'j\£nien am • Trao dd'i
SUY NGHI VE V A N HOA TAM LINH VIEF M M DU6l GOC DO VAN HOA HOC
TS. Nguyin Khic H6a<*>
I
Cho d i n nay, chQa cd ai x i c djnh dupc mdt cich cy the the gidi t i m linh trong*tiem thQc nhan loyi cd tQ bao gid.
NhQng dua vao truyin thuylt, than thoyi va tfn ngadng dan gian, cd the thay the gidi tam linh ra ddi ri't sdm. Nd xui't hien dUdng nhu cung IQc vdi sQxuat hien eua loai ngudi
"khdn ngoan" - ngudi co dyi tren t r i i di't.
TQ dd den nay, the gidi tam linh van khdng ngQng ton tyi v i phat trien trong y thQc cua nhan loyl. Bang chQng l i , hien nay hau nhu trong n i n van hda, v i n hpc d i n gian cua d i n tdc, di't nUde n i o cung d i u t i n tai mdt kho tang d l sd eae truyin thuyet, than thoyi, phong tyc, tap quan, l l hdi, tfn ngudng dan gian... the hien g i i tn van hda tam linh sau sac.
<"' Hpcvi$n Chinh trj - Hanh chinh khu vyc II, Hpc vien CT-HCQG Ho Chf Minh
Khoa hoc chinh trj - So 5/2012
6 Viet Nam, ed mdt thdi, ngudi ta da tQng nghT rang; sy phat trien nhQ vu bao eua khoa hpc, ky thuit va cdng nghe hien dyi se l i m eho ddi song t i m linh bj mi't d i n . NhQng thye t l ngiy nay da chQng minh hoin t o i n ngayc lyi. Ddi sing t i m linh trong xa hdi hien dgi khdng nhQng khdng bj thu hyp m i cdn cd xu hQdng phat trien mynh me, trd thanh mot bd phan y thQc xa hdi, ed vi tri ngiy c i n g quan trpng trong ddi song tinh than cua ngudi dan. NhQng kieu bao Viet Nam tQ khip b i n phupng trdi hing n i m v i n tim v l D i n Hung, PhQ Thp dang n i n hUdng l i n ban thd di't T l de td Idng biet dn cac vua Hung dUng nudc. Rat nhieu ngUdi trong sd hp, khi trd lyi nPi xa xQ da khdng quen mang theo nam di't to tien de tiep tyc thd phyng. Nam 1994, dng Ly XuPng Can, cdng dan eua Han Quoc (hiu due eua dng Ly Long TQdng, eon cua
CHghidnaiu • Trao Si.
vua L# Cao Tfing (1176-1210), ngudl c i c h d i y g i n mfit nghln n i m dfi p h i i rdi bfi q u i hUdng sang Trifiu Tifin l i n h nan dfi trinh sg truy liing cDa n h i Trfin), d i vi t h i m lai dfin thd tfi tifin tai l i n g Dinh B i n g , Tifin Sdn, Bie Ninh. Thdi fiy, fing tfi L^ Ldng TUdng ra di ehl mang theo t h i n chCi thd cOng tfi tifin - mfit bifiu tupng thifing llfing vi gia tfic v i qufi hUdng xU sd Vlfit Nam. 6ng L)?
XUdng C i n d i l i ddi thU 37 eiia ddng hp Ly 6 H i n Qufie, nhung v i n Iufin nhd dfin ngufin cfii qufi hUdng. B i n thd tfi tifin hp L9 nhu mfit spi d i y vfi hinh bfin c h i t xuyfin sufit thdi glan, khfing gian dfi hfii sinh ddng m i u Vifit.
d nudc ta, v i o nhttng ngiy r i m v i mong mfit i m ijch, c i c ngfii chua ehfit nieh ngudi di Ifi. AI dfin chua cung dfiu t h i t sU thanh kinh, thiing liing vdi mdt chO " t i m "
trong sing. Hoat dfing n i y trd thinh mfit nfit dpp van hda truyfin thong xuyfin sufit hing nghln n i m ijch sir ciia d i n tfic Vifit Nam. Ngay nay, nhting nghTa trang c i c anh hung. Hit sy, nhUng ndi thd tg c i c ding, bac ed cfing vdi nude cung trd thinh "difim dfin" trong nep sinh hoat tinh than cua ngudi dan. N h i luu nifim Chii tjch Hfi Chl Minh dupc x i y dpng d nhlfiu tinh, thinh trong c i nudc, thim chi d e i nUdc ngoii.
D i y cd the xem l i nhQng di tich lich sU - v i n hda thiing lieng, n i m s i u trong col t i m linh ciia con ngudi Viet Nam. Nhin tU gdc dfi van hda hpc, ta gpi d i y l i v i n hda t i m linh Viet Nam.
Ngiy nay, khii ni$m t i m linh dupc ndi dfin rat nhlfiu tren c i c phUdng tien thfing tin dai chung, trfin sich b i o v i trong cufic sfing hang ngay. Khi mufin difin dat vfi mfit khia canh thieng Hing, bl i n nao dd hoic ndi ve tin ngudng, ton giio, hai chO " t i m linh" da trd thanh ten gpi quen thufie eiia ngudl Viet Nam. Ngudi ta thudng ndi den c i i tam linh, ddi song tam linh, the gidi t i m Imh, glai toa tam linh, giai phap t i m ilnh... v i n
hda t i m Ilnh. Trong c i c cfing trlnh khoa hge cOng nhu trfin c i c difin d i n chinh trj, ngudl ta cOng ndi nhlfiu dfin v i n dfi t i m linh m}t cich thinh kinh v i thifing llfing. Die bi^l, v i o nhOng ngiy d$l l i cOa c i c tfin giio, cis.
l i hfil truyfin thfing cCia d i n tfic, nhOng cin bfi linh dao ciia D i n g v i N h i nudc ta dS trge tifip dfin t h i m hfii, tfing hoa v i chiic mUng, chia sfi nifim vui ciing dfing bio vi c i c giio d i n .
NhOng n i m g i n d i y , N h i nudc ViJI Nam quyfit djnh cho e i n bfi, cfing nh^n vifin chUc, ngudi Iao dfing cd thfim mOI ngiy nghi l i trpng dai - n g i y gifi Tfi Hdng VUdng (10 thing 3 i m Ijch h i n g nim). NhJ vfiy, ddi sfing t i m linh b Vifit Nam hifin nay d i t h i t sg trd thinh mfit vfin dfi cfi y nghla tp Idn, thifit thgc, mang tinh phfi bifin trong ddi sfing tinh t h i n cua dfin tdc Nd trd thinh mfit nfit dap dfic d i p , d i m d i b i n sic vSn hda Vifit Nam. Tim hifiu ky v i n hfia tam linh Vifit Nam n g i y nay cung l i mfit nhiem vg cfip b i c h eua e i c n g i n h , e i c gidi, nhjl l i nginh nghiin cUu khoa hpc xa hfii va n h i n v i n .
2. Vfiy t i m linh l i gi? Thfi n i o l i vSn hda t i m linh? Nhlfiu cfing trinh nghifinciJu v i n hda 6 trong v i ngoii nUdc eho thiy, mfii ngudi cd mfit quan nifim rieng vfi tim linh nhung chfi g i p gd, thfing nhat trong n h i n thUc ehung ciJa hp cd the hlfiu nhif sau: Tim l i t r i i tim, t i m Idng, l i thfi gi*
tinh t h i n t h i m kin bfin trcng eIJa con ngi/di, l i nifim tin manh list v i o mfit difiu gl d*
trong cufic sfing. Linh l i linh thieng, i i dieu thifing lifing, ky difiu mang phim chit cia c i i eao c i , c i i tuyfit vdi, c i i dpp vTnh hing m i con ngudl iufin k b i t khao, udc mdvi/dn tdi. Ndi dfi'n Ilnh thiing l i ndi den mfits*
manh to Idn, bl i n , huyen dieu, tupng trilng cho sUc manh "thinh t h i n " . 6 dd chtfa dgng p h i m chi't eiia cai that, cai tfi't va cai dap. Ngay nay, ehung ta d l l n dat theo ng6«
ngO thfing dgng ciia my hpc l i "chin, thien, Khoa hoc chinh tri - So 5/201!
• 9(ghien aiU - Trao dSi 45
m?". NhQng ndi thd ty c i c thinh t h i n , eic bic "khai qud'c cdng thin", c i c "anh hQng liit nQ", c i e thinh hoing ling„. thQdng duye gpi l i "ngdi d i n thiing", "minh d i t thieng", "chin linh thiing". T i m Itnh l i mOt khai niem d i cd tQ l i u ddi. Ngiy xQa thudng dQpe gpi b i n g nhQng tQ nhQ: "linh thidng",
"linh nghiem", "linh Qng"... Nd duyc sQ dyng kha p h i biln trong cOng d i n g c i c d i n tdc Viit Nam. NhQ v$y, t i m linh dayc dQng d l gpi t i n c i i phin t h i gidi bl I n , huyin didu, thieng liing v i eao e i ohQa d l y sQc mynh
"thinh thin", ton tgi trong y thQc, trong niem tin manh liet eua con ngQdi. Dinh cao cua nilm tin i'y chinh l i tfn ngQdng v i tdn giao. NhQng niem tin thieng liing l y dupe k i t tinh lyt thanh nhQng bieu tupng, hinh anh, y niem cd sQc song trQdng t i n v i t i c ddng sau s i c trong ddi sd'ng tinh t h i n eua dan tdc.
TQ each hieu ve t i m linh nhu tren, khai niem v i n hoa tam linh ed the dQyc gidi thuylt nhQ sau: Van hda tam linh li mdt lo^i hinh van hda die biit, nim siu trong ddi sdng y thUc cOa con ngUdi vi xa hdi, bieu hien niem tin manh liet ve nhUng gia tri thieng lieng bit tif, co sUc manh phi thi/dng thudc the gidi huyen dieu. V i n hda t i m linh ed kha nang d i n d i t con ngUdi hudng tdi ve dpp "chin, thien, my". No gdp phin dieu chinh ddi sd'ng tran tyc, lam e i n bang the gidi tinh than thye tyi eua eon ngUdi trong xa hdi, nhi't la xa hdi hien dgi. V i n hda tam linh chin chinh bao gid cung la nguin sing dieu ky cd sQc tap hyp, sQc vay gpi, cuon hut con ngQdi bade di tren con dudng lUdng thiin eua ddi sing xa hdi.
Van hda tam linh la mot khai niem trQu tupng, nhang bieu hiin eua no trong ddi song lyi ri't cy the. No thudng dupe hien ra dudi hai dyng thQc:
ThU nha't, van hda tam linh dayc ket tinh trong y niem, quan niem, trd thanh niem tin thieng lieng cua con ngudi, the hien trong
cu|c sing h i n g ngiy. ChJing hyn, v i o m|t ngdi chua, ehung ta thinh kinh ding hUdng d l c i u xIn nhQng dilu t i t dyp, hoic hing ngiy ihip n i n hQdng l i n b i n thd t l tiin d l tQdng nhd nhQng ngQdi da khult. Cic n h i thd Thiin Chua giio d i y I p nhQng con chiin ngoan dyo l i bilu hi|n s i u sic clJa niem tin v i o Chua trdi.,.
ThU hai, v i n hda t i m linh dQyc k i t tinh trong c i e hinh i n h , b i l u tupng cd tfnh v i t t h i h i t sQc thiing liing: c i y da, gilng nQdc, m i l dinh l i nhQng hinh i n h tQpng trQng cho linh h i n cQa ling q u i Vi#t Nam; nQi LTnh, d i n Hung - bilu tQyng cho c | i nguin d i n t|e; m l m i , b i n thd t l t i i n l i tfn hiiu thiing liing ve nilm tin cQa m i l ddng hp, mdi gia dinh; ChQa Gie-su, DQc Phit... l i nhQng bilu tuyng d^p nhi't cua cac tfn dd Thien Chua giio v i Phit giao v i die biit la hinh tuyng Bic H i kinh yeu cua chQng ta ngiy nay, deu l i nhQng bieu tayng dyp nhat, ed sQc cam hda, vay gpi nhQng gi tot dyp, thieng liing trong ddi sdng tinh than cua mdi ngQdi. Dd l i nhQng bilu hien ey the, sinh ddng cua ddi sd'ng van hda t i m linh. Trdn y nghTa ay, v i n hda t i m linh 6 thdi nao, d dau cung cd kha nang han c h l va day Iui cai i c , c i i x i u . Nd ed sQc cam hda, sQc truyin lenh de gdp phan dilu chinh hanh vi cua con ngQdi trong xa hpi, gdp phan bdi dap, nudi dadng va hUdng con ngudi vUdn tdi cai thien, cai dpp.
3. Sau Cich myng Thing Tam nam 1945, do nhan thQc chQa day du, chua dung v l van hda tam linh nen cd nhieu ndi, nhieu IQc chung ta da mac phai sai lam dang tile trong Qng xQ d fTnh vQc nay: mot so ndi d mien Bac da cd hanh ddng pha bd dinh, chQa, milu thd va mdt so di san van hda lau ddi, cd gia trj. Thdi ay, hp cho rang, tat ca di san van hda tren la san pham "me tfn, dj doan" cua che dp phong kien, thyc dan dung de me hoae, thong trj nhan dan ta. Theo hp, lam "each mang van hda ta tudng" trudc hit
<hoa hoc chfnh trj - So 5/2012
4d •lighten am- -iraoa phii b i l trQ ti't c i nhQng thQ l y . NhQ v$y,
c i n cd sy phin bi|t rych rdi ranh gidl giOa v i n hda t i m Ilnh v i " m i tfn dj doan". Phin bi|t rych rdi d l t r i lyl v i dyp thiing liing, thinh thi|n v i n cd cQa v i n hda t i m linh.
" M i tfn dj doan" l i mOt khii nl|m duyc dOng d l chT hinh d|ng cCia m|t s l ngUdI lyi dyng nllm tin tdn g i i o , tfn ngUOng v i t h i gidi t i m linh ndi chung, b i l n nd thinh phUdng ti$n d l IQa gyt nhQng ngUdi nhy dy. k i m hilu bilt nhSm kilm chic lyi l|c hoic l i m edng ey d l thing tr| t h i gidi tinh thin. Nd dayc t h i hi|n k h i da dyng trong ddi sing xa hdi, nha bdi toin, ma chay, bQa chQ v i c i c "phip m i u nhiim" duyc gpi l i eua thinh thin.
Hiin nay, vide lyi dyng m i tfn dj doan trong xa h|i ta v i n cdn tdn tyi k h i p h i biln d mdt s l dja phUdng, c i n duyc b i i trQ, xQ li triit d l . NhQng hinh d|ng eudng tfn, gay nguy hiem cho xa hdi p h i i bj phip luit nghiem tri, bdi nd l i m t i n hyi s i u s i c den ddi song tinh t h i n v i cu|c song binh yen cua nhan d i n , l i m i n h hudng d i n vd d^p thieng liing, ky dieu eua truyin thong van hda tam Ilnh d i n tdc. Biin phip d l giai quyet ed hiiu q u i van d l n i y v i n l i con dudng nghiin cQu khoa hpc. ChQng ta c i n cd sy d i u ta nghiim tuc cho edng t i e nghien cQu, tim hieu ve v i n hda t i m linh Viet Nam - vung v i n hda phong phQ, phQc typ, nim sau trong ddi song y thQc va t i m hon cua dan tdc, chQa dupe khim p h i d i y dij. Khoa hpc v l v i n hda t i m linh, trUde mit can tap trung khim p h i that cy t h i , than trpng va sau s i c tren e i c phUdng dien sau day:
- Tam linh t i n tgi trong ddi sing tinh thin mdi ea nhan;
- Tim linh trong ddi sdng gia dinh, trong cdng dong lang xa, dja phUdng;
- Tam linh doi vdi giang sdn, To qud'c;
- Tam linh trong van hpc nghe thuit;
- Tam linh ton tai trong t h i gidi bf an
m i trf t u | eon ngUdI h l | n nay chua th nh$n bilt.
4. van hda t i m linh V l | t Nam c6 \ trf r i t quan tryng d l i vdi m i l c i nhin, gi dinh, ddng hy cho d i n c | n g d i n g ling xi v i d i n t|c. DUdng nhU trong m i l ngud Vl|t Nam dQ d d i u , l i m g), IQc n i o hy cOni hQdng v l t l t i i n , v l c | i n g u l n . T r i n dudn]
tQ Chlln khu V i | t BAC v l ti^p q u i n Thu 6i H i N|l, ChQ tjch H i Chf Minh d i g h i thin d i n Hung. NgQdi d i cd m|t c i u ndi nd tilng trudc d o i n q u i n : " C i c vua HQng di cd cdng dyng nude, B i c c h i u ta phii cunc nhau glQ l l y nQdc". C i u ndi Ijch sQ eua Bit glOa d i t T l Hung VQdng thiing liing v^
s i u s^c bilt nhudng n i o . Nd ed sQc m^nli eua c i truyin thing b i n nghln n i m IjchsU nhQ dang vpng ve t i l p them sQc mgnh cho thdi dyi chQng ta. Bdi v i y , c i c di tich IjchsDl v i n hda, chQa c h i l n , tayng d i i v i nhQnq dja danh v i n hda thiing liing d i u cd SLIC truyin l^nh mynh me. Nd khdng ehl gOi l i n truyin thing q u i khQ cao dyp m i c6n nhQ dang i m t h i m , l i n g le trao truyin silc mynh, t i l p them n i l m tin cho mdi ehiing ta. Nd nhic nhd, hQdng dyo, dua chdtig ta di v l phfa c h i n . thi$n, my. Nhd cd deli s i n g lam linh thiing liing, ky di^u ay ma d i n t|c ta h i n g nghln n i m nay da sing ri't mynh me. t r i n d i y n i l m tin v i o chfnh sQc mynh eua minh. Dd la "Idng nhin ^i, khoan dung, trpng nghTa tinh, dgo ly". B^i s i n g t i m linh eua d i n tdc gdp phin kirr h i m c i i i c , khuyen khich e i l thiin. Thi^c te trong Ijch sQ dan tdc ta ndi rieng va nhSn loyi ndi chung, mdi khi van hda t i m linh bi xem thQdng, bj bd rdi thi c i i i c , c i i x^u, sy t i n byo se ed ed hdi n l i l i n lam cho xa hdi trd ndn b i t I n . Bdi v i y , y thQc v^
ddi song tam tinh mdt c i c h sau sic, thanh kinh. thiing lieng vdi v i n hda t i m linh la mdt trong nhOng eon dQdng td't nhat, thu^n lyi nhi't de l i m cho mdi ngQdi v i eho toan xa hdi ngay c i n g td't dyp hdn.Q
Khoa hpc chfnh trj - So 5/20'J
