GIAI PHAP DE TAP DOAN KINH TE NHA N U d c VIET NAM
HOAT D O N G HiEU QUA
CHUVANCAP*
Cac tap doan kinh ti nha nudc (TDKTNN) co vai trd quan trong trong nen kinh te Viet Nam Men nay. Thuc tien hoat dong cua cac TDKTNN trong gan 10 nam qua cho thiy co nhung ket qua noi bat, gop phan to Idn vao phat trien kinh te - xa hgi dat nudc. Bai viet luan giai mgt so giai phap de TDKTNN Viet Nam hoat dong co hieu qua, gop phan thuc hien Nghi quyet so 12 cua Hoi nghi lan thd 5 Ban Chap hanh Trung uang Dang, khoa XIL Tii khda: tap doan kinh te nha nudc (TDKTNN), nang cao hieu qua hoat dgng.
State-owned corporations have played important roles in Vietnam's economy recently.
These corporations' practices over the last 10 years have remarkable achievements con- tributing to development of Vietnam's society and economy. This paper has analyzed several solutions for improving the Vietnam's corporation efficiency, and contributed to implementing the Resolution No. 12 of the 5th Plenum of the Central Party Committee, Term XIL
Keywords: State-owned corporations, improving efficiency
Ngaynhan; 2 1 - 1 1 - 2 0 1 8 Ngay phan bien danh gia: 2 8 - 1 1 - 2 0 1 8 Ngay duyet dang; 0 5 - 1 2 - 2 0 1 8
I.ThUctranghoattfongciiacactaptfoankinlite i428/QD-TTg ngay 02-10-2012, kdt thdc thi nlia nUdc Viet Nam Iiien nay diem hinh thanh 2 tap doan nay. Cho den nay, tai
Thang 3-2010, Thd tudng Chinh phd da ra Viet Nam cd 10 TDKTNN dang boat dgng.
quyet dinh thanh lap 12 tap doan kinh td nha Trong 10 TDKTNN thi cd 03 tap doan hoat nudc (TBKTNN) tren ca sd sap xep, td ehde lai eac ddng trong linh vuc khai khoang (PVN, Vinaehem Tong edng ty nha nudc 91. Den thang 10/2012, va Vinacomin); cd 02 tap doan hoat ddng trong Chinh phu da tdng kdt thi diem thanh lap eae linh vuc vien thdng {Viettel va VNPT); va cd 03 TDKTNN Do tap doan Cdng nghiep xay dung va tap doan cd hoat dpng dau tu qudc te Idn (PVN, tap doan Phat trien nha va do thi Viet Nam khdng Viettel, VN Rubber). Trong do, Viettel trd thanh dat dugc cac mue tieu dd ra khi thanh lap, nen doanh nghiep duy nhat Viet Nam cd doanh thu Thu tudng Chinh phu da ed Quydt dinh sd tu nude ngoai vupt mdc 1 ty USD. Nam 2017, doanh thu td hoat ddng dau tu ra nudc ngoai dat 'GS.TS Chu Van Cap - Hoc ^en Cbinh tii qudc gia l,25tyUSD Ngay 14-12-2016, Bang xdp hang Ho Cbi Minh VNR500 doanh nghiep Idn nhat Viet Nam nam
S C 5 2 8 ( 1 2 - 2 0 1 8 ) | T A P C H ( K I N H T ^ V A Q U A N L V | 23
THUC TIEN-KINH NGHIEM
2016 ed 5 TDKTNN dugc xep hang (PVN, Viettel, VNPT, Vinaeomm va EVN).
Trong thdi gian 8 nam {tinh td thang 3/2010), su tdn tai va hoat ddng cda eae TDKTNN Viet Nam da cd nhung ddng gdp dang ke vao phat trien kinh td - xa hpi d nudc ta va hdi nhap kmh te qudc td. Tdy vay vdn cdn mpt sd van dd dang dat ra ddi vdi TDKTNN.
Mpt la. nhiJmg nam gan day ty Ie ng tren von chd sd hiJai eua eac tap doan kinh te tu nhan (TDKTTN) duy tri dn dmh khoang 55%, trong khi ty Ie nay cua eae TDKTNN tang nhanh {td mdc 192% nam 2010 len 270% nam 2013). TDKTNN Men nay qua coi trpng kinh doanh da nganh ma khdng tap trung vao mang kinh doanh chinh, cdt Idi, vugt qua nang luc tai cliinh va quan tri... Ket qua, hieu qua boat ddng eua nhieu TDKTNN ehua tuong xdng vdi ngudn lue nam giu (tai nguyen, dat dai, vdn, cdng nghe..,), nhidu TDKTNN tham gia vao Ilnh vuc rdi ro (nhu tai chinh, ngan hang, bat dpng san) dan den viec gap khd khan trong quan Iy, giam sat khi thi trudng cd bien ddng manh. Nhieu tap doan chua hoan thanh ke hoach thoai vdn dau tu ngoai nganh.
Hai la, nhung ban che vd pham vi boat ddng, lien ket va vai trd tao dpng luc. Pham vi boat ddng cda da sd cac TDKTNN chd yeu la thi trudng trong nude, hdi nhap khu vue edn ban che. Su lien ket giua eac thanh vien trong TDKTNN chua cao, chua the hien dupc ban chat eda TDKTNN.
Cae TDKTNN chua the hien rd vai trd tao dpng luc dan dat phat tridn eae linh vue, cae nganh khae trong nen kinh td. Ngoai trd Viettel, cd su doi mdi ve q u ^ tri doanh nghiep, b'ch thich sang tao, cd sdc canh tranh kha manh tren thi trudng vien thdng, thi Tap doan dien luc Viet Nam (EVN) van cdn giu vi tri dde quyen, han ehe viec tao lap thi trudng dien canh tranh. Tap doan dau khi qude gia Viet Nam {PVN), Tap doan edng nghiep Than - Khoang san Viet Nam {Vinacomin) ehu yeu la khai thac va xuat khau thd, cham chuyen sang phat trien edng nghiep chd bien loc dau va khoang san...
Ba la. cac TDKTNN dang duoc van hanh vdi tnnh do quan tri kem va thieu eac tieu ehuan
quan tri doanh nghiep hien dai, phu hgp vdi chuan muc qudc te, dac biet la cae tieu ehuan va quy dinh ve q u M ly tai chinh, boat ddng eua Hpi ddng quan tri, ve tinh minh baeh va edng khai thdng tin. Hieu qua kinh doanh kem va mde ddng gdp thap vao tang trudng kinh te, khien kha nang tich luy cdn ban che, phu thupc nliieu vao von vay. Tinh hinh tai chinh yeu kem; dnh hinh du no eua TBKTNN Idn; bdn canh dd, cae hinh thdc hd trg nhu chuyen ng eho tap doan, tdng edng ty nha nudc khac, gian ng (bao lanh eua Nha nudc trudc eac ngan hang) va bd sung vdn vay chinh la hinh thdc ngan saeh "mem" eho eac TDKTNN cdn tiep tue tdn tai. Tmh trang nay cdn dan tdi hau qud no chinh phu tang do cac khoan bao lanh vay va trong dai ban an chda nhung bat dn vT md eua nen kinh td. Dau tu ngoai nganh, dau tu cheo lan nhau giua doanh nghiep va ngan hang... lam cho no xau khd kiem soat...
Bon la. hien nay ehu the thuc liien ehde nang ehu sd huu nha nudc {trong do ed chdc nang quan iy, giam sat) ddi vdi TDKTNN gdm rat nhieu td chdc va ea nhan cung thuc iiien, td chdc con phan tan theo chdc nang, chua thue hien bet trach nhiem giam sat, nen anh hudng den hieu qua quan ly, giam sat TDKTNN.
Nam la, nhung ban che, ydu kem trong bd nhiem, de bat, quan ly va sd dung can bp lanh dao qu§n ly cap cao/nhan luc quan tri cao cap trong TDKTNN. Thdi gian qua, nhieu can bd quan ly TDKTNN, Tong cdng ty nha nude ydu kem ve nang lue, trong dd, khdng it lanh dao vi pham phap luat, tham nhung, lang phi, cd y lam trai quy dinh cua nha nude vd quan Iy kinh te gay hau qua nghiem trpng.
Nhung han ehe, ydu kem cua TDKTNN neu tren cd nhieu nguyen nhan:
Thd nhat. khung phap Iy lien quan den cac TDKTNN chua ddng bd, edn nhieu Id hdng, nhieu diem vudng mae, he thdng van ban phap luat liSn quan den hoat dpng eua TDKTNN ehua hoan thien, ehua tach baeh rd chdc nang qudn ly hanh chinh nha nudc vdi chdc nang cua chu sd hCru nha nudc ddi vdi TDKTNN.
Thd hai, viec xac dinh muc tieu thanh lap 24 iTAPCHfKINHievAQUANLV I 5628(12-2018)
TDKTNN, ca eau td chuc quan ly, dieu hanh, xac dinh nganh nghe kinh doanh ddi Iuc cdn duy y cbi, thieu tinh khach quan, Ben canh dd, cac TDKTNN dugc hudng qua nhidu uu dai td ngan sach nha nudc.
Thd ba, cac TDKTNN chiu su quan ly cda nliieu ea quan, bp nganh khae nhau. Trong thuc td, cae ca quan nay chi quan ly vd mat hanh chinh, trong dd, moi bd duoc giao lam mpt mang, khdng cd co quan la chu sd hCru dich thuc. Hon nua, quan ly cua chu sd hiru ehua dupe thuc hien td dau den cudi, tu dinh hudng, phucmg hudng dau t u cho ddn qua trinh trien khai va ket qua.
Thd til, edng tac dao tao, bdi duong, sd dung, quan ly ddi ngu can bd lanh dao, quan ly chua dap dng duge yeu cau tdn tai va phat trien cua TDKTNN.
2. Khuyen nghi gidi phap tfe TDiaNN Viet Nam hoat Aong hieu quA va phat trien ben vOng
Nghi quyet sd 12-NQ/rW ngay 03/6/2017 cua Hpi nghi Trung uong 5 khda XII, ve tidp tue ea eau lai, doi mdi va nang cao hieu qua cua DNNN da ghi: "... Tap trung xd ly ddt diem cac TDKT, tdng edng ty nha nudc, cac du an, cac cdng trinh dau tu cua DNNN kem hieu qua, thua Id keo dai"
va den nam 2030 la "cdng cd, phat tridn mpt sd TDKTNN cd quy md Idn, boat dpng hieu qua, ed khd nang canh tranh khu vuc va qude te trong mpt sd nganh, linh vue then ehdt eua nen kinh td". Tren tinh than dd, tac gia de xuat cac nhdm giai phap sau:
Mot la, hoan thien ca sd phap ly eho viec thanh lap, phat trien va quan ly nha nude ddi vdi cae TDKTNN.
Co sd phap ly eho boat dong va phat trien TDKTNN can ddng bp va hien dai, cd tinh md va theo kip qua trinh md rdng tap doan, xd Iy tdt quan he giua canh tranh va dde quyen ddi vca qua trinh phat tnen cda tap doan, trong dd ngay cang coi trgng kha nang eanh tranh de tdn tai trong nen kinh t e thi trudng ddi vdi doanh nghiep, TDKT.
4- Hoan thien co sd phap ly ve ten gpi TDKT, Dieu 4 va 5 cua Nghi dinh 69/2014/ND-CP va
Dieu 188, muc 1, chuong VIII {nhdm cdng ty), Luat Doanh nghiep 2014 da ndi ro: Tap doan kinh te (TDKT) la nhdm cdng ty, gdm cdng ty me (CTM), cae doanh nghiep thanh vien va cdrig ty lien kdt. TDKT ed ten va thuang iiieu rieng, TDKT khdng phai la loai binh doanh nghiep, nen khdng cd tu each phap nhan, khdng phai dang ky kinh doanh, nhung phai thdng bao viec thanh lap, td ehde lai, thay ddi lai sd lugng doanh nghiep thanh vien, ty le vdn tai eae doanh nghiep thanh vien...
eho CO quan quan ly canh tranh... nay la Uy ban eanh tranh qudc gia thupc Bd Cdng thuong.
-I- vd CO cau td chdc TDKT, Theo Dieu 4, muc 3, Nghi dinh 69/2014/ND-CP thi TDKT cd 3 cap doanh nghiep va ca cau nhu sau: (1) Tap doan kinh td, (2) Cdng ty me (CTM) - (cdng ty cap I);
(3) Cdng ty con cua cdng ty cap I (cdng ty cap II), Cdng ty con cua cdng ty cap II (cdng ty cap III);
Cdng ty lien ket: cdng ty cd phan, cdng ty TNHH...
TDKT la tap hpp cac cdng ty, doanh nghiep, vdi nhidu mdi quan he ian nhau giua TDKT vdi nha nude, giua TDKT vdi eac loai doanh nghiep trong TDKT, giua cac doanh nghiep trong TDKT vdi nhau; giua TDKT vcA cac ddi tac khac.
Xd ly tdt mdi quan he lgi Ich cda cac chd the la yeu td quydt dinh den su phat trien bdn vumg eua TDKTNN. Dieu cbinh eae quan he lgi ich mdt each hgp ly, cung cd lgi cho eac ben la chdc nang cua nha nudc, Trong dd, nguyen tac tap trung dan chu va bao dam cho TDKTNN boat dgng theo CO che thi trudng la hai ydu td song hanh dam bao su phat trien eua TDKTNN.
Ngay nay, gia tri san pham cua cac TDKTNN deu nam trong xu thd hinh thanh chudi gia tri gia tang d pham vi ngay cang rpng xet tren phucmg dien dia ly va nganh nghe kinh doanh. Viee khai thac loi the so sanh eua mdi nude, mdi dan vi kinh te ngay cang cd vai trd trong ehuoi gia tri. Vi vay, eac quy dinh, ca che, chinh saeh do Nha nude ban hanh de dieu chinh cac doanh nghiep, dae biet la TDKTNN ngay cang phai hgp ly xet ve cae phuang dien; ca eau to chuc, hinh thue quan Iy hay didu tiet loi ich cac ben trong mdi quan he 3 ben: giua Nha nude - doanh nghiep - td chdc xa hpi (trong dd cd Hiep hpi doanh ngiiiep).
5628(12-2018) I T A P C H I K I N H T E V A Q U A N L V I 25
THl/CTIEN-KINH NGHIEM
Hai la. tai ca cdu TDKTNN theo hudng nganh va nhom san pham chinh, cdt ldi, quy md Idn va tam ed xuyen qude gia
Hien nay, Viet Nam tiep tue ea eau lai toan dien doanh nghiep nha nudc (DNNN), trong dd cd TDKTNN theo dung tinh than Nghi quydt Trung ucmg 5 khda XII, vd tiep tue ca cau Iai, ddi mdi va nang cao hieu qua DNNN, ve hd trg doanh nghiep nhd va vda. Theo dd, tidp tue ca cau lai toan dien DNNN, TDKTNN vd td chuc, nhan su, chidn luge, quan tri tai ehinh, cdng nghe, san pham, nganh nghd de lanh manh hda tai chinh, nang cao hieu qua boat dpng cua tung doanh nghiep, dong thdi xd ly ddt diem cac doanh nghiep thua Id, cac du an dau tu khdng hieu qua, hieu qua thap theo co ehe thi trudng ., Dai hpi lan thd XI cua Dang da yeu cau: Day manh ddi mdi, sap xep, nang cao hieu qua kinh doanh eda doanh nghiep nha nude, khan trucmg ea eau lai, nganh nghe kinh doanh cda eac TDKTN tap trung vao mdt sd nganh linh vuc then chdt cda nen kinh te
Ba la, Xang cudng cong tac thdng tin, giam sat va quan tri doanh nghiep iiien dai ddi vdi TDKTNN
(1) Xay dung co chd bat bude eae TDKTNN Phai edng khai thdng tin va minh baeh hda eae hoat ddng dau tu kinh doanh, tai chinh cda TDKTNN thdng qua cac bao cao tai chinh thudng nien ed xac nhan cua kiem toan va phai duoc cong bd kip thdi, trung thuc, tin cay tren cac phuong tien thdng tin dai chdng, cac trang dien td cda doanh nghiep, TDKTNN va cac ca quan quan ly nha nudc theo dung quy dinh cda phap luat.
{2) Tang cudng ea chd giam sat boat ddng cda TDKTNN,
- Phai xay dung duge eo che giam sat chat che, kiem toan ddc lap, trung thuc, tin cay va thue hien trach nhiem giai trinh nhung doanh nghiep nha nudc sd dung vdn cda Nha nude trudc eo quan dai dien chu sd huu va quan ly nha nudc va trudc CO quan dai dien eda dan.
- Cd the thiet ke mdc dp minh bach thdng tin mdt each hpp ly nhSm dam bao su hai hda giua duy tri quyen kiem soat cda Nha nudc va xa hdi ddi vdi DNNN vdi bao mat trong kinh doanh. Theo
ehung tdi, trudc het, can cung cap thdng tin minh baeh cho eac ddi tugng sau day: Ca quan quan ly va kinh doanh vdn nha nudc, tdy theo ca che phan cap nhan va xd ly thdng tin, trong do nhan manh cung cap thdng tin eho Qudc hdi, co quan quan ly hanh cbinh, eae td chdc xa hgi, bao chi truyen thdng. Can md rpng quyen ddc lap cua Kiem toan Nha nudc trong viee ra quyet dinh kiem toan va edng bo bao cao kidm toan eho Quoc hdi va bao chi. Tang eudng vai trd kiem tra, giam sat eua Qudc hdi ddi vca cac DNNN trong diem, sd dung nhieu vdn nha nudc, can trao quyen dpc lap cho CO quan phdng, chdng tham nhung trong dieu tra cae DNNN, TDKTNN cd lien quan ddn tham d, tham nhdng tai san nha nudc.
- Tang eudng boat dgng thanh tra, kiem tra, kiem toan va minh bach, edng khai thdng tm boat ddng eua DNNN, phdi hgp chat ehe giua cac ea quan thanh tra, kiem toan nha nudc de vda dam bao su chat ehe trong thuc thi phap luat vua dam bao cho doanh nghiep boat ddng khdng bi xao trdn,
(3) Khuyen khieh ap dung he thdng quan trj doanh nghiep iiien dai cho cae tap doan va doanh nghiep. He thong quan tri hien dai eac tap doan va doanh nghiep se phai bao gdm: he thong thdng tm quan ly, he thdng bao eao quan tri doanh nghiep theo tieu chuan qudc gia, tdng budc hudng den eac tieu chuan qudc td; viee lanh dao va kiem soat tap doan va doanh nghiep se thdng qua CEO va CEO. CEO ed traeh nhiem hoach dinh chien luge phat trien va thuc hien chidn luoc dd, CFO cd traeh niiiem kiem soat thuc hien chien lupc tai chinh, quan tri hieu suat va kiem soat rui ro tai chinh cua tap doan,
Bon la, xay dung va phat tridn ngudn nhan lue chat lugng cao cho TDKT, dae biet la dpi ngd can bd lanh dao quan ly cdp cao/nhan su quan tri cap cao.
Trong viec thuc thi cae the ehe eua nha nude ddi vdi eac TDKTNN thi dpi ngu nhan lue quan tn cap cao cua cac TDKT ddng vai trd quyet dinh.
Do dd, can tap trung xay dung va phat trien nhan luc quan tn cao cap eda cac TDKTNN theo hudng:
Thd nhat, dinh hudng chien lugc phat trien 26 iTAPCHIKINHTEVAQUANLy I S628(12-2018
ngudn nhan lue, dac biet la nhan tue quan tri cap cao, Xac dinh tieu chuan can bd lanh dao quan ly eao cap/quan tri cao cap phu hpp vdi quy dinh eua phap luat, ddng thdi bd sung cac pham chat can thiet cho can bd lanh dao quan Iy. Tao quy hoach ngudn nhan Iuc can bp lanh dao quan Iy cap cao/nhan luc quan tri cap cao va xay dung chinh sach phat trien nhan tai kinh doanh va quan ly doanh nghiep. Xay dung muc tieu, tieu ehi, quy trinh bd nhiem, mien nhiem, dieu dpng, luan ehuydn can bp lanh dao quan Iy cap eao phu hgp vdi dgi ngu can bp lanh dao, quan ly tap doan va eac doanh nghiep thanh vien.
Thd hai, dao tao va bdi dudng ddi ngu can bp lanh dao, quan ly cap chidn lugc eho cae TDKT va TCT nha nude, Cac Tdng giam dde, giam ddc doanh nghiep va tap doan la nhung ngudi lam kinh td, chd khdng phai la ngudi lam chinh tri, Tong giam dde, giam dde doanh ngiiiep, tap doan duge coi la mdt nghe. Can dao tao va bdi dudng nghe, nang luc chuyen mdn, nang luc to chdc quan ly... va pham chat chinh tri, tu tudng, dao ddc cho ddi ngu nhan su, quan tri cap eao nay.
Cdng vdi viec dao tao va bdi dudng, van <Se giu chan, nang cap ddi ngu can bd lanh dao quan ly cao cap/nhan luc quan trj eao cap can dupc coi trpng, theo hudng: Xay dung he thdng trach nliiem hai hda ve vat ehdt va tinh than, phap ly, dao dde va trach nhiem xa hgi cda cae nha quan tri cao cdp; Ap dung ly thuyet tra luong dua tren yeu cau quy dinh ngach, bac chi huy trong dem vi va dua tren su cdng hien, nang lue eua ehinh nguca dd,
Thdba, viec sd dung dgi ngu can bd lanh dao quan ly/nhan luc quan tri cap cao eac TDKT, Xay dung CO che phan cdng chuyen mdn hda phu hpp ven nang luc sd trudng va hgp tac da ehde nang eua eac nha quan tri cao cap tren ca sd eoi trgng tinh cdng khai, minh bach ve su cdng hien va hudng thu va ludn dua vao tinh than thi dua tich cue.
Thd tu, ben canh dd, viec lua ehgn, bd nhiem, bd tri ddi ngu can bp lanh dao quan ly TDKT, TCT nha nude phai phu hgp vdi dae diem, yeu eau san xuat - kinh doanh. Tiep tue thuc hien che do thi
tuyen cae ehde danh chu chdt eua doanh nghiep va che dp hpp ddng quan Iy dieu hanh doanh nghiep va TDKTNN. Nhdng ngudi duac tuyen chpn khdng nhat thiet phai la vien chdc nha nude nSm trong dien quy hoach can bp ma can duoc md rpng ra nhung ngudi ngoai bien ehd nha nudc Co quan quan Iy nha nudc cd tham quyen va ngudi du kien duge bd nhiem se thucmg thao ky ludng cac dieu khoan cua hgp ddng quan ly ve quyen ban, quyen lgi va trach nhiem cung nhu eae ehd tai cu the neu khdng thuc hien eac dieu khoan da cam ket; Doi mdi quy trinh, xac dinh rd quyen ban va trach nliiem cda td ehde va ca nhan lien quan den viec xem xet, quyet dinh nhan su lanh dao ehu chdt cda doanh nghiep va TDKT, dac biet la nhan su Chd tich bpi ddng quan tri/Hpi ddng thanh vien va Giam dde. Kien quyet chdng tieu cue, loi ich nhdm, tham nhung trong cdng tac bd nhiem can bd lanh dao, quan ly doanh nghiep va TDKTNN.
T A I L I I U THAM K H A O
1) Bao cao tai Hoi thao "Thuc trang va giai phap phat trien ben vung tap doan kinh te d Viet Nam" do CIEM to chdc tai Ha Noi ngay 10/2/2015.
2) Ky yeu Hoi thao khoa hoc "Xay dung va hohn tbiin the che phat trien TDKTNN trong boi cinh hoi nhip quoc te", do Tap doan dau khi quoc gia VietNam -Bd TSng bien tap Tap chi Cong san - Hai dong khoa hoc cac ca quan Ding Trung uong. phoi hgp to chdc. Ha Noi, thing 11/2018.
3) Than canh doanh th u va igi nh uan cua 10 tap doan kmh te nha nudc Idn nhat Viet Nam; cafef vn/toan-canh-doanh- thu-va-loi-nhuan-cua-10-tap-doan-kinh, truy cap ngay 02^/2018.
5628(12-2018} I TAP CHf KINH T E V A Q U A N L V | 27
