (0,3%) ôû nhoùm hoä gia ñình chöùng thuoäc möùc naøy. Haàu heát maãu nöôùc ôû nhoùm can thieäp 1 (92%) thuoäc möùc khoâng coù nguy cô, trong ñoù khoâng coù maãu naøo trong nhoùm naøy rôi vaøo möùc nguy cô cao. Gaàn 42% caùc maãu nöôùc cuûa nhoùm can thieäp 2 thuoäc möùc khoâng coù nguy cô vaø hôn 1/2 soá maãu (54%) ñeàu coù nhieãm töø 10-1.000 E.coli/100mL. Chæ coù 5% soá maãu cuûa nhoùm naøy thuoäc möùc nguy cô thaáp. ÔÛ nhoùm ñoái chöùng, moät soá löôïng maãu ñaùng keå thuoäc möùc nguy cô trung bình (38,5%), tieáp theo laø möùc khoâng coù nguy cô (32,8%), möùc nguy cô thaáp (14,8%) vaø möùc nguy cô cao (13,8%). Soá löôïng E.coli cao nhaát cuûa nhoùm can thieäp 1, can thieäp 2 vaø nhoùm ñoái chöùng laàn löôït laø 80; 1.000 vaø 1.500 E.coli/100ml. Toùm laïi, 92% soá löôïng maãu töø nhoùm can thieäp 1, 41,5% thuoäc nhoùm can thieäp 2 vaø 32,8% ñaït ñöôïc tieâu chuaån vi sinh ñoái vôùi nöôùc uoáng theo höôùng daãn cuûa WHO.
Coù söï khaùc bieät coù yù nghóa veà thoáng keâ giöõa 3 nhoùm nghieân cöùu ôû caùc möùc nguy cô (P<0,001, ÷2).
Nhìn chung, tyû leä maãu cuûa nhoùm can thieäp 2 thuoäc möùc nguy cô cao laø cao hôn (30,5%) so vôùi nhoùm chöùng (13,8%). Ñieàu ñoù traùi ngöôïc vôùi mong ñôïi cuûa chuùng toâi laø bình tröõ nöôùc an toaøn coù theå laøm giaûm noàng ñoä oâ nhieãm E.coli. Keát quaû naøy cuõng cho thaáy moät soá löôïng lôùn maãu ôû nhoùm can thieäp 2 thuoäc möùc nguy cô trung bình vaø nguy cô cao.
Baûng 2 cho thaáy GTTB vaø khoaûng tin caäy 95%
(95% CIs) cuûa maãu nöôùc ôû caùc nhoùm nghieân cöùu.
GTTB cuûa nhoùm ñoái chöùng, nhoùm can thieäp 1 vaø nhoùm can thieäp 2 laàn löôït laø 11,38 (95% CI: 9,32 -
13,88); 1.17 (95% CI: 1,09 - 1,25) vaø 13,95 (95%
CI: 10,99 - 17,70) E.coli/100ml. GTTB cuûa noàng ñoä E.coliôû nhoùm can thieäp 1 thaáp hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi GTTB cuûa nhoùm can thieäp 2 vaø nhoùm ñoái chöùng (P<0,001, α2).
Baûng 3 trình baøy GTTB E.coliôû taát caû caùc nhoùm nghieân cöùu ñöôïc chia theo töøng ñôït laáy maãu. ÔÛ 8 laàn laáy maãu, GTTB E.coliôû caùc maãu nöôùc cuûa nhoùm can thieäp 1 luoân luoân thaáp hôn so vôùi GTTB cuûa nhoùm can thieäp 2 vaø nhoùm chöùng. GTTB cao nhaát cuûa nhoùm can thieäp 2 laø 68,2 (95% CI: 39,25 - 116,75) ôû laàn laáy maãu thöù 3, trong khi ñoù GTTB cao nhaát cuûa nhoùm can thieäp 1 chæ laø 1,41 (95% CI: 1,03 - 1,92) ôû laàn laáy maãu cuoái cuøng vaø cuûa nhoùm chöùng laø 17,95 (95% CI: 9,78 - 32,46) ôû laàn laáy maãu thöù 6.
Tính ñeán cuoái nghieân cöùu, GTTB cuûa E.colicuûa nhoùm can thieäp 1, can thieäp 2 vaø nhoùm chöùng laàn löôït laø 1,41 (95% CI: 1,03 - 1,92); 6,43 (95% CI:
3,35 - 12,18) vaø 5,08 (95% CI: 3,06 - 8,33) vaø söï khaùc bieät naøy cuõng coù yù nghóa veà maët thoáng keâ (P
<0,001).
4. Baøn luaän
Muïc tieâu cuûa nghieân cöùu naøy laø ñaùnh giaù hieäu quaû giaûm oâ nhieãm phaân (E.coli)trong nöôùc ñaõ qua Hình 2. Tyû leä maãu döïa treân phaân loaïi nguy cô cuûa
WHO (N=1.200)
Baûng 2. Giaù trò trung bình (GTTB) cuûa E.coli trong nöôùc uoáng ôû caùc nhoùm nghieân cöùu
Baûng 3. GTTB cuûa E.coli trong bình tröõ nöôùc uoáng hoä gia ñình ôû moãi laàn laáy maãu
(b: Kieåm ñònh phi tham soá Kruskal Wallis)
xöû lyù taïi caáp hoä gia ñình baèng can thieäp quy moâ nhoû vôùi xöû lyù chlor keát hôïp vôùi bình chöùa an toaøn taïi hoä gia ñình. Keát quaû nghieân cöùu ñaõ chöùng minh sau 4 thaùng can thieäp, caùc hoä gia ñình söû duïng phöông phaùp ñôn giaûn, chi phí thaáp, chaát löôïng nöôùc uoáng taïi caùc hoä gia ñình nhaän can thieäp ñaõ ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Keát quaû naøy cuõng phuø hôïp vôùi nhöõng keát quaû cuûa caùc nghieân cöùu can thieäp töông töï tröôùc ñaây ôû Zambia [14], Bolivia [5] vaø Uzbekistan [7]. Keát quaû vi sinh trong nghieân cöùu naøy cho thaáy 92,25%
vaø 41,5% maãu nöôùc töø nhoùm can thieäp 1 vaø nhoùm can thieäp 2 khoâng nhieãm E.coli.
Trong nghieân cöùu naøy chuùng toâi ñaõ ñöa ra hai phaùt hieän chính: i) vieân khöû khuaån nöôùc AQUATAB keát hôïp vôùi bình tröõ nöôùc an toaøn laø moät phöông phaùp hieäu quaû trong vieäc giaûm thieåu vaø ngaên ngöøa oâ nhieãm phaân trong nöôùc uoáng; ii) khoâng coù söï khaùc bieät ñaùng keå giöõa caùc hoä gia ñình söû duïng bình tröõ nöôùc an toaøn keát hôïp vôùi ñun soâi vaø caùc hoä gia ñình chæ ñun soâi.
4.1. Hieäu quaû xöû lyù baèng Chlor keát hôïp vôùi bình tröõ nöôùc an toaøn trong vieäc giaûm oâ nhieãm E.coli trong nöôùc uoáng ñaõ qua xöû lyù Nghieân cöùu can thieäp naøy höùa heïn cung caáp moät phöông phaùp xöû lyù nöôùc an toaøn veà maët vi sinh cho khu vöïc noâng thoân vaø mieàn nuùi. Trong khi nguoàn cung caáp baèng nöôùc maùy chöa nhieàu vaø nhöõng haønh vi xöû lyù nöôùc uoáng an toøan vaãn coøn haïn cheá ôû khu vöïc noâng thoân, ñaëc bieät laø ôû caùc daân toäc thieåu soá thì vieäc khöû truøng nöôùc taïi hoä gia ñình keát hôïp vôùi bình tröõ nöôùc an toaøn laø moät can thieäp an toaøn coù theå nhanh choùng phoå bieán vì coù giaù thaønh reû, deã söû duïng vaø thích nghi vôùi caùc ñieàu kieän khaùc nhau. Moät nghieân cöùu tröôùc ñaây ñöôïc tieán haønh ôû vuøng noâng thoân Vieät Nam chæ ra raèng, chi phí cho vieäc thöïc haønh ñun soâi nöôùc haøng naêm lôùn hôn nhieàu so vôùi chi phí xöû lyù moät khoái löôïng nöôùc töông ñöông baèng vieân khöû khuaån nöôùc [11].
Trong suoát 4 thaùng tieán haønh nghieân cöùu, vieäc söû duïng vieân khöû khuaån nöôùc AQUATAB taïi hoä gia ñình coù lieân quan ñeán vieäc giaûm ñaùng keå vi khuaån E.coli trong nöôùc uoáng. Can thieäp naøy cuõng caûi thieän ñaùng keå chaát löôïng nöôùc uoáng vaø ñaùp öùng ñöôïc tieâu chuaån cuûa WHO veà an toaøn ñoái vôùi nöôùc uoáng. Tyû leä maãu nöôùc ñaït tieâu chuaån cuûa WHO ôû nhoùm can thieäp 1 laø raát cao (92,25%) vaø cao hôn nhieàu so vôùi nhoùm can thieäp 2 vaø nhoùm ñoái chöùng (41,5% vaø 32,8%). Trong khi vieân khöû khuaån nöôùc
AQUATAB ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi, thöôøng xuyeân trong caùc tröôøng hôïp khaån caáp vaø ôû nhöõng coäng ñoàng deã bò toån thöông [15], nghieân cöùu naøy laø moät trong nhöõng nghieân cöùu can thieäp ñaàu tieân ñöôïc tieán haønh ñeå ñaùnh giaù tieàm naêng cuûa vieäc khöû khuaån nöôùc trong vieäc caûi thieän chaát löôïng nöôùc uoáng taïi vuøng mieàn nuùi phía Baéc Vieät Nam.
4.2. So saùnh giöõa vieäc ñun soâi keát hôïp vôùi bình tröõ nöôùc an toaøn vaø ñun soâi
Toång soá maãu coù E.coliôû nhoùm chöùng (67,25%) cao hôn soá maãu coù E.coli cuûa nhoùm can thieäp 2 (58,5%). Tuy nhieân, ngöôïc laïi GTTB cuûa E.coliôû nhoùm can thieäp 2 laïi cao hôn GTTB ôû nhoùm ñoái chöùng (13,95 E.coli/100ml [95% CI: 10,99-17,70]
so vôùi 11,38 E.coli/100ml [95% CI: 9,32-13,88]).
Nhö chuùng ta ñaõ ñeà caäp ôû phaàn phöông phaùp nghieân cöùu, caùc hoä gia ñình ôû nhoùm can thieäp 2 söû duïng bình tröõ nöôùc an toaøn 20 lít coøn caùc hoä gia ñình ôû nhoùm chöùng khoâng nhaän can thieäp. Thoâng thöôøng, ngöôøi daân ôû nhoùm chöùng thöôøng tröõ nöôùc baèng caùc duïng cuï truyeàn thoáng dung tích nhoû, coå to nhö aám nhoâm hoaëc bình nhöïa… Keát quaû vi sinh cuûa nghieân cöùu naøy chæ ra raèng neáu chæ söû duïng bình tröõ nöôùc an toaøn seõ khoâng coù nhieàu hieäu quaû baûo veä nöôùc uoáng oâ nhieãm vi sinh so vôùi duïng cuï tröõ nöôùc thoâng thöôøng. Keát quaû naøy phuø hôïp vôùi moät nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh ôû Indonesia naêm 2005 [14] nhöng traùi ngöôïc vôùi moät vaøi nghieân cöùu khaùc tröôùc ñaây cho thaáy raèng söû duïng bình tröõ nöôùc caûi tieán coù theå baûo veä ñöôïc chaát löôïng nöôùc baèng caùch ngaên ngöøa taùi nhieãm [1]. Keát quaû traùi ngöôïc naøy coù theå giaûi thích ñöôïc bôûi vaøi lyù do sau: i) thôøi gian tröõ nöôùc uoáng trong bình ôû nhoùm can thieäp 2 vaø nhoùm chöùng laø khaùc nhau. Bình chöùa nöôùc ôû nhoùm can thieäp 2 coù dung tích lôùn hôn (20 lít) bình chöùa nöôùc ôû nhoùm chöùng (khoaûng 5 lít). Khi bình tröõ nöôùc an toaøn ñöôïc ñoå ñaày nöôùc ñun soâi, ngöôøi daân thöôøng söû duïng cho ñeán khi heát nöôùc thì môùi ñoå theâm nöôùc môùi. Thôøi gian löu tröõ laâu hôn cuõng laø cô hoäi ñeå nöôùc bò taùi oâ nhieãm E.coli; ii) haønh vi vaø thöïc haønh tröõ nöôùc ôû hai nhoùm cuõng khaùc nhau. Ngöôøi daân ôû nhoùm chöùng thöôøng veä sinh bình chöùa thöôøng xuyeân hôn ngöôøi daân ôû nhoùm can thieäp 2 (54% ngöôøi daân ôû nhoùm chöùng veä sinh bình chöùa haøng ngaøy trong khi moät soá löôïng töông ñöông ngöôøi daân ôû nhoùm can thieäp 2 veä sinh bình haøng thaùng). Bình chöùa baån cuõng laø moät nguyeân nhaân nöõa laøm taêng cô hoäi taùi nhieãm E.coli.
Keát quaû naøy nhaán maïnh raèng xöû lyù baèng chlor vaø thay ñoåi haønh vi veä sinh (ví duï: röûa bình thöôøng
xuyeân haøng ngaøy hoaëc 2 ngaøy/1 laàn ñoái vôùi bình chöùa 20 L) trong khi tröõ nöôùc uoáng quan troïng hôn laø duïng cuï tröõ nöôùc trong vieäc phoøng choáng taùi oâ nhieãm vi sinh nöôùc. Nhöõng lyù do naøy lyù giaûi taïi sao moät vaøi hoä gia ñình cuûa nhoùm can thieäp 2 coù soá löôïng E.colicao hôn vaø laëp ñi laëp laïi ôû moät vaøi laàn laáy maãu.
5. Keát luaän vaø khuyeán nghò
Xöû lyù vaø döï tröõ nöôùc uoáng an toaøn laø moät böôùc raát quan troïng trong vieäc phoøng traùnh nhieãm phaân (E.coli)trong nöôùc uoáng. Haønh vi naøy coù theå ñöôïc phoå bieán vôùi chi phí thaáp töø caùc hoä gia ñình, ñaëc bieät laø taïi caùc coäng ñoàng daân cö ngheøo. Chöông trình caáp nöôùc an toaøn ôû coäng ñoàng neân chuù troïng hôn vaøo vieäc baûo ñaûm nöôùc uoáng an toaøn taïi ñieåm söû duïng (taïi hoä gia ñình).
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy caùc hoä gia ñình ôû khu vöïc mieàn nuùi phía baéc Vieät Nam ñaõ thaønh coâng trong vieäc aùp duïng bieän phaùp xöû lyù vaø tröõ nöôùc ñôn giaûn, reû tieàn ñeå caûi thieän chaát löôïng nöôùc uoáng.
Bình tröõ nöôùc an toaøn coù caáu taïo beàn, ñeïp vaø ñöôïc taát caû ngöôøi daân chaáp nhaän söû duïng. Chuùng toâi khoâng tieán haønh ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa bieän phaùp xöû lyù vaø tröõ nöôùc an toaøn naøy trong vieäc phoøng choáng beänh tieâu chaûy vì nghieân cöùu naøy taäp trung ñaùnh giaù söï chaáp nhaän vaø hieäu quaû cuûa can thieäp trong vieäc caûi thieän chaát löôïng nöôùc taïi coäng ñoàng daân cö noùi treân. Treân theá giôùi, vieäc cung caáp nöôùc maùy, caûi thieän haønh vi veä sinh vaø xöû lyù caùc nguoàn chaát thaûi cuûa con ngöôøi vaø gia suùc laø nhöõng chöông
trình laâu daøi vaø toaøn dieän ñeå phoøng ngöøa caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng nöôùc. Tuy nhieân caùc chöông trình nhö vaäy thöôøng maát nhieàu thôøi gian vaø chi phí ñaàu tö cao. Vì vaäy, khöû truøng nöôùc taïi ñieåm söû duïng keát hôïp vôùi bình tröõ nöôùc an toaøn coù theå laø moät bieän phaùp can thieäp trung haïn beàn vöõng ñeå caûi thieän chaát löôïng nöôùc vaø phoøng choáng beänh laây truyeàn qua ñöôøng nöôùc ôû Vieät Nam.
Chuùng toâi ñöa ra moät vaøi khuyeán nghò sau ñaây döïa vaøo nhöõng hieåu bieát veà phöông phaùp tröõ nöôùc caûi tieán vaø xöû lyù nöôùc taïi ñieåm söû duïng ôû caáp hoä gia ñình:
1) Khöû truøng nöôùc taïi ñieåm söû duïng chi phí thaáp hôn, an toaøn hôn vaø deã thöïc hieän hôn laø ñun soâi. Vaø khi keát hôïp vôùi bình tröõ nöôùc an toaøn thì ñöôïc xem laø moät phöông tieän hieäu quaû trong vieäc ñaûm baûo chaát löôïng nöôùc uoáng taïi hoä gia ñình;
2) Taïi nhöõng coäng ñoàng nôi maø nguoàn nöôùc caáp khoâng an toaøn vaø ñun soâi nöôùc vaãn laø phoå bieán thì neân nhaán maïnh giaùo duïc haønh vi veä sinh (röûa tay baèng xaø phoøng) vaø löïa choïn hình thöùc tröõ nöôùc phuø hôïp nhö vieäc söû duïng aám ñun nöôùc vaø duïng cuï tröõ nöôùc an toaøn sau khi ñun.
Lôøi caûm ôn: Nhoùm taùc giaû xin chaân thaønh döï aùn SANIVAT ñaõ giuùp ñôõ veà maët taøi chính trong suoát quaù trình thöïc hieän nghieân cöùu. Caûm ôn söï giuùp ñôõ cuûa caùc nhaân vieân y teá taïi TTYTDP Laøo Cai, caùn boä y teá taïi hai xaõ Taû Phôøi, Hôïp Thaønh ñaõ giuùp ñôõ taän tình trong quaù trình thu thaäp vaø phaân tích maãu nöôùc.
Caûm ôn Cty Zuellig Vieät nam ñaõ hoã trôï kyõ thuaät trong quaù trình söû duïng vieân khöû khuaån Aquatab.
Taøi lieäu tham khaûo
1. Wright, J., S. Gundry, et al. (2004). Household drinking water in developing countries: a systematic review of microbiological contamination between source and point- of-use.Trop Med Int Health 9(1): 106-117
2. Anh, V. T., M∅lbak, K., Cam, P. D., & Dalsgaard, A, (2010), "Factors Associated with Faecal Contamination of Household Drinking Water in a Rural Area, Vietnam," in Sustainability in Food and Water, 18 edn, A. Sumi et al., eds., Springer Netherlands, pp. 123-136.
3. Sobsey, M. D, (2002). Managing water in the home:
accelerated health gains for improved water supply. World Health Organization: Sanitation and Health. Geneva: World Health Organization.
4. Makutsa, P., Nzaku, K., Ogutu, P., Barasa, P., Ombeki, S., Mwaki, A., & Quick, R. E, (2006). Challenges in implementing a point of use water quality intervention in rural Kenya. Am J Public Health 91(10): 1571-1573.
5. Quick, R. E., Venczel, L. V., Gonzalez, O., Mintz, E. D., Highsmith, A. K., Espada, A., Damiani, N. H., DeHannover, E. H., & Tauxe, R. V, (1996). Narrow-mouthed water storage vessels and in situ chlorination in a Bolivian community: A simple method to improve drinking water quality. Am J Trop Med Hyg 54(5): 511-516.
6. Quick, R. E., Venczel, L. V., Mintz, E. D., Soleto, L., Aparicio, J., Ginonaz, M., Hutwagner, L., Greene, K., Bopp, C., Maloney, Sobsey M.D., & Tauxe, R. V, (1999). Diarrhea prevention in Bolivia through point-of-use disinfection and safe storage: a promising new strategy. Epidemiol Infect 122: 83-90.
7. Semenza, J. C., Roberts, L., Henderson, A., Bogan, J., &
Rubin, C. H, (1998). Water distribution system and diarrheal
disease transmission: a case study in Uzbekistan. Am J Trop Med Hyg, 59(6): 941-946.
8. Trung taâm caáp nöôùc vaø Veä sinh moâi tröôøng noâng thoân - CERWASS (2008). http://www.cerwass.org.vn.
9. Saùch thoáng keâ (2008). Chi cuïc thoáng keâ tænh Laøo Cai, Vieät Nam.
10. Membrane filtration method for detection and enumeration of coliform organisms, thermotolerant coliform organisms and presumptive Escherichia coli, (1997). World Health Organization guidelines for drinking water quality volume 3: 61-62
11. Clasen, T.F., H. Thao do. et al. (2008). Microbiological effectiveness and cost of boiling to disinfect drinking water in rural Vietnam. Environ Sci Technol 42(12): 4255-4260.
12. Luby S, Agboatwalla M. Razz A, Sobel J. A low-cost intervention for cleaner drinking water in Karachi, Pakistan In J Infect Dis. (2001); 5(3): 144-150
13. WHO, (2010). Water for health: WHO Guidelines for Drinking-water Quality. Geneva: World Health Organization.
14. Gupta, S. K., A. Suatio,et al. (2007). Factors associated with E.coli contamination of household drinking water among tsunami and earthquake survivors, Indonesia. Am J Trop Med Hyg 76 (6): 1158-1162.
15. Quick, R. E., A. Kimura, et al. (2002). Diarrhea prevention through household level water disinfection and safe storage in Zambia. Am J Trop Med Hyg 66(5): 584-589.
16. Clasen T, Tanveer F. Saefd, S., Boisson, Paul Edmondson & Oleg Shipin, (2007). Household water treatment using sodium dichloroisocy anurate (NaDCC).
Am J Trop Med Hyg, 76(1):187-192.
