Moät soá keát quaû ban ñaàu veà ño löôøng gaùnh naëng beänh taät ôû Vieät Nam, 2006
Buøi Ngoïc Linh (*), Nguyeãn Thò Trang Nhung (**), Traàn Khaùnh Long(***), Theo Vos (****), Ngoâ Ñöùc Anh (*****), Nguyeãn Thanh Höông(******)
Baøi trình baøy naøy giôùi thieäu moät soá keát quaû ban ñaàu cuûa nghieân cöùu "Ño löôøng gaùnh naëng beänh taät taïi Vieät Nam" veà gaùnh naëng beänh taät (söû duïng chæ soá DALYs) cuûa caùc nhoùm beänh/chaán thöông haøng ñaàu theo giôùi vaø tuoåi. Nghieân cöùu söû duïng phöông phaùp cuûa nghieân cöùu ño löôøng gaùnh naëng beänh taät toaøn caàu (GBD - Global Burden of Disease study). Vôùi phöông phaùp naøy, chæ soá ño löôøng gaùnh naëng beänh taät (DALYs) ñöôïc tính baèng toång soá naêm soáng maát ñi do töû vong sôùm (YLLs) vaø taøn taät (YLDs) bôûi beänh/chaán thöông. Keát quaû cho thaáy toång gaùnh naëng beänh taät cuûa Vieät Nam naêm 2006 laø 15,2 trieäu DALYs, trong ñoù gaùnh naëng cuûa caùc beänh khoâng truyeàn nhieãm chieám hôn 2/3 (68%) toång gaùnh naëng beänh taät. Chaán thöông khoâng chuû ñònh laø nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi, tieáp ñeán laø caùc beänh veà tim maïch,ung thö vaø caùc beänh taâm thaàn kinh. Nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nöõ giôùi laø caùc beänh veà tim maïch, tieáp ñeán laø caùc beänh taâm thaàn kinh, ung thö vaø chaán thöông khoâng chuû ñònh. Ñoät quî laø nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû Vieät Nam naêm 2006, chieám tyû leä cao nhaát ôû caû nam (10%) vaø nöõ (12%). Tuy coøn moät soá haïn cheá, nghieân cöùu cuõng ñaõ phaàn naøo phaûn aùnh ñöôïc böùc tranh toaøn caûnh veà gaùnh naëng beänh taät ôû Vieät Nam, goùp phaàn cung caáp caùc baèng chöùng khoa hoïc cho vieäc xaùc ñònh öu tieân vaø xaây döïng chính saùch y teá.
Töø khoùa: Gaùnh naëng beänh taät, DALYs, YLLs, YLDs, Vieät Nam.
Preliminary findings on burden of disease and injury in Viet Nam, 2006
Bui Ngoc Linh (*), Nguyen Thi Trang Nhung (*), Tran Khanh Long(*), Theo Vos (**), Ngo Duc Anh (**), Nguyen Thanh Huong(*)
This report introduces some preliminary findings from "Vietnam Burden of Disease and Injury Study"
with a focus on the disease burden (DALYs) of major disease categories by age and sex in 2006. The study applies methods developed for the Global Burden of Disease Study (GBD) in which DALYs for a disease or health condition are calculated as the sum of years of life lost due to premature mortality (YLL) in the population and the equivalent 'healthy' years of life lost due to disability (YLD) for incident cases of the health condition. Results show that the total burden of disease (BoD) in Viet Nam in 2006 amounted to 15.2 million DALYs. Non-communicable diseases accounted for more than
1. Ñaët vaán ñeà vaø muïc tieâu
Vieäc söû duïng nhieàu chæ soá söùc khoûe khaùc nhau gaây khoù khaên trong vieäc so saùnh möùc ñoä traàm troïng cuûa caùc vaán ñeà söùc khoûe vaø ñöa ra caùc quyeát ñònh veà chính saùch y teá ôû haàu heát caùc quoác gia treân theá giôùi. Chính vì vaäy, löôïng hoùa caùc thoâng tin veà söùc khoûe, cuï theå hôn laø gaùnh naëng beänh taät (töû vong vaø taøn taät) cuûa coäng ñoàng laø raát caàn thieát cho quaù trình löïa choïn can thieäp vaø xaây döïng chính saùch. Chæ soá DALYs - Disability Adjusted Life Years (soá naêm soáng ñieàu chænh theo möùc ñoä taøn taät) ñaõ vaø ñang ñöôc söû duïng roäng raõi ñeå ño löôøng gaùnh naëng beänh taät ôû nhieàu quoác gia. Moät ñôn vò DALY laø moät naêm soáng khoûe maïnh maát ñi vì töû vong sôùm vaø taøn taät do moät beänh hoaëc tình traïng söùc khoûe naøo ñoù. Chæ soá DALYs coù taàm quan troïng chieán löôïc trong lónh vöïc chính saùch y teá bôûi noù cho pheùp keát hôïp caùc thoâng tin veà töû vong vaø taøn taät ñeå phaûn aùnh tình traïng söùc
khoûe cuûa quaàn theå baèng moät ñôn vò ño löôøng duy nhaát, nhôø ñoù vieäc ñaùnh giaù, so saùnh caùc vaán ñeà söùc khoûe hay chi phí - hieäu quaû cuûa caùc can thieäp y teá khaùc nhau trôû neân deã daøng vaø khoa hoïc hôn.
ÔÛ Vieät Nam, vieäc ñaùnh giaù gaùnh naëng beänh taät söû duïng chæ soá DALYs môùi chæ ñöôïc thöïc hieän treân quy moâ ñôn leû, caùc thoâng tin chöa ñuû tính ñaïi dieän ñeå cung caáp moät böùc tranh toaøn caûnh veà gaùnh naëng beänh taät mang tính quoác gia. Nghieân cöùu "Ño löôøng gaùnh naëng beänh taät ôû Vieät Nam" ñöôïc thöïc hieän vôùi muïc ñích tính toaùn gaùnh naëng veà töû vong vaø taøn taät cuûa beänh taät, chaán thöông vaø caùc yeáu toá nguy cô taïi Vieät Nam naêm 2006. Nghieân cöùu naøy laø moät trong ba caáu phaàn chính cuûa döï aùn "Cung caáp caùc baèng chöùng khoa hoïc veà beänh taät vaø töû vong cho quaù trình hoaïch ñònh chính saùch y teá ôû Vieät Nam" (döï aùn VINE) trong khuoân khoå xaây döïng vaø phaùt trieån quan heä hôïp taùc giöõa Ñaïi hoïc Queensland - UÙc vaø Boä Y two thirds (68%) of total disease burden. Among men, unintentional injuries were the leading cause of BoD, followed by cardiovascular diseases, cancer and neuropsychiatric conditions. The leading cause of BoD among women was cardiovascular disease, followed by neuropsychiatric conditions, cancer and unintentional injuries. Stroke was the leading cause of DALYs in both sexes (accounting for 10% and 12% of the total of burden among men and women, respectively). This is the first time a national burden of disease study is conducted in Viet Nam. Despite of some limitations, its results have provided an overview on burden of disease and injury in Viet Nam which can be used as scientific evidence for priority setting and health policy making.
Key words: Burden of Disease and Injury, DALYs, YLLs, YLDs, Viet Nam
Taùc giaû:
(*) CN. Buøi Ngoïc Linh - Caùn boä Boä moân Kinh teá Y teá - Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng - 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi. E.mail: [email protected]
(**) ThS. Nguyeãn Thò Trang Nhung - Giaûng vieân - Boä moân Dòch teã - Thoáng keâ - Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng.
E.mail: [email protected]
(***) CN. Traàn Khaùnh Long - Caùn boä Boä moân Söùc khoûe moâi tröôøng - Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng.
E.mail: [email protected].
(****) TS. Ngoâ Ñöùc Anh - Ñieàu phoái döï aùn VINE taïi Vieät Nam - Ñaïi hoïc Queensland - UÙc.
E.mail: [email protected].
(*****) GS. Theo Vos: Giaùm ñoác Trung taâm Gaùnh naëng beänh taät vaø Ñaùnh giaù chi phí - hieäu quaû - Ñaïi hoïc Queensland - UÙc. E.mail: [email protected]
(******) TS. Nguyeãn Thanh Höông - Phoù tröôûng Khoa caùc Khoa hoïc xaõ hoäi - Haønh vi vaø giaùo duïc söùc khoûe - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng. E.mail: [email protected]
teá Vieät Nam. Döï aùn ñöôïc thöïc hieän vôùi söï coäng taùc cuûa nhieàu ñôn vò, vieän nghieân cöùu vaø caùc tröôøng ñaïi hoïc y - döôïc treân caû nöôùc, trong ñoù Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng chòu traùch nhieäm thöïc hieän caáu phaàn
"Ño löôøng gaùnh naëng beänh taät ôû Vieät Nam". Trong khuoân khoå baøi vieát naøy, chuùng toâi seõ trình baøy moät soá keát quaû ban ñaàu cuûa caáu phaàn nghieân cöùu naøy vôùi muïc tieâu: Öôùc tính gaùnh naëng beänh taät (söû duïng chæ soá DALYs) cuûa caùc nhoùm beänh/chaán thöông haøng ñaàu theo giôùi vaø tuoåi.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Döïa treân phöông phaùp cuûa nghieân cöùu ño löôøng gaùnh naëng beänh taät toaøn caàu (GBD - Global Burden of Disease study) [5]. Phöông phaùp naøy cho pheùp löôïng hoùa tình traïng söùc khoûe thoâng qua chæ soá DALYs.
DALYs cuûa moät tình traïng söùc khoûe (beänh hay chaán thöông) ñöôïc tính baèng toång soá naêm soáng maát ñi do töû vong sôùm (YLLs - Years of Life Lost due to premature mortality) trong quaàn theå vaø soá naêm soáng "khoûe maïnh" maát ñi do taøn taät (YLDs- Years Lost due to Disability) cuûa caùc tröôøng hôïp môùi maéc tình traïng söùc khoûe ñoù trong naêm ño löôøng:
DALYs = YLLs + YLDs
Möùc chieát khaáu 3% cho moãi naêm ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi soá naêm soáng maát ñi trong töông lai ñeå öôùc tính giaù trò hieän taïi cuûa noù. Ví duï, vôùi tyû leä chieát khaáu naøy, 1 naêm soáng khoûe maïnh taïi naêm thöù 10 trong töông lai keå töø thôøi ñieåm hieän taïi seõ chæ töông ñöông vôùi 0,76 naêm soáng khoûe maïnh hieän taïi [2].
Khaùc vôùi GBD, nghieân cöùu naøy khoâng söû duïng troïng soá tuoåi (theå hieän giaù trò khaùc nhau cuûa 1 naêm soáng khoûe maïnh ôû caùc ñoä tuoåi khaùc nhau) khi tính DALYs do coøn nhieàu tranh caõi xung quanh vieäc söû duïng troïng soá naøy [2,3].
Nghieân cöùu naøy söû duïng keát hôïp troïng soá beänh taät cuûa GBD [6] vaø troïng soá beänh taät cuûa caùc nhaø nghieân cöùu Haø Lan [7]). Troïng soá beänh taät laø chæ soá cho pheùp löôïng giaù "giaù trò" cuûa thôøi gian soáng trong caùc ñieàu kieän söùc khoûe (khoâng töû vong) khaùc nhau, trong ñoù "giaù trò" cuûa thôøi gian soáng trong caùc ñieàu kieän söùc khoûe ñöôïc xaùc ñònh döïa treân
"möùc ñoä öa thích" (preference) cuûa xaõ hoäi ñoái vôùi caùc ñieàu kieän söùc khoûe. Troïng soá beänh taät coù giaù trò trong khoaûng töø 0 ñeán 1, vôùi giaù trò 0 töông ñöông vôùi tình traïng hoaøn toaøn khoûe maïnh vaø 1 töông
ñöông vôùi tình traïng töû vong.
2.1. Ño löôøng chæ soá YLL
Soá naêm soáng maát ñi do töû vong sôùm (YLL) cuûa moät tình traïng söùc khoûe naøo ñoù ôû moãi nhoùm tuoåi cuûa nam hoaëc nöõ ñöôïc tính baèng tích soá cuûa soá tröôøng hôïp töû vong do tình traïng söùc khoûe ôû nhoùm tuoåi ñoù vaø kyø voïng soáng chuaån (Standard life expectancy) söû duïng trong GBD taïi tuoåi trung bình khi töû vong trong nhoùm tuoåi ñoù (thöôøng ñöôïc laáy laø tuoåi giöõa cuûa nhoùm tuoåi). Coâng thöùc cô baûn ñeå tính YLL nhö sau:
YLL = N x L
vôùi N laø soá tröôøng hôïp töû vong vaø L laø kyø voïng soáng chuaån taïi tuoåi trung bình khi töû vong theo nhoùm tuoåi vaø giôùi.
Soá lieäu veà töû vong theo nguyeân nhaân ñöôïc thu thaäp thoâng qua ñieàu tra nguyeân nhaân töû vong, söû duïng phöông phaùp phoûng vaán (Verbal autopsy) [7], ñöôïc thöïc hieän cuøng vôùi ñieàu tra bieán ñoäng daân soá 2007. Toång soá hoä gia ñình ñöôïc ñieàu tra laø 384.000, chieám khoaûng 2% daân soá vaø ñaïi dieän cho 64 tænh thaønh treân caû nöôùc. Ñieàu tra bieán ñoäng daân soá ghi nhaän caùc tröôøng hôïp töû vong trong thôøi gian 01/04/2006 ñeán 31/03/2007 taïi hoä gia ñình. Vôùi moãi tröôøng hôïp töû vong, caùc thoâng tin veà tuoåi, giôùi, ngaøy maát cuûa ngöôøi cheát vaø ñòa chæ cuûa hoä gia ñình ñöôïc thu thaäp ñeå thuaän tieän cho vieäc ñieàu tra xaùc ñònh nguyeân nhaân töû vong baèng phoûng vaán. Boä caâu hoûi phoûng vaán chuaån ñeå ñieàu tra nguyeân nhaân töû vong cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi (WHO) ñaõ ñöôïc ñieàu chænh cho phuø hôïp vôùi boái caûnh vaø vaên hoùa cuûa Vieät Nam.
2.2. Ño löôøng chæ soá YLD
Ñeå ño löôøng soá naêm soáng khoûe maïnh maát ñi do taøn taät (YLD) cuûa moät tình traïng söùc khoûe naøo ñoù, chuùng ta caàn xaùc ñònh soá tröôøng hôïp môùi maéc tình traïng söùc khoûe ñoù trong naêm ño löôøng. Ñoái vôùi moãi tröôøng hôïp môùi maéc, YLD ñöôïc tính baèng tích soá cuûa thôøi gian maéc beänh (thôøi gian soáng taøn taät) trung bình vaø troïng soá beänh taät cuûa tình traïng söùc khoûe ñoù.
Coâng thöùc cô baûn ñeå tính YLD nhö sau:
YLD = I x DW x L
vôùi I laø soá tröôøng hôïp môùi maéc trong naêm ño löôøng, DW laø troïng soá beänh taät vaø L laø thôøi gian maéc beänh trung bình (ño löôøng baèng naêm).
YLD cuõng ñöôïc tính cho töøng giôùi, theo nhoùm tuoåi vaø theo nguyeân nhaân. Soá lieäu môùi maéc cuûa beänh/chaán thöông ñöôïc laáy töø heä thoáng ghi nhaän beänh taät, soá lieäu ñònh kyø cuûa caùc chöông trình y teá, caùc nghieân cöùu dòch teã hoïc hoaëc tính toaùn döïa treân caùc chæ soá dòch teã khaùc nhö tyû leä hieän maéc, tyû leä töû vong vaø tyû leä khoûi beänh.
2.3. Daân soá:
Daân soá naêm 2006 ñöôïc öôùc löôïng döïa treân soá lieäu daân soá cuûa ñieàu tra daân soá naêm 1999.
2.4. Nhoùm beänh
DALYs ñöôïc tính cho 3 nhoùm beänh lôùn (beänh truyeàn nhieãm, beänh khoâng truyeàn nhieãm vaø chaán thöông) vôùi 22 phaân nhoùm beänh/chaán thöông goàm toång soá 111 beänh/chaán thöông theo danh saùch beänh vaø chaán thöông cuûa GBD.
3. Keát quaû
3.1. Gaùnh naëng beänh taät (söû duïng chæ soá DALYs) cuûa 3 nhoùm beänh lôùn (beänh truyeàn nhieãm, beänh khoâng truyeàn nhieãm vaø chaán thöông)
Naêm 2006, toång gaùnh naëng beänh taät cuûa Vieät Nam laø 15,2 trieäu DALYs, trong ñoù gaùnh naëng cuûa caùc beänh khoâng truyeàn nhieãm chieám hôn 2/3 (68%) toång gaùnh naëng beänh taät. Gaùnh naëng cuûa chaán thöông chieám 17% toång gaùnh naëng beänh taät cuûa Vieät Nam naêm 2006 (xem Bieåu ñoà 1).
Toång DALYs ôû nam giôùi laø 8,2 trieäu vaø ôû nöõ giôùi laø 6,9 trieäu. Caùc beänh khoâng truyeàn nhieãm laø nguyeân nhaân chính cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû caû nam (63%) vaø nöõ (73%). Tyû troïng trong toång gaùnh
naëng beänh taät cuûa caùc beänh truyeàn nhieãm laø töông ñöông ôû caû nam vaø nöõ, chieám khoaûng 15%. Gaùnh naëng beänh taät cuûa chaán thöông ôû nam lôùn hôn 2 laàn so vôùi ôû nöõ (Bieàu ñoà 2).
3.2. Gaùnh naëng beänh taät (söû duïng chæ soá DALYs) cuûa 10 phaân nhoùm beänh/chaán thöông haøng ñaàu theo giôùi vaø tuoåi
Caùc beänh veà tim maïch laø nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû Vieät Nam naêm 2006, chieám 17% toång soá DALYs. Chaán thöông khoâng chuû ñònh xeáp thöù 2 vaø caùc beänh taâm thaàn kinh xeáp thöù 3 trong caùc nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät, chieám 15% vaø 14% toång soá DALYs (Bieåu ñoà 3).
Gaùnh naëng cuûa töû vong chieám tyû troïng lôùn hôn gaùnh naëng veà taøn taät ôû caû 2 giôùi. Tuy nhieân neáu so saùnh giöõa hai giôùi thì tyû troïng cuûa gaùnh naëng veà töû vong ôû nam giôùi cao hôn so vôùi ôû nöõ giôùi (Bieåu ñoà 4).
Bieåu ñoà 1. DALYs theo 3 nhoùm beänh lôùn, Vieät Nam 2006
Bieåu ñoà 2. DALYs theo giôùi vaø 3 nhoùm beänh lôùn, Vieät Nam 2006
Bieåu ñoà 3. DALYs cuûa 10 phaân nhoùm beänh/chaán thöông haøng ñaàu, Vieät Nam 2006
Chaán thöông khoâng chuû ñònh laø nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi, chieám 20% toång soá DALYs. Caùc beänh veà tim maïch gaây ra 16% cuûa toång gaùnh naëng beänh taät ôû nam. Ung thö vaø caùc beänh taâm thaàn kinh cuõng chieám tyû troïng lôùn trong toång gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi (Bieåu ñoà 5).
Nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nöõ giôùi laø caùc beänh veà tim maïch, tieáp ñeán laø caùc beänh taâm thaàn kinh, ung thö vaø chaán thöông khoâng chuû ñònh. 4 nhoùm nguyeân nhaân naøy chieám 2/3 toång soá DALYs ôû nöõ. Trong khi chaán thöông coù chuû ñònh vaø caùc beänh veà tieâu hoùa laø 2 trong caùc nguyeân nhaân chính cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi thì ôû nöõ giôùi laø caùc beänh veà cô xöông vaø beänh ñaùi thaùo ñöôøng (Bieåu ñoà 6).
Chaán thöông khoâng chuû ñònh, caùc beänh nhieãm khuaån vaø kyù sinh truøng naèm trong danh saùch caùc nguyeân nhaân chính cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi döôùi 30 tuoåi. Töø 30 tuoåi trôû leân, gaùnh naëng beänh
taät ôû nam giôùi chuû yeáu do caùc beänh veà tim maïch vaø ung thö. Moät ñieåm ñaùng chuù yù laø caùc beänh taâm thaàn kinh chieám tyû troïng khaù lôùn trong toång gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi ñoä tuoåi 15 ñeán 49 (Bieåu ñoà 7).
Moâ hình gaùnh naëng beänh taät cuûa 10 phaân nhoùm beänh/chaán thöông haøng ñaàu theo tuoåi khaùc nhau giöõa nam vaø nöõ. ÔÛ treû em gaùi, nhieãm khuaån hoâ haáp, caùc beänh nhieãm khuaån vaø kyù sinh truøng vaø ung thö laø caùc nguyeân nhaân chính cuûa gaùnh naëng beänh taät.
ÔÛ ñoä tuoåi 15 ñeán 45 thì ung thö vaø caùc beänh taâm thaàn kinh chieám tyû troïng lôùn trong toång gaùnh naëng beänh taät ôû nöõ. Gaùnh naëng beänh taät ôû nöõ giôùi tuoåi töø 45 ñeán 70 chuû yeáu do caùc beänh taâm thaàn kinh vaø caùc beänh ñöôøng hoâ haáp. Caùc beänh veà tim maïch cuõng chieám tyû troïng lôùn trong toång gaùnh naëng beänh taät ôû nöõ giôùi tuoåi 45-70 vaø trôû thaønh nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nöõ giôùi treân 70 tuoåi (Bieåu ñoà 8).
Bieåu ñoà 4. Tyû troïng cuûa YLL vaø YLD trong toång gaùnh naëng beänh taät theo giôùi
Bieåu ñoà 5. DALYs cuûa 10 phaân nhoùm beänh/chaán thöông haøng ñaàu ôû nam giôùi, Vieät Nam 2006
Bieåu ñoà 6. DALYs cuûa 10 phaân nhoùm beänh/chaán thöông haøng ñaàu ôû nöõ giôùi, Vieät Nam 2006
Bieåu ñoà 7. DALYs cuûa 10 phaân nhoùm beänh/chaán thöông haøng ñaàu ôû nam theo tuoåi, Vieät Nam 2006
3.3. Gaùnh naëng beänh taät (söû duïng chæ soá DALYs) cuûa 10 nguyeân nhaân (beänh/chaán thöông cuï theå) haøng ñaàu theo giôùi
Ñoät quî laø nguyeân nhaân ñöùng haøng ñaàu gaây ra DALYs ôû caû hai giôùi (chieám 10% toång DALYs ôû nam vaø 12% toång DALYs ôû nöõ). Tai naïn giao thoâng laø nguyeân nhaân ñöùng haøng thöù 2 ôû nam giôùi vôùi 9%
toång gaùnh naëng beänh taät vaø laø nguyeân nhaân ñöùng haøng thöù 4 ôû nöõ giôùi vôùi 4% toång gaùnh naëng beänh taät. Ñöùng haøng thöù 3 trong caùc nguyeân nhaân cuûa DALYs ôû caû nam vaø nöõ laø beänh phoåi pheá quaûn taéc ngheõn maõn tính (COPD). Trong khi ung thö gan, HIV/AIDS, ñuoái nöôùc, lao vaø ung thö phoåi laø caùc nguyeân nhaân chính cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi thì ôû nöõ giôùi caùc nguyeân nhaân chính laïi laø traàm caûm, maát trí nhôù, maát thò löïc, beänh xöông khôùp maõn tính vaø ñaùi thaùo ñöôøng (Baûng 1).
4. Baøn luaän
Naêm 2006, gaùnh naëng cuûa caùc beänh khoâng truyeàn nhieãm chieám hôn 2/3 toång gaùnh naëng beänh taät cuûa Vieät Nam. Ñieàu naøy moät laàn nöõa cho thaáy caàn taêng cöôøng caùc chính saùch cuõng nhö caùc can thieäp naâng cao söùc khoûe nhaèm phoøng ngöøa vaø chöõa trò caùc beänh khoâng truyeàn nhieãm ôû Vieät Nam.
Chaán thöông khoâng chuû ñònh laø nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi trong naêm 2006, tieáp ñeán laø caùc beänh veà tim maïch, ung thö vaø caùc beänh taâm thaàn kinh. Nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nöõ giôùi laø caùc beänh veà tim maïch, tieáp ñeán laø caùc beänh taâm thaàn kinh, ung thö vaø chaán thöông khoâng chuû ñònh. Gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi döôùi 30 tuoåi chuû yeáu do chaán thöông khoâng chuû ñònh vaø caùc beänh nhieãm khuaån vaø kyù sinh truøng. Töø 30 tuoåi trôû leân, caùc beänh veà tim maïch vaø ung thö laø caùc beänh chính gaây ra gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi. ÔÛ nöõ giôùi, gaùnh naëng beänh taät ôû ñoä tuoåi 15 ñeán 44 chuû yeáu do ung thö vaø caùc beänh taâm thaàn kinh. Caùc beänh tim maïch, caùc beänh taâm thaàn kinh vaø caùc beänh ñöôøng hoâ haáp laø nguyeân nhaân chính cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nöõ giôùi tuoåi töø 45 ñeán 69 trong khi nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nöõ giôùi treân 70 tuoåi laø caùc beänh veà tim maïch.
Neáu xeùt theo caùc beänh/chaán thöông cuï theå thì ñoät quî laø nguyeân nhaân haøng ñaàu daãn ñeán gaùnh naëng beänh taät ôû caû nam giôùi vaø nöõ giôùi Vieät Nam trong naêm 2006. Khaùc vôùi keát quaû veà gaùnh naëng beänh taät cuûa Thaùi Lan naêm 1999 [8] vaø Malaysia naêm 2004 [1], nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa DALYs ôû caû 2 giôùi laø HIV/AIDS ôû Thaùi Lan vaø beänh thieáu maùu cô tim ôû Malaysia. Tai naïn giao thoâng ñeàu laø nguyeân nhaân ñöùng haøng thöù 2 gaây ra gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi Vieät Nam vaø Thaùi Lan vaø laø nguyeân nhaân ñöùng haøng thöù 3 cuûa gaùnh naëng beänh taät ôû nam giôùi Malaysia. Moät ñieàu ñaùng löu yù laø trong khi ñoät quî laø nguyeân nhaân ñöùng thöù 2 trong danh saùch caùc nguyeân nhaân haøng ñaàu cuûa DALYs ôû nöõ giôùi Thaùi Lan vaø Malaysia thì ôû Vieät Nam laø beänh traàm caûm. Keát quaû naøy cuøng vôùi vieäc caùc beänh taâm thaàn kinh naèm trong 4 phaân nhoùm beänh/chaán thöông haøng ñaàu gaây ra gaùnh naëng beänh taät ôû caû 2 giôùi böôùc ñaàu gôïi yù tôùi vieäc caàn quan taâm vaø ñaàu tö hôn nöõa cho vaán ñeà söùc khoûe taâm thaàn ôû Vieät Nam.
Ñaây laø laàn ñaàu tieân moät nghieân cöùu veà gaùnh naëng beänh taät quoác gia ñöôïc thöïc hieän ôû Vieät Nam.
Bieåu ñoà 8. DALYs cuûa 10 phaân nhoùm beänh/chaán thöông haøng ñaàu ôû nöõ theo tuoåi, Vieät Nam 2006
Baûng 1. DALYs cuûa 10 nguyeân nhaân haøng ñaàu theo giôùi
Beân caïnh nhöõng haïn cheá veà phöông phaùp tính toaùn gaùnh naëng beänh taät söû duïng chæ soá DALYs ñang coøn nhieàu tranh caõi, chaát löôïng cuûa soá lieäu cuõng laø moät haïn cheá cuûa nghieân cöùu naøy. Töông töï nhö caùc nöôùc ñang phaùt trieån khaùc, soá lieäu thöù caáp veà beänh taät vaø chaán thöông cuûa Vieät Nam coøn chöa ñaày ñuû, toaøn dieän, thoáng nhaát, nhieàu nguoàn soá lieäu coù ñoä tin caäy chöa cao. Vì vaäy khi khoâng coù ñuû döõ lieäu, nhoùm nghieân cöùu phaûi duøng caùc giaû ñònh döïa treân soá lieäu cuûa caùc quoác gia khaùc ñeå tính toaùn DALYs cuûa moät soá vaán ñeà söùc khoûe cho Vieät Nam. Tuy vaãn coøn moät soá haïn cheá, keát quaû cuûa nghieân cöùu ñaõ phaàn naøo phaûn aùnh ñöôïc böùc tranh toaøn caûnh veà caùc nguyeân nhaân chính gaây ra gaùnh naëng beänh taät ôû Vieät Nam, goùp phaàn cung caáp caùc baèng chöùng khoa hoïc cho vieäc xaùc ñònh öu tieân vaø ñònh höôùng chính saùch y teá.
Caùc keát quaû cuûa nghieân cöùu coù theå ñöôïc söû duïng cho caùc nghieân cöùu tieáp theo nhaèm phaân tích chi phí -
hieäu quaû cuûa caùc can thieäp y teá phuïc vuï cho vieäc laäp keá hoaïch vaø xaây döïng chính saùch. Caùc moâ hình tính toaùn cuûa nghieân cöùu ñang tieáp tuïc ñöôïc aùp duïng ñeå ño löôøng gaùnh naëng beänh taät cho naêm 2008 vôùi caùc soá lieäu caäp nhaät hôn veà beänh taät vaø töû vong cuûa Vieät Nam vaø baùo caùo seõ ñöôïc coâng boá vaøo ñaàu naêm 2011.
Lôøi caûm ôn:
Nhoùm nghieân cöùu tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng xin chaân thaønh caûm ôn Boä Y teá, Tröôøng Ñaïi hoïc Queensland - UÙc, toå chöùc Atlantic Philanthropies - Myõ vaø Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng ñaõ hoã trôï chuùng toâi veà kyõ thuaät vaø nguoàn löïc. Chuùng toâi cuõng xin caûm ôn caùc tröôøng ñaïi hoïc y - döôïc, caùc beänh vieän, caùc vieän nghieân cöùu vaø caùc cuïc, vuï cuûa Boä Y teá ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi vaø cung caáp soá lieäu cho nhoùm thöïc hieän nghieân cöùu naøy.
Taøi lieäu tham khaûo
1. Ahmad Faudzi Hj. Yusoff ANM, Gurpreet Kaur, Mohd Azahadi Omar, Theo Vos, VP.Chalapati Rao, Stephen Begg(2004). Malaysia Burden of Disease and Injury Study - Health Prioritization: Burden of Disease Approach:
Division of Burden of Disease, Institute for Public Health, Ministry of Health, Malaysia.
2. Anand S HK (1997). Disability-adjusted life years: a critical review. Journal of Health Economics. 16:685-702.
3. Barendregt J, J.,, Bonneux L, Van der Maas PJ (1996).
DALYs: the age-weights on balance. Bulletin of the World Health Organization. 74:439-43.
4. Mathers CD VT, Lopez AD, Salomon J, Ezzati M (ed.) (2001). National Burden of Disease Studies: A Practical Guide. Edition 2 ed. Geneva: World Health Organization.
5. Murray CJL, Lopez AD (1996). Global health Statistics:
A Compendium of Incidence , Prevalence and Mortality Estimates for Over 200 Conditions. Cambrigde: Havard Unuversity Press.
6. Murray CJL, Lopez (1996); A.D. The Global Burden of Disease World Health Organiation.
7. Stouthard ME, Essink-Bot M-L, Bonsel GJ, Barendregt JJ, Kramer PGN, Water HPAvd, et al (1997). Disability weights for diseases in The Netherlands. In: Department of Health, editor. Rotterdam: Erasmus University Rotterdam.
8. The Thai working group on burden of disease and injury (2002). Burden of Disease and Injury in Thailan: Bureau of Health Policy and Planning.
9. World Health Organization (2007). Verbal autopsy standards. Ascertaining and Attributing Cause of Death.
Geneva.
