DIỄN ĐÀN
NẾN KINH TẼ TRONG ĐẠI DỊCH:
Phao cún sinh của nhà nước?
DÙ Việt Nam là một nước chống dịch thànhcôngnhưng sau mộtnămrưỡi khó khăn bủa vây dođóngcửa nền kinh tế,khả nang chịu đựng cua doanh nghiệp và ngườidân cũngđã giảm sút nhiêu. Giờlà lúc họcan cácbiện pháp hỗ trợthật mạnh taycủa nhà nước.
Thu Quỳnh
C
hokiên dịchquyết đến bằngđịnhliệt,nay, cáccon đườngchặtViệt Nam biện chẽ pháp cho đếnchốngvẫn lúccó vaccine. Suôt một nămqua, cách làm này đã đem lạihiệuquả, mang lại mức tăng trưởng nhất định và bảo toànđược sinhmạng con người. Tuy nhiên càng gần đến cuôi cuộc đua, khi cácthương thảo vaccine đang đượctiến hànhrốt ráo thìcũng là lúcnền kinhtế suy giảm, sức chịuđựng của người dân và doanh nghiệp đã tớihạn.
Sức chịu dựng giảm sút
Là người thiết kế nghiêncứu đánh giá tác độngcủa ba đợtbùngphát dịch trước đên người dân và doanh nghiệp nhưngchưa lầnnào TS PhùngĐứcTùng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển Mekong thấy đại dịch gây ra tácđộng nặng nê băng đợt bùng phátlân thứ tưnày.
Trong cả email và suốt cuộcđối thoại với phóng viên Tia Sáng, anh liên tục nhắc đi nhắc lại từ “nghiêm trọng hon balần trước rất nhiễu”. Đen nay, chúng ta vầncòn ít nghiên cứu đánh giá hậu quả của ba lần bùngphát dịchtrước ngoại trừ một vài nghiêncứu hiếm hoi nhưcủa Viện Nghiên cứuphát triên Me kong, côngbố hồi tháng 12/2020, khảo sáttrên hơn 1300 người. Khảo sátcho thấy, chỉcó mộtphần ba không suy giảmthunhập, còn lại đêubị giảm sút thu nhập tùy mức ít hay nhiêu. Trong đó đángbáo động
nhất làlao động có kỹ năng thấp, không có kỳnăng, làm dịch vụ, hoặc những hộ nghèo và cận nghèo vốn cũng đã “giật gấu vá vai” từ trước đại dịch... và consô 24%
ngườimấtviệc làmchủyếu rơi vào nhóm này. Trong một năm qua, phân lớn những người giảm thư nhập vàmât việc đã phải căt giảm chi tiêu, sử dụng tiêntiêt kiệm từ trước (42%) hoặc vay mượn (15%), thậm chícómột sô ngườiđã phải bántài sản đêsinh sông (7%).
Trong đợt bùng phátdịchlân thứ tư, nhữngnhómnày vẫntiếp tục chịuánh hưởng nặng nêtrước tiên bởi vì các lệnh giãn cách đêu yêu câu đóng cửa cácnhóm dịch vụ không thiêt yêu. Công việc “buôn thúngbán bưng”, hàng quán vỉa hècho đênngười lao động có hợp đông thời vụ đêu bị ảnh hưởng...
Kịch bản khókhăncủa ba lân trước quay trở lại nhưng nặng nềhơn vi các nhóm lao động “ráomồ hôi là hết tiền” này đa phần đãsử dụng hếtkhoản tích trữcho năm2020.
Mặt khác, chodù những lần trước dịch bệnhgâyđiêu đứng thì chưa lần nào, nềnkinhtế bị đánh vàonhững phòngtuyến quan trọng
Các gói hỗ trợ tới đây cần được tiến hành với các thủ tục càng đơn giản càng tốt va tránh để cán bô quản lý cấp cơ sở phải chịu trách nhiệm chó việc xảc minh thông tin về người nhận.
nhất nhưlần này. Điều đókhiến những doanh nghiệp lớn ở các khu côngnghiệp quan trọngtrong nước chịutácđộng nghiêm trọng, chỉ riênghai tỉnh Băc Ninh và Băc Giang - mũi nhọn thuộc top đâu vê giá trị sản xuâtcông nghiệp trong cả nước đã có tới khoảng400.000 côngnhân phải tạm nghỉ việc do dịchbệnh.
Đối diện vớidịchbệnh trăm năm mới xảy ramột lần,có lẽcác doanh nghiệp cũng không đỡ lúngtúng hơn người dân làbao nhiêuvà cũng không ítdoanh nghiệp phải sông bằng nguồn dự trữ hoặc vay mượn, đặc biệt là các ngành dịch vụ, du lịch đã “ngủ đông” suôt cả nămqua.
Một kết quảkhảosát với quy mô 700 doanh nghiệp hoạt độngtại đâu tàukinh tế TP. HoChí Minh do TS Nguyễn Hữu Huân và cộng sự,Đại họcKinh tế TP. HồChí Minh thực hiện, côngbố trêntạp chíResearch inInternationalBusiness and Financevào tháng tưvừaqua cũng cho thấy có tới hơn75% doanh nghiệp bị giảm doanh thu và lợi nhuận. Hơn một nửa doanh nghiệp trong đó chủ yếu tập trung ở các ngành dịch vụ, du lịch và vận tải hành khách, họbị sụtgiảm doanh thu tớihơn 75%. Bức tranh mà các nhà nghiên cứu phác thảo chủ yếu là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (chiếm74% so doanh nghiệpđược khảo sát)và tìnhtrạng của họcólẽ cũngphản ánh số phận chung của doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh đại dịch.
“Mặcdù vậy các doanhnghiệp cũng chi có thê xoayxở ứng phó
www.tiasang.com.vn SỐ12. NGÀY 20.6.2021
DIỄN ĐÀN
Quán (ơm chayBình An, số4 9 đường Ngô Quyển, Quận 10 phát cơm miềnphíchongười nghèo, người lao động tự do gặp khó khăn. Nguồn: httpsMcmcpv.org.vn/
bàng các biện phápngắn hạn, khó duytriđược trongmột thời gian dài”, TS. Nguyễn Hữu Huân cho biêt. Nonnưa sô doanh nghiệp được khao sát trongnghiên cứu nàybuộcphài cãt giâm chi phí hoạt động, và hai phân ba trong số đó thực hiện việc căt giảm nhânsựđê giảm chi phí.Ngoài ra còncó các chiến lược khác nhưng đa số đều làđê đốiphó trong ngắn hạn và tập trung căt giam chi phí như cắtgiảm tiền thuê văn phòng, vay vốn ngân hàng, bán tài sản công ty,đóng băng mọihoạt độngcông ty...Chỉ cómột sốít là sử dụngcác chiến lược thích ứng dài hạn như chuyển sanghoạt động kinh doanh online, chuyênđôi sốnhằm thíchnghivới điêukiện “bình thường mới”hay tim kiếm các nguồn thu khác. Neu cuộc khao sát doanh nghiệp này được thực hiện sau đợtdịchthứ tư thi nhữngcon số hẳncòn biđát hon nữa.
Quan trọng nhất là vai trò của nhà nước
Viện Mekong vẫn đang thiết kếmột cuộc điều tra mới về ảnh hưởngcùa dịchbệnh lên đời sống ngườidân và doanh nghiệptrong đợt dịch lân thứ tư này. TSPhùngĐức Tùng
nhận xét: “Tôinghĩđợtdịchnày sẽ tácđộng nghiêmtrọnghơn, ánh hướng lớn tới cá cungvà cầu. Mảng che biến, chế tạocó tăngtrưởng nhưng thấp hơn nhiềuso với cùng kỳ. Câutiêu dùngtrong nướcgiảm mạnhdo ngườidân phải thắt lưng buộc bụng cũngdầntới tình trạng sánxuât ra không bánđược hàng, doanh nghiệp quay trở lại hoạtđộng cũng phải câm chừng”.
Tình trạng khó khănhoặc tới mứcphai phá sản không chìảnh hường tới sô phậnđơnlẻ của từng doanh nghiệp màcòn kéo theo chuỗi ảnh hưởng là người lao động và sức khòe nênkinhtê nói chung.
Doanh nghiệp và người dân cần phao cứu sinh ngay lúc này, dù chi đê sông sót chứchưaphài là quay trờ vêhoạt động như binh thường.
Cóhai xu hướng chủ yếu: một là trực tiếp cứu người lao động, hai là cứudoanh nghiệp đế thôngqua đó cứu người lao động.
Vàonăm ngoái, nhà nước đã tung ragóihồ trợ 62.000 ti cấpphát tiên cho các nhómchịu anh hưởng cua đại dịch.Nhưng cho đến hết quý hai nãm nay, chúng ta chưa thấy gói cứutrợnàotương tự, mặc dù các đợt bùngphát dịch càng về sau càng nặng nề hơn. Theo TS.
Phùng Đức Tùng, có thê có nỗi lo
vè phía doanh nghiệp, chính phủ không chì xem xet giảm thuế, phí cho doanh nghiệp, hỗ trọ lãi suất, giãn nọ cho cạc doanh nghiệp mà cần kích càu bằng các biện pháp giảm thuế VAT cho các mạt hàng thiết yếu như lương thực thực phẩm, tiền điện, riước, xăng dầu, TS. Phùng Đức Tùng đề xuất.
bội chi ngân sách và lấy tiềntừ đâu để cấp phát cho người lao động, nhưng đây khôngphải là điều đáng lo vì báo cáobội chi ngân sáchnăm 2020ở mức 3,9% vẫndưới ngưỡng Quốc hội cho phép (5%). Đồng thời, quỹ Bảo hiêmthấtnghiệpvẫn đang kết dưtrên 80.000 tỷđồng và đây lànguồn lực quan trọng có thể huy động đê đám bảo kinhphí cho chính sách hỗ trợ người lao động.
Mặt khác, khi có gói cứutrợ trựctiếpthìviệc triển khai cấpphát tiền phaiđượcthực hiện khẩn cấp, khắc phụcnhững điếm bấthọplý, dùngdăng như năm ngoái. Cũng cuộc khảo sátcủa Viện Mekong
SỐ 12.NGÀY 20.6.2021 www.tiasang.com.vn
DIỄN ĐÀN
Quỹ vaccine nên dành để đầu tư cho R&D vaccine
Để cho doanh nghiệp và người dân sớm đi vào sản xuất và quay trở lại cuộc sống bình thường, Chính phủ đã sử dụng cả ngân sách nhà nước và huy động người dân tự nguyện đóng góp cho quỹ vaccine. Theo TS.
Phùng Đức Tùng, vẫn có dư địa ngân sách để mua vaccine, mặt khác chính phủ phải có trách nhiệm sử dụng ngân sách cho các tình huống khẩn cấp như thiên tai dịch bệnh. Còn một quỹ tự nguyện đóng góp nên dành cho việc nghiên cứu và phát triển vaccine COVID, vaccine cho các bệnh mới nổi có nguy cơ lan rộng trở thành dịch bệnh củng các loại vaccine khác mà Việt Nam đang cần. Đây là điều mà Việt Nam cẩn chuẩn bị để ứng phó với các tình huống bất trắc như dịch bệnh mới nổi trong tương lai và cần một quỹ với cơ chế hoạt động riêng để tài trợ. Quỹ vaccine này có thể học hỏi một tiền lệ là cơ chế vận hành của Quỹ Nafosted hiện nay.
năm ngoái cho thấy36% hộ gia đinh nghèo thuộc diện cần hỗ trợ chưa nhậngói này nhưng ngược lại có tới 19% hộ không nghèo, không cần hồ trợ lại đượcnhận.
Mấu chốtcủa cứu trợlà cần khẩn cấp nhưngthựctế là tốc độ giải ngân cònchậm. Đê khăc phục, các gói hỗ trợ tới đây cân được tiến hành với cácthủ tụcđơn giản và tránhđể cán bộ quản lý cấpcơ sở phải chịu trách nhiệm cho việc xác minhthông tinvềngười nhận.
“Việc cán bộ địa phương phải lãnh trách nhiệmtrongviệc xác địnhchính xác đối tượng hồtrợ như nămngoáisẽ khiến họmấtrất nhiêu thời gian vìhọ sợlàm sai sẽ bị truy cứu trách nhiệm khiên cho việc giải ngân không kịp thời”,TS Phùng Đức Tùng nói. Thay vào đó, chính người nhận hồ trợ phải tự ký cam kết về việcnhậnngân sách, sau nàyhậu kiêm nếu họ không đúng đối tượng thi sẽphảitự chịu trách nhiệm. “Vấn đề quan trọng là tiênvàodân,thực thichính sách cứutrợ trongtình huống cấp bách giờkhông phải là đêquan tâmđên một vài sai sót nhỏ. vềcơ bản các chính sách đềucó tỉ lệ sai sót nhất định, nhưng nếuđẩy rủi rovào người quản lý, cán bộđịa phương thực hiệnthì người ta không bao giờ thực hiện ngay mà sẽđùn đây, làmchậmnhưng chăc. Nhưvậy sẽ khiên chinh sách không kịpthời và hiệuquảthâp”,TS. Phùng Đức Tùng giài thích.
Trên thựctê, các nướctừẦu sang Á đềucó chínhsách hỗ trợ người lao động,vi việc làm này
không chi duy tri ansinhxã hội mà cònđảm bảo các doanh nghiệp duy trì được lực lượng lao động, không bị đứt gãychuỗi sản xuất hậu đại dịch. Lây ví dụđơncử, Pháp trả lương thay chodoanh nghiệp đang trong tình trạng "ngũ đông", hồ trợ người lao động bị mât việc, phải ớ nhà trong lockdown vớimức lương lên tới 60-70% mức trước đạidịch. Cùng vớicác chính sách hỗ trợdoanhnghiệpkhác, nền kinh tếcua Pháp đã quay trơ lại tăng trưởng nhanhchóng sau đại dịch. Ngaygân Việt Nam, tháng 3/2021,Thái Lanđã tung gói kích thích kinh tếthứ ba trị giá58 ti USD, trong đó 15ti USD cho các khoán vaỵ củadoanh nghiệp, 30 tì USDhỗ trợ người lao động tạm thời, lao độnghợp đồng, vànhững người làm việc tự do, 12 tỉ USD thành lập Quỳ Bình ôn Thanh khoản Trái phiêu Doanh nghiệp.
TS. Phùng ĐứcTùng cho rằng, nếu ViệtNam dè dặt trong hỗ trợ người dân và doanh nghiệp thìtốc độ tăng trương sau đại dịchsẽ thâp và mất cơhội bắt kịp với các quốc gia khác. Mộtquan ngại hiện nay là nếu hồtrợ bằng tiền mặt thi có thê sẽ dẫn tới lạm phát. Tuy nhiên đây khôngphải là điềuđáng lo vi lạm phát chi xảỵ ra khi cungkhông đáp ứng được cầu. Vớiquy trình san xuấthiện naythì cung phục hồirất nhanh và có độ trễ rất ngắn.
Do vậy lạm phát tăng lênchỉtrong ngắnhạn, không tácđộng nhiêu.
về phíadoanh nghiệp. TS Phùng Đức Tùng đềxuất, chính phù không chi xem xét giảm thuế.
phí cho doanh nghiệp, hỗ trợ lãi suât, giãn nợ cho các doanh nghiệp mà cần kíchcầu bằngcác biện pháp giảm thuêVATcho các mặt hàng thiết yếu nhưlươngthực thực phâm, tiên điện, nước, xăng dâu.
Chính sáchgiảm thuê sẽ tácđộng tức thời và trực tiêp đên người tiêu dùng vàkích câu tiêudùng. “Đó là mộtsố việc cấpthiết cần phải làm, cònnếu không thìhậu quả rất nặng nề. Doanh nghiệpphásảnsẽ dẫn tới nhiềuhệ lụykinh tế xãhội khác nhau. Cần hồ trợ đề họ có thếquay trở lại lại sản xuât ngay khi cóthê”, TS. Phùng Đức Tùng nói. □
Tàiliệu tham khão
Do. Huyên Thanh et al. (2021): Citizens’
Opinions of and Experiences with Govern
ment Responses to COVID-19 Pandemic in Vietnam. GLO Discussion Paper, No.
776, Global Labor Organization (GLO).
Huan Nguyen Huu, Vu Minh Ngo, Anh Nguyen Tram Tran, Financial performanc
es, entrepreneurial factors and coping strat
egy to survive in the COVID-19 pandemic:
case of Vietnam, Research in International Business and Finance, Volume 56, April 2021, 101380.
Gói cứu trợ thứ ba cùa Thái Lan https://
www.aseanbriefing.com/news/thailand-ap- proves-latest-economic-relief-pack- age-for-businesses/
Pháp tra lương cho người lao động bị mất việc do đại dịch đê đàm bảo các doanh nghiệp vẫn duy trì lực lượng lao động và quay trơ lại hoạt động sau đại dịch.
https://www.eurofound.europa.eu/obser- vatories/emcc/erm/support-instrument/
partial-activity
Cập nhật hàng loạt gói hô trợ cùa EU hoặc của Pháp đê hô trợ doanh nghiệp trong thời gian phái đóng cửa do COVID. https://
ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/
coronavirus-response/jobs-and-econo- my-during-coronavirus-pandemic/state- aid-cases/france_en
12 TiaSóng www.tiasang.com.vn SỐ12. NGÀY 20.6.2021
