T¹I VIÖN TH¤NG TIN KHOA HäC X· HéI

(1)

40 N¡M øNG DôNG C¤NG NGHÖ TIN HäC VµO C¸C QU¸ TR×NH TH¤NG TIN - TH¦ VIÖN

T¹I VIÖN TH¤NG TIN KHOA HäC X· HéI

Ng« thÕ long^(*)

ù ®éng hãa ho¹t ®éng th«ng tin - th− viÖn lµ mét tiÕn tr×nh tÊt yÕu trong viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn tõ th−

viÖn truyÒn thèng tíi th− viÖn hiÖn ®¹i, cho nªn tõ nh÷ng n¨m ®Çu thµnh lËp ViÖn Th«ng tin KHXH, c«ng t¸c tù ®éng hãa c¸c ho¹t ®éng th«ng tin - th− viÖn

®· ®−îc ViÖn quan t©m ®Æc biÖt. N¨m 1980, nh÷ng b¸o ço kÕt qu¶ sau khi tham quan, kh¶o s¸t t¹i Céng hoµ d©n chñ §øc vµ Liªn X« cña çc ®oµn c«ng t¸c cho thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét phßng riªng biÖt chÞu tr¸ch nhiÖm c«ng viÖc nµy. ñy ban KHXH ViÖt Nam (tªn gäi cña ViÖn Hµn l©m KHXH ViÖt Nam giai ®o¹n 1967-1990) ®· ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Phßng Tù ®éng hãa çc qu¸

tr×nh th«ng tin thuéc ViÖn Th«ng tin KHXH, tõ mét bé phËn cña Phßng NghiÖp vô.

Lóc nµy, ë ViÖt Nam chØ cã hai thµnh phè cã c¸c m¸y tÝnh thÕ hÖ thø ba: t¹i Hµ Néi víi hÖ m¸y EC cña céng

®ång çc n−íc XHCN, vµ t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh víi hÖ m¸y IBM cña Mü ®Ó l¹i sau ngµy thèng nhÊt ®Êt n−íc. Çn bé cña Phßng ®−îc tuyÓn chän tõ nh÷ng çn bé lµm c«ng t¸c th«ng tin, th− viÖn,

phÇn lín häc t¹i n−íc ngoµi, cã nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ m¸y tÝnh vµ hai sinh viªn tèt nghiÖp chuyªn ngµnh m¸y tÝnh vÒ lµm nßng cèt cho Phßng. Mét nh©n tè quan träng t¹o ®iÒu kiÖn kh¶

thi cho c«ng t¸c nµy lµ sù trî gióp kü thuËt cña ViÖn Th«ng tin KHXH thuéc ViÖn Hµn l©m KHXH Liªn X« (INION) vµ çc c¬ quan th«ng tin - th− viÖn thuéc çc viÖn hµn l©m çc n−íc CHDC

§øc, Hungary, Bungari... vµ hÖ thèng Th«ng tin KHXH thuéc c¸c n−íc XHCN (MISON), ®Æc biÖt cña nhãm chuyªn viªn thiÕt kÕ vµ x©y dùng HÖ tù ®éng hãa tÝch hîp (AIS MISON). MÆt kh¸c, trong khu«n khæ hîp t¸c gi÷a c¸c n−íc thuéc khèi SEV, qua Trung t©m Th«ng tin khoa häc kü thuËt quèc tÕ (MCNTI) vµ ®Çu mèi lµ ViÖn Th«ng tin Khoa häc kü thuËt Trung −¬ng; mét ®−êng truyÒn qua vÖ tinh vµ ®µi mÆt ®Êt Hoa Sen ®·

thiÕt lËp mét cÇu nèi gi÷a ViÖn Th«ng tin KHXH vµ INION;⁽ cho phÐp ng−êi dïng tin ViÖt Nam ®−îc tiÕp cËn víi nguån th«ng tin phong phó h¬n trong AIS MISON vµ truyÒn ngay kÕt qu¶ t×m

(*) KSC., Nguyªn Tr−ëng phßng Phßng Tin häc hãa, ViÖn Th«ng tin KHXH.

T

(2)

tin cho ng−êi yªu cÇu. Tuy nhiªn, do nhiÒu khã kh¨n vÒ kinh phÝ, thêi gian tiÕp cËn m¸y tÝnh... nªn kÕt qu¶ kh«ng

®−îc nhiÒu nh− mong ®îi. Trong giai

®o¹n nµy, víi sù trî gióp cña çc gi¶ng viªn çc tr−êng ®¹i häc t¹i Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh, ViÖn ®· tæ chøc çc líp häc ng¾n ngµy víi nh÷ng néi dung thiÕt thùc ®· trang bÞ cho çn bé cña Phßng nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt

®Ó lµm viÖc. Ngoµi ra, Phßng còng ®·

tham gia vµo çc c«ng viÖc chung cña nhãm chuyªn viªn AIS MISON, çc héi nghÞ khoa häc, çc cuéc trao ®æi t− vÊn, qua ®ã gióp çn bé lµm quen víi c«ng viÖc vµ n©ng cao n¨ng lùc c«ng t¸c. §©y lµ mét h×nh thøc ®µo t¹o rÊt hiÖu qu¶

th«ng qua nh÷ng viÖc lµm thùc tÕ.

Sù tan r· cña hÖ thèng XHCN vµ sù sôp ®æ cña Liªn X« (cuèi nh÷ng n¨m 1980, ®Çu nh÷ng n¨m 1990) ®· lµm mÊt

®i nh÷ng kh¶ n¨ng thùc hiÖn tin häc hãa ho¹t ®éng th«ng tin KHXH theo

®Þnh h−íng ®· chän. C«ng viÖc t¹m ngõng, çn bé Phßng Tù ®éng hãa çc qu¸ tr×nh th«ng tin ®−îc ph©n t¸n sang çc phßng chuyªn m«n kh¸c chê c¬ héi t¸i lËp.

Nh÷ng n¨m sau ®ã, c«ng nghÖ tin häc ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn v−ît bËc c¶

phÇn cøng lÉn phÇn mÒm. Nh÷ng chiÕc m¸y tÝnh cång kÒnh ®· ®−îc thay b»ng nh÷ng m¸y tÝnh c¸ nh©n. MÆt kh¸c, ViÖt Nam ®· b−íc vµo thêi kú ®æi míi, tiÒm n¨ng vÒ tµi chÝnh, kü thuËt ®·

®−îc c¶i thiÖn, xu thÕ tin häc hãa ®· trë thµnh b¾t buéc t¹i c¸c c¬ quan th«ng tin - th− viÖn trªn thÕ giíi, còng nh− trong n−íc; nhu cÇu hßa nhËp quèc tÕ vµ ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc trong viÖc −u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin trong mäi ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ

quèc d©n... §©y lµ nh÷ng yÕu tè th«i thóc viÖc t¸i lËp Phßng Tù ®éng hãa c¸c qu¸ tr×nh th«ng tin thuéc ViÖn Th«ng tin KHXH. Trong bèi c¶nh thuËn lîi,

®Þnh h−íng c«ng t¸c cña Phßng lóc nµy lµ: b¾t ®Çu tõ tin häc hãa c¸c qu¸ tr×nh

®¬n lÎ trong ho¹t ®éng th«ng tin - th−

viÖn, tiÕn tíi x©y dùng mét hÖ thèng tù

®éng hãa çc thao t¸c liªn hoµn ®Ó qu¶n lý, tæ chøc l−u gi÷, t×m kiÕm, phæ biÕn vµ trao ®æi th«ng tin mang ®Æc thï riªng cña lÜnh vùc KHXH&NV trong ViÖn Th«ng tin KHXH vµ trong toµn bé çc c¬ quan th«ng tin, th− viÖn thuéc ñy ban KHXH ViÖt Nam. Mét m¹ng l−íi çc CSDL t¹i çc ViÖn chuyªn ngµnh vµ CSDL tÝch hîp t¹i ViÖn Th«ng tin KHXH cÇn ®−îc x©y dùng ®Ó phôc vô chung cho çc nhu cÇu th«ng tin cña ñy ban KHXH ViÖt Nam vµ cña c¶ n−íc, cã kh¶ n¨ng truy cËp tíi çc nguån lùc d¹ng sè hãa, tiÕn tíi hßa nhËp víi thÕ giíi.

Sau khi ñy ban KHXH ViÖt Nam trang bÞ nh÷ng chiÕc m¸y vi tÝnh ®Çu tiªn cho ViÖn Th«ng tin KHXH vµ Phßng Tù ®éng hãa çc qu¸ tr×nh th«ng tin ®−îc t¸i lËp, víi sù gióp ®ì cña ViÖn C«ng nghÖ Vi ®iÖn tö thuéc ViÖn C«ng nghÖ Quèc gia trong viÖc ®µo t¹o çn bé vµ hç trî vÒ c«ng nghÖ, thêi gian ®Çu, nh÷ng m¸y vi tÝnh ®Çu tiªn (cßn ë thÕ hÖ XT, AT 286) ®· ®−îc sö dông cho c«ng t¸c chÕ b¶n, nhê ®ã chÊt l−îng in çc tµi liÖu th«ng tin cña ViÖn ®· thay

®æi ®¸ng kÓ, vµ ngay sau ®ã ®· hç trî lín cho c«ng t¸c kÕ to¸n, v¨n th− l−u tr÷. §©y ®−îc coi lµ b−íc lµm quen víi c«ng nghÖ míi - c«ng nghÖ tin häc.

Tõ n¨m 1993, khi nguån lùc m¸y tÝnh lín h¬n víi cÊu h×nh m¹nh h¬n vµ Phßng ®−îc t¨ng c−êng c¸n bé cã ®ñ

(3)

n¨ng lùc ®Ó tiÕp cËn víi c«ng nghÖ míi, ho¹t ®éng cña Phßng ®· trë l¹i víi ®óng chøc n¨ng cña m×nh: tin häc hãa c¸c qu¸

tr×nh ho¹t ®éng th«ng tin - th− viÖn trong ViÖn Th«ng tin KHXH vµ trong Trung t©m KHXH&NV Quèc gia (tªn gäi cña ViÖn Hµn l©m KHXH ViÖt Nam giai ®o¹n 1993-2004). Tõ nh÷ng chiÕc m¸y ®¬n lÎ ®· tiÕn tíi hßa m¹ng côc bé (LAN) trong ph¹m vi ViÖn Th«ng tin KHXH vµ víi nh÷ng trang bÞ míi ®ñ m¹nh ®Ó tæ chøc mét m¹ng diÖn réng (WAN) trong ph¹m vi c¸c viÖn thuéc Trung t©m KHXH&NV Quèc gia. C¸c héi nghÞ th«ng tin - th− viÖn trong toµn Trung t©m KHXH&NV Quèc gia ®·

ph¶n ¸nh tõng b−íc ph¸t triÓn c«ng viÖc trong ph¹m vi Trung t©m: tõ x©y dùng nhËn thøc chung vÒ tin häc hãa c«ng t¸c th«ng tin, th− viÖn (Héi nghÞ lÇn thø nhÊt t¹i B·i Ch¸y, Qu¶ng Ninh n¨m 1994) ®Õn thèng nhÊt quy ®Þnh kü thuËt phèi hîp chung (Héi nghÞ lÇn thø hai t¹i Suèi Hai, Hµ T©y n¨m 1996), hîp lùc ®Ó x©y dùng nguån lùc chung (Héi nghÞ lÇn thø ba t¹i Tam §¶o, VÜnh Phóc n¨m 2000) vµ mét sè ®Ò ¸n ph¸t triÓn ho¹t

®éng th«ng tin - th− viÖn KHXH (Héi nghÞ lÇn thø t− t¹i Cöa Lß, NghÖ An n¨m 2005), ®æi míi ho¹t ®éng Th«ng tin - Th− viÖn ViÖn Hµn l©m KHXH ViÖt Nam (Héi nghÞ lÇn thø n¨m t¹i Cöa Lß, NghÖ An n¨m 2014).

C¸c CSDL mang ®Æc thï riªng cña ViÖn Th«ng tin KHXH nh− H−¬ng −íc, ThÇn tÝch, ThÇn s¾c, B¶n ®å, ¶nh t− liÖu

®· ®−îc thiÕt kÕ vµ x©y dùng, b−íc ®Çu mang l¹i nh÷ng tiÕn bé vÒ chÊt cho ho¹t

®éng th«ng tin - th− viÖn. Sau ®ã, cïng víi viÖc cËp nhËt th−êng xuyªn CSDL tµi liÖu míi, mét lo¹t c¸c CSDL nh−

s¸ch Latinh, håi cè CSDL s¸ch tiÕng

ViÖt, çc bµi b¸o, t¹p chÝ, qu¶n lý bæ sung s¸ch, qu¶n lý b¹n ®äc... ®· ®−îc x©y dùng vµ cËp nhËt liªn tôc. §Æc biÖt, CSDL “Th− môc th«ng b¸o s¸ch míi nhËp” lµ sù tËp d−ît ban ®Çu cho ph−¬ng thøc lµm viÖc míi: hîp lùc x©y dùng nguån lùc chung trong ph¹m vi toµn Trung t©m víi sù chØ ®¹o vÒ nghiÖp vô cña ViÖn Th«ng tin KHXH. Çc CSDL trªn ®Òu ®· ®−îc chuyÓn ®æi tõ phÇn mÒm CDS-ISIS trong m«i tr−êng DOS sang m«i tr−êng Windows. Çc CSDL toµn v¨n còng b¾t ®Çu ®−îc x©y dùng thö nghiÖm. §Ó thùc hiÖn ®−îc c«ng viÖc trªn, ViÖn Th«ng tin KHXH

®· b−íc ®Çu x©y dùng çc chuÈn hãa vÒ çc tr−êng cho CSDL th− môc (dùa trªn c¬ së m· hãa çc tr−êng cña Trung t©m Th«ng tin t− liÖu khoa häc vµ c«ng nghÖ Quèc gia), tæ chøc çc khãa häc ng¾n ngµy vÒ h−íng dÉn sö dông m¸y tÝnh, vÒ phÇn mÒm CDS-ISIS, vÒ ®iÒn phiÕu nhËp tin, vÒ ®Þnh tõ khãa...

Nh÷ng ho¹t ®éng ®ã ®· dÇn tõng b−íc n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô cho c¸n bé th«ng tin, th− viÖn cña ViÖn Th«ng tin KHXH nãi riªng, c¸c th− viÖn thuéc Trung t©m nãi chung.

Trong c«ng t¸c çn bé, ViÖn Th«ng tin KHXH ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn çn bé, cô thÓ lµ cö hai çn bé cã n¨ng lùc sang Liªn bang Nga vµ Céng hoµ SÐc ®µo t¹o tiÕn sÜ vÒ c«ng nghÖ th«ng tin trong lÜnh vùc th«ng tin, th− viÖn. Còng cÇn nãi thªm r»ng, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô nÆng nÒ trªn, sù nç lùc cña çc çn bé Phßng Tù ®éng hãa çc qu¸ tr×nh th«ng tin lµ rÊt ®¸ng ghi nhËn. Hä ®·

kh«ng chØ ph¶i tù ®µo t¹o ®Ó cã kh¶

n¨ng tiÕp cËn víi c«ng nghÖ míi, mµ cßn ph¶i truyÒn ®¹t l¹i nh÷ng kiÕn

(4)

NhiÒu líp häc vÒ c«ng nghÖ th«ng tin

®· ®−îc Trung t©m giao cho ViÖn Th«ng tin KHXH tæ chøc cho çc çn bé lµm c«ng t¸c th− viÖn t¹i çc viÖn thuéc Trung t©m.

Néi dung çc ®Ò tµi khoa häc cÊp ViÖn Th«ng tin KHXH vµ cÊp ViÖn KHXH ViÖt Nam (tªn gäi cña ViÖn Hµn l©m KHXH ViÖt Nam giai ®o¹n 1990- 1993; 2004-2012) cña Phßng Tù ®éng hãa çc qu¸ tr×nh th«ng tin ®Òu tËp trung vµo viÖc øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong çc ho¹t ®éng cña ViÖn vµ ®· ®−îc triÓn khai nh−: “ThiÕt kÕ vµ x©y dùng CSDL H−¬ng −íc vµ ThÇn tÝch, ThÇn s¾c” n¨m 1995 cña NCV.

NguyÔn V¨n Héi; “T×nh h×nh øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong c«ng t¸c th«ng tin - th− viÖn t¹i ViÖn Th«ng tin KHXH vµ c¸c phßng th«ng tin, t− liÖu, th− viÖn thuéc Trung t©m KHXH&NV Quèc gia” n¨m 1996 cña NCV. Bïi Nh−

n¨m 1999 cña TS. §Æng Thanh Hµ;

“Thö nghiÖm liªn kÕt CSDL tÝch hîp víi CSDL qu¶n lý b¹n ®äc trªn m¹ng LAN” n¨m 2000 cña KSC. Ng« ThÕ Long; “Biªn so¹n tµi liÖu NhËp biÓu ghi th− môc CSDL dïng ch−¬ng tr×nh CDS-ISIS víi c¸c nh·n tr−êng cña MARC21 (Tµi liÖu h−íng dÉn nghiÖp vô trong c¸c th− viÖn thuéc ViÖn KHXH ViÖt Nam)” n¨m 2002 cña TËp thÓ Phßng; “X©y dùng CSDL ¶nh t−

liÖu cña ViÖn Th«ng tin KHXH” n¨m

2007 cña TS. §Æng Thanh Hµ vµ KSC.

®· cã nhiÒu c¬ héi thuËn lîi h¬n: nguån kinh phÝ dµnh cho viÖc mua s¾m trang thiÕt bÞ ®−îc më réng; mét hÖ thèng thiÕt bÞ trang bÞ cho m¹ng LAN t¹i ViÖn Th«ng tin KHXH ®· ®−îc thùc hiÖn vµ

®−a vµo vËn hµnh; mét tæ hîp kü thuËt cho mét m¹ng WAN cña ViÖn KHXH ViÖt Nam do tæ chøc KOIKA (Hµn Quèc) tÆng còng ®−îc chuyÓn giao cho ViÖn Th«ng tin KHXH qu¶n lý; dÞch vô email còng ®−îc khai th¸c ®Ó phôc vô cho viÖc giao tiÕp c«ng viÖc.

ViÖc nghiªn cøu c¸c chuÈn hãa biªn môc còng ®· ®−îc ®Ò cËp.

Çc çn bé cña ViÖn còng ®· tham gia vµ cã tham luËn t¹i nhiÒu héi th¶o quèc tÕ vµ trong n−íc vÒ øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong çc ho¹t ®éng th«ng tin - th− viÖn. B»ng kinh phÝ cña Nhµ n−íc hoÆc tõ nguån tµi trî quèc tÕ, ViÖn còng ®· tæ chøc cho nhiÒu ®oµn çn bé ®i lµm viÖc, trao ®æi, häc tËp vµ dù çc héi nghÞ ë çc n−íc vÒ tù ®éng hãa çc ho¹t ®éng th«ng tin - th− viÖn nh− ë Malaysia, Singapore, Thailand, CHDCND Lµo, Trung Quèc, Canada, Céng hoµ SÐc,v.v... NhiÒu chuyªn gia n−íc ngoµi nh− Canada, Ph¸p, Hoa Kú,v.v... còng ®· ®Õn trao ®æi vÒ nghiÖp vô víi ViÖn trong lÜnh vùc nµy.

(5)

N¨m 2013, ViÖn Th«ng tin KHXH

®· ®−îc ViÖn Hµn l©m KHXH ViÖt Nam cÊp kinh phÝ mua PhÇn mÒm th−¬ng m¹i cã b¶n quyÒn Millennium cña Innovative Interfaces. §©y lµ phÇn mÒm cã ®Çy ®ñ c¸c ph©n hÖ, tÝnh n¨ng nh−

OPAC, bæ sung, biªn môc, l−u th«ng, qu¶n lý Ên phÈm ®Þnh kú, b¸o c¸o thèng kª. Millennium hç trî hoµn toµn MARC21, AACR2, DDC vµ c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ th− viÖn, cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng víi sè l−îng biÓu ghi lín, liªn kÕt qua cæng Z39.50 vµ viÖc nhËp, xuÊt tµi liÖu theo l« víi tÖp tin theo chuÈn ISO 2709. HiÖn nay, b¹n ®äc trªn toµn cÇu cã thÓ t×m kiÕm tµi liÖu th«ng qua m¹ng Internet.

Theo ®ã, víi viÖc ®æi tªn tõ Phßng Tù ®éng hãa çc qu¸ tr×nh th«ng tin thµnh Phßng Tin häc hãa (n¨m 2005), vµ viÖc x©y dùng çc CSDL do çc phßng chuyªn m«n ®¶m nhiÖm, c«ng viÖc chÝnh cña Phßng cho ®Õn nay lµ tiÕp cËn víi c«ng nghÖ míi vµ ®¶m b¶o kü thuËt cho hÖ thèng m¸y tÝnh cña ViÖn Th«ng tin KHXH, thùc hiÖn mét trong nh÷ng nhiÖm vô ®· ®−îc ViÖn Hµn l©m KHXH ViÖt Nam giao cho ViÖn Th«ng tin KHXH, cô thÓ lµ: “øng dông thµnh tùu c«ng nghÖ th«ng tin trong ho¹t ®éng th«ng tin - th− viÖn. T− vÊn vµ h−íng dÉn nghiÖp vô, ®iÒu phèi ho¹t ®éng tin häc hãa th− viÖn trong toµn ViÖn Hµn l©m KHXH ViÖt Nam”